גענדז
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ ייִדענע, װאָס הײסט בתיה, קױלעט גענדז חנוכּה און
פּרעגלט שמאַלץ אַף פּסח
― פאַראַיאָרן חנוכּה האָב איך, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, נישט פֿאַר
מיר געדאַכט, געהאַט אַן אומגליק מיט א גליק אינאײנעם. איר מעגט דאָס
האָרכן; אַזאַ מעשׂה טרעפֿט זיך אײן מאָל אין טױזנט יאָר! איך האַנדל
מיט גענדז האַנדל איך און מיט פּסחדיקער שמאַלץ שױן עטלעכע און
צװאַנציק יאָר ― האָט זיך מיר, הערט איר, אַזאַ מעשׂה נאָך נישט
געטראָפֿן.
איך האַנדל מיט גענדז... איר מײנט, אָט אַזױ נעמט מען דאָס און
מע האַנדלט? ראשית חכמה, הײבט זיך אָן אַזױ: קומט אָסיען־צײַט, אַרום
נאָך סוכּות, הײבט מען אָן אײַנקױפֿן גענדז, און פֿאַרװאַרפֿן די גענדז
אַפֿן װינטער אין שטײַג אַרײַן, און האָדעװען די גענדז, און אַכטונג געבן
אַף די גענדז; און קומט חנוכּה, הײבט מען אָן די גענדז קױלען און מאַכן
פֿון גענדז געלט. נאָר איר מײנט, אַז אָט אַזױ גרינג קױפֿט מען גענדז,
און מע פֿאַרװאַרפֿט גענדז, און מע קױלעט גענדז, און מע מאַכט פֿון
גענדז געלט? ערשטנס, דאָס קױפֿן גענדז. קױפֿן גענדז דאַרף מען האָבן
מיט װאָס. קײן לאַגער־געלט, קײן קאַפּיטאַלן אײגענע, הײסט עס, איז דאָך
נישטאָ. מוז מען לײַען, אָנקומען צו רב אַלטערן. און רב אַלטערן קענט
איך דאָך ― ס'איז אַ ייִד, װאָס האָט ליב אױסקאָכן דאָס װאַסער. דאָס
הײסט, אָפּזאָגן זאָגט ער נישט אָפּ, נאָר ער הײסט קומען מאָרגן, מאָרגן
― איבערמאָרגן, נעמט אַרױס די נשמה. און ערשט נאָכדעם הײבט ער
אָן ציִען די קלײ: שלעפּן פּריצענט, צורעכענען טעג. ס'איז אַ גוטער רב
אַלטער! נישט אומזיסט האָט ער אַזעלכע פּיסקעס, און זי, אַלטעריכע,
מײן איך, האָט אַ פּנים ― אַף אַלע מײַנע ליבע, און אַ פּאָר באַקן ―
|
|
gendz
a monolog fun a yidene, vos heyst Basye, koylet gendz khaneke un
preglt shmalts af peysekh
― parayorn khaneke hob ikh, nisht far aykh gedakht, nisht far
mir gedakht, gehat an umglik mit # glik in#eynem. ir megt dos
horkhn; aza mayse treft zikh eyn mol in toyznt yor! ikh handl
mit gendz handl ikh un mit peysekhdiker shmalts shoyn etlekhe un
tsvantsik yor ― hot zikh mir, hert ir, aza mayse nokh nisht
getrofn.
ikh handl mit gendz... ir meynt, ot azoy nemt men dos un
me handlt? reyshes khokhme, heybt zikh on azoy: kumt osyen-tsayt, arum
nokh sukes, heybt men on aynkoyfn gendz, un farvarfn di gendz
afn vinter in shtayg arayn, un hodeven di gendz, un akhtung gebn
af di gendz; un kumt khaneke, heybt men on di gendz koylen un makhn
fun gendz gelt. nor ir meynt, az ot azoy gring koyft men gendz,
un me farvarft gendz, un me koylet gendz, un me makht fun
gendz gelt? ershtns, dos koyfn gendz. koyfn gendz darf men hobn
mit vos. keyn lager-gelt, keyn kapitaln eygene, heyst es, iz dokh
nishto. muz men layen, onkumen tsu reb altern. un reb altern kent
ikh dokh ― s'iz a yid, vos hot lib oyskokhn dos vaser. dos
heyst, opzogn zogt er nisht op, nor er heyst kumen morgn, morgn
― ibermorgn, nemt aroys di neshome. un ersht nokhdem heybt er
on tsien di kley: shlepn pritsent, tsurekhenen teg. s'iz a guter reb
alter! nisht umzist hot er azelkhe piskes, un zi, alterikhe,
meyn ikh, hot a ponem ― af ale mayne libe, un a por bakn ―
|
גענדזgoose
אַ מאָנאָלאָגmonologue פֿוןfrom; of אַ ייִדענעJewish woman (sometimes pejorative); homemaker, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) הײסטorder, tell; be called, be named בתיהBatya, קױלעטslaughter, kill; ruin גענדזgoose חנוכּהfestival of Khanuke אוןand
פּרעגלטfry in fat or cook with honey); render (fat) שמאַלץpoultry fat (food); grease אַף פּסחPassover
― פאַראַיאָרן חנוכּהfestival of Khanuke האָבhave; give birth איךI, נישטnot פֿאַרfor; before; in the time of אײַךyou (pl) געדאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh"), נישטnot פֿאַרfor; before; in the time of
מירme; we געדאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh"), געהאַטhave; give birth אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אומגליקbad luck מיטexert; with; middle א גליקhappiness; luck; joyous event; be lucky; be successful אינאײנעםtogether. אירher; you (pl) מעגטmay דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite)
האָרכןnotice; listen; obey; אַזאַsuch מעשׂהstory; genitalia (vulgar) טרעפֿטfind, meet; guess; happen, occur (with "zikh") זיךself אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) מאָלmoth (insect, Heterocera); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time איןin טױזנטthousand יאָרyear! איךI האַנדלtrade, buy and sell; act; commerce; store (with noun indicating merchandise)
מיטexert; with; middle גענדזgoose האַנדלtrade, buy and sell; act; commerce; store (with noun indicating merchandise) איךI אוןand מיטexert; with; middle פּסחדיקערPassover שמאַלץpoultry fat (food); grease שױןlook after; care for; already; right away עטלעכעseveral אוןand
צװאַנציק20 יאָרyear ― האָטhave; give birth זיךself מירme; we, הערטhear, smell (with "zikh") אירher; you (pl), אַזאַsuch מעשׂהstory; genitalia (vulgar) נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) נישטnot
געטראָפֿןfind, meet; guess; happen, occur (with "zikh").
איךI האַנדלtrade, buy and sell; act; commerce; store (with noun indicating merchandise) מיטexert; with; middle גענדזgoose... אירher; you (pl) מײנטintend, אָטhere; this very; just now אַזױsuch; so; thus; yes נעמטtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") מעןone (indefinite subject) דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) אוןand
מע האַנדלטtrade, buy and sell; act? ראשיתbeginning חכמהwit; wisdom; punchline; make a clever statement, הײבטraise, lift; exalt זיךself אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see אַזױsuch; so; thus; yes: קומטcome אָסיעןAutumn (season)1צײַטtime; menstrual period (with "di"), אַרוםaround
נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) סוכּותbooth for festival of Sukkoth, הײבטraise, lift; exalt מעןone (indefinite subject) אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see אײַנקױפֿןshop, buy; shopping גענדזgoose, אוןand פֿאַרװאַרפֿןset aside for safekeeping; place down; scatter די גענדזgoose
אַפֿן װינטערWinter (season) איןin שטײַגcage; climb אַרײַןinto, אוןand האָדעװעןraise, rear; breed; cultivate; be nourished by (with "zikh oyf") די גענדזgoose, אוןand אַכטונגesteem; attention געבןgive
אַף די גענדזgoose; אוןand קומטcome חנוכּהfestival of Khanuke, הײבטraise, lift; exalt מעןone (indefinite subject) אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see די גענדזgoose קױלעןslaughter, kill; ruin אוןand מאַכןmake; defecate (with "mit")
פֿוןfrom; of גענדזgoose געלטmoney. נאָרbut, only אירher; you (pl) מײנטintend, אַזthat; when; if אָטhere; this very; just now אַזױsuch; so; thus; yes גרינגeasy; light; frivolous קױפֿטbuy מעןone (indefinite subject) גענדזgoose,
אוןand מע פֿאַרװאַרפֿטset aside for safekeeping; place down; scatter גענדזgoose, אוןand מע קױלעטslaughter, kill; ruin גענדזgoose, אוןand מע מאַכטmake; defecate (with "mit"); power; regime פֿוןfrom; of
גענדזgoose געלטmoney? ערשטנסfirst, דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) קױפֿןbuy גענדזgoose. קױפֿןbuy גענדזgoose דאַרףneed, require מעןone (indefinite subject) האָבןhave; give birth
מיטexert; with; middle װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb). קײןto; not any לאַגער־געלטsavings, קײןto; not any קאַפּיטאַלןcapital אײגענעown; same, הײסטorder, tell; be called, be named עס, איזbe; so דאָךof course; yet, still
נישטאָnot present; not existing. מוזmust; necessity מעןone (indefinite subject) לײַעןborrow, אָנקומעןarrive; approach for assistance (with "tsu"); arrival צו רב אַלטold, stale; alto (music)ערןthe letter R; of honor, honorable, testimonial. אוןand רב אַלטold, stale; alto (music)ערןthe letter R; of honor, honorable, testimonial קענטbe able, know
איךI דאָךof course; yet, still ― ס'איזbe; so אַ ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) האָטhave; give birth ליבlove; dear אױסקאָכןcook, bake דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) װאַסערwater. דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite)
הײסטorder, tell; be called, be named, אָפּזאָגןfinish saying; refuse; decline; fire from job; refusal, dismissal זאָגטsay; recite (prayer or religious text) ער נישטnot אָפּfinishing; up (as separable part of verb), נאָרbut, only ער הײסטorder, tell; be called, be named קומעןcome מאָרגןmorning, tomorrow, מאָרגןmorning, tomorrow
― איבערמאָרגןday after tomorrow, נעמטtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") אַרױסout די נשמהsoul. אוןand ערשטfirst; recently נאָכדעםafterward הײבטraise, lift; exalt ער
אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see ציִעןpull די קלײ: שלעפּןtrain (clothing); drag; pay late (jewelers argot) פּריfruit ofצענטtenth, צורעכענעןcalculate, plan טעגday. ס'איזbe; so אַ גוטערgood; thoroughly רב
אַלטערold, stale! נישטnot אומזיסטin vain האָטhave; give birth ער אַזעלכעsuch; such; so; thus; yes פּיסקעסsnout, mouth (anatomy) (of animal), אוןand זי, אַלטעריכע,
מײןmostly; intend; intention איךI, האָטhave; give birth אַ פּניםface ― אַף אַלעall מײַנעmy ליבעdear; love (romantic), אוןand אַ פּאָרpair; pair up באַקןcheek; buttocks; bake ―
|