פֿונעם יאַריד 79
גלײַך װי זי װאָלט װעלן נאָכאַמאָל, צום לעצטן מאָל, געבן אַ קוק אַף
דעם אָרט, װאָס זי האָט פֿאַרלאָזט אַף שטענדיק, אַף אײביק... עס נעמט זײ
װידער אָן אַן אומעט און דאָס געפֿיל פֿון רחמנות כאַפּט זיך אױף נאָכאַמאָל
באַ זײ אַף אַ װײַלע און װערט פֿאַרלאָשן ― עס װילט זיך איבערצײלן דאָס
ביסל מינץ...
פֿונעם גאַנצן טאַרעראַם מיטן גאַנצן האַרמידער האָט זיך סוף־כּל־סוף
אױסגעלאָזט אַ שטילשװײַגעניש. די בױדן זײַנען אַװעק, איבערגעלאָזט
נאָך זיך אַ געדיכטן שטױב, אַ ריח פֿון סמאָלע און אַ מאָדנע פּוסטקײט.
דער עולם האָט גענומען ביסלעכװײַז, אײנציקװײַז, װי פֿאַרשעמט, זיך צע־
גײן, דער אַהער, דער אַהין, עפּעס גלײַך װי די אָפּגעשמיסענע. דער פֿעטער
ניסל ― יענער איז גאָר אַנטרונען געװאָרן. געבליבן שפּעטער פֿון אַלע איז
שמואל־אלי דער חזן. ער איז נאָך לאַנג־לאַנג געשטאַנען און נאָכגעקוקט
די אָפּגעפֿאָרענע, פֿאַרשטעלט מיט דער האַנט די אױגן פֿון דער זון, װאָס
האָט באמת גאָרניט אַזױ שטאַרק געבראָטן און גאָרניט אַזױ שטאַרק גע־
שײַנט. דערנאָך האָט ער מיט אַ ביטער שמײכעלע אַ זאָג געגעבן צו זיך
אַלײן: ,, ד ע ר ע ו ל ם צ ע ק ר י כ ט ז י ך , אַ ז ו י װ י
װ ע ר ע ם “...
און ער האָט אױסגעשפּיגן.
21
גערגעלע־גנבֿ
משה דער שוחט ― אַ צדיק ― גערגעלע ― אַ בחור מיט אַ צעשפּאָלטענער ליפּ.
― די קונסט פֿון גנבֿענען עפּל. ― געפּאַקט באַ דער פּושקע טאַבאַק. ― דעם
רבינס טױט.
דאָס דאַרף מען פֿאַרשטײן, אַז איבערגעלאָזט האָט מען קלײנװאַרג
אין שטעטל עפּעס ניט גלאַט אַזױ אַף הפֿקר. דער פֿאָטער האָט פֿאַר זײ
געזוכט אַ מלמד מיט אַ מדריך, אַן אַפּיטרופּס, אינאײנעם. דאָס הײסט:
די קינדער זאָלן באַ אים אי לערנען, אי עסן קעסט, און דער רבי זאָל
אַף זײ השגחה געבן. און עס איז אים אָפּגעראָטן אַרום און אַרום. דער רבי
מיטן אַפּיטרופּס, מיטן בעל־משגיח, װאָס ער האָט געפֿונען פֿאַר זײַנע קינ־
דער, איז געװען אַן אױסגעשפּילטער, אַ געראָטענער, טאַקע דעם אַלטן
װאָראָנקאָװער שוחטס אַ זון, משה דער שוחט.
דאָס איז געװען אַ זײַדענער יונגערמאַן, אַ צאַצקע, אַ מופֿלג בתּורה
|
|
funem yarid 79
glaykh vi zi volt veln nokhamol, tsum letstn mol, gebn a kuk af
dem ort, vos zi hot farlozt af shtendik, af eybik... es nemt zey
vider on an umet un dos gefil fun rakhmones khapt zikh oyf nokhamol
ba zey af a vayle un vert farloshn ― es vilt zikh ibertseyln dos
bisl mints...
funem gantsn tareram mitn gantsn harmider hot zikh suf-Kl-suf
oysgelozt a shtilshvaygenish. di boydn zaynen avek, ibergelozt
nokh zikh a gedikhtn shtoyb, a reyekh fun smole un a modne pustkayt.
der oylem hot genumen bislekhvayz, eyntsikvayz, vi farshemt, zikh tse-
geyn, der aher, der ahin, epes glaykh vi di opgeshmisene. der feter
nisl ― yener iz gor antrunen gevorn. geblibn shpeter fun ale iz
shmu#l-#li der khazn. er iz nokh lang-lang geshtanen un nokhgekukt
di opgeforene, farshtelt mit der hant di oygn fun der zun, vos
hot beemes gornit azoy shtark gebrotn un gornit azoy shtark ge-
shaynt. dernokh hot er mit a biter shmeykhele a zog gegebn tsu zikh
aleyn: ,, der oylem tsekrikht zikh , azoy v i
verem ''...
un er hot oysgeshpign.
21
gergele-ganef
Moyshe der shoykhet ― a tsadik ― gergele ― a bokher mit a tseshpoltener lip.
― di kunst fun ganvenen epl. ― gepakt ba der pushke tabak. ― dem
rbins toyt.
dos darf men farshteyn, az ibergelozt hot men kleynvarg
in shtetl epes nit glat azoy af hefker. der foter hot far zey
gezukht a melamed mit a madrekh, an apitrups, in#eynem. dos heyst:
di kinder zoln ba im i lernen, i esn kest, un der rebi zol
af zey hashgokhe gebn. un es iz im opgerotn arum un arum. der rebi
mitn apitrups, mitn bel-mashgiyekh, vos er hot gefunen far zayne kin-
der, iz geven an oysgeshpilter, a gerotener, take dem altn
voronkover shoykhets a zun, Moyshe der shoykhet.
dos iz geven a zaydener yungerman, a tsatske, a mufleg btoyre
|
פֿונעםfrom; of יאַרידfair (for selling goods) 79
גלײַךstraight, even; direct; similar; right away; equate; compare; straighten; like (English) װי זי װאָלטvolt (electrical); would װעלןwave; will (future); boil milk; want נאָכאַמאָלagain, צוםtowards לעצטןlast מאָלmoth (insect); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time, געבןgive אַ קוקlook אַף
דעםthe, this אָרטplace; position, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) זי האָטhave; give birth פֿאַרלאָזטdepart from, desert; depend on (with "zikh oyf"); depart from, desert; depend on (with "zikh oyf") אַף שטענדיקcontinual, אַף אײביקeternal... עס נעמטtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") זײ
װידערagain; on the other hand; repulsion; ram אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אומעטuneasy feeling, anomie אוןand דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) געפֿילfeeling פֿוןfrom; of רחמנותmercy, pity כאַפּטcatch, grab; excite; realize (with "zikh"); hasten (with "zikh") זיךself אױףon; awake נאָכאַמאָלagain
באַ זײ אַף אַ װײַלעwhile אוןand װערטbecome; defend; forbid; value; worth פֿאַרלאָשןextinguish ― עס װילטwant זיךself איבערצײלןre-count דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite)
ביסלbit מינץmint (plant); small change (money)...
פֿונעםfrom; of גאַנצןwhole, full, complete טאַרעראַםcommotion, fuss; make a fuss מיטןwith; middle גאַנצןwhole, full, complete האַרמידערnoisy gathering האָטhave; give birth זיךself סוףכּל1סוףReed sea (with "yam{|ym}")
אױסגעלאָזטlet אַ שטילשװײַגענישcomplete silence. די בױדןbuggy, covered wagon (vehicle) זײַנעןbe אַװעקaway, איבערגעלאָזטabandon; leave behind; donate
נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) זיךself אַ געדיכטןpoem (German); write poetry; dense, thick; heavy; dense שטױבdust, pollen; remove dust, אַ ריחsmell פֿוןfrom; of סמאָלעtar, pitch, resin אוןand אַ מאָדנעstrange פּוסטקײטemptiness.
דערthe, this עולםworld; eternity; congregation האָטhave; give birth גענומעןtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") ביסלעכװײַזby small amounts, אײנציקװײַזone at a time, װי פֿאַרשעמטembarrass, זיךself
צעגײןmelt; grow, דערthe, this אַהערhither, דערthe, this אַהיןthither; there, עפּעסsomething; somehow; somewhat; very גלײַךstraight, even; direct; similar; right away; equate; compare; straighten; like (English) װי די אָפּגעשמיסענעstrike, whip; outbid (with "zikh"). דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle
ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) ― יענערthat איזbe; so גאָרvery; entirely; surprisingly; whole אַנטרונעןrun away, flee געװאָרןbecome. געבליבןremain; be decided (with "bay") שפּעטערlate; mocker פֿוןfrom; of אַלעall איזbe; so
שמואלSamuel1אליEli דערthe, this חזןcantor. ער איזbe; so נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) לאַנגlong; for (duration); long; for (duration)1לאַנגlong; for (duration); long; for (duration) געשטאַנעןstand אוןand נאָכגעקוקטlook
די אָפּגעפֿאָרענעtravel (by vehicle), פֿאַרשטעלטhide; obstruct; disguise; imagine (with "zikh"); hide; obstruct; disguise; imagine (with "zikh") מיטexert; with; middle דערthe, this האַנטhand די אױגןeye (anatomy) פֿוןfrom; of דערthe, this זוןsun; son, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb)
האָטhave; give birth באמתtruly גאָרניטnothing אַזױsuch; so; thus; yes שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish געבראָטןroast אוןand גאָרניטnothing אַזױsuch; so; thus; yes שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish
געשײַנטgleam. דערנאָךthereafter; afterwards; after; yet, still; even; more (in positive constructions only) האָטhave; give birth ער מיטexert; with; middle אַ ביטערbitter שמײכעלעsmile אַ זאָגsay; recite (prayer or religious text) געגעבןgive צו זיךself
אַלײןoneself (with a personal pronoun); only: ,, ד ע ר ע ו ל ם צ ע ק ר י כ ט ז י ך , אַ ז ו י װ י
װ ע ר ע ם “...
אוןand ער האָטhave; give birth אױסגעשפּיגןspit.
21
גערגעלעthroat, windpipe1גנבֿthief; rascal
משה דערthe, this שוחטritual slaughterer ― אַ צדיקrighteous person; saint ― גערגעלעthroat, windpipe ― אַ בחורbachelor; adolescent boy, young man; fellow; penis (anatomy) (jocular); dress to attract women (with "zikh") מיטexert; with; middle אַ צעשפּאָלטענערsplit, compartmentalize ליפּlip.
― די קונסטart פֿוןfrom; of גנבֿענעןsteal עפּלapple (fruit). ― געפּאַקטpack; catch באַ דערthe, this פּושקעcan, charity box טאַah, wellבאַקcheek; buttocks; bake. ― דעםthe, this
רבינסRabbi (Hassidic); state-appointed Rabbi טױטdead; death.
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) דאַרףneed, require מעןone (indefinite subject) פֿאַרשטײןunderstand, אַזthat; when; if איבערגעלאָזטabandon; leave behind; donate האָטhave; give birth מעןone (indefinite subject) קלײנװאַרגsmall people or things
איןin שטעטלtown עפּעסsomething; somehow; somewhat; very ניטnot גלאַטsmooth; simple אַזױsuch; so; thus; yes אַף הפֿקרownerless; licentious. דערthe, this פֿאָטערfather (German) האָטhave; give birth פֿאַרfor; before; in the time of זײ
געזוכטseek אַ מלמדteacher (kheder) מיטexert; with; middle אַ מדריךguide; mentor, אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אַפּיטרופּס, אינאײנעםtogether. דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) הײסטorder, tell; be called, be named:
די קינדערchild זאָלןshould באַ איםhim; it אי לערנעןteach; study (religious texts); study (with "zikh"), אי עסןthe letter S; eat; food קעסטboard; financial support; foster; chestnut (tree), אוןand דערthe, this רביRabbi (Hassidic); state-appointed Rabbi זאָלshould
אַף זײ השגחהsupervision, control, custody, Providence געבןgive. אוןand עס איזbe; so איםhim; it אָפּגעראָטןsucceed; come to fruition; resemble (with "- in emetsn"); be clever and attractive; advise אַרוםaround אוןand אַרוםaround. דערthe, this רביRabbi (Hassidic); state-appointed Rabbi
מיטןwith; middle אַפּיטרופּס, מיטןwith; middle בעלmaster1משגיחRabbinic supervisor, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) ער האָטhave; give birth געפֿונעןfind פֿאַרfor; before; in the time of זײַנעhis
קינדערchild, איזbe; so געװעןbe אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אױסגעשפּילטערplay; play out, become weak, אַ געראָטענערsucceed; come to fruition; resemble (with "- in emetsn"); be clever and attractive; ripe; advise; eradicate, טאַקעindeed, truly, really דעםthe, this אַלטןold, stale
װאָראָנקאָװער שוחטס אַ זוןsun; son, משה דערthe, this שוחטritual slaughterer.
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) איזbe; so געװעןbe אַ זײַדענערsilk יונגערמאַןyouth, אַ צאַצקעbric-a-brac; plaything; nubile woman; play (with "zikh"); adorn, אַ מופֿלגunusual; important; scholar בתּורה
|