אױטאָ־דאַ־פֿע
דערינערונגען לכּבֿוד דעם ליטעראַרישן יום־טובֿ פֿונעם זײדן „מענדעלע מוכר־ספֿרים“
געשריבן פֿון זײַן ערשטן אײניקל.*
דער בנוהג־שבעולם איז, אַז סע שטאַרבט ― נישט דאָ געדאַכט,
נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, נישט פֿאַר קײן שום ייִדן געדאַכט ― אַ גרױסער
מענטש, באַקומט מען אים ליב און מע הײבט אָן נאָכזאָגן שבֿחים נאָך
זײַן בעט, און מע הײבט זיך אָן דערמאָנען און נאָכדערצײלן פֿון אים
מעשׂיות, עפּיזאָדן, אַנעקדאָטן, אַפֿאָריזמען, געדאַנקען, װערטלעך, גלײַכ־
װערטלעך, חכמות און נאַרישקײטן ― אַלץ גיט אַהער, אַלץ איז אַ
סחורה, אַלץ װערט פֿאַרצוקערט. איך נעם מיר די שטאַרקײט צו זאָגן,
אַז ס'איז אַ נאַרישער מנהג, און אױב איר װילט ― טאַקע אַ שטיקל
עװלה אױך. אַ קונץ נאָכן טױט דערצײלן שבֿחים? פֿאַרװאָס זאָל דער
באַטרעפֿנדער אַלײן אױך נישט געניסן פֿונעם כּבֿוד? פֿאַרװאָס זאָל ער
אַלײן נישט זען און נישט הערן די אַלע שבֿחים מיט די מעשׂיות, װאָס
מע דערצײלט זיך אָן פֿון אים, מיט די עפּיזאָדן, אַנעקדאָטן, אַפֿאָריזמען,
געדאַנקען, װערטלעך, גלײַכװערטלעך, חכמות און נאַרישקײטן? אַדרבה,
איך גײ נאָך װײַטער: איך זאָג גאָר, אַז ס'איז מער יושר פֿאַרן לעבן אַלס
נאָכן טױט צו איבערגעבן אַזעלכע זאַכן, װאָרעם טאָמער חלילה ― לא
יעלה ולא יבֿוא ― „עס מאַכט זיך אַמאָל, אײנער איז מגזם, דערצײלט
――――
*) איך האָב שױן אײן מאָל מוסר מודעה געװען פֿאַר דער גאַנצער װעלט, אַז
דאָס בין איך געװען דער ערשטער, װאָס האָב אָנגערופֿן מענדעלע מוכר־ספֿרים מיטן נאָמען „זײדע“, און ער מיך ― „אײניקל“. פֿון דעמאָלט אָן זײַנען מיט גאָטס הילף אױסגעװאַקסן קײן עין הרע, אַ גאַנצער דור מיט „אײניקלעך ― כּן ירבו!
ש ל ו ם ־ ע ל י כ ם.
|
|
oyto-da-fe
derinerungen lekoved dem literarishn yum-tuv funem zeydn "mendele mukhr-sfrim''
geshribn fun zayn ershtn eynikl.*
der bnuhg-shbeulm iz, az se shtarbt ― nisht do gedakht,
nisht far aykh gedakht, nisht far keyn shum yidn gedakht ― a groyser
mentsh, bakumt men im lib un me heybt on nokhzogn shvokhem nokh
zayn bet, un me heybt zikh on dermonen un nokhdertseyln fun im
mayses, epizodn, anekdotn, aforizmen, gedanken, vertlekh, glaykh-
vertlekh, khokhmes un narishkaytn ― alts git aher, alts iz a
skhoyre, alts vert fartsukert. ikh nem mir di shtarkayt tsu zogn,
az s'iz a narisher mnhg, un oyb ir vilt ― take a shtikl
avle oykh. a kunts nokhn toyt dertseyln shvokhem? farvos zol der
batrefnder aleyn oykh nisht genisn funem koved? farvos zol er
aleyn nisht zen un nisht hern di ale shvokhem mit di mayses, vos
me dertseylt zikh on fun im, mit di epizodn, anekdotn, aforizmen,
gedanken, vertlekh, glaykhvertlekh, khokhmes un narishkaytn? adrbh,
ikh gey nokh vayter: ikh zog gor, az s'iz mer yoysher farn lebn als
nokhn toyt tsu ibergebn azelkhe zakhn, vorem tomer kholile ― loy
yayle ul# iBu# ― "es makht zikh amol, eyner iz megazem, dertseylt
――――
*) ikh hob shoyn eyn mol muser moydoe geven far der gantser velt, az
dos bin ikh geven der ershter, vos hob ongerufn mendele mukhr-sfrim mitn
nomen "zeyde'', un er mikh ― "eynikl''. fun demolt on zaynen mit gots
hilf oysgevaksn keyn eyn hore, a gantser dor mit "eyniklekh ― Kn irbu!
sholem - elikh
m.
|
אױטאָדאַ1פֿעfooey! expression of disgust
דערינערונגעןmemory, recollection לכּבֿודfor the sake of; in honor of דעםthe, this ליטעראַרישןliterary יום־טובֿreligious holiday פֿונעםfrom; of זײדןgrandfather „מענדעלעMendel מוכרsell (with "zayn")1ספֿריםreligious book“
געשריבןwrite פֿוןfrom; of זײַןbe; his; its ערשטןfirst אײניקלgrandchild; relative of a Hassidic rabbi.*
דערthe, this בנוהג1שבעולם איזbe; so, אַזthat; when; if סע שטאַרבטdie ― נישטnot דאָhere געדאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh"),
נישטnot פֿאַרfor; before; in the time of אײַךyou (pl) געדאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh"), נישטnot פֿאַרfor; before; in the time of קײןto; not any שוםin no way ייִדןJew; person (Jewish); anonymous male stranger געדאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh") ― אַ גרױסערlarge
מענטשperson, human, responsible or mature person, באַקומטacquire, receive מעןone (indefinite subject) איםhim; it ליבlove; dear אוןand מע הײבטraise, lift; exalt אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see נאָכזאָגןsay; recite (prayer or religious text) שבֿחיםpraise נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only)
זײַןbe; his; its בעטbed (furniture); make into a bed; request, אוןand מע הײבטraise, lift; exalt זיךself אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see דערמאָנעןremind; recollect (with "zikh") אוןand נאָכדערצײלןrecount, tell, narrate פֿוןfrom; of איםhim; it
מעשׂיותstory; genitalia (vulgar), עפּיזאָדןepisode, אַנעקדאָטןanecdote, אַפֿאָריזמען, געדאַנקעןthought; idea, װערטלעךwitty saying,
גלײַכװערטלעךwitticism, חכמותwit; wisdom; punchline אוןand נאַרישקײטןfoolishness ― אַלץeverything; all the more; still, yet; always (Khassidic Yiddish) גיטgive אַהערhither, אַלץeverything; all the more; still, yet; always (Khassidic Yiddish) איזbe; so אַ
סחורהmerchandise, אַלץeverything; all the more; still, yet; always (Khassidic Yiddish) װערטbecome; defend; forbid; value; worth פֿאַרצוקערטsweeten; crystalize. איךI נעםtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") מירme; we די שטאַרקײטstrength צו זאָגןsay; recite (prayer or religious text),
אַזthat; when; if ס'איזbe; so אַ נאַרישערfoolish מנהג, אוןand אױבif אירher; you (pl) װילטwant ― טאַקעindeed, truly, really אַ שטיקלpiece (of substance); small amount of; piece (in a performance); gimmick; foreskin discarded after circumcision
עװלהsin; mistreatment; injustice אױךalso. אַ קונץtrick נאָכןafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) טױטdead; death דערצײלןrecount, tell, narrate שבֿחיםpraise? פֿאַרװאָסwhy (interrogative) זאָלshould דערthe, this
באַטרעפֿנamount to; sum, value, importance, significanceדערthe, this אַלײןoneself (with a personal pronoun); only אױךalso נישטnot געניסןbenefit (from, with "fun"); enjoy פֿונעםfrom; of כּבֿודhonor; dignity? פֿאַרװאָסwhy (interrogative) זאָלshould ער
אַלײןoneself (with a personal pronoun); only נישטnot זעןsee אוןand נישטnot הערןhear, smell (with "zikh"); Mister; gentleman; mister די אַלעall שבֿחיםpraise מיטexert; with; middle די מעשׂיותstory; genitalia (vulgar), װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb)
מע דערצײלטrecount, tell, narrate זיךself אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see פֿוןfrom; of איםhim; it, מיטexert; with; middle די עפּיזאָדןepisode, אַנעקדאָטןanecdote, אַפֿאָריזמען,
געדאַנקעןthought; idea, װערטלעךwitty saying, גלײַכװערטלעךwitticism, חכמותwit; wisdom; punchline אוןand נאַרישקײטןfoolishness? אַדרבה,
איךI גײ נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) װײַטערfar; further, next (as "vayter"); separate: איךI זאָגsay; recite (prayer or religious text) גאָרvery; entirely; surprisingly; whole, אַזthat; when; if ס'איזbe; so מערproblem; increase; more; carrot יושרjustice; fairness פֿאַרןfor; before; in the time of לעבןlive; life; dear (after a name); near אַלסas (German)
נאָכןafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) טױטdead; death צו איבערגעבןbe devoted to (with "zikh mit"); hand over אַזעלכעsuch; such; so; thus; yes זאַכןthing; vagina (anatomy), װאָרעםbecause; worm טאָמערperhaps; lest; if perchance; in case חלילהGod forfend, God forbid ― לא
יעלהwail; shout ולא יבֿוא ― „עס מאַכטmake; defecate (with "mit"); power; regime זיךself אַמאָלonce upon a time, אײנערsingle; several (in plural); one איזbe; so מגזםexaggerate (with "zayn"), דערצײלטrecount, tell, narrate
――――
*) איךI האָבhave; give birth שױןlook after; care for; already; right away אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) מאָלmoth (insect, Heterocera); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time מוסרupbraid; morality, ethics; ethical Musar movement מודעהannouncment געװעןbe פֿאַרfor; before; in the time of דערthe, this גאַנצערwhole, full, complete װעלטboil milk; world, אַזthat; when; if
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) ביןbee (insect, Anthophila); be איךI געװעןbe דערthe, this ערשטערfirst, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) האָבhave; give birth אָנגערופֿןspeak, say (with "zikh") מענדעלעMendel מוכרsell (with "zayn")1ספֿריםreligious book מיטןwith; middle נאָמעןname „זײדעgrandfather“, אוןand ער מיךme ― „אײניקלgrandchild; relative of a Hassidic rabbi“. פֿוןfrom; of דעמאָלטthen אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see זײַנעןbe מיטexert; with; middle גאָטסGod, deity הילףhelp; assistant אױסגעװאַקסןgrow קײןto; not any עין הרעthe evil, אַ גאַנצערwhole, full, complete דורgeneration מיטexert; with; middle „אײניקלעךgrandchild; relative of a Hassidic rabbi ― כּן ירבו!
ש ל ו ם ־ ע ל י כ ם.
|