אַרױסגעבן אַ צײַטונג, אַן אײגענע ייִדישע צײַטונג, זײַן אַ רעדאַקטאָר פֿון אַ זשורנאַל ― דאָס איז געװען מײַן אידעאַל, איך האָב מורא, אױב ניט פֿונעם ערשטן יאָר װאָס איך האָב אָנגעהױבן צו שרײַבן.
דער אידעאַל איז, מײן איך, דער װוּנטש פֿון אַלע מײַנע קאָלעגן, די עלטערע און די ייִנגערע.
עס איז אַזױ נאַטירלעך, װי דער װוּנטש פֿון אַ דינסט צו װערן אַ װירטין, אָדער פֿון אַ געזעלן צו זײַן בעל־הבית פֿאַר זיך. יעדער אַרבעטער װאָלט װעלן װאָס גיכער זײַן אַ פֿאַבריקאַנט, און יעדער פֿרײַער בירגער חלומט, אַז ער קאָן נאָך אַ מאָל זײַן אַ פּרעזידענט.
מעגלעך, אַז משיח װעט קומען, װעלן אַלע דינסטמײדלעך װערן װירטינס, אַלע געזעלן װעלן זײַן בעלי־בתּים, אַלע אַרבעטערס ― פֿאַבריקאַנטן, אַלע בירגערס ― פּרעזידענטן.
דענסטמאָל װעלן אױך אַלע שרײַבערס זײַן רעדאַקטאָרן.
דערװײַלע איז דאָס נאָר אַ שטרעבונג, אַן אידעאַל. און אַן אידעאַל, װאָס שװערער ס'איז צו גרײכן, װערט אַלץ זיסער, דער יצר־הרע גרעסער און דער חשק שטאַרקער און שטאַרקער.
מיט אײן װאָרט, איך האָב מיר געזאָגט, איך מוז זײַן אַ רעדאַקטאָר. איך מוז האָבן אַ צײַטונג!
ניט אַזױ גיך אָבער טוט זיך עס, װי עס רעדט זיך, און אומעטום װוּ אַ מענטש קערט זיך, טרעפֿט ער מניעות, שטערונגען, שטײנער אױפֿן װעג אָן אַ שיעור.
די ערשטע מניעה איז געװען ― די צענזור. אױף אַרױסצוגעבן אַ צײַטונג אין אונדזער געבענטשטן לאַנד האָט מען אין די פֿריִערדיקע יאָרן באַדאַרפֿט דורכגײן אַלע שיבֿעה־מדורי־גיהנום: פֿאָרן, שרײַבן, בעטן, שמירן, זיך באַקענען מיט פֿאַרשידענע מינים ברואים, ברעכערס, טוערס, בעלי־טובֿות, בעלי־עצות, גײערס, לױפֿערס, פֿירערס, קריכערס, געבערס, נעמערס און נאָך אַזױנע פֿײַנע בריאות, גאָטס באַשעפֿענישן.
נאָך דעם האָט אַ בלאָז געטאָן אַן אַנדער װינטל, אַ שײַן געטאָן די זון און דאָס רעדל האָט זיך געגעבן אַ דרײ איבער, עס האָט זיך איבערגעביטן די גאַנצע דעקאָראַציע: אױס ברעכערס, אױס טוערס, אױס גײערס, לױפֿערס, קריכערס, געבערס, נעמערס און אַלע איבעריקע פֿײַנע בריאות ― אַ סוף! װילט איר אַרױסגעבן אַ צײַטונג ― נעמט, זײַט מוחל, אַ בױגן פּאַפּיר, שרײַבט אָן עטלעכע שורות כּך־וכּך, קלעפּט צו צװײ מאַרקעס ― און אַ גוטן טאָג. איך האָב אױפֿגעהױבן בײדע הענט:
― שהחײנו וקימנו והגיענו לזמן הזה!
משיחס צײַטן.
מזל־טובֿ.
און איך האָב מיך געגעבן אַ נעם…
איר האָט אַ מאָל געזען װי אַ ייִד אַ מלמד טוט זיך אַ נעם בױען אַ סוכּה?
קודם איז ער זיך מטריח און געפֿינט אַן אָרט בײַ דער רעכטער שטובװאַנט, סאַמע בײַם פֿענצטער, האַלט זיך אַן עצה פֿריִער מיטן שכן:
― װי מײנט איר? אַיאָ, דאָ איז גוט?
זאָגט אים דער שכן, געװײנטלעך, פֿאַרקערט, אַז דאָ איז ניט קײן פּלאַץ. דאָרט איז בעסער.
― פֿאַר װאָס?
― טאָמער גײט אַ רעגן, װאָס װעט איר טאָן?
― און װאָס װעל איך טאָן דאָרט, אַז ס'װעט גײן אַ רעגן?
― װעט איר זיצן אין שטוב.
― אַ דאַנק פֿאַר דער עצה.
― נישטאָ פֿאַר װאָס.
אָפּגעזוכט אַ פּלאַץ, װאַרפֿט דער מלמד אַראָפּ די קאַפּאָטע, בלײַבט אין אײן אַרבע־כּנפֿות, פֿאַרקאַטשעט די אַרבל, טוט אַ שפּײַ אױף בײדע הענט און אַ זאָג צו זיך אַלײן:
― אַצינד װאָלט געװען גוט, ס'זאָל זײַן מיט װאָס…
איך בין מיט מײַן צײַטונג געװען פֿאַרטיק אַרום און אַרום. מײַנע קאָלעגן, די שריפֿטשטעלערס, האָבן מיר אָפּגעגעבן מזל־טובֿ, געװינטשעװעט מיר הצלחה און אַל דאָס גוטס, צוגעזאָגט מיר שיקן זײערע בעסטע זאַכן (אַבי איך זאָל נאָר
װעלן גוט באַצאָלן) און האָבן מיר געגעבן עצות (לאַנג לעבן זאָלן זײ!), װי אַזױ איך זאָל מיך האַלטן, און װי גרױס עס דאַרף זײַן די צײַטונג, און װאָס פֿאַר אַ פּנים זי דאַרף האָבן, און װי אַזױ זי דאַרף הײסן, און האָבן מיר אַרױסגעזאָגט זײער זיכערע איבערצײַגונג, אַז דאָס בלאַט װעט אין מײַנע הענט, אם־ירצה־השם, בליִען װי אַ רױז, און װעט װאַקסן, און װעט שײַנען און פֿאַרשײַנען דאָס פֿעלד פֿון דער ליטעראַטור פֿון אונדזער ליבן פֿאָלק ― אָמן.
― אַצינד װאָלט געװען גוט, ס'זאָל זײַן מיט װאָס.
און איך האָב מיך אַ װאָרף געטאָן צו אונדזערע קאַפּיטאַליסטן, און דאָ האָט זיך אָנגעהױבן פֿאַר מיר אַ גיהנום, װאָס איך האָב מיך גאָר אױף דעם ניט געריכט.
בכלל, קאַפּיטאַליסטן ― דאָס איז אַ פֿאָלק, װאָס איז כּדאַי צו שטודירן. אַ קאַפּיטאַליסט, אַז איר קומט צו אים מיט אַ געשעפֿט, װעט ער אײַך אױפֿנעמען גאָר פֿרײַנדלעך און װעט אײַך אױסהערן מיט געדולד פֿון אָנהײב ביזן סוף, און װאָס איר זאָלט אים ניט פֿאָרלײגן, איז גוט. ס'איז פֿאַר אים גאָר ניטאָ קײן שלעכטער בראָנפֿן, באַלד נעמט ער זיך צו דער פּען און טוט אַ כאַפּ אױפֿן פּאַפּיר מאַכן אַ קאַלקולאַציע: אַזױ פֿיל דאַרף מען אַרײַנלײגן קאַפּיטאַל, אַזױ פֿיל דאַרף קאָסטן דאָס און דאָס, אַזױ פֿיל דאַרף פֿאַלן הוצאָות, אַזױ פֿיל אַמאָרטיזאַציע, סך־הכּל כּך־וכּך. אַצינד גײען מיר אַריבער צו דער הכנסה. אַזױ פֿיל און אַזױ פֿיל דאַרף אַרײַנפֿאַלן, און לאָמיר זאָגן אַפֿילו אױפֿן ערגסטן פֿאַל, װעט אױך זײַן כּך־וכּך. אָפּגעצױגן דעם „דעבעט“ פֿונעם „קרעדיט“, װעט אונדז בלײַבן כּך־וכּך. האָבן מיר, הײסט עס, אַ קײַמא־לן פֿון אַזאַ און אַזאַ פּראָצענט? אױסגעצײכנט! מען דאַרף גאָר ניט בעסער!
איר װערט שיִער ניט צעשמאָלצן פֿאַר תּענוג. איר קוקט אים אין די אױגן אַרײַן: נו? אַדרבא?
לאָזט זיך אױס אַ מעשׂה: גאַראַנטיע!
― מיט װאָס בין איך, זאָגט ער, גאַראַנטירט? װער װעט מיר, זאָגט ער, גאַראַנטירן פֿאַר מײַן קאַפּיטאַל? געלט, זאָגט ער, איז ניט קײן שמעלט! געלט איז קײלעכדיק! געלט איז אַן אײדעלע מאַטעריע, כע־כע…
און ער װײַזט אײַך עפּעס מיט די פֿינגער, און קוקט אױף אײַך ממזריש, און שמײכלט צו אײַך, װי אַ פּגר אומגעװאַשן ― און איר גײט אַװעק פֿון אים אַ געמאַרינירטער…
אַ קאַפּיטאַליסט איז װי אַ שײנע פֿרױ. מען דאַרף אים לאָזן צו רו, אַנטלױפֿן פֿון אים ― װעט ער אײַך נאָכלױפֿן, און װער שמועסט, אַז ער װעט דערהערן, אַז אַן אַנדער קאַפּיטאַליסט האָט געמאַכט דאָס זעלביקע געשעפֿט, װעט ער אײַך ניט לאָזן לעבן. ער װעט אײַך אױפֿזוכן אין גאַס, אָנקלינגען דורכן טעלעפֿאָן, אָדער ער װעט זיך ניט שעמען טרעפֿן צו אײַך אַהײם:
― יונגער־מאַן! װוּ איז אײַער געשעפֿט?
ניט אַנדערש, אַז עס האָט זיך איבערגעקערט די װעלט. איך האָב אױפֿגעהערט זוכן קאַפּיטאַליסטן, נאָר קאַפּיטאַליסטן האָבן אָנגעהױבן זוכן מיך, און איך האָב געקראָגן אַ קאַפּיטאַליסט, און ניט אײן קאַפּיטאַליסט, נאָר דרײַ קאַפּיטאַליסטן.
איך האָב די ערע אײַך פֿאָרצושטעלן מײַנע קאַפּיטאַליסטן, די דרײַ שותּפֿים פֿון מײַן צײַטונג:
1) דער ערשטער הײסט שופֿרמאַן. ער איז אַ װאַלד־סוחר, אַ פֿאַרפֿונדעװעטער נגיד, מיט אַ היפּשן בױך, אונטערגעשױרן קײַלעכיק, כאַפּט דעם אָנבליק פֿון אַ קאַצאַפּ, רעדט ניט קײן אַנדער לשון, אַחוץ רוסיש, און הױך, מיט אַ ברײטקײט און מיט אַ ניגון, װי אַן עכטער פֿאָניע. און די רוסישע גראַמאַטיק נעבעך קומט אָפּ בײַ אים, זאָל זיך גאָט דער האַר מרחם זײַן! למשל: „עטאָ דרוגאַיאַ דיעלאָэто другая (другой) дело: אַ פֿאַרשײדענע זאַך“, „באָלשאָיע ראַזניצאַбольшое (большая) разница: גרױסע אונטערשײד“, „דװאַ קאַפּליдва (две) капли: צװײ טראָפּנס, „דװיע פּרעדלאָזשעניאַдве (два) предложения: צװײ זאַצן“ „פּאַיעכאַלי אוּװ מאָסקװיעприехали в Москве (Москву): געקומען קײן מאָסקװע“…
אײן מאָל זאָגט מען אים אין אַ שפּאַס:
― דאַרפֿט איר רעדן רוסיש, מען זאָל דערקענען אַז איר זענט אַ ייִד, רעדט ייִדיש, װעט מען מײנען, אַז איר זענט אַ גױ.
צעלאַכט ער זיך מיט זײַן ברײטן בױך:
― עטאָ „דרוגאָי סטאַטיאַдругой (другая) статья: אַנדערע זאַך“, כע־כע!
2( דער אַנדערער הײסט סאָסנאָװיצער.
אױף װיפֿל מײַן ערשטער שותּף שופֿרמאַן איז אַ געזונטער יונג אַ פֿאָניע, און אַ צופֿרידענער פּאַרשױן, אױף אַזױ פֿיל איז מײַן צװײטער שותּף סאָסנאָװיצער אַ פֿאַרזעעניש, אַ ייִד אַ בעל־יסורים, אַ מוראדיקער סקעפּטיקער. דאָס פּנים איז בײַ אים אױסגעדײװערט, געל, געקנײטשט, װי בײַ אַ מענטש, װאָס האָט נאָר־װאָס געװײנט, אָדער ער קלײַבט זיך װײנען. די גאַנצע װעלט איז בײַ אים שװינדלערס, אַלע סוחרים זענען אָנזעצערס, אַלע געשעפֿטן גײען צו גרונט, הײַזער איז אַ דלות, די בענק זענען באַנקראָט, און דאָס גאַנצע לעבן איז ניט װערט קײן שאָס פּולװער, הבֿל־הבֿלים, ― גאָרניט שבגאָרניט, ― נאָר די שענסטע הײַזער אין שטאָט זענען זײַנע, אין אַלע בענק האָט ער אַ קאָנטע און אין אַלע געשעפֿטן אַ חלק.
איבערהױפּט האָט ער ליב אַ חלק בײַ יענעם. דערהערט ער, אַז עמעצער האָט געמאַכט אַ געשעפֿט, שיקט ער באַלד אַ מעקלער, אַז טאָמער פֿעלט אױס געלט, טרעט ער אַרײַן פֿאַר אַ שותּף. און אַז מען װיל אים ניט צונעמען פֿאַר אַ שותּף, בעט ער זיך מיט טרערן:
― װאָס װעט אײַך אַרן, למאַי זאָלט איר זשאַלעװען גאָטס געלט?
― פּאַניע סאָסנאָװיצער! ― זאָגט מען אים, ― װאָס לױנט זיך אײַך אַזױ נײטיק קריכן אין שותּפֿות אַרײַן?
ענטפֿערט פּאַן סאָסנאָװיצער מיט אַ מרה־שחורה־פּנים:
― װאָס װײסט אַ מענטש? מען מײנט, איך װײס, טאָמער איז באַשערט
באַגראָבן װערן, איז כאָטש ניט אַלײן.
3) מײַן דריטער שותּף איז ברומשטײן.
איך װײס ניט, צי איר קענט אים. בײַ אונדז קען אים אַ מינדסט קינד. ער איז אַן אַגענט פֿון זינגערסIsaac Merritt Singer 1811-1875 מאַשינעס, אָסיפּאָװסФёдор Игнатьевич Осипов שװעבעלעך, װיסאָצקיסקלמן זעבֿ װיסאָצקי 1824-1904 טײ, פֿינסקער ליכט, לאָדזשער ראַמשלעך און נאָך און נאָך. װער איז דאָס אומשטאַנד אױסצורעכענען? בײַ אים קריגט איר פֿון פֿױגלמילך: פֿאָדעם, און װײַן, און צװעקעס, און זײף, און מעבלשטאָף, און אַזבעסט, און לינאָלעום, און װעלאָסיפּעדן, און די בעסטע פֿאָנאָגראַפֿס, און די מאָדערנסטע שרײַבמאַשינען ― ס'איז דען דאָ אַ זאַך, װאָס ברומשטײן זאָל דאָס אײַך ניט קאָנען צושטעלן װיפֿל איר װילט און װען איר װילט און װי אַזױ איר װילט?
ניט לאַנג איז ער געװאָרן פֿאַרטרעטער פֿון אַ גרױס פּאַפּיר־געשעפֿט ― און דאָס האָט אים צונױפֿגעפֿירט מיט אַלע דרוקערס, פֿאַרלעגערס, אַרױסגעבערס און רעדאַקטאָרן פֿון גאַזעטן און זשורנאַלן, און דאָס האָט אים געבראַכט צו אונדז.
געקומען מיט אַ גרױסן פּרײַזקוראַנט און מיט אַ פּאַק מוסטערן און דערהערט, אַז מיר גײען אַרױסגעבן אַ צײַטונג, אַ ייִדיש בלאַט, איז ער געװאָרן אָנגעצונדן, צוגעזאָגט אונדז די בעסטע קאָנדיציעס מיט אַלע פּריװילעגיעס, און אױב מיר װילן, נעמט ער בײַ אונדז קײן געלט ניט און שטײט צו פֿאַר אַ שותּף. זאָגט מען אים:
― האָט קײן פֿאַראיבל ניט, מיר זענען שױן דרײַ שותּפֿים.
ענטפֿערט ער אײַך:
― נו, װאָס זשע איז? װעלן מיר זײַן פֿיר. אױב איר מײנט, אַז פֿון ברומשטײנען װערט מען אַזױ גיך פּטור, איז אַ סימן, אַז איר קענט ניט ברומשטײנען. ברומשטײן, אַז ער נאַסיאַדעט זיך אױף אײַך, װעט איר זיך פֿון אים ניט אָפּטשעפּען. ער װעט אײַך נאָכגײן פֿוס־טריט. װוּ איר שטײט און װוּ איר גײט װעט אײַך קומען אַנטקעגן ברומשטײנס אױסגעצװאָגענע, תּמיד שמײכלענדיקע פֿיזיאָנאָמיע, מיטן קלײנעם קאַפּעליושל אין אײן האַנט און מיטן זילבערנעם שטעקל אין דער אַנדערער האַנט. איר װעט זיך לאָזן גײן אַהײם, גײט ער אײַך נאָך. איר װעט זיך אַװעקזעצן בײַ זיך צום טיש ― זיצט ער אױך. איר װעט זיך לײגן אָפּרוען ― װעט ער אײַך ניט לאָזן. איר װעט נעמען דאָס שטעקל און זיך לאָזן גײן אין גאַס ― גײט ער מיט. ס'איז בלאָטע ― איר װעט זיך פֿון ברומשטײנס הענט ניט אַרױסדרײען.
איך האָב אים צוגעזאָגט איבעררעדן מיט מײַנע שותּפֿים, אָפּהאַלטן אַ קאָנפֿערענץ. אױף דער קאָנפֿערענץ האָבן זיך די דעות צעטײלט: איך און שופֿרמאַן זענען געװען קעגן דעם נײַעם שותּף, גענוג דרײַ. נאָר אײן סאָסנאָװיצער איז געװען פֿאַר אים.
― װאָס װעט אײַך אַרן, ― האָט ער געזאָגט מיט אַ מרה־שחורה־פּנים. ― אַז נאָך אַ ייִד װעט ברעכן דעם קאָפּ?
― כע־כע, עטאָ דרוגאַיאַ דיעלאַ! ― האָט אים צוגעגעבן שופֿרמאַן דער פֿאָניע, און מיט אַ מערהײט פֿון צװײ שטימען קעגן אײנע איז געבליבן, אַז מיר נעמען צו ברומשטײנען פֿאַר אַ שותּף צו אונדזער צײַטונג.
פֿון דעמאָלט אָן איז ברומשטײן ניט אַרױסגעטראָטן פֿון מײַן שטוב. אַלע מינוט איז ער געקומען צו לױפֿן אַן אױסגעצװאָגענער, מיטן זילבערנעם שטעקל:
― נו, װען הײבן מיר אָן?
דער דאָזיקער אַגענט פֿון זינגערס מאַשינען מײנט, אַז אַ צײַטונג איז אַ פֿאָנאָגראַף אָדער אַ װעלאָסיפּעד. ער װײסט ניט, אַז אױף אַרױסגעבן אַ צײַטונג דאַרף מען האָבן, ערשטנס, אַ באַשטימטע צײַט: דעם 1טן יאַנואַר אָדער דעם 1טן יולי. נאָר גײט רעדט מיט אַן אַגענט פֿון מאַשינען. אַלע טאָג קומט ער צו לױפֿן אַן אױסגעצװאָגענער און פֿאַרשװיצטער:
― װאָס װײסט איר װאָס סע טוט זיך!
― װאָס זשע טוט זיך?
― עס טוט זיך חושך!ּ
― דהײַנו?
― מען קוקט אַרױס אױף אונדזער צײַטונג מיט סכּנות־נפֿשות! מען לאָזט מיך ניט דורכגײן די גאַס.
שפּעטער אַ ביסל קומט ער צו לױפֿן מיט אַ נײַעס: דער רעדאַקטאָר פֿונעם „נעכטיקן טאָג“ קױפֿט אַ הױז.
זאָגט איר אים:
― מזל־טובֿ.
מאַכט ער זיך ניט־װיסנדיק און דערצײלט אײַך נאָך אַ נײַעס: אַז דער רעדאַקטאָר פֿונעם „פֿאַראַיאָריקן שנײ“ שיקט אַװעק דאָס װײַב קײן פֿראַנצענסבאַדFrantiškovy Lázně.
זאָגט איר אים:
― זאָל איר װױל באַקומען.
מאַכט ער זיך כּלא־ידע און דערצײלט אײַך אַלע מאָל אַן אַנדערע מעשׂה, װי אַזױ די רעדאַקטאָרן און אַרױסגעבערס פֿון צײַטונגען װערן גליקלעך, זשעברען גאָלד, מאַסף ממון.
זאָגט איר אים:
― דאַרפֿט איר דערצײלן פֿרעמדע גליקן, אַמער, גײט זיך דורך, זוכט אױס עפּעס אַן אָנשטענדיקע דירה פֿאַר אַ רעדאַקציע.
― אַ דירה? אָך, מיט גרעסטן פֿאַרגעניגן! און ברומשטײן טוט אָן דאָס קלײנע קאַפּעליושל, נעמט דאָס זילבערנע שטעקעלע און לאָזט זיך גײן איבער דער שטאָט אױסקוקן אַ װױנונג אױף אַ רעדאַקציע.
װערט געװאָר פּאַניע סאָסנאָװיצער און קומט צו לױפֿן אַ פֿאַרסאַפּעטער:
― סטײַטש, איר זוכט אַ דירה אױף אַ רעדאַקציע? האָט איר דאָך געקאָנט זאָגן מיר. װינציק הײַזער בײַ מיר?
װאָס גערעכט, איז גערעכט. און מיר האַלטן אָפּ אַ קאָנפֿערענץ. לאָזט זיך אױס, אַז צוליב אונדז הײסט זיך פּאַן סאָסנאָװיצער אָנמעסטן פּונקט צװײ מאָל אַזױ פֿיל. װערט שופֿרמאַן דער פֿאָניע אין כּעס און רױט װי אַ צװיק:
― עטאָ באָלשאַיאַ סװינסטװאַэто большая свинство: ער איז אַ גרױסער חזיר!
אַ װאָרט פֿאַר אַ װאָרט, מען צעקריגט זיך און מען בעט זיך אָבער באַלד איבער, און ― דאַנקען גאָט ― מיר האָבן שױן אַ רעדאַקציע, מיט טעלעפֿאָנען, מיט עלעקטרישע באַלױכטונג, מיט טינט און פֿעדערס, מיט אַלע איבעריקע קלאַפּער־געצײַג און שאַלעמױזן. אַפֿילו אַ סאַמאָװאַר האָבן מיר באַשטעלט, בײַ ברומשטײנען געװײנטלעך, מיט אַ טשײַניק, מיט גלעזער, מיט לעפֿעלעך, מיט אַלץ מיט אַנאַנדער. פּאַניע סאָסנאָװיצער האָט זיך אַפֿילו געהאַט אַװעקגעשטעלט: אַן עבֿירה געלט, ― נאָר נאָך דעם האָט ער אונדז נאָכגעגעבן און אַ זאָג געטאָן מיט זײַן מרה־שחורה־פּנים:
― טאָ! אױך די אײגענע מעשׂה. אפֿשר איז אונדז באַשערט ברעכן האַלדז־און־נאַקן, לאָמיר כאָטש טרינקען אַ מאָל אַ גלעזל טײ.
אַ רעדאַקציע אַלײן איז נאָך אָבער ניט אין גאַנצן. אין אַ רעדאַקציע דאַרף מען האָבן מענטשן.
דערהערט אַז מיר דאַרפֿן „מענטשן“, האָט זיך ברומשטײן געגעבן אַ הײב אױף און אַװעקגעלאָזט זיך מיטן זילבערנעם שטעקעלע, און ניט מער װי אין אַ שעה אַרום האָבן אָנגעהױבן גײן צו אונדז אײנס נאָך דאָס אַנדערע, דער אַרײַן, דער אַרױס, מענטשן.
ניט מענטשן, נאָר „מענטשן!
מערסטן טײל זענען זײ געװען אַגענטן, קאָמיװױאַזשאָרן, געװעזענע געזעלן פֿון געװעלבן און גלאַט „מענטשן“. מיר האָבן זיך דעם טאָג מיט ברומשטײנען געמוזט צעקריגן. איך האָב אים געבעטן, אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל, װיל ער זײַן אַ שותּף צו דער צײַטונג, זאָל ער זיך אין די זאַכן, װאָס קערן זיך אָן צו דער רעדאַקציע, מיר ניט אַרײַנמישן. ― סאַמאַ סאָבאָיו ראַזומעיעטסאַСама (само) собою разумеется: עס פֿאַרשטײט זיך! ― האָט מיך אונטערגעהאַלטן דער פֿאָניע שופֿרמאַן.
װינציקער פֿון אַלץ איז געװען צו טאָן מיט די מיטאַרבעטערס. מײַנע קאָלעגן, די ליטעראַטן, האָבן דאָך מיר שױן לאַנג צוגעזאָגט, אַז ס'איז גאָר קײן רײד ניט, זײ װעלן מיך אונטערהאַלטן װי װײַט מעגלעך. נישט מער, זײ האָבן זיך נאָר געדונגען אַ ביסל פֿאַרן האָנאָראַר. זײ האָבן געװאָלט, ס'זאָל זײַן װאָס קירצער די שורה און װאָס גרעסער דער פּרײַז.
האָבן מיר אָפּגעהאַלטן אַ קאָנפֿערענץ מיט מײַנע שותּפֿים, און ס'איז אַרױס צװישן אונדז ניט קײן אָנגענעמער קאָנפֿליקט. דערהױפּט האָט זיך אַװעקגעשטעלט פּאַניע סאָסנאָװיצער, אַז ער הערט דעם ערשטן מאָל אױף זײַן לעבן, אַז אַ שרײַבער זאָל פֿאַר זײַן שרײַבעכץ גאָר פֿאַרלאַנגען געלט!
דערױף האָט אים שופֿרמאַן געענטפֿערט בלשון פֿאָניע:
― װסיאַק טאָװאַר אימעיעט סװאָיאַ צענאַвсяк товар имеет своя цена: יעדע סחורה האָט זײַן פּרײַז.
― אױב דאָס װערט אָנגערופֿן בײַ אײַך „טאָװאַרтовар: סחורה“, ― זאָגט אים סאָסנאָװיצער, ― און מיר װעלן פֿאַר דער סחורה צאָלן געלט, ― און נאָך אױף דער שורה ― מעגן מיר זיך באַצײַטנס אױפֿהענגען טאָרבעס און גײן איבער די הײַזער.
האָט זיך אױפֿגעכאַפּט ברומשטײן, אַן אױסגעצװאָגענער װי אַ מױד:
― שאַט! װײסט איר גאָר װאָס? אָט טו איך אַ שפּרונג און לױף אַרױס אין מאַרק, װעל איך אײַך ברענגען שרײַבערס װאָס װעלן נעמען אַ סך ביליקער.
און ניט לאַנג געטראַכט, נעמט ער זיך צום קלײנעם קאַפּעליושל מיטן זילבערן שטעקעלע.
― פּאַװאָלינקע! ― זאָג איך צו אים און נעם אים אָן בײַ דער האַנט. ― איך האָב אײַך געבעטן װיפֿל מאָל, אַז דאָרט װוּ ס'איז שײך צו לשון־רעדאַקציע, זאָלט איר זיך מיר ניט מישן, איר האָט עס צעקײַט?
נײן. ברומשטײן האָט עס ניט צעקײַט און װעט דאָס קײן מאָל ניט צעקײַען. איך האָב פֿון אים קאַלט און װאַרעם. דער מענטש האָט זיך אױף מיר גענומען מקצר־ימים זײַן. איך פֿאַרשילט מיר דעם טאָג, װאָס איך האָב מיך באַקענט מיט דעם נפֿש, און אַקוראַט װי אױף צו להכעיס פּלאָנטערט ער זיך שטענדיק פֿאַר די אױגן און מען קאָן אים ניט אױסמײַדן. װער שמועסט בײַ מאַשינען: דרוקמאַשין, זעצמאַשין, סטערעאָטיפּן, פּרעסן, טישן, בענקלעך און דאָס גלײַכן ― דאָרט לאָזט אים, דאָרט איז ער בעל־הבית.
געלױבט איז גאָט (פֿאַר מײַן מי מעג איך שױן האָבן אַ מאָל נחת איך!) איך האָב צונױפֿגעשטעלט אַ רעדאַקציע, אַז גאָט און לײַט װעלן זיך פֿרײען! אַלע טאָג קומען אַרײַן אַנדערע מענטשן אָנקוקן די נײַע רעדאַקציע. זײ קענען זיך גאָר ניט אָנלױבן. זײ זאָגן, אַז עס מעג אָנשטײן דער גרעסטער צײַטונג אַפֿילו אין לאָנדאָן האָבן אַזאַ רעדאַקציע.
― װען רעכנט איר מאַכן עפּעס אַ חנוכּת־הבית? אַ קערמעשל? צונױפֿרופֿן דעם עולם? דורכשפּריצן? טרינקען לחײם?
מערקװערדיק! מיר איז דאָס גאָר אַרױסגעפֿאַלן פֿונעם קאָפּ. אַ זײַטיקער מענטש, אַ פּנים, װײסט בעסער, װאָס מען דאַרף און װאָס מען דאַרף ניט.
און ס'איז באַשטעלט געװאָרן בײַ אונדזער דרוקער אײַנלאַדונגס־קאָרטן און צעשיקט געװאָרן צו געצײלטע גוטע פֿרײַנד און באַקאַנטע, זײ זאָלן באַערן אונדזער הײמישע שׂימחה מיט זײער קומען אין אַזאַ און אַזאַ טאָג, אין אַזאַ און אַזאַ שעה, צו אונדז אין דער נײַער רעדאַקציע פֿון דער נײַער ייִדישער צײַטונג.
װי יעדע שׂימחה, האָט זיך עס תּחילת אָנגעהױבן קלײן און נאָך דעם האָט עס זיך צעװאַקסן און געװאָרן גרעסער און ברײטער. פֿון ביר איז מען אַרױף אױף װײַן, און פֿון װײַן ― אױף שאַמפּאַניער. פֿון הערינג און קאַלטע פֿלײשן איז געװאָרן פֿיש מיט געבראָטנס, מיט פֿרישע אױפּסן ― אַן אמתע חופּה־װעטשערע.
ס'פֿאַרשטײט זיך, אַז אױף יעדער זאַך איז אָפּגעהאַלטן געװאָרן צװישן מיר און מײַנע שותּפֿים די קאַפּיטאַליסטן אַ קאָנפֿערענץ און אַלע האָבן מסכּים געװען, אַז דאָס איז אַזאַ הוצאה, װאָס מען קאָן זיך אָן דעם ניט באַגײן, אױסער אײן סאָסנאָװיצער, װאָס האָט זיך געקנײטשט װי אַ װאָרעם און געװאָרטשעט, אַז מיר ברענען אַסיגנאַציעס, מיר שמײַסן געלט אין דער בלאָטע.
איז אַרױסגעשפּרונגען ברומשטײן מיט אַ פֿײַערדיקער רעדע, אַז פּאַניע סאָסנאָװיצער איז אַ פּראָװינציאַל, אַ קלײנשטעטלדיקער ייִד, װאָס הײבט ניט אָן צו פֿאַרשטײן דעם תּוך מיטן געשמאַק פֿון אַ נײַער צײַטונג, װאָס די גאַנצע װעלט קוקט אױף איר אַרױס.
ברומשטײן קאָן רעדן. אַ געבױרענער טאַלאַנט. ס'איז מיר אַ חידוש, װאָס ער טרעט ניט אַרױס פֿאַר אַ פּובליקום. ער האָט נאָר אײן חסרון: ער היצט זיך אַ ביסל צו שטאַרק, און אַז ער רעדט, דרײט ער דאָס קאַפּעליושל אױפֿן זילבערנעם שטעקל און אױף אַלצדינג ברענגט ער אײַך אַ בײַשפּיל פֿון זינגערס נײמאַשינען און פֿון זינגערס אַגענטן, װאָס זענען פֿול די גאַנצע װעלט, פֿונעם גרױסן ניו־יאָרק ביזן קלענסטן דערפֿל אינעם קאַלטן סיביר, און אַפֿילו אין דער הײסער זאַמדיקער אַפֿריקע. און טאָמער גלײבט איר אים ניט, כאַפּט ער אײַך אַרױס אַ ביכל, אַ באַלאַנס פֿון דער קאָמפּאַניע זינגער…
ס'איז איבעריק צו זאָגן, אַז מיר האָבן ניט פֿאַרגעסן אײַנצולאַדן אַלע קאָלעגן, די ליטעראַטן, פֿונעם גרעסטן בער ביזן קלענסטן רעפּאָרטער און טאָװל־שרײַבער, און מען מוז מודה זײַן, אַז זײ האָבן מיר צו ליב געטאָן, זי זענען געקומען אַלע, אָנגעטאָן אין שבתדיקע קאַפּאָטעס (אײנער איז געקומען אין אַ שװאַרצן פֿראַק).
מען קאָן ניט זאָגן, אַז די שׂימחה האָט זיך אָנגעהױבן אַזױ לעבעדיק און פֿרײלעך װי מיר האָבן גערעכנט. אַדרבא, די ערשטע צײַט איז געװען מאָדנע אומעטיק און קאַלט און שימלדיק און שטאַרק אומהײמלעך אױף דער נשמה. איך מײן, אַז דאָס האָט זיך גענומען דערפֿון, װאָס די „גוטע פֿרײַנד“ און „באַקאַנטע“ זענען געװען צװישן זיך ניט קײן גוטע פֿרײַנד און גיט קײן באַקאַנטע, נאָר גלאַט אַזױ מענטשן פֿון אַלערלײ בראַנזשעס, ייִדן װאַלד־סוחרים (שופֿרמאַנס װעלט), האַרטע, שװערע פּאַרשױנען, סכּנות! און ייִדן פּראָצענטניקעס, באַנקירן און װאָכערניקעס און בעלי־בתּים פֿון הײַזער (סאָסנאָװיצערס חדר), מוראדיק טרוקענע נפֿשות, קאַלט, אַזױ װי אײַז. און די איבעריקע זענען געװען לױטער פֿײַנע יונגען, אײנס און אײנס (ברומשטײנס לײַט), אַגענטן, קאָמיװױאַזשאָרן, געזעלן, מעקלערס און גלאַט מענטשן פֿון דער גאַס, אַלע אױסגעפּוצט, אַלע אױסגעקעמט, אַ ביסל שטאַרק פֿאַרדרײט די װאָנצעס אַרױף, פֿריש, נאָר־װאָס פֿונעם פּאַריק־מאַכער.
װאָס האָט מען געקענט דערװאַרטן פֿון אַזאַ געזעלשאַפֿט, װאָס האָט אױסגעזען װי מען האָט גענומען און צונױפֿגעטריבן פֿון דער גאַס מענטשן, װילד פֿרעמדע, און געזאָגט צו זײַ:
― נאַט, קוקט אײַך אָן אײנס דאָס אַנדערע, װאָס פֿאַר אַ פּנים איר האָט, און זײַט זיך משׂמח!
און אפֿשר דאַרף מען נעמען די זאַך אַ ביסל טיפֿער, אפֿשר דאַרף מען אַרײַנדרינגען אין דער פּסיכאָלאָגיע פֿון מענטשן, װאָס קומען צו יענעם אױף אַ שׂימחה לכתּחילה אױסגעהונגערטע?
אײנער קומט הונגעריק, װײַל ער װיל ניט קומען צו יענעם אַן אָפּגעגעסענער; דער אַנדערער קומט אַ הונגעריקער ― פּשוט, װײַל ער האָט ניט װאָס צו עסן. יעדן פֿאַלס, ביז דער עולם נעמט ניט דעם ערשטן ביסן און מאַכט ניט די ערשטע כּוסע, איז די שׂימחה קײן שׂימחה ניט.
די פֿילאָסאָפֿן קאָנען זיך זאָגן דערױף װאָס זײ װילן. די גרעסטע פֿילאָסאָפֿיע איז אַ שפּריכװאָרט. דאָס פֿאָלק זאָגט: „פֿאַרן עסן גײט קײן טאַנץ ניט“.
דאָס ערשטע גלעזל װײַן נאָך די פֿיש האָט איבערגעביטן די גאַנצע דעקאָראַציע. די טױטע האָבן אױפֿגעלעבט. די אָנגעברוגזטע פּנימער זענען געװאָרן שײַנענדיק. די אױסגעלאָשענע אױגן האָבן זיך אָנגעצונדן. די אױפֿגעהאָנגענע צינגער האָבן זיך אױפֿגעבונדן. אַלץ, אַלץ האָט באַקומען גאָר אַן אַנדער חן מיט אַן אַנדער פּנים. און װער שמועסט אַז ס'איז געקומען צום שאַמפּאַניער־װײַן, האָט זיך די שטימונג אױפֿגעהױבן אַזױ הױך, אַז פֿונעם רעש און פֿונעם טומל און פֿון דעם װאָס מען האָט גערעדט אַלע אין אײנעם, האָט מען ניט געקאָנט הערן אַ װאָרט. און דאָ האָבן זיך אָנגעהױבן די טאָסטן.
דעם ערשטן טאָסט האָט אױפֿגעהױבן דער עלטסטער פֿון די ליטעראַטן. אָנגעהױבן האָט ער פֿון דער אַנטװיקלונג פֿון אונדזער ליטעראַטור נאָך פֿון גאַנץ לאַנגע ביבלישע צײַטן. געבלאָנדזשעט אַ ביסל אין די סטעפּעס פֿון אונדזער טרױעריקער, נאָר רײַכער געשיכטע, און געזען אַז ער פֿאַרגײט אַ ביסל צו װײַט, האָט דער טאַלאַנטפֿולער רעדנער געגעבן מיט אַ מאָל אַ שפּרונג איבער צו הײַנטיקער צײַט, גלײַך צו אונדזער ערהאַבענערerhaben: דערהױבענער אונטערנעמונג, אָנגעלױבט אין טאָג אַרײַן די טאַלאַנטן פֿונעם רעדאַקטאָר מיט דער ענערגיע פֿון זײַנע דרײַ שותּפֿים, די אַרױסגעבערס, און געטרונקען פֿאַר דער אױפֿבליִונג פֿון אונדזער ליטעראַטור בכלל און פֿאַר אונדזער נײַע צײַטונג בפֿרט, און אױסגעלאָזט האָט ער מיט אַ דרײַגאָרנדיקן „הידד!“
די דאָזיקע גלענצנדיקע רעדע האָט אַרױסגערופֿן שטאַרקע און לאַנג־דױערנדיקע אַפּלאָדיסמענטן. דער עולם האָט גענומען זיך טשאָקען מיט אונדזערע גלעזלעך, טרינקען צו אונדז לחײם, װינטשעװען אַל דאָס גוטס. פֿאַר גרױס התפּעלות האָט זיך אונדזער ברומשטײן צעקושט מיט אַלע ליטעראַטן, אָנגעגאָסן זיך נאָך אַ גלאָז װײַן און אַװעקגעשטעלט זיך מיט בײדע גראָבע פֿינגער אין דער װײַסער װעסט, געקוקט אַראָפּ צו זיך אױף די שפּיצן פֿון זײַנע לאַקירטע שטיװלעטן און מיט זײער אַ זיס שמײכעלע אָנגעהױבן בזה־הלשון:
― מײַנע הערן און דאַמען (ניט געװען אײן דאַמע אַפֿילו)! אַז איך בין אַרײַנגעטראָטן אַלס רײַזנדער אַגענט אין נײמאַשינען צו דער קאָמפּאַניע זינגער, האָב איך גענומען, אַחוץ רײַזע־שפּעזןSpesen: הוצאָות…
מער האָבן מיר ניט זוכה געװען צו הערן פֿון ברומשטײנען װעגן דער קאָמפּאַניע זינגער. אײנער פֿון זײַנע לײַט, פֿון די אַגענטן, האָט אים דערלאַנגט אַ שנײַד פֿון אונטן:
― אַװעק, דו יאָלד אײנער! מיר זענען געקומען אַהער האָרכן די הערן ליטעראַטן, ניט דיך מיט דײַנע נײמאַשינען פֿון דער קאָמפּאַניע זינגער…
דאָס האָט געהאַט אױף מײַן שותּף ברומשטײן לערך אַזאַ װירקונג, װי מען זאָל, אַ שטײגער, נעמען אױף אַ װײַלע בײַ די פֿײַער־לעשער פֿון שטאָט אַ גראָבע קישקע און לאָזן אױף אים אַ היפּשן שפּריץ פֿון פֿריש קאַלט װאַסער אױף אַ שטח פֿון עטלעכע טריט גלײַך אין פּנים אַרײַן. עס האָט אים אָפּגענומען דער חשק צו רעדן און שפּרינגען איטלעכן אין פּנים אַרײַן. פֿאַר אים האָבן שױן גערעדט די ליטעראַטן אײנער נאָכן אַנדערן, און לאַנג, און אַ סך האָבן זײַ גערעדט, געלופֿטערט די שפּראַך אַזױ לאַנג, ביז מען האָט אָנגעהױבן צו דעבאַטירן און מען איז אַרײַנגעפֿאַלן אין אַ פּאָלעמיזירנדיקן טאָן און מען האָט אָנגעהױבן צו דיסקוטירן די פֿראַגע: װאָס איז אַזעלכעס פֿאָלקס־ליטעראַטור פֿונעם פּראָלעטאַרישן שטאַנדפּונקט? און צי האָט אונדזער פֿאָלקסשפּראַך (זשאַרגאָן) אַ צוקונפֿט?
לאַנג, װי אַ שפּינװעבס־פֿאָדעם, האָט זיך געצױגן די דאָזיקע דיסקוסיע. דער עולם האָט אָנגעהױבן צו פּינטלען מיט די אױגן. די באַנקירן מיט די הײַזער־בעלי־בתּים האָבן געקײַקלט שטיקער ברױט צװישן די פֿינגער, געמאַכט זיך כּלומרשט װי זײ האָרכן, נאָר באמת האָבן זײ געפּיקט מיט דער נאָז, שטילערהײט געכאַפּט אַ דרימל. און שופֿרמאַן מיט זײַנע חבֿרים ― די האָבן, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, פֿאָרמאַלנע געכראָפּעט.
אױסגעהערט די דיסקוסיע און באמת הנאה געהאַט פֿון די ליטעראַטן האָבן די חבֿרה אַגענטן פֿון ברומשטײנס חדר.
זײ האָבן הנאה געהאַט ניט אַזױ פֿון די רעדעס גופֿא, װי פֿון דעם, װאָס ס'איז פֿאַראַן מענטשן אױף דער װעלט, װאָס קאָנען אַזױ שײן רעדן. זײ האָבן זיך געטראַכט:
― װען די ליטעראַטן זאָלן ניט זײַן קײן בהמות און װאָלטן אַװעקגעװאָרפֿן זײער איצטיקע פּרנסה און בעסער װערן אַגענטן, װאָלטן זײ דאָך געגאַנגען אין גאָלד!
עס איז שױן געװען העט װײַט נאָך האַלבע נאַכט אַז דער עולם איז זיך צעגאַנגען, און מיר, די פֿיר שותּפֿים, זענען געבליבן מיט אַלע אונדזערע מיטאַרבעטערס אין דער רעדאַקציע ― אָפּהאַלטן דעם לעצטן מאָל אַ קאָנפֿערענץ װעגן אַ נאָמען פֿאַר אונדזער צײַטונג.
דער נאָמען פֿון דער צײַטונג האָט מיך שױן לאַנג ניט געלאָזט רוען. מיר האָט זיך געװאָלט אַזאַ נאָמען, װאָס זאָל זײַן קורץ און נײַ און אָריגינעל און זאָל קלינגען. דאָס זעלבע האָבן געװאָלט אױך מײַנע שותּפֿים, און װי געװײנטלעך, האָט זיך מער פֿון אַלעמען אָפּגעגעבן צו דעם ברומשטײן. ער האָט אַרױפֿגערוקט דאָס קלײנע קאַפּעליושל אַרױף, גענומען דאָס זילבערנע שטעקעלע אין מױל און צוגעטראַכט אַלע מינוט אַ נײַעם נאָמען.
אַ מאָדנער מענטש אָט דער ברומשטײן. אַלצדינג װײסט ער און צו יעדער זאַך נעמט ער זיך מיט דער גרעסטער ענערגיע.
― אַ טײַערע זאַך אַ נאָמען! איך װעל אײַך געבן צװאַנציק נעמען!
אַזױ האָט אַ זאָג געטאָן ברומשטײן און האָט גענומען צוטראַכטן נעמען אױף נעמען. אײן חסרון נאָר, װאָס יעדער נאָמען, װאָס ער האָט צוגעטראַכט, האָט שױן אַ באָרד. און בײַ יעדן נײַעם נאָמען האָט ער זיך געגעבן אַ פּאַטש אין שטערן און אַ שפּרונג אױף:
― שאַט, ייִדן, איך האָב שױן.
― לאָמיר האָרכן?
― „דער יוד“.
זאָגט מען אים:
― האָט קײן פֿאַראיבל ניט, שױן געװען אַ צײַטונג מיט אַזאַ נאָמען, נאָר זי איז שױן לאַנג טױט.
― „דער װעג“?
― געשטאָרבן.
― זאָל האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן.
― „דאָס װאָרט“?
זאָל זיך מיִען.
― „דער טאָג“?
זאָל זײַן אַ מליץ־יושר.
― „דער טעלעגראַף“?
― עליו־השלום.
ברומשטײן כאַפּט זיך אױף, לױפֿט אַרום אַ װײַלע הין און צוריק, שטעלט זיך אָפּ:
― אַהאַ! איך האָב אים געפּאַקט! אַז איר װעט דעם נאָמען אױך ניט אָננעמען, װײס איך שױן ניט.
― בקיצור?
― „דאָס ייִדישע פֿאָלקסבלאַט“.
― סקאָצל קומט! זאָגט מען אים. צעדערבױםאַלעקסאַנדער הלוי אָסיפּאָװיטש צעדערבױם 1816-1893 עליו־השלום האָט אײַך געלאָזט גריסן פֿון יענער װעלט. נאָך פֿאַר אַ צװאַנציק יאָרן האָט ער געהאַט אַרױסגעגעבן אַ „פֿאָלקסבלאַט“.
ברומשטײן האָט פֿײַנט לאַנג אָפּשטעלן זיך אױף דער זאַך. ער טראַכט צו אַ נײַעס:
― „דאָס טאַגעבלאַט“!
― מזל־טובֿ אײַך! מיר האָבן שױן אין יעדער שטאָט אַ „טאַגעבלאַט“: אין װאַרשע אַ „טאַגעבלאַט“, אין לעמבערג אַ „טאַגעבלאַט“, אין ניו־יאָרק אַ „טאַגעבלאַט“…
― אױב אַזױ, פֿאַר װאָס זאָל אונדזער צײַטונג ניט הײסן: „דאָס נײַסטע, דאָס גרעסטע און דאָס בעסטע טאַגעבלאַט“?
― אַ דאַנק אײַך פֿאַר דער עצה. אַזעלכע רעקלאַמעס װעט איר אױסנוצן בײַ זינגערס נײמאַשינען.
שופֿרמאַן דער פֿאָניע האָט זיך אַרױסגעזאָגט, אַז ער װאָלט װעלן אַז אונדזער צײַטונג זאָל טראָגן עפּעס אַ סאָלידן נאָמען, װי אַ שטײגער, אַ מין ;װיעסטניקвестник: שליח“ „נאָװאָסטיновости: בשׂורות“, „װיעדאָמאָסטיведомости: זשורנאַל“, „גראַזשדאַניןгражданин: בירגער“.
גיט מען אים אָנצוהערעניש, אַז זײַנע רוסישע נעמען זענען פֿאַר אַ ייִדישע צײַטונג אומגעזונט.
נאָר אײן סאָסנאָװיצער האָט זיך אַרױסגעװיזן צו דעם ענין פֿון נאָמען זײער קאַלט. ער האָט געטענהט:
― קינדערלעך, גיט אײַך אַ נאָמען װאָסערן איר װילט, אַבי לאָמיך שױן אַ מאָל זען אַ גאַזעט. די צײַט שטײט ניט און געלט רינט אַזױ װי בלוט. פֿון דעסטװעגן האָט ער מיך אָפּגערופֿן אױף אַ זײַט און האָט מיר אַרײַנגערױמט אַ סוד, אַז ס'װאָלט ניט געשאַט, אַז אונדזער צײַטונג זאָל הײסן מיט אַזאַ נאָמען, װאָס איז נאָך ניט געװען קײן מאָל אין ערגעץ ניט.
― דהײַנו למשל?
― דהײַנו למשל, „דאָס אױג“.
בעת־מעשׂה האָט מײַן שותּף צוגעמאַכט דאָס רעכטע אױג, און מיר האָט זיך אױסגעװיזן, אַז יעדער ייִד, װאָס װעט װעלן קױפֿן אונדזער צײַטונג, װעט מוזן צומאַכן אײן אױג, און אַ זאָג טאָן:
― גיט מיר „דאָס אױג“.
אונדזער קאָנפֿערענץ װעגן נאָמען האָט זיך אױסגעלאָזט מיט גאָרניט.
פֿאָרנדיק פֿון דער רעדאַקציע אַהײם שױן מיטן טאָג גלײַך, האָט מײַן קאָפּ ניט אױפֿגעהערט צו אַרבעטן. אַלערלײ נעמען האָבן זיך מיר געפּלאָנטערט פֿאַר די אױגן: נעמען װאָס געהערן זיך אָן מיט דער צײַט, צום בײַשפּיל: „דער מאָרגן“. „דער פֿרימאָרגן“. „דער זײגער“. „דער װײַזער“. „די שעה“. „דער מאָמענט“. „די מינוט“. „די רגע“.
נעמען װאָס דריקן אױס עפּעס אַ טועכץ, אַ מלאָכה: „דער װעכטער“. „דער װעקער“. „דער דענקער“. „דער שרײַבער“. „דער קוריער“. „דער שליח“.
נעמען װאָס מען זעט מיט די אױגן: „די װעלט“. „דער ים“. „דער הימל“. „די זון“. „די לבֿנה“. „דער מאָרגן־שטערן“. „דער בליץ“. „דער רעגן־בױגן“.
נעמען פֿון פֿאַרשידענע זאַכן, װאָס מען קאָן אָנטאַפּן מיט די הענט: „די פֿאָן“. „דער האַמער“. „די האַק“. „דער בױם“. „דאָס בלאַט“. „דער שופֿר“. „דער גלאָק“. „דער שליסל“. „דאָס שיף“. „דער לופֿטבאַלאָן“.
נעמען פֿון חיות און עופֿות: „דער בער“. „דער לײב“. „דער פֿוקס“. „די טױב“. „דער אָדלער“. „דאָס שװעלבעלע“. „די בין“. „די פֿליג“.
אַבסטראַקטע נעמען, אַזעלכע װאָס דריקן אױס אַ געדאַנק: „דער אמת“. „דער יושר“. „דאָס לעבן“. „די מחשבֿה“. „דער אוצר“. „די פֿרײַהײט“. „דער כּוח“. „די ליבע“. „די ברודערשאַפֿט“. „דער מזבח“. „דער פּאַטריאָט“.
אַלץ ניט דאָס, װאָס איך מײן! ניטאָ קײן פּאַסנדער נאָמען כאָטש טו זיך אַ מעשׂה.
― װאָס איז מיט דיר? ― פֿרעגט מיך מײַן װײַב צו מאָרגן בײַ טײ טרינקען.
― װאָס זאָל זײַן?
― אַ גאַנצן פֿאַרטאָג האָסטו זיך געקאַטשעט פֿון אײן זײַט אױף דער אַנדערער, געקרעכצט און גערעדט צו זיך אַלײן.
― טאַקע באמת? װאָס האָב איך גערעדט?
― לאָמיך אַזױ װיסן בײז! עפּעס האָסטו געצײלט אױף די פֿינגער: „דער מאָמענט“. „די מינוט“. „די רגע“. „דער װעקער“. „דער האַמער“. „די האַק“. „דער דונער“. „דער בליץ“. „דער רעגן־בױגן“.
― טאַקע באמת?
― נאַ דיר נאָך! איך װעל אױסטראַכטן? איך האָב מיך אַזױ דערשראָקן, אַז איך האָב דיך געמוזט אױפֿװעקן פֿון שלאָף. װאָס האָט זיך דיר געחלומט?
― געחלומט? ניט קײן חלום, נשמה מײַנע, נאָר אױף דער װאָר. דאָס האָב איך אױסגערעכנט די נעמען פֿון אונדזער צײַטונג. ניטאָ קײן נאָמען.
― װאָס הײסט ― ניטאָ קײן נאָמען?
― אָט דאָס הײסט. ניטאָ קײן נאָמען, כאָטש צי זיך אױס. אַלע בעסטע נעמען האָט מען אױסגענוצט, און די װאָס זענען געבליבן זענען נאַריש. מאָדנע אומגעלומפּערט. איך דאַרף הײַנט אײַנגעבן די פּאַפּירן, מעלדן דעם נאָמען פֿון דער צײַטונג, און קײן נאָמען איז ניטאָ. איך האָב מורא, איך װעל נאָך משוגע װערן!
― משוגע זאָלן װערן די שׂונאים, נאַרעלע װאָס דו ביסט! אָט װעלן קומען די קינדער פֿון גימנאַזיע, װעלן זײ דיר צוקלערן הונדערט נעמען פֿאַר אײנעם.
קױם דערלעבט זען די קינדער פֿון גימנאַזיע. אַ זון מיט אַ טאָכטער. ס'איז בײַ זײ סאַמע שניטצײַט ― עקזאַמענס. דערהערט אַז איך זוך אַ נאָמען צו מײַן צײַטונג, האָבן זײ אָפּגעלײגט די ביכער, פֿאַרגעסן אין די עקזאַמענס און גענומען זיך מיטן גאַנצן חשק פֿון יונגע כּוחות אױסצוגעפֿינען פֿון מײַנעט װעגן אַ פּאַסנדן נאָמען.
די מעטאָדע פֿון צוטראַכטן אַ נאָמען צו אַ ייִדישער צײַטונג איז זײער אַ לײַכטע מעטאָדע: מען טוט נאָר אַ ביסל אַ טראַכט און מען דערמאַנט זיך אין די נעמען פֿון אַלע צײַטונגען און זשורנאַלן, װאָס גײען אַרױס אױף גאָטס װעלט אין אַלע שפּראַכן, און מען טוט אַ זעץ איבער אין ייִדישן ― און פֿאַרטיק.
צו דער זעלביקער מעטאָדע האָבן זיך אַ נעם געטאָן אױך מײַנע קינדער. אײנס איבער דאָס אַנדערע האָבן זײ מיך באַװאָרפֿן מיט רוסישע נעמען: „אוטראָУтро: מאָרגן“. „זאַריאַЗаря: פֿרימאָרגן“. „ראַזסװיעטРассвет: מאָרגנרױט“. „זװיעזדאַЗвезда: סטערן“. „מאָלניאַМолния: בליטץ“. „ראַדוגאַРадуга: רעגנבױגן“. „מיסלМысль: געדאַנק“. „ניװאַНива: פֿעלד“. „נאַבליודאַטיעלНаблюдатель: צוקוקער“. „יעװרעיסקי װיעסטניקЕврейский Вестник: ייִדישע שליח“. „יעװרעיסקיאַ װיעדאָמאָסטיЕврейская Ведомости: ייִדישער זשורנאַל“. „אָגאָניאָקОгонёк: ליכט“.
אַ קװאַל האָט זיך בײַ זײ געעפֿנט, אַ פֿאָנטאַן, אַ מבול פֿון נעמען. ס'איז אוממעגלעך געװען זײ אָפּצושטעלן, כאָטש לױף אין דער װעלט אַרײַן. דערזען אַז איך האָב מיר פֿאַרשטעלט בײדע אױערן, האָבן זײ אױפֿגעהערט צו גיסן מיט נעמען:
― פּאַפּאַ! װאָס איז מיט דיר געשען?
― װאָסערע נאַרישע קינדער איר זענט! שױן זשע מײנט איר, אַז איך בין ניט אַזױ קלוג װי איר און האָב ניט געקענט פֿאַלן אױף דעם אײגענעם שׂכל ― באַציִען בײַ פֿרעמדע פֿעלקער פֿרעמדע נעמען פֿון פֿרעמדע שפּראַכן? האָט איר אָבער אַ טראַכט געטאָן, װאָס פֿאַר אַ פּנים און װאָס פֿאַר אַ טעם עס װעט באַקומען, אַז מיר װעלן נעמען, למשל, און איבערזעצן אױף ייִדיש „נאַבליודאַטיעל“ ―;דער קוקער“ ― „דער שאַלאַטן־שמשׂ“?
מײַנע קינדער, איך קאָן זיך מיט זײ באַרימען, זענען װױלע, אױסגעצײכנטע קינדער. זײ, אַז מען זאָגט עפּעס אַ זאַך, װאָס מיט אַ טעם און מיט אַ געדאַנק, הערן זײ אױס מיט קאָפּ און פֿאַרשרײַבן דאָס אױפֿן שטערן. עס נעמט זײ דורך און דורך, אָבער ניט אױף לאַנג. קינדער בלײַבן קינדער. דעם גאַנצן טאָג נאָך דעם און די אַלע שפּעטערדיקע טעג האָבן זײ ניט אױפֿגעהערט מיך צו באַװאַרפֿן מיט זײערע רוסישע נעמען:
― פּאַפּאַ! װי אַזױ װעט זײַן אױף ייִדיש „בודילניקбудильник: װעקזײגער“?
― „דער װעקער“. שױן אָבער געװען אַזאַ צײַטונג.
― פּאַפּאַ! װי אַזױ װעסטו איבערזעצן אױף ייִדיש „מירмир“?
― „די װעלט“ ― שױן דאָ אַזאַ צײַטונג.
― פּאַפּאַ! „קאָלאָקאָלколокол“?
― „די גלאָק“ ― ניטאָ בײַ ייִדן קײן גלעקער.
― פּאַפּאַ! „זװיעזדאַзвезда: שטערן“? , פּאַטשאָלקאָװпчёлка: קלײנע בין“? „סניעגוראָטשקאַснегурочка: פֿעטער־שנײער“?
סע הײבט מיר שױן אָן װײ טאָן דער קאָפּ.
― איך בעט אײַך, לאָזט מיך צו רו!
דערזען אַז איך בין אין כּעס, כאַפּט מיך אַרום מײַן ייִנגערער זון, אַ געראָטענער יאַט פֿון אַ יאָר פֿיר, נאָר אַ ביסל אַ צעבאַלעװעטער, װי געװײנטלעך אַ מיזיניקל:
― פּאַפּאָטשקאַ, זװיעזדאַ! פּאַפּאָטשקאַ, פּאַטשאָלקאָװ! פּאַפּאָטשקאַ, סניעגוראָטשקאַ!
איך כאַפּ דאָס היטל און לאָז זיך אין שטאָט אַרײַן, שטעל מיך אָפּ פֿאַרבײַגײענדיק בײַ שימשעלעװיטשן.
שימשעלעװיטש ― דאָס איז מײַן מענטש פֿון פּאַפּיראָסן. שױן אַ יאָר פֿופֿצן אַז איך קױף בײַ אים פּאַפּיראָסן. ער װײסט שױן מײַן גוסט און מײַנע קאַפּריזן און קען מיך דורך און דורך. איך קען אים אױך אױסגעבונדן. איך געדענק אים נאָך, אַז ער איז געװען אַ ייִנגל אַ פּאַפּיראָסניק, אַרומגעגאַנגען מיט רױטע בעקלעך, נאָר מיט אױסגעטראָטענע שיך איבער די הױפֿן ― פֿאָרלײגן טרײפֿע פּאַפּיראָסן פֿון אונטער דער פּאָלע.
איצט איז ער שױן אַ כּשרער פּאַפּיראָסן־הענדלער, כּמעט אַ פֿאַבריקאַנט. ער האָט זיך פֿאַרלאָזט אַ בײַכל, אָנגעטאָן אַ גאָלדענעם סיגנעט און אױפֿגעשטעלט אַ געװעלבל אױף חידושים: רױט־פּאָלירטע מעבל, גלאַנצנדיקע שפּיגלען, װײכע דיװאַנעס. אַ פֿאַרגעניגן אַרײַנצוקומען צו אים נאָכן עסן פֿאַררײכערן אַ פּאַפּיראָס. אַגבֿ האָט ער ליב אַ ביסל שמועסן, לײענט ייִדישע צײַטונגען, האַלט זיך צוליב דעם פֿאַר אַ גרױסן ידען אין פּאָליטיק און אַ שטיק מבֿין אױף ליטעראַטור.
אונטערגעטראָגן מיר אַ בענקל מיט אַ פּאַפּיראָס „עקסטרע פֿײַן“, טוט ער מיך אַ פֿרעג:
― נו, װען װעלן מיר שױן האָבן די ערע אָנקוקן אַ מאָל אײַער בלאַט, אָדער כאָטש אַ פּראָספּעקט פֿון אײַער נײַע צײַטונג? שױן צײַט, איר װײסט?
― איך װײס, אַז שױן צײַט. איך האָב אָבער קײן נאָמען ניט.
― אַ נאָמען איז אױך אַ זאַך? איך װעל אײַך געבן הונדערט פֿאַר אײנעם!
הונדערט נעמען! מאָלט אײַך, לאָז זיך אײַך דאַכטן, אַז עס רעדט זיך נאָר אַזױ. אַנשטאָט דעם, ער זאָל מיר אױסרעכענען זײַנע הונדערט נעמען װאָס ער האָט, לאָזט זיך אױס, אַז ער דערצײלט מיר נאָר מעשׂיות, אַפֿילו זײער שײנע, װאָס ער אַלײן איז אױסגעשטאַנען אױך איבער אַ נאָמען. ער האָט אױך די אײגענע צרות, װאָס איך. נאָך ערגער. פּאַפּיראָסן איז כּמעט דאָס אײגענע װאָס אַ צײַטונג (אַזױ מײנט שימשעלעװיטש). פּונקט װי אַ צײַטונג, אַזױ דאַרפֿן אױך פּאַפּיראָסן האָבן אַ נאָמען. דער אונטערשײד איז נאָר אין דעם, װאָס אַ צײַטונג שטעלט מען אַװעק אַ נאָמען אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל און די צײַטונג גײט שױן אַלײן, און פּאַפּיראָסן דאַרף מען בײַטן דעם נאָמען אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק. אַ נאָמען איז אַ גרױסע זאַך. דער עיקר איז אַ נאָמען (פֿריִער דער נאָמען און ערשט נאָך דעם די סחורה, אַזױ מײנט שימשעלעװיטש). מען דאַרף זען, אַז דער נאָמען זאָל דעם קונה זיך ניט שטאַרק צועסן. די אַלע אױסגעדראָשענע נעמען, למשל: „סולטאַן“, „רענאָמע“, „איזבושקאַизбушка: כאַטע“, פֿאַטאַ־מאָרגאַנאַ“, ;גײשאַ“, „פּושקין“, „פֿרו־פֿרו“, „זעפֿיר“, ― דאָס איז אַלץ אַזעלכע נעמען, װאָס קריכן שױן פֿונעם האַלדז. מען דאַרף פֿון צײַט צו צײַט צוטראַכטן עפּעס אַ נײַעם נאָמען, ס'זאָל נעמען דעם קונה מיטן קוק.
אײן מאָל (אַזױ דערצײלט שימשעלעװיטש) ליגט ער בײַ נאַכט און קלערט און קלערט. װאָס פֿאַר אַ נאָמען טראַכט מען צו? (שימשעלעװיטש האָט תּמיד ליב צו טראַכטן פֿון געשעפֿט). פֿאַלט אים אײַן אַ געדאַנק „קוראָפּאַטקין“! דאָס איז געװען סאַמע אין דער צײַט פֿון מלחמה. בעת קוראָפּאַטקיןАлексей Николаевич Куропаткин 1848-1904 איז געװען אין די פֿעדערן. קױם דערלעבט טאָג, כאַפּט ער זיך אױף, לױפֿט אַװעק אין געשעפֿט, עפֿנט אױף אַ בלאַט צײַטונג, ער טוט אַ קוק ― אױף דער פֿערטער זײַט (שימשעלעװיטש האָט תּמיד ליב צו קוקן אױף דער פֿערטער זײַט) שטײט אָפּגעדרוקט מיט גרױסע אותיות: קוראָפּאַטקין גײט קײן טאַקיאָ ― רײכערט קוראָפּאַטקינס פּאַפּיראָסן.
דאָס האָט אים אַ שכן זײַנער, אַ קאָנקורענט, פֿאַרכאַפּט זאָל ער װערן, אַריבערגעפּוצעװעט. װאָס טוט מען? דאַרף מען, הײסט עס, צוטראַכטן אַ נײַעם נאָמען. געקלערט, געקלערט און צוגעקלערט: „פּאָרט־אַרטור“. דאָס איז געװען בשעת פּאָרט־אַרטור איז געשטאַנען שטאָל און אײַזן. אײדער ער האָט זיך נאָר געגעבן אַ ריר, האָט זײַן שכן דער קאָנקורענט, פֿאַרברענט זאָל ער װערן, שױן אַרױסגעלאָזט אַ סאָרט פּאַפּיראָסן מיטן נאָמען „פּאָרט־אַרטור“. שימשעלעװיטש האָט דעמאָלט שיִער דעם שלאַק באַקומען פֿאַר דאָסאַדע. װידער אַ מאָל געקלערט, געקלערט, פֿאַלט אים אײַן אַ נײַער נאָמען: „קאָנסטיטוציע“. דאָס איז געװען בעת קאָנסטיטוציע.
― מײנט איר, אַז מײַן קאָנקורענט, דער שלאַק זאָל אים טרעפֿן, איז מיר ניט איבערגעלאָפֿן דעם װעג?
― יאָ, אָבער װאָס הערט זיך מכּוח אַ נאָמען פֿאַר מײַן צײַטונג?
― אַ נאָמען? הונדערט פֿאַר אײנעם! לאָזט זיך נאָר געבן אַ טראַכט.
און שימשעלעװיטש פֿאַררוקט דאָס היטל אַרױף, רײַבט זיך אַ װײַלע דעם שטערן, נאָך דעם הײבט ער אָן אױסצורעכענען אױף די פֿינגער נעמען פֿון לאַנג געשטאָרבענע צײַטונגען:
― „דער יוד“. „דאָס װאָרט“. „דער טאָג“. „דער װעג“. „דאָס פֿאָלק“. „דאָס פֿאָלקסבלאַט“. „די פֿאָלקסצײַטונג“.
― גענוג! גענוג!
איך געזעגן זיך מיט אים אױף דער גיך און װיל גײן. לאָזט ער מיך ניט. ער האַלט מיך בײַ דער האַנט און שיט מיט נעמען, װי שנײ:
― „דאָס טאַגעבלאַט“. „דער פֿרײַנד“. „דאָס לעבן“. „דער הײַנט“…
איך רײַס מיך אַרױס פֿון זײַנע הענט און אַנטלױף פֿון אים, װי פֿון אַ מלאך־המװת, און כאַפּ מיך אַרײַן צו מײַן פּאַריק־מאַכער אַלעקסיס.
שרעקט אײַך ניט, ער איז אַ ייִד און הײסט הערטשיק. „אַלעקסיס“ ― דאָס איז די פֿירמע. אָט אַזױ האָט ער אַװעקגעקױפֿט אין אײנעם מיטן נאָמען, מיט די מאַרמאָרנע טישלעך און מיט די בראָנדזענע שפּיגלען.
בײַ מיר נעמט אַלעקסיס קײן מאָל קײן געלט ניט. איך צאָל אים מיט ביכלעך. גײט אַרױס אַ ביכל, איז ער דער ערשטער. װען האָט ער צײַט, פֿרעגט איר, צו לײענען ביכלעך? למאַי, װען האָט ער צײַט צו שרײַבן? פֿון דעסטװעגן שרײַבט ער „דראַמאַטען“ און צום מײנסטן ― אין פֿינף אַקטן, אַ מאָל אױך אין זעקס אַקטן, אין זיבן אַקטן. עס ליגט בײַ מיר אַ היפּש פּעקל פֿון זײַנע „דראַמאַטען“. ער האָט זײ מיר געגעבן מערניט איך זאָל זײ נאָר דורכקוקן און אױסבעסערן די שפּראַך. אַ מאָדנע שפּראַך בײַ אים און מיט אַ מאָדנע אױסלײגעכץ. „געװען“ שרײַבט ער „גיװײעיעזען“, „געלײענט? ― „גילײעיעזען“. די העלדן זענען בײַ אים אומעטום אײַנגעטײלט אַזױ װי אין חומש, נאָר אַ ביסל פֿאַרדײַטשערט: הײסט ער אַבֿראַם. הײסט זי סאַראַ. הײסט ער איזאַק, הײסט זי רעװעקאַ. הײסט ער יאַקאָב, הײסט זי ראַכיל. אױך דער כּתבֿ איז בײַ אים אַ משונה־מאָדנע כּתבֿ. מען דאַרף זיך שטױסן. אַ „גימל“ שרײַבט ער װי אַ „בית“. אַ „בית“ װי אַ „קוף“. אַ „קוף“ װי אַ „לאַנגע כּף“. אַ „לאַנגע כּף“ װי אַ „שלאָס־מם“. און אַזױ װײַטער. טאַקע נאָר איך קאָן לײענען אַזאַ כּתבֿ. און דאָך מוז איך מיך מודה זײַן (עס זאָל מיר ניט גערעכנט װערן פֿאַר קײן גרױסע עװלה): איך האָב נאָך ניט איבערגעלײענט קײן אײנציקס פֿון זײַנע „דראַמאַטען“. ניט מחמת שלעכטיקײט חלילה, נאָר מחמת אױפֿרעגונג. אַלע מאָל, װען איך נעם זיך לײענען זײַנע אַ זאַך, װער איך אױפֿגערעגט.
― צו װאָס טױג אײַך שרײַבן דראַמאַטן? ― פֿרעג איך אים אַ מאָל, זיצנדיק אונטער זײַן ראַזיר־מעסער. ענטפֿערט ער מיר:
― למאַי אַששלום אַש 1880-1957?
― איר קענט זיך מיט אַשן?
― געװען נאָר אײן מאָל. זיך געראַזירט בײַ מיר. געװאָלט באַצאָלן, האָב איך ניט געװאָלט נעמען בײַ אים, בײַ אַשן הײסט עס, קײן געלט. פֿרעגט ער מיך, אַש הײסט עס, למאַי איך נעם קײן געלט ניט? גײ איך און טראָג אים צו אַ דראַמאַט אין פֿינף אַקטן. פֿון דעמאָלט אָן זע איך אים מער ניט, אַשן הײסט עס.
מיט מיר האַלט זיך אַלעקסיס גאַנץ פֿרײַ. מעשׂה קאָלעגע.
― װאָס הערט זיך מיט אײַער צײַטונג? װען הײבט איר זי אָן אַרױסצוגעבן? און װי אַזױ װעט זי הײסן מיטן נאָמען?
― איך האָב ניט קײן נאָמען ― זאָג איך אים אױף אַ טשיקאַװעסט. ― אפֿשר װײסט איר אַ נאָמען?
― הונדערט פֿאַר אײנעם.
― צום בײַשפּיל?
― צום בײַשפּיל: „דער יוד“. „דאָס װאָרט“. „דער טאָג“. „דער װעג“.
נאָך יעדן נאָמען טוט ער אַ שער מיטן שערל, און איך פֿיל גלײַך װי מען רײַסט מיר אױס אַ שטיק פֿלײש.
― אָדער „דאָס פֿאָלק“. , דאָס פֿאָלקסבלאַט“. „די פֿאָלקסצײַטונג“.
איך בין שטאַרקער פֿון אײַזן, אַז איך האַלט דאָס אױס. איך זאָל ניט מורא האָבן פֿאַר אַ סקאַנדאַל, װאָלט איך מיך אױפֿגעכאַפּט אין מיטן שערן און װאָלט אים אָפּגעשטעקט דרײַ פּעטש אָדער, װײניקסטנס, צעבראָכן אײנעם פֿון די בראָנדזענע שפּיגלען. הערטשיק אָבער טוט זיך זײַנס. ער שערט מיר די האָר און רעכנט מיר נעמען:
― „דאָס טאַגעבלאַט“. „דער פֿרײַנד“. „דאָס לעבן“. „דער הײַנט“…
אַ געקאָכטער, װי פֿון אַ באָד, לױף איך פֿון דאָרטן אַהײם און באַגעגן זיך אױפֿן װעג מיט מײַנע צװײ עלטערע שותּפֿים. בײדע קאַפּיטאַליסטן זענען אױף מיר עפּעס װי אָנגעשטױסן. שופֿרמאַן האָט מיך אַפֿילו באַגעגנט ברײטלעך, װי אַלע מאָל, און באַגריסט מיך אױך אױף זײַן פֿאָנישן שטײגער:
― אאא! מאָיאַ ניזשאַישאַיאַ פּאָטשטעניעмоя нижайшая почение: מײַן נידעריקסטער כּבֿוד! װאָס הערט זיך? װען קומען מיר צו גאָט? װען זעען מיר זיך שױן מיט אונדזער צײַטונג?
מיר איז דער ברײטער ברוך־הבא דװקא ניט געפֿעלן. ניט געפֿעלן דער טאָן, און ניט אַזױ דער טאָן, װי דער קוק, װאָס ער האָט געװאָרפֿן אױף מײַן צװײטן שותּף סאָסנאָװיצער. דער קוק האָט געזאָלט באַדײַטן:
― אונדז, קאַפּיטאַליסטן, קאָסט אַזױ פֿיל בלוט, און ער, גאָרניט, גײט זיך אַרום פֿון שמונין צו בונין און זוכט אַ נאָמען.
סאָסנאָװיצער האָט פֿאַרשטאַנען דעם קוק אַזױ װי איך און האָט אַ זאָג געטאָן צו אים מיט זײַן מרה־שחורה־פּנים:
― װאָס טרײַבט איר זײ אַזױ אין האַלדז־און־נאַקן? לאָזט זײ צו רו. מסתּמא זענען זײ נאָך ניט פֿאַרטיק מיטן נאָמען. אַ קלײניקײט ― אַ נאָמען! זײַט זיכער, זײ װעלן צוטראַכטן אַזאַ נאָמען, װאָס װעט שױן זײַן אײן מאָל אַ נאָמען!
― „זײ“ ― דאָס מײנט ער מיך. אין דעם „זײ“ ליגט אַזױ פֿיל גיפֿט, אַז עס גלוסט זיך מיר אים אָנשפּײַען אין פּנים. נאָר איך האַלט מיך אײַן און געזעגן זיך מיט מײַנע קאַפּיטאַליסטן װי װײַט מעגלעך קאַלטבלוטיק.
שױן אָפּגעגאַנגען עטלעכע טריט, שטעלט מיך סאָסנאָװיצער אָפּ און מאַכט צו מיר פֿון דער װײַטן:
― זײַט זשע מוחל, אַז איר װעט פֿאַרטיק װערן מיטן נאָמען, זאָלט איר כאָטש ניט פֿאַרגעסן אָנצוקלינגען דורכן טעלעפֿאָן.
עס גלוסט זיך מיר אים אַ געשרײ טאָן פֿון דער װײַטן:
― בלוטזױגער! שפּין! פּיאַװקע! װאַמפּיר! ― נאָר איך האַלט מיך אײַן און ענטפֿער אים װי װײַט מעגלעך קאַלטבלוטיק:
― אם־ירצה־השם! אם־ירצה־השם!
געקומען אַהײם, טרעף איך בײַ מײַן װײַב ראַװינאָװיצקי דעם שנײַדער. דאָס הײסט, אַ מאָל איז ער געװען אַ שנײַדער. הײַנט האַלט ער אַ געשעפֿט פֿון פֿאַרטיקע קלײדער אױף אױסצאָלן. ער שטעלט אונדז צו סחורה, װיפֿל מיר דאַרפֿן, און רעכנט זיך מיט אונדז װי אַ דזשענטעלמען: אַז ס'איז דאָ געלט, צאָלט מען אים; אַז ס'איז ניטאָ קײן געלט, װאַרט ער. דערפֿאַר שטעלט ער אונדז אַזעלכע פּרײַזן און דערלאַנגט אונדז אַזעלכע רעכענונגען, אַז מען קאָן פֿאַרלירן דעם אַפּעטיט צום עסן. אַ גליק װאָס מיר זענען אים שטענדיק שולדיק, אַניט װאָלטן מיר זיך שױן לאַנג מיט אים צעקריגט.
ראַװינאָװיצקי איז בײַ אונדז אַן אָפֿטער גאַסט. ער קומט אַרײַן צו אונדז אַלע מאָל נאָך אַ גמילת־חסד. מחמת ער איז אַ דזשענטעלמען, רופֿט ער דאָס ניט „חובֿ“, נאָר „גמילת־חסד“. און מחמת ניט אַלע מאָל קען מען אים געבן אַ „גמילת־חסד“, בעט מען זיך אָפּ בײַ אים אױף שפּעטער. און מחמת ער איז אַ דזשענטעלמען, פֿרעגט ער נאָר, װען װעלן מיר האָבן געלט? און מחמת מיר װײסן ניט װען װעלן מיר האָבן געלט, לײגן מיר אים אָפּ אױף איבער מאָרגן, אױסגעפֿינענדיק אַלע מאָל אַן אַנדער תּירוץ. װען װעלן מיר זיך אַ מאָל אױסבאָדן פֿון אים, װײס איך ניט. סײַדן, אפֿשר װעט גאָט העלפֿן, די צײַטונג װעט אַװעקגײן גוט.
אַלע קוקן אַרױס אױף דער צײַטונג, און מער פֿון אַלעמען ― ראַװינאָװיצקי. די לעצטע צײַט קומט ער כּמעט אַלע טאָג מיט אַ זיס שמײכעלע פֿון אַ גוטן פֿרײַנד, רײַבט זיך די הענט און בלײַבט שטײן בײַ דער טיר.
― װאָס הערט זיך?
מיר בעטן אים זיצן. דערצײלן אים אױס אַלצדינג װאָס בײַ אונדז טוט זיך. ראַװינאָװיצקי האָט שױן אין זיך אַזאַ כּוח אַרײַנצוקריכן צו אײַך טיף אין האַרצן מיט די קאַלאָשן, האַלטן שבת און אױסטאַפּן בײַ אײַך אַלצדינג װאָס אױף דער נשמה טוט זיך. דער כּוח ליגט בײַ אים, אַ פּנים, אין די אױגן, שאַרפֿע, דורכדרינגענדיקע און אַרײַנקריכנדיקע אױגן.
― אַ! מען זאָל דערמאָנען משיחן! ― מאַכט ער צו מיר און נעמט מיך דורך מיט די אױגן. ― מיר האָבן נאָר־װאָס גערעדט פֿון אײַך מיט אײַער פֿרױ. פֿון אײַער צײַטונג האָבן מיר גערעדט. געזוכט אַ נאָמען פֿאַר אײַער צײַטונג.
עס טוט מיר אַ בראָט: „די גאַנצע װעלט האָט צו טאָן מיט אַ נאָמען פֿאַר מײַן צײַטונג!“ מיר װילט זיך זײער אים געבן אַ באָד אָפּ: „װאָס האָט אַ ייִד אַ שנײַדער צו זאָגן אױף צײַטונגען?“ נאָר איך האַלט מיך אײַן און רוף מיך אָן צו אים װי װײַט מעגלעך פֿרײַנדלעך:
― האָט איר געפֿונען עפּעס אַ רעכטן נאָמען?
― הונדערט פֿאַר אײנעם.
― צום בײַשפּיל?
ראַװינאָװיצקי נעמט מיך דורך מיט זײַנע שאַרפֿע אױגן און לײגט מיך אַנידער אַ צעטל מיט נעמען, די אַלטע סקאַרבאָװע נעמען, װאָס אַלע ייִדן װײסן אױף אױסנװײניק:
― „דער יוד“. „דאָס װאָרט“. „דער װעג“. „דאָס פֿאָלק“. „דאָס פֿאָלקסבלאַט“. „די פֿאָלקסצײַטונג“.
אַ שײנעם דאַנק אײַך! ― האַק איך אים איבער אין מיטן. ― דאָס איז אַלץ אַזעלכע נעמען, פֿעטער, פֿון צײַטונגען װאָס זענען שױן לאַנג געשטאָרבן. איר זאָגט אונדז עפּעס אַ נײַעם נאָמען, אױב איר האָט.
― אַ נײַעם נאָמען? „דאָס טאָגבלאַט“. „דער פֿרײַנד“. „דאָס לעבן“. „דער הײַנט“.
מער קאָן איך שױן ניט געװעלטיקן אױף זיך. איך שטײ אױף און רוף מיך אָפּ צו אים:
― װײסט איר װאָס איך װעל אײַך זאָגן, פֿעטער? אױף נײען קלײדער און צושנײַדן הױזן זענט איר, אַ פּנים, מער מזיק, װי אױף צו געפֿינען אַ נאָמען פֿאַר אַ צײַטונג. איר װאָלט, כ'לעבן, בעסער גײן אַהײם צו אײַער שער־און־אײַזן.
פֿון מײַן װײַבס קוקן אױף מיר זע איך אַרױס, אַז איך האָב אַ ביסל צו שטאַרק באַלײדיקט אַ מענטשן. ס'איז שױן אָבער געװען לאַחר־המעשׂה.
מײַן גאַנץ ביטער האַרץ לאָז איך אױס צו מײַנע קינדער. שטעלט אײַך פֿאָר: איך פֿרעג, װוּ זענען ערגעץ די קינדער און װאָס הערט זיך עפּעס מיט די עקזאַמענס, װער איך געװאָר, אַז זײ זענען הײַנט ניט געװען אין גימנאַזיע.
― פֿאַר װאָס?
― זײ האָבן פֿאַרשפּעטיקט. זײ האָבן אַ גאַנצע נאַכט ניט געשלאָפֿן. זײ האָבן געזוכט אַ נאָמען.
איך פֿיל, אַז דאָס גאַנצע בלוט האָט מיר דערלאַנגט אַ זעץ אין קאָפּ אַרײַן. נאָך אײן מינוט, װעל איך קראַפּירן. פּלוצעם דערהערט זיך אַ קלונג. מען רופֿט מיך צום טעלעפֿאָן.
― װער איז?
― איך. ברומשטײן.
― װאָס נײַעס?
― שױן דאָ.
― װער?
― אַ נאָמען צו אונדזער צײַטונג.
― אַדרבא?
― „דער טעלעפֿאָן“.
― אידיאָט!
― האַ? װאָס? ס'איז אײַך געפֿעלן? איך האָב געװוּסט, אַז ס'װעט אײַך געפֿעלן. דאָס האָב איך אײַך צוגעקלערט. נאָר־װאָס אײַנגעפֿאַלן אין קאָפּ.
― אי―די―אָט!
― װאָס? איך זאָל קומען, זאָגט איר?
― אידי―אָאָאָט!!!
― אָט־אָ באַלד כאַפּ איך אַן איזװאָזטשיק און קום צו לױפֿן.
ניט גענאַרט האָט זיך פֿון מיר דאָס טרײַבל פֿון טעלעפֿאָן. שיִער ניט אַראָפּגעריסן דעם טעלעפֿאָן פֿון װאַנט. מײַן מיזיניקל איז די מעשׂה, אַ פּנים, שטאַרק געפֿעלן. ער האָט זיך געכאַפּט מיט בײדע הענטלעך פֿאַרן בײַכל און קאַטשעט זיך פֿאַר געלעכטער.
― דו װעסט אױפֿהערן, דו קלײנער װעװריק? אָט מאַך איך פֿון דיר אַ פּרעזשעניצע!
מײַן קלײנער װעװריק שטױסט זיך מיט װאָס דאָס שמעקט, באַהאַלט ער זיך אונטער דער מאַמעס פֿאַרטעך, בלאָזט אָן די רױטע בעקלעך אױף צו װײנען, קוקט אױף מיר בײז, מיט מײַז־אײגעלעך, און טופּעט צו מיטן פֿיסל:
― פּאַפּאַ דוראַק! פּאַפּאַ דוראַק!
אַ גליק װאָס די מאַמע האָט אים גענומען אונטער איר פֿאַרטעך, אַניט װאָלט איך אים, דאַכט זיך, צעריסן אױף צװײען.
― גאָט איז מיט דיר! ― זאָגט צו מיר מײַן װײַב מיט אַן איבערגעשראָקענעם פּנים און רעדט מיך צו, איך זאָל זיך דורכגײן מיט איר צום דאָקטאָר. דאָס מאַכט מיך נאָך מער אױפֿגערעגט. מען קאָן אַרױס פֿון די כּלים. קױם װאָס איך רעד אַרױס:
― װאָס בין איך? משוגע?
― לאָז גאָט היטן! ביסט נאָר אַ ביסל נערװעז…
דער דאָקטאָר האָט מיר באַטראַכט און געפֿונען, אַז איך בין ניט קײן „ביסל“ נערװעז, נאָר „שטאַרק“ נערװעז, און איך מוז מיך, למען־השם, אָפּרוען ערגעץ אױף אַ זומער־װױנונג אָדער, נאָך בעסער ― אין אַ סאַנאַטאָריום פֿאַר נערװן־קראַנקע.
איך בעט אײַך, אַלע מײַנע ליבע פֿרײַנד און באַקאַנטע, װער עס האָט נאָר עפּעס אַ רעכטן נאָמען פֿאַר אַ ייִדישע צײַטונג, זאָל אַזױ גוט זײַן און געבן מיר צו װיסן װאָס פֿריִער לױטן אַדרעס: „סאַנאַטאָריום סאַנקט־בלאַזיעןSankt Blasien. שװאַרצװאַלד“.
ליג איך מיר קראַנק אינעם װײַטן שײנעם לאַנד איטאַליע, אונטער אַ ברײטן בלױען הימל, אונטער אַ ליכטיקער װאַרעמער זון און לײַען אַ בריװל, נאָר־װאָס פֿון דער פּאָסט: „קיִעװער װאָרט?… אַ גאַזעט… אַ ייִדישע טעגלעכע צײַטונג אין קיִעװ…
אין יעהופּעץ אַ גאַזעט!… אױף ייִדיש!!… אױף זשאַרגאָן!!!
איז דאָס ניט קײן חלום?…
נײן. ס'איז ניט קײן חלום: ס'שטײט בפֿירוש אָפּגעדרוקט: „רעדאַקציע קיִעװער װאָרט“. און געחתמעט „רעדאַקטאָר. און דער רעדאַקטאָר בעט מיך שרײַבן אַ פֿעליעטאָן. זאָגט צו אַז מען װעט צאָלן, צאָלן געלט… געלט? ― די משמעות, אַז ס'טאַקע אַן אמת.
אין יעהופּעץ אַ ייִדישע גאַזעט ― ניטאָ װער ס'זאָל לאַכן!
לאַך איך צו זיך אַלײן, ליגט אַ ייִד אײן מענטש אַלײן אין איטאַליע און לאַכט.
פֿון װעמענס װעגן אַ גאַזעט? אַ ייִדישע גאַזעט אין יעהופּעץ? לאָמיר אַקאָרשט אַ נעם טאָן אױף פּאַפּיר, מאַכן אַ קורצן סך־הכּל. איך קען ברוך־השם יעהופּעץ אױסגעבונדן. דאָרט ליגן באַגראָבן די בעסטע, די גליקלעכסטע, די אומגליקלעכסטע יאָרן פֿון מײַן לעבן.
דער חומש הײבט זיך אָן פֿון דער „ב“ ― פֿון „בראשית“, און להבֿדיל יעהופּעץ הײבט זיך אָן אױך פֿון דער „ב“, פֿון די בראָדסקיס… נאָך זײ גײט אַ גאַנצע רײע פֿון זאַמד־ און צוקער־ראַפֿינאַדע אַריסטאָקראַטן נאָכן אלף־בית… נאָר אױף װיפֿל מיר דאַכט זיך קאָנען די דאָזיקע לײַט זיך באַגײן אָן אַ ייִדישע גאַזעט. אַדרבא, איך האָב מורא, אַז פֿאַר זײ איז דאָס גאָר אַ שטיקל חסרון, אַן אומכּבֿוד, אַ בלאַמאַזשblamaż: חרפּה, און אפֿשר טאַקע אַ גאַנצער סקאַנדאַל: זשאַרגאָן? ― פֿױ!…
אמת, זײ אַלײן, צװישן זיך, אַז קײנער הערט ניט, האַקט מען „זשאַרגאָן“ אױף װאָס די װעלט שטײט. אַ ייִדישן אַנעקדאָט אַז מען דערצײלט זײ, פֿאַרצוקערט מען אים, פֿון אַ ייִדיש לידל לעקט מען די פֿינגער. און בסוד־סודות, אַז קײנער זעט ניט, לײענט מען אַ ייִדיש ביכל און מען קאַטשעט זיך פֿאַר