אַ קאַטאָװעס אין אײן אַקט
די פּאַרשױנען:
אָבֿ י מ לִך ― פּרעזידענט
פֿיכל ― װיצע־פּרעזידענט
מ הומן
ב ז ת א
חור בונא
בגת א ― מיטגלידער
א בנת א
זתר
יכר כס
הני ― סעקרעטאַר
די געשיכטע קומט פֿאָר ענדע אָקטאָבער הײַנטיקס יאָר, אין דעם
קאָמיטעט פֿון דער ייִק"אַ אין פּאַריז. )אַ רײַכער זאַל. אַ גרױסער
טיש, מיט רױט געװאַנט באַצױגן, מיט גילדענע קאָטעסן. הױכע
שטולן אַרום טיש. דער עולם האָט זיך אײַנגעטײלט אין פּאָרלעך,
מען שטײט און מען רעדט(,
אַבימלך: )קוקט זיך אַרום( ניטאָ נאָך אונדזער סעקרעטאַר?
פֿיכל: אונדזער סעקרעטאַר איז הײַנט באַשעפֿטיקט: איך װײס אַפֿילו װוּ.
אַבימלך: װּ? ,
פֿיכל: אונדזער סעקרעטאַר האָט הײַנט אַ ראַנדעװוּ: איך ױיס אַפֿילו מיט
װעמען,
אַבימלך: מיט װעמען? )בײגט אָן צו אים אַן אױער, פֿיכל ראַמט אים אײַן
אַ סוד, בײדע לאַכן(,
מהומן: װאָס סודען זי זיך דאָרטן?
ב גת א: וער?
67
מהומן: אנדזער פּרעזידענט מיטן ױצע־פּרעזידענט,
חרבונא: מסתּמא ועגן הײַנטיקער זיצונג,
ב נ ת א: אַװדאי אָ.
אבגתא: זי האָבן מער ניט װאָס צו טאָן?
הרבונא: )צו בגתא ואבגתא( שטילער! רעדט נאָר ניט קײן לשון־הרע!
זתר: )צו כרכסן( װען קומט איר אָן פֿון װין?
כברכס: הײַנט פֿרי.
זתר: אױף לאַנג? |
כרכס: איך רעכן הײַנט נאָך מיטן בליצצוג צוריק. איך דאַרף נאָך זײַן אין
אַ פּאָר ערטלעך.
זתר: גאָט ױיסט װען די זיצונג װעט זיך ענדיקן! איך האָב אױף זיך אַ
קאָמיסיע פֿון מײַן װײַב, אַז אָך און װײ איז מיר,
כרכס: אַן איך האָב דרײַ קאָמיסיעט: פֿונעם װײַב, פֿון דער שױגער און
פֿון דער שװעגערין. 7
זתר: איז אײַך דרײַ מאָל אַז אָך און װײ! אָט גײט הני, אונדזער סעקרעטאַר,
ער זאָל אונדז כאָטש ניט האַלטן לאַנג.
כרכס: נישקשה, ער װעט אַלין ניט האַלטן לאַנג: מיר האָבן אַ װױלן
סעקרעטאַר,
)עס קומט אַרײַן הני דער סעקרעטאַר מיט אַ גאַנץ גרױסן פּאָרט"
פֿעל אונטער דער האַנט(
אַבימלך: זעצט זיך צום טיש, נעמט זיך צום גלעקל( רבותי! איך דער"
קלער די זיצונג איז אָפֿן. הער סעקרעטאַר! )ער טוט אַ מאַך צום סעקרעטאַר מיט
דער האַנט, יענער עפֿנט אױף דעם פּאָרטפֿעל, ציט אַרױס אַ פּאַפּיר און לײענט(.
הני: מײיַנע הערן! אױף דער פֿריִערדיקער זיצונג האָבן מיר באַשלאָסן צו
קאָלאָניזירן דאָס גאַנצע לאַנד פֿון הודו ביז כּוש, באַזעצן דאָס מיט די רױטע
ײַדלעך װאָס פֿון יענער זײַט טײַך סמבטיון: נאָר מחמת דאָס לאַנד איז נאָך
ניט רעכט אױסגעפֿאָרשט ― האָבן מיר דערװײַלע אַסיגנירט דריטהאַלבן מיליאָן
פֿראַנק אױף צו שיקן אַן עקספֿעדיציע פֿון אונדזערע מיטגלידער..
אַבימלך: )ביגט זיך אָן צו פֿיכלען אױפֿן אױער( װוּ עסן מיר הײַנט מיטאָג,
באַראָן?
פֿיכל: דאָרט װּ אַלע מאָל..
68
מהומן: צו ביזתאן( װאָס סודען זײ זיך דאָרטן?
כזת א: וװער?
מהומן: אודזער פּרעזידענט מיטן װיצע־פֿרעזידענט.
ח רבונא: לאָז זײַן שטילער, מען הערט ניט װאָס מען לײענט,
בגתא: )צו אכגתאן( װאָס דערצײלט ער אונדז נאָך אַ מאָל די מעשׂה פֿון הודו
ביז כּוש? מען האָט דאָך שױן אײן מאָל גערעדט, מען זאָל אַסיגנירן דריטהאַלבן
מיליאָן אױף דער עקספּעדיציע. װאָס װױל ער װײַטער?
אבגתא: װאָס אַרט דאָס דיך, אַז ער לײיענט? דערױף איז ער סעקרעטאַר
און באַקומט אַזאַ געהאַלט..
חרבונא: לאָז זײַן שטיל!
זת ר: )צו כרכסן( געפֿעלט אײַך הײַנטיקע ,פֿיגאַראָ"?
כרכס: װאָס מיר פֿפֿיגאַראָ", שמיגאַראָ! איך האָב מיר מײַנס אין זינען!
מײַנע דרײַ קאָמיסיעס! )קוקט אױפֿן סעקרעטאַר( װאָס לײענט ער דאָרט?
זותר: זאָלן מיר װיסן בײַו מיט אײַך אין אײנעם!
כרכס: דרײַ קאָמיסיעס.. איך זאָל כאָטש ניט פֿאַרגעסן!.
אַבימלך: )קלינגט( אַלזאָ, מײַנע הערן איז געבליבן בײַ אונדז, אַז מיר
באַשטעטיקן די צװײ מיט אַ האַלבן מיליאָן אױף דער עקספּעדיציע פֿון חודו
ביז כוש?
אַלע: מיר באַשטעטיקן, באַשטעטיקן!
הני: )נעמט אַרױס אַ פֿריש פּאַפּיר און לײענט װײַטער( דער פּראַָיעקט פֿון
דורכפֿירן אַ באַן פֿון דתן קײן גושן איבער קדש ברנע. די באַן איז זײער נוצלעך
פֿאַר דער אױיבנדערמאָנטער קאָלאָניזאַציע װאָס פֿון הודו ביז כּוש: און הגם עס
דאַרף קאָסטן אַ סך מיליאָנען, נאָר מחמת דער צועק פֿון אונדזער חבֿרה איז
קאָלאַניזאַציט, לכן טאָרן מיר זיך ניט אָפּזאָגן פֿונעם דאָזיקן װיכטיקן פּלאַן. אײן
שטיקל איבערשלאָג איז פֿאַראַן ― דער טײַך סמבטיון: נאָר דערבײַ איז אױך
דאָ אַ שטיקל עצה: מען באַדאַרף נאָר איבערציִען אַ בריק איבערן טײַך סמבטיון,
װעט שױן אַלצדינג זײַן רעכט..
אַבימלך: )צו פֿיכלען אױפֿן אױער( באַראָן, װוהין גײיען מיר הײַנט: אין
אָפּערע צי אױף באַלעט?
פֿיכל: איך קאָן באַשטײן אין אָפּערע און פֿון דאָרטן אױף באַלעט.
מהומן: זי סודען זיך שױן ױדער.
בזתא: װער?
69
מהומן: אונדזער פּרעזידענט מיטן װיצע־פֿרעוזידענט,
חרבונא: לאָז זײַן שטיל.
בגתא: צו אַבגתאן( אָהאָ! ער האַלט שױן בײַם טײַך סמבטיון.
אַבגתא: אונטער די;הרי חושך":
חרבונא: לאָז זײַן שטיל,
זתר: )צו כרכסן( גאָט ױיסט, װען ער װעט אַריבער דעם סמבטיון אונדזער
סעקרעטאַר!
כרכס: האָט קײן יסורים ניט. ער װעט דאָס מאַכן גיך. ער מאַכט דאָס אַלע
מאָל גיך... אַ װױלער סעקרעטאַר! |:
אָבימלך: )קלינגט( רבותי! האָבן מיר הײסט עס אָנגענומען דעם פּראָיעקט
אױך?
אַל ע: אָנגענומען, אָנגענומען!:
אַבימלך: )צום סעקרעטאַר( װאָס האָט איר נאָך? )נעמט זיך צום זײגער, און
אױף אים קוקנדיק נעמט זיך אױך דער ױצע־פּרעזידענט צום זײגער, און אױף
אים קוקנדיק נעמען זיך אַלע צו די זײגערס(,
חהגי: אַ געבעטבריו פֿון די בנות צלפֿחד?:
אַבימלך: צו פֿיכלען( ער זענען זײ, באַראָן? ניט קענטלעך דער נאָמען..
פֿיכל:; איר ױיסט ניט די בנות צלפֿחד? די בנות צלפֿחד װײסט איר ניט?
אַבימלך: )שטיל( נײן. און אפֿשר האָב איך פֿאַרגעסן? נישקשה פֿון;סחורה"
כאָטש?:
פֿיכל: אַ! געוען אַ מאָל די ערשטע יפֿיפֿיות. נאָר איצטער זענען זײ שין
אַ ביסל אין די יאָרן... שײנע, נאָר איבערגעװאַקסענע מאַמזעלן.. |
מהומן: )צו בזתאן( װאָס זאָגט איר, זײ הערן גאָר ניט אױף צו סודען זיך!
בזתא: װער?
מהומן: אנדזער פּרעזידענט מיטן ױצע־פּרעזידענט.
חרבונא: לאָז זײַן שטיל,
בגתא: צו אבגתאן( טו נאָר אַ קוק אױפֿן פּרעזידענט ― ער האָט גאָר אַן
אַנדער פּנים באַקומען. ס'איז אים אַרײַן די פֿאַרב אין פּנים.
אַבגתא: הערסט דו! אונדזער פּרעזידענט, אַז ער דערהערט דעם נאָמען
,דאַמען", װערט ער גאָר אַן אַנדער מענטש!
חרבונא: אָבער לאָז זײַן שטיל! מען הערט ניט קײן װאָרט!
זתר: )צו כרכסן( װאָס װילן די בנות צלפֿחד?
70
כרכס: אַ רעשטל צו די צרות! קאַרג אױף מיר דאָס װײַב, די שװיגער מיט
דער שװעגערין ― דאַרף איך נאָך האָבן אױף זיך די בנות צלפֿחד!
אַבּימלך: )קלינגט( אַלואָ, רבותי, די בנות צלפֿחד בעטן שטיצונג אױף
דעם אינסטיטוט פֿון המ... איבערגעװאַקסענע מאַמזעלן... המ... מסתּמא זענט איר
אײַנפֿאַרשטאַנדן?
אַלע: אײַנפֿאַרשטאַנדן. אײנפֿאַרשטאַנדן!
אַבימלך: )צום סעקרעטאַר( קאַנען מיר. הײסט דאָס, שליסן די זיצונג?
)נעמט זיך צום זײגער, און װױל אױפֿשטײן: אױף אים קוקנדיק נעמען זיך אַלע
צו די זײגערס און ױלן אױפֿשטײך.
הני: פּאַרדאָן! פֿאַראַן נאָך אײן פּאַפּיר. )אַלע זעצן זיך אױף די ערטער, ער
ציט אַרױיס אַ פּאֲפִּיר און בשעת־מעשׂה לאָזט ער אַראָפּ אױף דער ערד אַ בריול,
דאָס בריװל הײבט אױף מחומן, קוקט דאָס דורך און גיט דאָס איבער בזתאן
בזתא ― חרבונאן, חרנונא ― בנתאן, בגתא ― אַבגתאן, אבגתא ― זתרן, זתר ―
כרכסן! אַלע לײענען דאָס בריװל און לאַכן, האַלטן זיך בי די זײַטן פֿאַר גע"
לעכטער און דער סעקרעטאַר לײענט דאָס פּאַפּיר( אַ געבעטבריו פֿון אונדזער
פּעטערבורגער קאָמיטעט צו אונדו, אין פּאַריז. דער פֿעטערבורגער קאָמיטעט
פּראָיעקטירט צו גרינדן אַ ביוראָ פֿאַר די ייִדישע עמיגראַנטן װאָס פֿאַרלאָן
זײערע נעסטן אַלע יאָר אין די טױזנטער און צענעריטױזנטער, פֿאַרקױפֿן װאָס
זי האָבן, װערן בריל־חדל און לאָזן זיך אַװעק אױף גאָטס באַראָט װוּהין די אױגן
טראָגן, צום מײנסטן קײן אַמעריקע, אָן אַ שום מאַרשרוט, אָן אַ שום װיסן, ניט
דאָס לאַנד, ניט די מענטשן, ניט די שפּראַך, און דערפֿון קומען אַרױס אָפֿט מאָל
גרױסע אומגליקן: אַ סך ברענגען זיך אױס אומזיסט און אומנישט, מון פֿאָרן
נאָכדעם צוריק מיט אַ צעבראָכן האַרץ, צעבּראָכן, צעהרגעט, צעברעקלט אױיף
שטיקלעך...
אַכימלך: )צו פֿיכלען( באַראָן! װאָס לאַכן עפּעס אַזֹי געשמאַק אונדזערע
חבֿרה־לײט?
פֿיכל: זי האָבן אױפֿגעהױכן עפּעס א בריװל, װאָס אונדזער סעקרעטאַר האָט
פֿאַרלױרן און קאָטשן זיך פֿאַר געלעכטער.
אָבימלך: אױפֿגעלעכט( מען באַדאַרף זײ בעטן, זײ זאָלן דאָס אונדז באַװײַזן.
פֿיכל: אָט באַלד. )ער שרײַבט אָן אױף דער גיך עטלעכע װערטער אױף אַ
שטיקל פּאַפּיר, קאַטשעט דאָס צונױף אין אַ טרײַבל און טוט דאָס אַ װאָרף
צו דעם לעצטן פֿון די מיטגלידער, צו כרכסן. כרכס דרײט אױף דאָס טרײַבל,.
71
לײענט איבער דאָס קװיטעלע און גיט איבער דאָס געפֿונענע בריװל זתרן: זתר
― אַבגתאן, אַבגתא ― בגתאן, בגתא ― חרבנאן, חרבונא ― בזתאן, בותא ―
מהומנען, מהומן ― פֿיכלען, און פֿיכל לײענט דאָס איבער און גיט דאָס אָפּ
אַבימלכן: דער פּרעזידענט מיטן װיצע־פּרעזידענט װוערן שיִער ניט צעפּלאַצט
פֿאַר געלעכטער און אױף זײ קוקנדיק לאַכט דער גאַנצער עולם.. נאָר דער
סעקרעטאַר הערט ניט אױף צו לײענען4
אַבימלך: )נעמט זיך צום זײגער( הער סעקרעטאַר! מאַכט דאָס בקיצור }
אַלע: בקיצור! בקיצור!
ה נ י: )לײענט( דאָס ציל פֿונעם ביוראָ איז: צו געבן פֿאַרשידענע נוצלעכע ידיעות
פֿאַר די אָרעמע עמיגראַנטן, װאָס פֿאָרן אַריכער מאַסנװײַז אין אַנדערע לענדער,
זי אױפֿצוקלערן ױ אַזױ מען זאָל פֿאָרן, װוּהין זיך קערן און װענדן: זי זאָלן
ניט אַרומבלאָנדזשען ױ אומגליקלעכע שאָף..
אָבימלך: האַלט דעם זײגער( דאָס האָבן מיר שױן געהערט. זאָגט אונדז דעם
היוצא לנו מזה. דעם שפּיץיוּ
אַלע: האַלטן זיך בײַ די זײגערס( דעם שפּיץ! דעם שפּיץ!
הני: דער פּעטערבורגער קאָמיטעט האָט אױסגערעכנט, אַז עס באַדאַרף קאָסטן
אױסהאַלטן אַזאַ ביוראָ, שױן מיט אַלע קאָרעספּאָנדענטן אין אַלע גרױסע שטעט,
סך־חכּל אַן ערך פֿון צװאַנציק טױזנט פֿראַנק, און אַזױ װױ מיר זענען אַ
קאָלאָניזאַציאָנס־חבֿרה ליגט אױף אונדז אַ חובֿ מיר זאָלן כאָטש דערמיט אױסהאַלטן
די אָרעמע עמיגראַנטן, די רוסישע ײָדן, װאָס עמיגרירן אַלע יאָר פֿון רוסלאַנד,
און אַזױ ױ מיר.,
אַבימלך: צו פֿיכלען( באַראָן, איך האָב מורא מיר װעלן פֿאַרשפּעטיקן דעם
מיטאָג... )צום גאַנצן עולם( רבותי! איך מײן, אַז דער דאָזיקער פּראָיעקט איו
לחלוטין איבעריק, ױ אַלע פּראָיעקטן פֿון די רוסישע ייִדן
פֿיכל: די רוסישע שנאָרערס!
אַלע: רוסישע שנאָרערס!. ציוניסטן.. זאַנגװיל!.
אַבימלך: )נעמט זיך צום צילינדער( אַלזאָ. אָפּזאָגן!
אַלע: )מיט די צילינדערס אין די הענט( אָפּזאָגן! אָפּזאָגן!
חד בונא: פּאַרדאָן! דער פּראָיעקט איז נאָך ניט געענדיקט.. לאָזט אים כאָטש
דערלײענען ביז צום סוף..
72
אָבימלך: נײן, נײן; איר הערט דאָך, אַז דער פּראָיעקט איז מיט דובֿ דעות
ניט אָנגענומען געװאָרן... רבותי! איך דערקלער די זיצונג פֿאַר געשלאָסן. אינעם
נאָמען פֿון אונדזער חברל ייִק"אַ האָב איך די ערע אָפּצודאַנקען אַלע מיטגלידער
פֿונעם קאָמיטעט לטובה אונדזער הײיליקן צװעק און די הױכע פּרינציפֿן פֿון
אונדזער חבֿרה. אַדיע!
)פֿ אָרהאַ גנ נ(
1003
73
אַ טראַגיקאַמעדיע אין צװײ אַקטן
די פֿאַרשױנען:
דאָקטאָר הערצל
דאָקטאָר נאָרדױ }־ נעט
דאָקטאָר מאַנדעלשטאַם
אחד־ הע ם
ד ובנאַװ ― קאָנסולטאַנטן
אוסישקין
ס וּװואַָריז ― אַ פֿעלדשער
רב עקיבֿא. ― אַרב פֿון פּאָלטאַװע, אַ מומחה אױף אָפּשפּרעכן אַ גוט אױג
קרושעװאַן ־ אַ מאַסאַזשיסט
ישׂראָליק ― אַ חולה מסוכּן
ײַק"אַ ― ישׂראָליקס אַ װײַטע נאָר אַ רײַכע קרובֿה
פּרע סע ― אַ דינסטמױד
ייִדן און װײַבער, בחורים און מײדלעך, ישׂראָליקס משפּחה,
עורשטעו אַקט
ישׂראָליק דער חולה ליגט אױף אַ בעטל אײַנגעהילט אין שמאַטעס;
דאָס פּנים איז בלאָס; די באַקן אײַנגעפֿאַלן; צװײ דאַרע טרוקענע
הענט ליגן אױסגעצױגן װױ בײַ אַ מת, און נאָר די גרױסע שװאַרצע
גלאַנצנדיקע אױגן זאָגן עדות אַז ער לעבט נאָך. ― בײַם בעטל
זיצן אַלע דרײַ פּראָפֿעסאָרן שטאַרק פֿאַרטיפֿט אין מחשבֿות. ―
אַ ביסעלע װײַטער זיצן די דרײַ קאָנסולטאַנטן. ― נאָך װוײַטער ―
דער פֿעלדשער מיטן מאַסאַזשיסט, מיטן גוטן פֿרײַנד. ― בײַ דער
זײַט, אין אײנע צרות, שטײט דאָס גאַנצע געזינדל, די משפּחה
פֿונעם קראַנקן ישׂראָליק, און גאַנץ אױבךאָן די רײַכע קרובֿה.
74