צו דער צװײטער אױפֿלאַגע
מנחם־מענדל איז נישט קײן העלד פֿון אַ ראָמאַן, און איבערהױפּט
נישט קײן אױסגעקלערטע פֿיגור. דאָס איז נעבעך אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ
יאָר, מיט װעלכן דער פֿאַרפֿאַסער איז פּערזענלעך און נאָענט באַקענט.
ער איז דורכגעגאַנגען מיט אים אַ שטיק לעבן פֿון כּמעט צװאַנציק יאָר.
באַגעגנט זיך אינעם יאָר 1892 אַף דער אַדעסער „קלײנער בערזע“,
האָבן מיר נאָכדעם דורכגעמאַכט האַנט באַ האַנט אַלע שבעה מדורי
גיהנום, אין יעהופּעץ אַף דער בערזע, „געגאַנגען“ מיט אים קײן פּע־
טערבורג און קײן װאַרשע, אױסגעשטאַנען אַ סך קריזיסן, זיך געװאָרפֿן
מיט אים פֿון אײן פּרנסה אַף דער אַנדערער, און ― אױ װײ! ― נישט
געפֿונען קײן גליק אין ערגעץ, געמוזט סוף־כּל־סוף טאָן דאָס, װאָס אַלע
ייִדן טוען ― עמיגרירן קײן אַמעריקע. דאָרט, זאָגט מען, מאַכן ייִדן
ניט שלעכט... דאָס װעלן מיר זען פֿון זײַנע שפּעטערדיקע בריװ פֿון
אַמעריקע.
דערװײַל, ביז עפּעס װאָס, האָב איך צונױפֿגעזאַמלט אַלע זײַנע
בריװ, װאָס ער האָט אין פֿאַרלױף פֿון די אַכצן יאָר געשריבן אין פֿאַר־
שײדענע צײַטן, און געדרוקט אין פֿאַרשײדענע ערטער, צו זײַן װײַב
שײנע־שײנדל, װי אױך די בריװ פֿון זײַן װײַב צו אים, און געמאַכט
פֿון זײ אַ בוך, כּמעט אַ בריװנשטעלער.
טאַקע אַ בריװנשטעלער, אײַנגעטײלט אין זעקס באַזונדערע אָפּ־
טײלונגען, און דערבײַ געהאַט אַ מײן: אַ ייִד אַ סוחר, אַז ער װעט װעלן
שרײַבן אַ בריװ צו זײַן װײַב, למשל, פֿון אַדעס ― זאָל ער זוכן אינעם
ערשטן בוך „לאָנדאָן“. אַ שפּעקולאַנט אַף דער בערזע פֿון יקנה″ז, פֿון
אַקציעס וכדומה אַזעלכע סחורות ― װעט געפֿינען אַ מוסטער אינעם
צװײטן בוך „פּאַפּירלעך“, אָדער אינעם דריטן בוך „מיליאָנען“. אַ ייִד
אַ מעקלער, אַ שדכן, אָדער אַן אַגענט ― לאָז זוכן װײַטער. מיט אײנעם
װאָרט ― יעדער װעט זיך געפֿינען זײַנס. און אַזױ װי ייִדישע געשעפֿטן
זײַנען, ברוך השם, אומעטום אַלץ אײנס, דאָס הײסט, הײבן הײבן זײ זיך
|
|
tsu der tsveyter oyflage
mnHm-mendl iz nisht keyn held fun a roman, un iberhoypt
nisht keyn oysgeklerte figur. dos iz nebekh a yid fun a gants
yor, mit velkhn der farfaser iz perzenlekh un noent bakent.
er iz durkhgegangen mit im a shtik lebn fun kemat tsvantsik yor.
bagegnt zikh inem yor 1892 af der adeser "kleyner berze'',
hobn mir nokhdem durkhgemakht hant ba hant ale shbeh mduri
genem, in yehupets af der berze, "gegangen'' mit im keyn pe-
terburg un keyn varshe, oysgeshtanen a sakh krizisn, zikh gevorfn
mit im fun eyn parnose af der anderer, un ― oy vey! ― nisht
gefunen keyn glik in ergets, gemuzt suf-Kl-suf ton dos, vos ale
yidn tuen ― emigrirn keyn amerike. dort, zogt men, makhn yidn
nit shlekht... dos veln mir zen fun zayne shpeterdike briv fun
amerike.
dervayl, biz epes vos, hob ikh tsunoyfgezamlt ale zayne
briv, vos er hot in farloyf fun di akhtsn yor geshribn in far-
sheydene tsaytn, un gedrukt in farsheydene erter, tsu zayn vayb
sheyne-sheyndl, vi oykh di briv fun zayn vayb tsu im, un gemakht
fun zey a bukh, kemat a brivnshteler.
take a brivnshteler, ayngeteylt in zeks bazundere op-
teylungen, un derbay gehat a meyn: a yid a soykher, az er vet veln
shraybn a briv tsu zayn vayb, lemoshl, fun ades ― zol er zukhn inem
ershtn bukh "london''. a shpekulant af der berze fun iknh″z, fun
aktsyes ukhdoyme azelkhe skhoyres ― vet gefinen a muster inem
tsveytn bukh "papirlekh'', oder inem dritn bukh "milyonen''. a yid
a mekler, a shadkhn, oder an agent ― loz zukhn vayter. mit eynem
vort ― yeder vet zikh gefinen zayns. un azoy vi yidishe gesheftn
zaynen, borekh hashem, umetum alts eyns, dos heyst, heybn heybn zey zikh
|
צו דערthe, this צװײטער2nd אױפֿלאַגעedition
מנחם1מענדלMendel איזbe; so נישטnot קײןto; not any העלדhero פֿוןfrom; of אַ ראָמאַןnovel; romance, אוןand איבערהױפּטmostly
נישטnot קײןto; not any אױסגעקלערטעconsider, think, muse פֿיגורfigure; (game) piece; character (person). דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) איזbe; so נעבעךalas: expression of pity (hetero-malo-cognitive) אַ ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger פֿוןfrom; of אַ גאַנץwhole, full, complete
יאָרyear, מיטexert; with; middle װעלכןwhich דערthe, this פֿאַרפֿאַסערauthor איזbe; so פּערזענלעךpersonal אוןand נאָענטnear באַקענטrecognize; introduce to or acquaint with (with "mit"); meet (with "zikh mit").
ער איזbe; so דורכגעגאַנגעןgo; plan to (with infinitive) מיטexert; with; middle איםhim; it אַ שטיקpiece (of substance); small amount of; piece (in a performance); gimmick; pranks, tricks; suffocate; embroider; sew לעבןlive; life; dear (after a name); near פֿוןfrom; of כּמעטalmost צװאַנציק20 יאָרyear.
באַגעגנטmeet (with "zikh mit"); meet (with "zikh mit") זיךself אינעםin יאָרyear 1892 אַף דערthe, this אַדעסערOdessa (Ukraine) „קלײנערsmall; penis (anatomy) (slang) בערזעstock exchange“,
האָבןhave; give birth מירme; we נאָכדעםafterward דורכגעמאַכטgo through; succeed; undergo האַנטhand באַ האַנטhand אַלעall שבעה מדורי
גיהנוםHell, איןin יעהופּעץYehupets, fictional town of Sholem Aleykhem אַף דערthe, this בערזעstock exchange, „געגאַנגעןgo; plan to (with infinitive)“ מיטexert; with; middle איםhim; it קײןto; not any
פּעטערבורגPetersburg אוןand קײןto; not any װאַרשעWarsaw (Poland); Warsaw (English) Warszawa (Polish), אױסגעשטאַנעןsurmount אַ סך קריזיסןcrisis, זיךself געװאָרפֿןthrow, pitch, cast; toss about (with "zikh")
מיטexert; with; middle איםhim; it פֿוןfrom; of אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) פּרנסהincome, livelihood אַף דערthe, this אַנדערערother; next, אוןand ― אױ װײ! ― נישטnot
געפֿונעןfind קײןto; not any גליקhappiness; luck; joyous event; be lucky; be successful איןin ערגעץsomewhere, געמוזטmust סוףכּל1סוףReed sea (with "yam{|ym}") טאָןtone; ton (weight); do דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite), װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) אַלעall
ייִדןJew; person (Jewish); anonymous male stranger טועןdo ― עמיגרירןemigrate קײןto; not any אַמעריקעAmerica. דאָרטthere, זאָגטsay; recite (prayer or religious text) מעןone (indefinite subject), מאַכןmake; defecate (with "mit") ייִדןJew; person (Jewish); anonymous male stranger
ניטnot שלעכטbad... דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) װעלןwave; will (future); boil milk; want מירme; we זעןsee פֿוןfrom; of זײַנעhis שפּעטערדיקעlate בריװepistle, letter פֿוןfrom; of
אַמעריקעAmerica.
דערװײַלmeanwhile, ביזuntil, at the time (in future) when עפּעסsomething; somehow; somewhat; very װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb), האָבhave; give birth איךI צונױפֿגעזאַמלטcollect אַלעall זײַנעhis
בריװepistle, letter, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) ער האָטhave; give birth איןin פֿאַרלױףpass (time), occur; passage of time פֿוןfrom; of די אַכצן18 יאָרyear געשריבןwrite איןin
פֿאַרשײדענעdifferent צײַטןtime; menstrual period (with "di"), אוןand געדרוקטpress; print איןin פֿאַרשײדענעdifferent ערטערplace; position, צו זײַןbe; his; its װײַבwife; woman; rifle (soldiers argot)
שײנעpretty1שײנדל, װי אױךalso די בריװepistle, letter פֿוןfrom; of זײַןbe; his; its װײַבwife; woman; rifle (soldiers argot) צו איםhim; it, אוןand געמאַכטmake; defecate (with "mit"); artificial
פֿוןfrom; of זײ אַ בוךbook, כּמעטalmost אַ בריװנשטעלער.
טאַקעindeed, truly, really אַ בריװנשטעלער, אײַנגעטײלטapportion; divide; share (with "zikh mit ... ") איןin זעקס6 באַזונדערעseparate, special
אָפּטײלונגעןdivision, department, אוןand דערבײַpresent; neighboring, nearby, close; near געהאַטhave; give birth אַ מײןmostly; intend; intention: אַ ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger אַ סוחרmerchant, אַזthat; when; if ער װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager װעלןwave; will (future); boil milk; want
שרײַבןwrite אַ בריװepistle, letter צו זײַןbe; his; its װײַבwife; woman; rifle (soldiers argot), למשלfor example, פֿוןfrom; of אַדעסOdessa (Ukraine) ― זאָלshould ער זוכןseek אינעםin
ערשטןfirst בוךbook „לאָנדאָןLondon (England)“. אַ שפּעקולאַנטspeculator אַף דערthe, this בערזעstock exchange פֿוןfrom; of יקנה″ז, פֿוןfrom; of
אַקציעסaction, stock (financial security) וכדומהand similar, etc. אַזעלכעsuch; such; so; thus; yes סחורותmerchandise ― װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager געפֿינעןfind אַ מוסטערpattern, example אינעםin
צװײטן2nd בוךbook „פּאַפּירלעךpaper (material)“, אָדערvein; or אינעםin דריטן3rd בוךbook „מיליאָנעןmillion“. אַ ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger
אַ מעקלערbroker, agent, intermediary; act as agent, אַ שדכןmatchmaker; make a match (with "zikh"), אָדערvein; or אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אַגענטagent ― לאָזlet זוכןseek װײַטערfar; further, next (as "vayter"); separate. מיטexert; with; middle אײנעםsingle; several (in plural); one
װאָרטword ― יעדערeach, every װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager זיךself געפֿינעןfind זײַנסhis. אוןand אַזױsuch; so; thus; yes װי ייִדישעYiddish language; Jewish געשעפֿטןbusiness; store
זײַנעןbe, ברוךfracture, split השםGod, אומעטוםeverywhere אַלץeverything; all the more; still, yet; always (Khassidic Yiddish) אײנסone; single; several (in plural), דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) הײסטorder, tell; be called, be named, הײבןraise, lift; exalt הײבןraise, lift; exalt זײ זיךself
|