זי פֿאַרשױנען:
לשון־קודש ― אַן אַלטע גרײַזיגרױיע פֿרױ, אַ גרױסע
מיוחסת; אַ שײן אײדל פּנים מיט אַ שװאַרצן
שלײער,
ושאַרגאָן ― אַ יונג מײדל מיט זײער אַ פּשוט אױסזיכט,
גראָבע סקאַרבאָװוע הענט, נאָר װאָס פֿונעם
קיכאױװן..
אַחיאסף ― אַ יונגער־מאַן װאָס זיצט אױף קעסט,
האַנדלט אונטער מיט ספֿרים.
תושיה ― אַ רײַכער יונגער־מאַנטשיק, אַ בעליהבית
פֿאַר זיך,
לוח אַחיאסף ― אַ יונגער־מאַן אַ משׂכּיל,
השילוח ― אַ שטילער מענטש, גײט פּאַװאָליע, אַ
װינציקער רעדנער.
ה מ ל יץ ― אַן אַלטער בעל־הבית, אַ יורדי.
ה צפֿירה ― אַן אױפֿגעקומענער נגיד..
ה צופֿה ― צװײ ייִדן, מען װײסט ניט װע ר זײ זענען
ה זמן און פֿון װאַנען.
פֿאָלקסצײַט ונג| ― צװײ פּראָסטע בעלי־מלאָכות, פֿײַנע יונגען
פֿר ייִ גנ ד מיט געזונטע פּלײצעס,
װ אָס כ אָד ― צװײ בחורים, װאָס רעדן ניט קײן װאָרט
בודושטשנאָסט ייִדיש, נאָר מען איז מבֿין כּל דיבור.
די געשיכטע קומט פֿאָר דעם 31סטן דעקאַבר 1902
לשון־קודש: האַלט אַראָפּגעלאָזט דעם קאָפּ, זיפֿצט און קרעכצט און רעדט
צו זיך אַלײן מיט אַ טרױעריקער שטים( אױ, אַז אָך און װײ איז צו מיר, אױף
װאָס איך בין איבערגעקומען און צו װאָס איך האָב מיך דערלעבט!
54
זשאַרגאָן: )גײט צו צו איר, מיט מיטלײַד( װאָס איז אײַך, מומעניו, װאָס
טוט אײַך ױי?:
לשון־קודש: )קוקט ניט אױף איר( װאָס טוט מיר װײ? דאָס האַרץ טוט
מיר װײ.,
זשאַרגאָן: דאָס האַרץ? זיך צוגעקילט מסתּמא? קאָן איך אײַך געבן אַ מיטל...
לשון־קודש: )הײבט אױף דעם קאָפּ( דו? דו װעסט מיר געבן אַ מיטל?
נײן, מײין קינד, דו קאָנסט מיר ניט געבן קײן שום מיטל, דו פֿאַרשטײסט מיף
ניט! דו קאָנסט מיך ניט פֿאַרשטײן!.. װײ איז מיר, װינד איז מיר, אַ קלאָג צו
מײַנע אַלטע יאָרן! )ברעכט די הענט און קרעכצט(,
אַחיאסף: לױפֿט צו כּלומרשט מיט גרױיס רחמנו?( גאָט איז מיט אײַה
באָבעניו, אױף װעמען קלאָגט איר דאָס אַזױ?
לשון־קודש: אױף מײַנע קינדער, װאָס האָבן מיך פֿאַרלאָזט און פֿאַרגעסן
פֿאַרביטן מיך אױף אַנדערע... װוּ זענען זײ ערגעץ אַלע מײַנע ליבע און געטרײַע,
װאָס האָבן מיך כּורת־ברית געװען אױף אײיביק? װוּ זענען זײ מײַנע טײַערע
קינדער: ישעיה, ירמיה, יהודה הלױ, מאָפּװ לעכענזאָן, גאָרדאָן און די אַלע
איבעריקע? אַװעק, אַװעק!. געשטאָרבן, געשטאָרבן!.
אַזיאסף: געשטאָרבן, באָבעניו? מיר װעלן אַלע שטאַרבן אײנער שטאַרבט,
־ דער אַנדערער וערט געבױרן און װעלט בלײיַבט אַ װעלט,
ה מלילץ: מי יחיה ומי ימותי.
הצפֿירה: מי בקצו ומי לא בקצה.
ה צופֿה: דור הולך ודור בא..
הזמן: האַרץ לעולם עומדת..
זשאַרגאָן: װאָס זאָגן זײ עפֿעס?
פֿאָלקסצײַטונג
פֿר ייִ גר
װ אָסכאָ ד
בודושטשנאָסט |
לשון־קודש: קינדערלעך, די װעלט בלײַבט טאַקע אַ װועלט, נאָר איך גי
אונטער; װאָס אַ טאָג, װאָס אַ טאָג פֿאַל איך אַלץ נידעריקער און נידעריקער,
מען האָט מיך פֿאַרגעסן, פֿאַרביטן אױף אַנדערע: מען דינט הײַנט נײַע
עבודהזרות...
אַחיאסף: איך, באָבעני, ניט! גאָט איז יודע דעם אמת, װי איך דין אײַך
וְ סע שיט זיך בײַ זי פּסוקים ױ פֿון אַ זאַק!
קאַק איז דאָנאַ איזאַביליאַ.,
55
געטרײַ. איך צי פֿון זיך די קלײַ, איך בין זיך מפֿקיר פֿאַר אײַערט װעגן! װאָס
מיך האָט אָפּגעקאָסט דער ,הדור" פֿאַראַיאָרן זאָלן מיר דאָס אַלע דאָ פֿאַרמאָגן..
אָט פֿרעגט דעם לוח, פֿרעגט דעם השילוח! װאָס שװײַגט איר?
לוח: אמת, אמת, ױ מיר זענען ייִדן!
השילוח: )שװײַגט, קױם װאָס ער שאָקלט צו מיטן קאָפּ( ע־מהײ.
אַהיאסף: איך בין ניט גלײַך צו אַנדערע )קוקט אױף;תּושיה"(, אַנדערע
באַנוצן זיך מיט אײַער הײליקן נאָמען, באָבעניו, רעכענען זיך פֿאַר אײַערע
געטרײַע אײניקלעך און גיבן אַרױס ביכלעך אױף עבֿרי־טײַטש, פֿאַרפֿלײצן די
װעלט מיט בלעטער, מיט ,פֿאָלקסצײַטונג", מיט ,פֿרױענװעלט", מיט
עפּרעמיעס?... טי
תּושיה: )גײט צו( דאָס מײנט מען מיך? פֿאַרשטאָכענע אױיגן! און װוּ איז
דער ,יוד" מיט דער;יודישע פֿאַמיליע" מיט דעם ,קלײנעם יודעלע" מיט..
מיט אַלע איבעריקע ייִדישע ביכלעך װאָס רב אַחיאסף האָט אַרױסגעגעבן?
אַזיאסף: דאָס איז אַלץ געװען אַ מאָל. אס ,יד" אױס ,יודישע
פֿאַמיליע", ― אױס ,, קלײן יודעל"! ― מגולגל געװאָרן און.. געשטאָרבן,
ה מליץ: נפֿטר געװאָרן?
ה צ פֿיר ה: ברוך דײן אמת!
הצופֿה: כּן יאבדו!
הזמן: כֹּל אױיבי עמך ישׂראל!
זש אַר נ אָן: װאָס זאָגן זײ?
פֿאָלקסצײַטונג
פֿרײַ גר
װ אָס כ אָד
בודושטשנאָסט
זשאַרגאָן: אַ גדולה אױף דער באָבען! איך האָב געמײנט אַז אַ ,יוד" שטאַרבט
אָפּ באַדאַרפֿן ייִדן ױינען..
אַחהיאסף: געפֿעלט אײַך די דינסטמױד, זי איז דאָך גאָר אַ גאַנצער פֿילאָסאָף!
תּושיה: ױ לאַנג האָט איר אַלײין געחנפֿעט די דאָזיקע דינסטמױד, געװען
מיט איר קוצעניו־מוצעניו, טױזנט קאָמפּלימענטן? און װאָס איז דאָס פֿאַר אַ
נאָמען;דינסטמױך"?
אַהיאסף: װאָס איז די מעשׂה װאָס איר נעמט זיך אָן די קריודע פֿון
דער דינסטמױד? זי קאָן דען אַלײן ניט באַשטײן איר שטעטל?
וְ דאָס קװעלט מען אָן װאָס אַ ,יוד" איז געשטאָרבן..
ו װיטשוזשאָם פּירו פּאָכמיעליע
6
זשאַ רגאָן: ועמען מײנט מען דאָס די ,דינסטמױד"?
:: ׂ: ־ )צעלאַכן זיך( כאַ־כאַ־כאַ!
הצופֿה וֶ )העלפֿן לאַכן( כי־כי־כי!
הזמן
זשאַרגאָן: געפֿעלט אײַך אַ ביסל אַ געלעכטער? אַ געלעכטער זאָל אײַך
אױסװאַקסן אױפֿן פּופּיק!
ה מ לי
יײ(: וְ )לאַכן נאָך שטאַרקער( כאַדכאַדכאַדכאַ!
הצפֿירה
חהצופֿה 2
0 , )העלפֿן לאַכן( כי־כי־כי־כי!
ה ז מן
זשאַרגאָן: װאָס לאַכן זײי?
פֿאָלקסצײַטונג
פֿרײַנד
אַחיאסף: אַ בלומענשפּראַך פֿונעם פֿישמאַרק.
תּושיה: הי לאַנג האָט איר אַלײױן עקספֿלאָאַטירט די דאָױקע שֹׁפֿראַך פֿונעם
פֿישמאַרק? , |:
אַקיאסף: מיר האָבן אױפֿגעהערט און איר האָט אָנגעהױבן מיר האָבן זיך
מיט דער דאָזיקער דינסטמױד אָפּגעגט און איר האָט זי גענומען. מיר װינטשן
אײַך גליק און אַריכת־ימים, גאָט זאָל אײַך העלפֿן איר זאָלט זיך מיט איר
עלטערן אין עושר און אין כּבֿוד,..
תּוֹשיה: אַ דאַנק!
אַחהיאסף: נישטאָ פֿאַר װאָס!
ה מ ל י'ץ 1 די דאָזיקע צװײ זענען זיך די בעסטע גוטע פֿרײַנד; װאָס זי
ה צפֿירה װינטשן זיך אײנס דאָס אַנדערע מעג עס פֿאַלן אין ים אַרײַן,
זשאַרג אָן: וװעלן אױספּגרן אַלע פֿיש.
לשון־קודש: גענוג אײַך שױן, קינדערלעך., זיך איבערװאַרפֿן מיט
שטעכװערטלעך. זאָגט בעסער װער זענט איר, איך זע שױן ניט אַקוראַט אין דער
פֿינצטער...:
המליץ: איך בי באָבעניו, דער עלטסטער פֿון אײַערע געטרײַע אײניקלעך,
שױן העכער דרײַסיק יאָר, און איך גײ מיר מײַן װעג, דין אײַך געטרײַ, האַלט
מלחמה מיט זשאַ רגאַן..
וְ זי קװעלן אָן פֿון דײַן שפּראַך,
57
לשון־קודש: און װאָס איז דאָס פֿאַר;בלעטלעך" װאָס שלעפּן זיך דיר
נאָך פֿון אונטן?
ה מליץ: דאָס איז גלאַט אַזױ, מײַנע אײגענע;בלעטער פֿון אַ טאָגיבוף?
װאָס איך אַלין פֿיל זײ אָן פֿון אױבן ביז אַראָפּ, איך אַלין זעץ זײ אױס, איך
אַלײן דרוק זײ אָפּ...
זשאַרגאָן: און טאַקע ער אַלײן, מחילה, לײענט זײי.
אַזהיאסף: טאָמער װאָלט מען געבעטן די דינסטמױד, אַז בשעת מען רעדט
מיט לשון־קודש זאָל זײ שטומען?
לשון־ קודש: )צו הצ פֿ ירה( און װער ביסט דו?
הצפֿירה: איך בין אַ װאַרשעװער חבֿרה־מאַן דאָס הײסט אַן אײיראָפּעער, אַ
װעלטלעכער מענטש, ניט קײן בטלן, ניט קײן מלמד, איך באַזיץ אַכט שפּראַכן..
זשאַרגאָן: ער רעדט הײסט עס פֿון פֿײַער און פֿון װאַסער און פֿונעם שלאָף
און אױפֿן װינק און האַלבע װערטער און צו דער װאַנט און אונטער דער גאַז
און אױפֿן רבין...
אַחזיאסף: אַ מול! פּעך און שװעבל!
לשוןי־קודש: באַװיַזט אױף ה צופֿה און הזמן( און ער זענען יענע
צװײ יונגע־לײַט? עפּעס ניט קענטלעכע, משמעות ניט קין היגע?
ה צופֿה: איר ױלט װיסן באָבעניו, װוער איך בין? טוט אַ קוק אױף הצפֿ יד ה;
דאָס בין איך ― ער מיט די בײנער: יענער גײט אַרױס אַלע טאָג, איך גײ אַרױס
אַלע טאָג; יענער הײבט זיך אָן מיט אַ ה, און מיט אַ צדיק, איך הײב זיך אָן מיט
אַ ה, און מיט אַ צדיק...
ה זמן: און איך גי אַרױס לעת־עתּה נאָר צװײ מאָל אין דער ואָך.. 5
זשאַרגאָן: און איז צופֿרידן.
לשון־קודש: )באַװײַזט אױף פֿאָלקסצײַטונג און 8 רײַנד( אַן
יענע צװױי?
פֿרײַנד: פּראָסטע ײַדן, בעלי־מלאָכות, לעבן פֿון אײגענער האָרעװאַניע און
רעדן פּראָסט ײִַדֹיש. איך בין דער ערשטער צױשן ייִדן, װאָס מען האָט מיר
דערלױבט איך זאָל אַרױסגײן אַלע טאָג אין פּעטערסבורגי..
פֿאָלקסצײַטונג: א איך גי נאָך לעת־עתּה ניט אַרױס אַלע טאָג,
בסךהכּל אײן מאָל אין װאָך, נאָר דערפֿאַר קאָסט איך אין גאַנצן פֿיר קאַרבױנעס אַ
יאָר און שענק אַ פּרעמיע אַלע װערק פֿון שלום־עליכם אין 4
8
בענד פֿאַר אײן קערבל, דאָס הײסט צוזאַמען מיט אַלע װערק פֿון שלום־עליכם
קאָסט איך פֿינף קאַרבן..
אַזחיאסף: איר האָט געהערט די מעשׂה מיטן אָקס? אַ מאָל איז געװען אַ ייִד
אַן אָקסן־הענדלער. האָט זיך געטראָפֿן, ער איז פּלוצעם פֿאַרשלאַפֿט געװאָרן
האָט ער מנדר געװען אַן אָקס אױף אָרעמע־לײַט. אַז גאָט האָט געהאָלפֿן ער איז
געזונט געװאָרן, האָט ער זיך באַטראַכט, אַז אַװעקגעבן אַן אָקס אין אַן עבֿירה
― ער קאָסט אַ פֿופֿציקער. װאָס טוט מען? איז ער געפֿאַלן אױף אַן עצה: ער
האָט אַרױסגעפֿירט אױפֿן מאַרק אַן אָקס מיט אַ האָן און האָט אַװעקגעשטעלט
אַ מקח: פֿופֿציק קאַרבן פֿאַרן האָן, און פֿאַרן אָקס ניט מער ױ פֿופֿציק קאָפּיקעס,
נאָר בתּנאַי, אַז דעם אָקס אָן דעם האָן פֿאַרקױפֿט ער ניטא. /
זשאַרגאָן: אַ משל לעמעשקע.
אַחיאסף: די דינסטמױד לאָזט גאָר אַ װאָרט ניט אַרױסרעדן! אַן עזות
אַ ביסל!:
המליץ: שבֿע דבֿרים בגולם,
הצפֿירה: חותפּע כּלפּי שמיה מהני.
ה צופֿה: ענה כסיל כאולתה
זשאַרגאָן: װאָס זאָגן זײ?
פֿאָלקסצײַטונג
פֿרײַנד
זשאַרגאָן: מען לופֿטערט הײסט דאָס די שפּראַך?
װאָס כ אָד
בודושטשנאָסט
אַחהיאסף: די צױי בחורים האַלטן פֿון זשאַרגאָן אַן עולם ומלווּ; װאָס
זשאַרגאָן זאָגט, זעצן זײ באַלד איבער אױף זײער לשון.
לשון־קודש: הילט זיך אײַן אין שװאַרצן שלײער, לאָזט זיך גײן מיט אַ
זיפֿץ( זײַט געזונט, קינדערלעך, קריגט אײַך ניט, לעבט אין פֿרידן, און פֿאַרגעסט
ניט אײַער אַלטע, אַלטע באָבע.. )אַחיאסף, תּושיה. לוח, השלוח,
המליץ, הצפֿירה. הצופֿה, הזמן לאָזן זיך זי באַגלײיט, זשאַ רגאָן
װױל אױך נאָכגײן, לאָזט מען ניט )אַװעק, דינסטמױד!( װאָ סכאָד און
בודושטשנאָסט גריסן איר פֿו! דער װײַטן.
ְ מען שפּרעכט דיר אָפּ אַ גוט אױג, מען חזרט פּסוקים..
װענטילירױוט אימושטשעסטואָ...
יאַנואַר 1903
59
מײַן לעזער
― הערט איר, כאַדכאַ, האָבן מיר געלאַכט פֿון אײַערס אַ ביכל, ױ אַזױ הײסט
עס דאָרטן? מיר האָבן געלײענט, דאָס הײסט, ניט איך ― מײַן װוײַב, װאָרעם װ
האָב איך צײַט צו לײענען מעשׂיות, און נאָך זשאַרגאָן דערצו? דאָס הײסט, לײענען
לײען איך, מײנט ניט אַז איך לײען ניט. די „בירזשעװיש" לײען איך, און די ,ניװאָ".
און נאָך דאָרטן בלעטער לײען איך. נאָר װאָס דען? מײַן װײַב האָט מיך געבעטן,
טאָמער װועל איך אײַך זען זאָל איך אײַך זאָגן, איר זאָלט מוחל זײַן אונדז הײסן
שיקן דאָס בלאַט מיט דער פּרעמיע. געלט װעט איר אַרײַנקומען, װעל איך אײַך
נאָך דעם געבן. ױ אַזױ הײסט עס, דאָס דאָזיקע בלאַט? מײַן װײַב האָט מיר
אַפֿילו געזאָגט דעם נאָמען, נאָר איך האָב שױן פֿאַרגעסן. האָט איר כאָטש אַ
סך אַבאָנענטן? עס דאַרף זײַן ניט קײן שלעכט געשעפֿט דאַרף דאָס זײַן?
כאָטש אַפֿילו עס דאַרף זײַן דערבײַ הוצאָות, װאָרעם פֿאַרן שרײַבן װאָס איר
שרײַבט צאָלט מען אײַך דאָך ― װאָס האָט איר דערפֿון? צאָלן זײ אײַך כאָטש
ױ עס געהער צו זײַן פֿאַר אײַערע טעלעפֿאָנען? איר ױיסט, איך דאַרף אײַך
זאָגן דעם אמת, פֿאַראַיאָרן בין איך געװען ניט צופֿרידן פֿון אײַך. װינציק האָט
איר באַשריבן אונדזערע לײַט, זײער זײער װױינציק! אַ מאָל פֿלעגט איר מער
באַשרײַבן זײ, און הײַנט פֿאַלשעװעט איר. אַ פּנים, איר האָט מורא פֿאַר פּעטש?
שעמט זיך ניט, זאָגט דעם אמת ― אֵיאָ, איר האָט מורא פֿאַר פּעטש?.. אַנומלט
האָט מען מיר געזאָגט, אַז איר האָט מיך אױך אַרײַנגעשטעלט אין צעטל. האָב
איך געזוכט און געזוכט אוֹן ניט געקאָנט געפֿינען. איער גליק, װאָס איך האָב
ניט געפֿונען, װאָרעם װען איך געפֿין מיך דאָרטן בײַ אײַך אין אײַערן אַ טעלעפֿאָן,
מעגט איר שױן זײַן זיכער... איר דאַרפֿט װיסן, אַז איך בין ניט גלײַך צוֹ זײ,
װי אַזױ רופֿט איר זײ דאָרטן? כאַיכאַ, אױסגעצײכנט, ױ איך בין אַ ײַד! איר
װאָלט זײ געמעגט נאָך אַ מאָל, כ'לעבן, באַשרײַבן! איר זאָלט מיך פֿאָלגן, װאָלט
איר זיך גענומען צו זײ גאָר איבער אַ נײַס! װאָס כאַפּט איר זיך אַזױ? איר האָט
קײן צײַט ניט? שטײט אַ װײַלע, װועל איך אײַך געבן שטאָף, װעט איר האָבן
אױף דרײַ טעלעפֿאָנען, כאַיכאַ! מאַטעריאַל אַז איר דאַרפֿט, זאָלט איר קומען
צו מיר! איך װעל אײַך אױסרעכענען אַ צעטל, הערט איר, װעט איר לעקן די
60