פֿונעם יאַריד 115
בר־מצװה, און דו װעסט אַפֿילו קײן צװײ װערטער ניט קאָנען זאָגן!“...
און ער האָט גענומען זוכן אַ ר ע כ ט ן גמרא־מלמד, און ער האָט
אים געפּאַקט.
29
דער גמרא־מלמד
משה־דװיד רודערמאַן ― אַ גמרא־מלמד. ― זײַן זון שמעון האַלט באַ שמדן זיך. ―
די שטאָט ראַטעװעט אים אַרױס פֿון מאָנאַסטיר ― דער פֿעטער פּיניע קאָכט זיך.
דאָס איז געװען אַ רבי אַ ליטװאַק, מיטן נאָמען משה־דװיד רודער־
מאַן, אַ ייִד אַ יאַדישלעװער, אַן אײַנגעהױקערטער, מיט געדיכטע שװאַרצע
ברעמען, אַ גרױסער למדן, אַ שײנער בעל־תּנ″ך און אַ מדקדק ― מיט אַלע
מעלות. און דערצו נאָך אַ פֿרומער, אַן אמתער ירא־שמים. גײ ריכט זיך,
אַז אַף דעם ייִדן װעט אױך זײַן אַ פּגם, און נאָך װאָסער אַ פּגם! דער פּגם
איז געװען דער, װאָס דעם דאָזיקן מלמדס זון לערנט אין דער „אױעזד־
נע“. אין דער גאַנצער שטאָט זײַנען דעמאָלט געװען מער ניט װי צװײ
בחורים, װאָס האָבן געלערנט אין דער „אױעזדנע“: משה־דװיד רודער־
מאַנס זון, שמעון רודערמאַן, אַ בחור, װאָס סע האָט זיך פֿרי אָנגעהױבן
אױסשיטן באַ אים אַ שװאַרץ בערדל, און טאַמאַרקין, דעם אַדװאָקאַטס
זונדל, חײם טאַמאַרקין, אַ בחורל אַ קורצער און אַ גראָבער, מיט קלײנע
אױגלעך און מיט אַן אױסגעבױגענער נאָז, געטראָגן דאָס העמדל איבער
די הױזן, װי אַ שײגעצל, געשפּילט מיט די גױיִשע שקצימלעך אין
„מיאַטש“, קײנמאָל נישט געגאַנגען אין שול אַרײַן, אַחוץ יום־כּפּור, און
שטילערהײט גערײכערט גראָבע „ציגײַערן“.
דאָס זײַנען געװען די פּיאָנערן, אַזױ צו זאָגן, די ערשטע שװעלבע־
לעך פֿון דער השׂכּלה אין דער שטאָט פּערעיאַסלאַװ, די אײנציקע צװײ
ייִדישע קינדער צװישן עטלעכע הונדערט שקצימלעך. די שקצימלעך האָבן
תּחילת געקוקט אַף די צװײ „זשידעניאַטעס“, װי אױף חידושים, װי אַף
קינדער פֿון אַן אַנדער װעלט. דערנאָך האָבן זײ אַװעקגעלײגט די ,,זשידע־
ניאַטעס“ אַף דער ערד אין מיטן הױף פֿון דער „אױעזדנע“ און אָנגע־
שמירט זײ די ליפּן מיט חזיר. דערנאָך איז מען געװאָרן חבֿר, געשלאָסן
ברודערשאַפֿט, גאָר נפֿש אַחת. גױיִשע שקצימלעך זײַנען נאָך דעמאָלט ―
אױ װײ! ― געװען רײן פֿון מענטשנהאַס, נישט געװוּסט פֿון קײן ייִדנ־
העצעס, און דער גיפֿט פֿון אַנטיסעמיטיזם האָט זײ נאָך נישט אָנגערירט.
קױם האָט מען דעם „זשידיאָנאָק“ אַװעקגעלײגט, אָנגעשמירט די ליפּן מיט
|
|
funem yarid 115
br-mtsvh, un du vest afile keyn tsvey verter nit konen zogn!''...
un er hot genumen zukhn a rekhtn gmr#-mlmd, un er hot
im gepakt.
29
der gmr#-mlmd
mshh-dvid ruderman ― a gmr#-mlmd. ― zayn zun shhimen halt ba shmdn zikh.
―
di shtot ratevet im aroys fun monastir ― der feter pinye kokht zikh.
dos iz geven a rebi a litvak, mitn nomen mshh-dvid ruder-
man, a yid a yadishlever, an ayngehoykerter, mit gedikhte shvartse
bremen, a groyser lamdn, a sheyner baal-Wn″kh un a medakdek ― mit ale
mayles. un dertsu nokh a frumer, an emeser yoreshomayem. gey rikht zikh,
az af dem yidn vet oykh zayn a pgam, un nokh voser a pgam! der pgam
iz geven der, vos dem dozikn mlmds zun lernt in der "oyezd-
ne''. in der gantser shtot zaynen demolt geven mer nit vi tsvey
bokhrem, vos hobn gelernt in der "oyezdne'': mshh-dvid ruder-
meanes zun, shhimen ruderman, a bokher, vos se hot zikh fri ongehoybn
oysshitn ba im a shvarts berdl, un tamarkin, dem advokats
zundl, khayem tamarkin, a bokherl a kurtser un a grober, mit kleyne
oyglekh un mit an oysgeboygener noz, getrogn dos hemdl iber
di hoyzn, vi a sheygetsl, geshpilt mit di goyishe shktsimlekh in
"myatsh'', keynmol nisht gegangen in shul arayn, akhuts yum-Kpur, un
shtilerhayt gereykhert grobe "tsigayern''.
dos zaynen geven di pyonern, azoy tsu zogn, di ershte shvelbe-
lekh fun der haskole in der shtot pereyaslav, di eyntsike tsvey
yidishe kinder tsvishn etlekhe hundert shktsimlekh. di shktsimlekh hobn
tkhiles gekukt af di tsvey "zhidenyates'', vi oyf khidushem, vi af
kinder fun an ander velt. dernokh hobn zey avekgeleygt di ,,zhide-
nyates'' af der erd in mitn hoyf fun der "oyezdne'' un onge-
shmirt zey di lipn mit khazer. dernokh iz men gevorn khaver, geshlosn
brudershaft, gor nefesh akhes. goyishe shktsimlekh zaynen nokh demolt ―
oy vey! ― geven reyn fun mentshnhas, nisht gevust fun keyn yidn-
hetses, un der gift fun antisemitizm hot zey nokh nisht ongerirt.
koym hot men dem "zhidyonok'' avekgeleygt, ongeshmirt di lipn mit
|
פֿונעםfrom; of יאַרידfair (for selling goods) 115
בר1מצװה, אוןand דו װעסטwill (future); vest (clothing) אַפֿילוeven, only קײןto; not any צװײ2; deuce (playing cards) װערטערword ניטnot קאָנעןbe able זאָגןsay; recite (prayer or religious text)!“...
אוןand ער האָטhave; give birth גענומעןtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") זוכןseek אַ ר ע כ ט ן גמראTalmud1מלמדteacher (kheder), אוןand ער האָטhave; give birth
איםhim; it געפּאַקטpack; catch.
29
דערthe, this גמראTalmud1מלמדteacher (kheder)
משה1דװיד רודערrumble; trouble; row (boat); oar, paddle; tillerמאַןman; husband ― אַ גמראTalmud1מלמדteacher (kheder). ― זײַןbe; his; its זוןsun; son שמעוןSimon האַלטhold, contain; think; keep; stop (imperative); hold, contain; think; keep; stop (imperative) באַ שמדןconvert from Judaism זיךself. ―
די שטאָטreserved seat or place in synagogue; town ראַטעװעטrescue, save איםhim; it אַרױסout פֿוןfrom; of מאָנאַסטירconvent; monastery ― דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle פּיניעfroth, foam; Pinye קאָכטcook, bake זיךself.
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) איזbe; so געװעןbe אַ רביRabbi (Hassidic); state-appointed Rabbi אַ ליטװאַקJewish Lithuanian, מיטןwith; middle נאָמעןname משה1דװיד
רודערrumble; trouble; row (boat); oar, paddle; tillerמאַןman; husband, אַ ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger אַ יאַדישלעװער, אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אײַנגעהױקערטערbend over, מיטexert; with; middle געדיכטעwrite poetry; dense, thick; heavy; dense שװאַרצעblack; Negro; brunette
ברעמעןeyebrow; border; Bremen (German), אַ גרױסערlarge למדןscholar, אַ שײנערpretty בעלmaster1תּנ″ך אוןand אַ מדקדקpunctilious person ― מיטexert; with; middle אַלעall
מעלותadvantage. אוןand דערצוtoo, in addition; thereto נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) אַ פֿרומערpious, אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אמתערtrue ירא־שמיםGod-fearing person. גײ ריכטjudge; expect (with "zikh az/oyf/tsu"); judge; expect (with "zikh az/oyf/tsu"); court זיךself,
אַזthat; when; if אַף דעםthe, this ייִדןJew; person (Jewish); anonymous male stranger װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אױךalso זײַןbe; his; its אַ פּגםdefect, blemish, אוןand נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) װאָסערwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); what, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun) אַ פּגםdefect, blemish! דערthe, this פּגםdefect, blemish
איזbe; so געװעןbe דערthe, this, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) דעםthe, this דאָזיקןhere מלמדס זוןsun; son לערנטteach; study (religious texts); study (with "zikh") איןin דערthe, this „
אױעזדנע“. איןin דערthe, this גאַנצערwhole, full, complete שטאָטreserved seat or place in synagogue; town זײַנעןbe דעמאָלטthen געװעןbe מערproblem; increase; more; carrot ניטnot װי צװײ2; deuce (playing cards)
בחוריםbachelor; adolescent boy, young man; fellow; penis (anatomy) (jocular), װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) האָבןhave; give birth געלערנטteach; study (religious texts); study (with "zikh"); learned, educated איןin דערthe, this „אױעזדנע“: משה1דװיד
רודערrumble; trouble; row (boat); oar, paddle; tillerמאַנסforce (with "zayn"); rape (with "zayn"); force, rape (with "zayn") זוןsun; son, שמעוןSimon רודערrumble; trouble; row (boat); oar, paddle; tillerמאַןman; husband, אַ בחורbachelor; adolescent boy, young man; fellow; penis (anatomy) (jocular); dress to attract women (with "zikh"), װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) סע האָטhave; give birth זיךself פֿריearly אָנגעהױבןbegin; confront (with "zikh mit")
אױסשיטןpour (dry material); pour (dry material); rash (skin disease) באַ איםhim; it אַ שװאַרץblack; Negro; brunette; spades ♠ (playing cards); blacken (with "zikh"); cross illegally (with "grenets") בערדלbeard, אוןand טאַמאַרקין, דעםthe, this אַדװאָקאַטס
זונדלson, חײםlife טאַמאַרקין, אַ בחורלbachelor אַ קורצערshort אוןand אַ גראָבערthick; rude, coarse (Russian грубый); vulgar, obscene; uncouth; tacky, מיטexert; with; middle קלײנעsmall
אױגלעךeye (anatomy) אוןand מיטexert; with; middle אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אױסגעבױגענערdroop נאָזnose, געטראָגןcarry; be pregnant דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) העמדלshirt (clothing) איבערover; recycle
די הױזןdwell; trousers (clothing), װי אַ שײגעצל, געשפּילטplay מיטexert; with; middle די גױיִשעrascal, scoundrel שקצימלעךbrat איןin
„מיאַטשball“, קײנמאָלnever נישטnot געגאַנגעןgo; plan to (with infinitive) איןin שולschool; synagogue אַרײַןinto, אַחוץexcept for; in addition to יוםday1כּפּור, אוןand
שטילערהײטsilently גערײכערטsmoke גראָבעthick; rude, coarse (Russian грубый); vulgar, obscene; uncouth; tacky „ציגײַערןcigarette“.
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) זײַנעןbe געװעןbe די פּיאָנערןpioneer, אַזױsuch; so; thus; yes צו זאָגןsay; recite (prayer or religious text), די ערשטעfirst
שװעלבעלעךswallow (bird, Hirundinidae) פֿוןfrom; of דערthe, this השׂכּלהenlightenment איןin דערthe, this שטאָטreserved seat or place in synagogue; town פּערעיאַסלאַװ, די אײנציקעonly; single; several (in plural) צװײ2; deuce (playing cards)
ייִדישעYiddish language; Jewish קינדערchild צװישןbetween עטלעכעseveral הונדערטhundred שקצימלעךbrat. די שקצימלעךbrat האָבןhave; give birth
תּחילתoutset, first of all געקוקטlook אַף די צװײ2; deuce (playing cards) „זשידעניאַטעס“, װי אױףon חידושיםnovelty, surprise, wonder, װי אַף
קינדערchild פֿוןfrom; of אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אַנדערother; next װעלטboil milk; world. דערנאָךthereafter; afterwards; after; yet, still; even; more (in positive constructions only) האָבןhave; give birth זײ אַװעקגעלײגטkill; set aside די ,,
זשידעניאַטעס“ אַף דערthe, this ערדearth איןin מיטןwith; middle הױףyard; court; heap up פֿוןfrom; of דערthe, this „אױעזדנע“ אוןand
אָנגעשמירטspread; grease, lubricate; whitewash; bribe (slang) זײ די ליפּןlip מיטexert; with; middle חזירpig (animal). דערנאָךthereafter; afterwards; after; yet, still; even; more (in positive constructions only) איזbe; so מעןone (indefinite subject) געװאָרןbecome חבֿרfriend, comrade (male); boyfriend; befriend, געשלאָסןlock; decision
ברודערשאַפֿטbrotherhood, גאָרvery; entirely; surprisingly; whole נפֿשsoul, person אַחתone. גױיִשעrascal, scoundrel שקצימלעךbrat זײַנעןbe נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) דעמאָלטthen ―
אױ װײ! ― געװעןbe רײןpure, clean פֿוןfrom; of מענטשנperson, human, responsible or mature personהאַסhate; hatred, נישטnot געװוּסטknow פֿוןfrom; of קײןto; not any
ייִדנJew; person (Jewish); anonymous male strangerהעצעסincitement, אוןand דערthe, this גיפֿטpoison פֿוןfrom; of אַנטיסעמיטיזםantisemitism האָטhave; give birth זײ נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) נישטnot אָנגערירטcontact, touch.
קױםbarely, hardly (often with "vos") האָטhave; give birth מעןone (indefinite subject) דעםthe, this „זשידיאָנאָק“ אַװעקגעלײגטkill; set aside, אָנגעשמירטspread; grease, lubricate; whitewash; bribe (slang) די ליפּןlip מיטexert; with; middle
|