אױב איר זענט געוען אַ מאָל אין ייִדישן טעאַטער, האָט איר געװיס
געזען אַ קאָמעדיע פֿון גאָלדפֿאַדן מיטן נאָמען , קאָני־לעמל". דאָרט קומט פֿאָר,
ױ אַזױ אַ חתן קאָנײלעמל באַקענט זיך מיט נאָך אַ חתן אױך קאָני"לעמל און
גײט אַרױס פֿון די כּלים:;סטײַטש ― זאָגט קאָני־לעמל ― װי באַלד אַז איר
זענט קאָ־קאָדקאָני־לעמל, הײַינט װער בין איך?? ―
פּונקט דאָס אײגענע איז פֿאָרגעקומען הײַנטיקן פּסח מיט מיר,
עס האָט זיך באַװױזן נאָך אַ שלום־עליכם,
און דער אמתער שלום־עליכם איז נאָר יענער.
הײַנט װער בין איך!
דאָס איז דער משל. און דעם נימשל ױיסט איר שױן.
ס'איז אַרױס אַ ביכל מיטן נאָמען;די מלחמה פֿון רוסלאַנד מיט יאַפּאָניף?
פֿאַרפֿאַסט פֿון שלום־עליכם און אָפּגעקױפּט אױף אײביק און אַרױסגעגעבן פֿונעם
דרוקער דובערוש טורש אין װאַרשע.
האָב איך מסתּמא אַװעקגעשריבן צום דרוקער דובערוש טורש אַ שלום־"
לאהובי־בריװל: אידידי! װען האָב איך דיר פֿאַרקױפֿט אַ ביכל פֿון יאַפּאַניער,
אַז איך װײס גאָר ניט פֿון װאָס צו זאָגן 7" קומט מיר אָן אַ קלאָרע תּשובֿה פֿונעם
דרוקער טורש מיט אַפֿילו זײער אַ שײנע מליצה און מיט פּסוקים אַ סך, ער אין
זיך מודה, אַז דער מחבר פֿונעם ביכל איז אַ איש חשובֿ, נאָך אַ ביסל ניט קײן
געזונטער, און זאָגט מיר צו און שװערט זיך בײי זײַן לעבן, אַז בײַ דער צװײטער
אױפֿלאַגע װעט ער אױסמעקן דעם נאָמען;שלום־עליכם". װאָס פֿאַר אַ פּשט
װאָלט איך דערפֿון געקענט לערנען?
װאָלט איך געקענט לערנען דעם פֿשט, אַז ס'איז אַ נעכטיקער טאָג, דאָס
הײסט, אַז דער;שלום־עליכם" איז גאָר לא הי ולא נברא, אַזױ װי כּדומה למשל
איובֿ, דאָס האָט מסתּמא דער דרוקער טורש אַלײן אַנידערגעלײגט דעם נאָמען
;שלום־עליכם? אױפֿן ביכל, געװאָלט זען װאָס פֿאַר אַ פּנים װעט דאָס האָבן
צום סוף קומט מיר אָן גר, 274 ,הצופֿה" מיט אַ תּשובֿה פֿון שלום־עליכם צו
שלום־עליכמען,
215
אינעם דאָזיקן בריװ פֿון „הצופֿה" שרײַבט מיר דער נײַער שלום־עליכם,
אַז שױן אַ יאָר זיבן און צװאַנציק, אַז ער האָט אָפּגעדרוקט זײַן װערק ,די סאָלאָ
מאַנדריאַ און נאָך אַנדערע װוערק ― און אױף זײ אַלע איז געחתמעט זײַן נאָמען
,שלום־עליכם". לכן פֿאַרשטײט ער ניט, װאָס איז דאָ דער טאַרעראַם?!!
נבהל־ונשתּומם בין איך געװאָרן: זיבן און צװאַנציק יאָר, אַז ער, דער
אמתער שלום־עליכם, שרײַבט און דרוקט ספֿרים, און איך ױיס ניט פֿון װאָס
צו זאָגן; זיבן און צװאַנציק יאָר אָן אַ יובילײ?!. אַזאַ רציחה!
נאָך מער: זיבן און צװאַנציק יאָר אַז ער, שלום־עליכם, שרײַבט און דרוקט
ספֿרים, און זעט אַז עס שטײט אױף נאָך אײנער אַ שלום־עליכם און דרוקט אױך
ספֿרים און אױך אונטער דעם איגענעם פּסעװדאָנים און גאָרניט!
פּלאי פּלאים!
אַצינד פֿרעגט זיך אַ קשיא. װױ באַלד אַז דער אמתער שלום־עליכם איז דער
אַלטער שלום־עליכם פֿון װאַרשעװער נאַלעװוקעס, דער מחבּר פֿון דער;
סאַלאַמאַנדריאַ? און פֿון דער ,מלחמה יאַפּאָניע", הײַנט װער בין איך!!;!
אָן אַ קאָפּ בין איך אַרומגעגאַנגען עטלעכע טעג כּסדר, איך האָב זיך גע"
טראַכט: װײ איז מיר! װי באַלד אַז איך בין ניט איך, װאָרעם דער אמתער איך
איז גאָר ער, הײַנט ער בין איך? װי באַלד אַז איך בין ער, הײַנט װאָס װעל
איך טאָן אַ שטײגער, אַז ער איז זיך מישבֿ און לײגט אַרױף די האַנט אױף
אַלצדינג װואָס איך האָב אין דער גאַנצער צײַט אָנגעשױבן און זאָגט אַז דאָס
אַלצדינג איז גאָר זײַנס, ניט מײַנס? אָדער פֿאַרקערט, װאָס טו איך אַ שטײגער,
אַז ער זאָגט אַז די;סאַלאַמאַנדריאַ"י מיט דער;מלחמה אאַפּאָניע" זענען ניט
זײַנע װערק, נאָר מײַנע װערק? אָדער װאָס טו איך כדומה למשל טאָמער.. אַ
קשיא אױף אַ מעשׂה? אױף דער ועלט קאָן אַלצדינג טרעפֿן!.
בקיצור, איך האָב אַזױ לאַנג איבערגעקלערט אין יסורים און אין צרות,
ביז אין אַ שײנעם פֿרימאָרגן עפֿנט זיך די טיר און עס קומט אַרײַן אַ ײָד, אַ
גאַנץ שײנער בעל־הבית, און רעקאָמענדירט זיך אױף אַ מאָדנער שפּראַך, װי מען
רעדט אין װאַרשע, מיט אַ ניגון הײסט דאָס:
― שלום־עליכם,
― עליכם־שלום, זיצט. פֿון װאַנען איז אַ ייִד?
― פֿון װואַרשע.
― מה שמכם?
― שלום־עליכם,
116
― שלוסזעליכם? װאָס הײסט שלום'עליכם? שלוסיעליכם בין דאָך גאָר
― װער'ט אײַך געזאָגט? טאָמער גאָר עך?
― איר? און װער בין איך?
― ניִע! ס'גײט מיך אָן?
פֿאַר כּעס האָב איך ניט געװוּסט װאָס איך זאָל אים זאָגן. געקוקט ― געקוֹקט
אױף אים און צעלאַכט זיך. נאָך דעם מאַך איך צו אים:
― זענט איר דאָס אַלזאָ דער מהבר פֿון מײנע אַלע פֿעליעטאָנען װאָס אין
די ייִדישע צײַטונגען?
― נו װי דען?
― און סטעמפּעניו קענט איר?
― אַ חידוש אַ ביסל?
― און טוביה דער מילכיקער װעמענס אין?
― מײינער.
― און מנחם־מענדל?
― אױך מײַנער,
עס האָט זיך מיר פֿאַרדרײט דער קאָפּ און איך בין געבליבן אַ מינוט צױי
אין דעם הינערפּלעט, און אַז איך האָב אױפּגעעפֿנט די אױגן איז שױן מײַן
פּאַרשױן געזעסן אױבן אָן בײַ מײַן טיש, געהאַלטן אין האַנט מײַן פּען און
געקוקט אױף מיר מיט מײנע אױגן. גײט צו צו אים מײַן קלײנטשיק ײַנגל, אַ
קינד פֿון אַ יאָר דרײ, און בעט אים ער זאָל אים אױיסמאָלן אַ פֿערדעלע: , פּאַפּאַ
סדיעלאַי מניע לאָשאַדקו". גײט ער און מאָלט אים אַ פֿערדעלע.. דאָ האָב איך
שױן מער ניט געקענט מיך אײַנהאַלטן און האָב זיך אױפֿגעכאַפּט פֿונעם אָרט
און... גאָט װײסט װאָס עס װאָלט פֿאָרגעקומען, װען מען קלינגט ניט אָן עס
גײט ניט אַרליַן דער בריװטרעגער מיט אַ פּאַקעט פֿון װאַרשע. איך עפֿן אױף דעם
פּאַקעט, פֿאַלט אַרױס אַ ביכל מיטן נאָמען:;די סאַלאַמאַנדריאַ, אָדער דער
קאַפּיטאַן דרײַפֿוס", פֿאַרפֿאַסט פֿון ק. ש. און בײַ דער זײַט איז אװײסגעמאָלט צװײ
װײַבערישע הענטלעך און אונטן צוגעדרוקט אַ קלײן שלום־עליכמל. ―
האָבן מיר שױן ברוך־השם;די סאַלאַמאַנדריאַ* אָדער דעם , קאַפּיטאַן דרײיפֿוט"
פֿון שלום־עליכמען! איצט לאָמיר אַקאָרשט באַטראַכטן, פֿון װאַנען האָט זיךף
גענומען אַ קאַפּיטאַן דרײפֿוס מיט זיבן און צװאַנציק יאָר צוריק? איך קוק
ױיטער. נידעריקער, שטײט: װאַרשע, דרוק ב. טורש 1899. נמצא, אַז די ,
סאָלאָ117
מאַנדריאַ" איז געשריבן געװאָרן ניט מיט 27 יאָר, נאָר אַ פֿנים מיט פֿ ינף אָר.
― פֿעטער! װאָס איז דאָס 1 אָט דאָס זענען אײַערע זיבן און צװאַנציק יאָר?
8ע, כ'לעבן, איר זענט דאָך עפֿעס גאָר אַ װױלדער שקרן!!!
אַזױ רוף איך מיך אָן צו מײַן פּאַרשױן און רוֹק אים אונטער זײַן ,
סאַלאַמאַנדריאַ" אָדער , קאַפּיטאַן דרײיפֿוס" גלײַך אונטער דעו נאָז. ערשט איך טו
אַ קוק ― והילד איננו ― ניטאָ קײן פּאַרשױן, ניטאָ קײן בעל־הבית, ניטאָ קײן
װאַרשעװער ײָד, ס'איז נאָר דאָ אַ װיסטע, אַ פֿינצטערע;סאַלאַמאַנדריאַ" מיט
אַ ,קאַפּיטאַן דרײיפֿוס" מיט אַ פּאָר װױַבערשע הענטלעך מיט אַ קלײן
שלוםעליכמל פֿון אונטן און מיט אַ דרוקער דובעריש טורש און מיט אַן אױפֿשריפֿט
בײַ דער זײַט:;נאַכדרוק אױך איבערזעצונג שטרענג פֿאַרבאָטן"!
פֿו! צען פּוד משׂא איז בײַי מיר אַראָפּ פֿונעם מוח. די אױגן האָט ער מיר
געעפֿנט דער קאַפּיטאַן דרײפֿוס, לעבן זאָל ער! אַ מאָדנער קונצן־מאַכער אָט דער
דובעריש טורש פֿון די נאַלעװקעס: פֿון ב. טורש װערט בײַ אים שלום־עליכם.
פֿון פֿינף יאָר װערט בײַ אים זיבן און צװאַנציק. װערט אַ מלחמה מיט יאַפּאָניע,
זאָגט ער נביִות אױפֿן ערשטן בלעטל, װאָס װעט זײַן דער סוף פֿון דער מלחמה
און נאָך דעם שטעלט ער אַרױס אַ צונג אױף אײן אַרשין זײ לענג. דאָס איז עפּעס
אַ מין משולחת, אַ לץ, אַן אָנשיקעניש, אַ כּישוף־מאַכעױ צו אַל די שװאַרצע
יאָר! און בכדי ניט אַקעגן נאַכט צו דערמאַנען מוז מען אים אָפּזאָגן דעם רעכטן
פּסוק: ,זאָלסט גײן און זאָלסט לױפֿן, דובעריש ב"ר אַלכּסנדר זיסל, דורך בערג
און דורך טאָלן, װאַלד־אײַן װאַלדיאױס, זאָלסט אין ערגעץ זיך ניט שטעלן
װינטער אױף אַ פֿלעדערװיש, זומער אױף אַ בעזעם, אין קױמען זאָלסטו רוען
אין ברונעם זאָלסטו קװעלן, זאָלסט אַרױס דורך אַ כאָליװע פֿון אַ שטיװל און
אַרײַן אין אַ לעכל פֿון אַ נאָדל, און זאָלסט אַװעק אױף אײן פֿוס אַהין־אַהין, מיטן
װינט און מיטן רױך, דאָרט װוּ דער ליבער שבת־קודש קומט אַהין. טפֿו! טפֿו!
טפֿו זי
דער דאָזיקער פּסוק, אַזױ האָב איך געהערט פֿון מײַן באָבע, איז אַ סגולה
צו אַן עין־הרע, צו אַ בײז באַגעגעניש, צו אַ שלאַק פּרעניות און צו אַ דרוקער
אַ ליגנער, װאָס האָט ליב פֿרעמדע נעמעןײ
104
118
אַ טאָגבוך אין דרי טײלן
עורשטעו טײל
דאַנקען און לױבן גאָט, איך האָב הײַנט אַ פּרנסה אין האַנט אַ לײַטישע און
בכּבֿודיקע: איך בין אַן אַגענט פֿון ייִדישע גאַזעטן, ביכער און זשורנאַלן, מען
האָט מיר צוגעשיקט פֿון עטלעכע רעדאַקציעס אַ פּאַק מיט פּראָספּעקטן און
קװיטאַנציעס אױף צו זאַמלען אַבאָנענטן. די פּראָספּעקטן גײען קײן עין־הרעץ
זײער גוט, דער עולם לײענט זײ מיט פֿאַרגעניגן. נאָר אײנער אַ קאַפּריזנער
אַבאָנענט האָט מיר אַ שמיץ געטאָן אין פּנים צוריק דעם פּראָספּעקט. ,דולט מיר
ניט קײן ספּאָדיק, איך האָב קײן צײַט ניט"! נאָר אַז איך האָב אים אַ זאָג געטאָן,
אַז מען גיט דאָס אומזיסט, האָט עֹר זיך באַלד איבערגעבעטן און אַ זאָג געטאָן:
;אַנו, װײַזט נאָר אַהער, װאָס שטײט דאָרטן?* אױך די קװיטאַנציעס גײען ניט
שלעכט; איך פֿאַרשרײַב אַלעמענס נעמען און געלט װעט מען מיר געבן נאָך
דעם, אַז ס'װעלן אָנקומען די בלעטער. קען מען ניט זײַן אַזױ גראָב און מען
מוז װאַרטן. דערװײַלע האָב איך אױסגעשריבן פֿון די רעדאַקציעס אַ סך בלעטער
און שרײַב זײ, אַז איך װעל זײ אם־ירצה;השם שיקן נאָך און נאָך. דאַנקען זי
מיר, די רעדאַקציעס הײסט דאָס, און הײסן זיך שיקן דערװיַלע אַ ביסל געלט,
ענטפֿער איך זײ, אַז איך װעל שיקן. װאָס דען? איך װעל זי גיט שיקן?. אַ
פּראָצענט גיט מען מיר אַראָפּ דװקא אַ היבשן; נישקשה, מען קאָן האָבן דערפֿון
גאַנץ גוט פּרנסה. קײן דערפֿער קאָן מען דערפֿון ניט קױפֿן, געױינטלעך: נאָר
אַ שטיקל ברױט קאָן מען האָבן בכּבֿוד. הײַנט קומט מען זיך צונױף מיט אַלערלײ
מענטשן. די פֿײַנסטע בעלי־בתּים, מען הערט זיך אָן מיט נײַעס, מען ױיסט
װאָס אױף דער װעלט טוט זיך, און מען איז אַלין אױך פֿאַררעכנט פֿאַר אַ שטיקל
מענטשן. דאַנקען גאָט, איך האָב צום רבונו־דשל־עולם קײן טענות ניט,
צ װ ייִ טערט ייִ ל
אַן אומגליק מיט די רעדאַקציעס! דעם שיקן זײ און דעם ניט, דעם קומט
אָן צװײ נומערן מיט אַַ מאָל, און דעם קײן האַלב אַפֿילו ניט. ,מיט װאָס בין
119