מנחם־מענדל פֿון װאַרשע צו זן װײַב שײנע־שײנדל אין כּתרילעװקע
20
לזוגתי היקרה הצנועה החכמה מרת שײנע־שײנדל שתחי'!
ראשית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ב"ה בקו החײם והשלום. השם" יתברך זאָל העלפֿן מען זאָל תּמיד האָרכן אײנס פֿון דאָס אַנדערע נאָר גוטס מיט ־ בשׂורות טובֿות ױשועות ונחמות בתּוך כּללײשראל ― אָמן,
וה שנית זײַ ױסן, זוגתי היקרה, אַז איך פֿאָר קײן װױן אסײרצה־השם גאָר אָן אַ שום תּירוץ אױפֿן קאָנגרעס, און ניט אַליײן ― איך פֿיר מיט זיך אַ פֿאַרטיקן אַן אױיסגעאַרבעטן פּלאַן פֿאַר ארץ־ישׂראל, אַ סך גרעסערן און אַ סך בעסערן פֿון יענעם פּלאַן, װאָס איך האָב דיר געהאַט געשריבן ועגן אַנגאָלע, ארץ־ישׂראל, פֿאַרשטײסטו מיך, איז ניט אַנגאָלע. אַנגאָלע איז אַנגאָלע, און ארץישׂראל איז ארץ־ישׂראל. דער נאָמען אַלײן איז שױן גענוג, אַז אַ ייִדיש האַרץ זאָל װערן אָנגעװאַרעמט און אױפֿגעקאָכט און עס זאָל פֿאַרצאַפּלט װערן פֿון בענקעניש און פֿאַרברענט וערן פֿון חרפּה פֿאַר זיך אַלײן, אַז אַלע פֿעלקער האָבן אַ הײם, נאָר מיר שלעפּן זיך אַרום װי די בעטלערס אױף פֿרעמדע חתונות, קלױבן די ברעקלעך אונטערן טיש, װאָס דאָס פֿאַרגינט מען אונדז אױך ניט און מען יאָגט אונדז מיט הינט און מיט שטעקנס און מיט שטײנער ― גװאַלד געשריגן! נעם די באָלגאַרן, די סערבן, די מאָנטענעגערער אַפֿילו, װער זענען זי קעגן אונדז? פּאַסטעכער, גראָבע יונגען, װילדע מענטשן, ― זענען זײ זיך מפֿקיר, מוסר"נפֿש יעדער פֿאַר זײַן לאַנד, לײגן אַװעק די לעצטע בני־יחידים און פֿאַרי זעצן דאָס לעצטע קישעלע ― און מיר? די עלטסטע פֿון אַלע פֿעלקער, די אױסדערװײלטע בײַ גאָט, װײַז מיר װאָס האָבן מיר ביז אַהער ― שױן באַלד צװײ טױזנט יאָר ― געטאָן פֿאַר אונדזער לאַנד, פֿאַר ארץ־ישׂראל? אַ װערטעלע אױסצורעדן א―ר―ץ"י―ש―ר―א―ל! דאָס לאַנד פֿון ישׂראל! אונדזער אײגן לאַנד, װוּ עס ליגן באַהאַלטן אונדזערע אָבֿות־אַבֿותינו, װוּ מיר האָבן געהאַט אונדזער בית־יהמיקדש, אונדזערע כּהנים און לױים, אונדזער אָרגל, אתנדזערע נבֿיאים, אונדזערע מלכים, מלכי בית־דוד ― נײן! קענסט דיר זאָגן װאָס דו װױלסט, עס װועט זיך בײַ קײנעם ניט עפֿענען אַ מױל, אַפֿילו בײַ די גרעסטע שׂונאים
און223
דזערע, אָפּצולײקענען, אַז מיר האָבן ניט קײן רעכט אױפֿן דאָזיקן לאַנד, װאָס איז אָנגעזאָפֿט מיט אונדזער שװײס, מיט אונדזער בלוט און מיט אונדזערע טרערף אײַ, עס געהערט דערװײַל צום טערק? איז דאָס פֿאַר אונדז די גרעסטע מעלה, נאַרעלע. װאָרעם ס'זאָל חלילה געהערן צו אַן אַנדערער מלוכה װאָלט געוען פֿאַר אונדז אפֿשר אַ סך ערגער. מען מעג זיך זאָגן אױף אים, אױפֿן טערק הײסט עס, װאָס מ'װיל:?רױטע יאַרמלקע*,;בלױע הױזן", פֿטױזנט װײַבער" ― ער איז אָבער פֿאָרט אונדזערער אַן אײגענער, אַ גלידישװעסטערקינד, קומט אַרױס, צװישן אונדז רעדנדיק, פֿונעם זעלבן שורש װאָס מיר, ס'זאָל אונדז צו קײן חרפּה ניט זײַן, פֿון אַבֿרהם אָבֿינו… פּראַװודע, ניט פֿון אײן מאַמען. אונדזער מאַמע איז געװען שׂרה, זײַן מאַמע ― הגר, אַ דינסט און אַ קעפּסװײַב. בכן, איז װאָס?… זעט מען דען ניט אַרױס באַשײַמפּערלעך, אַז דאָס האָט די השגחה אַזױ געפֿירט, אַז צו װעמען באַדאַרף אַרײַנפֿאַלן אונדזער ארץײשראל? ― צו אונדזער גע" שװעסטערקינד ישמעאל אין די הענט אַרײַן, בכדי ס'זאָל קענען מיט דער צײַט אַריבערגײן צו אונדז… װעסטו דאָך פֿרעגן אַ קלאָץ־קשיא, װי אַזױ איז דאָס מעגלעך? מיר זענען דאָך, װאָס איז שײך, ניט גלײַך צו אַנדערע, מיר װעלן דאָך ניט אָנפֿאַלן אױפֿן טערק אין מיטן העלן טאָג און מיט גװאַלד ארץ־ישׂראל בײַ אים ניט אַװעקנעמען. דאָס אײנציקע װאָס מיר קענען טאָן איז, ― אַװעקקױפֿן, איז ערשטנס באַדאַרף מען פֿרעגן דעם צװײטן צד אױך, טאָמער װעט ער גאָרניט װעלן פֿאַרקױפֿן? און צװײטנס, טאָמער אַפֿילו יאָ, װאָס ועלן זאָגן די אַנדערע מלוכות? אױפֿן טערק האָבן דאָך אַלע אַ דעה.. און לאָמיר שױן זאָגן, אַז מצד זת װעט אױך ניט זײַן קײן מניעה, װעסטו פֿרעגן אַ נײַע קשיא: װוּ װעלן מיר, קבצנים, כּתריליקעס, נעמען אַזױ פֿיל געלט? בעט איך דיך, זוגתי היקרה, זאָלסט גאָר קײן יסורים ניט האָבן. לײען דעם בריװ ביזן סוף װעסטו געפֿינען אַ תּירוץ אױף אַלצדינג און דו װעסט אַלײן מודה זײַן, אַז איך האָב עס מיט גאָטס הילף אַזױ באַװאָרנט, אַז ס'זאָל זײַן רעכט אַרום און אַרום,
ראשית װעגן ניט װעלן פֿאַרקױפֿן ― לאָמיר אַקאָרשט זען, פֿאַר װאָס זאָל ער ניט װעלן פֿאַרקױפֿן? ער װעט געװיס װעלן פֿאַרקױפֿן. סאיז בײַ מיר קלאָר ױ דער טאָג! און קײן מאָל איז ניט געוען אַזאַ צײַט װי איצט. װעסטו דאָך פֿרעגן, פֿאַר װאָס עפּעס איצט? דאַרף מען פֿאַרשטײן, װאָס אין דער פּאָליטיקע טוט זיך. ס'איז אַזױ די געשיכטע: אָט דאָס אַרײַנטרעטן זײַנס קײן אַדרינאָפּאָל און ניט װעלן פֿון דאָרט אַרױס האָט אים גורם געװען אַ גרױסן היזק, ער ױיס גאָר אַלײן ניט פֿל, װאָרעם ער לאָזט זיך ניט אָפּשאַצן. עס האָט געבראַכט
228
דערצו, אַז מען זיצט און מען ברעכט זיך די מוחות דאָרט אין די , הױכע פֿענצטער" ― מען װיל אים פֿון דאָרטן אַרױסדאָסן. נאָר ניט מיט בלוט־פֿאַרגיסן װיל מען דאָס טאָן, מ'װיל דאָס טאָן מיטן נײַעם מיטל פֿון בװײקאָט, װאָס שטאַמט פֿון פּױלן. דאָס הײסט מ'װיל בױקאָטעװען מיט געלט. די מלוכות רעכענען אָפּמאַכן יד־אַחת, אַז מ'זאָל ניט לײַען אים קײן צװײ צעבראָכענע גראָשנס! אַ סבֿרה, אַז מיר האָבן אים שױן לאַנג װעגן דעם געגעבן צו װיסן פֿון פּײיטערבאַרג, אַז ער זאָל זיך גאָר ניט ריכטן מער אױף אַ הלװאה, ,מיר* װועלן אים קײן געלט ניט לײַען, דאָס הײסט, ניט מיר )װוּ האָבן מיר געלט אױף צו פֿאַרלײַען, אַז מיר אַלײן לײַען?(, נאָר מיר װעלן שיסן דורך אונדזערע פֿרײַנד, דורך די פֿראַנצוזן, זי װעלן אונדז פֿאָלגן און װעלן ניט שקאָנטירן קײן אײן טערקיש װעקסעלע אַפֿילו, און אַז די פֿראַנצױזן זאָגן זיך אָפּ פֿון דישקאָנט, מעג מען נעמען די טאָרבע און גײן איבער די הײַזער. דאָס װײסן מיר פֿון זיך זעלבער. מיר אַלײן מעגן זיך װינטשן פֿאַרמאָגן, װאָס מיר זענען שולדיק די פֿראַנצױזלעך הײיסט עס. אַ סבֿרה, נאַרעלע, אַז צװאַנציק מיליאַרד פֿרענקלעך! דאָס איז אַ קײַמא לן פֿון אַכט מיליאַרד אױף אונדזער געלט. אַ פֿײַנע מטבע ― װי מײנסטו? כאַסקל קאָטיק זאָגט, אַז ער האָט אױסגערעכנט, אַז מ'זאָל אָט די סומע למשל געוען געגעבן אָדם הראשונען אין אײנציקע קערבלעך, און אָדם הראשון זאָל לעבן, זאָגט ער, ביז הײַנטיקן טאָג און זאָל זיצן 24 שעה אין מעת־לעת, ניט עסן ניט טרינקען ניט שלאָפֿן, נאָר זיצן און צײלן די קערבלעך, װאָלט ער באַדאַרפֿט, זאָגט ער, נאָך לאַנג־לאַנג לעבן ביז ער װאָלט פֿאַרטיק געװאָרן! הײַנט פֿאַרשטײסטו שױן? בקיצור, ס'איז איצט אַן אמתע שעת־הכּושר, דער בעסטער מאָמענט הײסט עס מ'זאָל עפּעס קענען מאַכן מיט אים אַ געשעפֿט. נאָר װאָס דען? סאיז דאָך נאַריש ― װוּ האָבן ייִדן אַזױ פֿיל געלט אַלע אין אײנעם, שױן אַפֿילו מיט די רױטשילדס און מיט די שיפֿס און מיט די בראָצקיס און מיט די פּאָליאַקאָװס, אַז מען זאָל קענען אַװעקקױפֿן בײַם טערק ארץײשׂראל 1 איז דאָך שלעכט! בין איך געפֿאַלן אױף אַן עצה ― און מיר דאַכט, אַז דו װעסט אַלײן אױך זאָגן, אַז דאָס איז די בעסטע המצאה װאָס אַ מענטשנס שׂכל האָט געקענט צוטראַכטן דהײַנו װאָס? איך האָב אױיסגעאַרבעט אַ פּלאַן פֿון אַרענדע. ער גיט אונדז אָפּ ארץ־ישׂראל הײסט עס על"פּי קאָנטראַקט אין דער אַרענדע, װעלן מיר זאָגן, אױף נײַן און נײַנציק יאָר. מילא בײַ פֿאַרקױפֿן, הײבט זיך אָן פּאָליטיקע, דיפּלאָמאַטיקע, דער, יענער. עס שמעקט ניט די ענגלענדער, עס פּאַסט ניט פֿאַר די פֿראָנצױזן. אָבער בײַ לשון־אַרענדע ― ועמען גײט עס אָן? אין דער אַרענדע קען
225
איך מיר אַװעקגעבן מײַן שטוב, מיט מײַן חדר, מיט מײַן בעטל, מיט מײַן קאַפּאָטע אַפֿילו ― װעמענס עסק איז דאָס? װער קאָן מיר זאָגן אַ דעה אױף מײַן קאַפּאָטע? דו פֿאַרשטײסט, צי נײן ― מיר נעמען ניט צו בײַ קײנעם, מיר קױפֿן ניט אַװעק בײַ עמעצן, מיר דינגען נאָר אָפּ דאָס לאַנד ארץײשׂראל בײַ אים אױף נײַן און נײַנציק יאָר און מיר צעשרײַבן זיך מיט אים בפֿירוש, אַז דאָס לאַנד איז זײַן לאַנד און ער איז מלך, סולטאַן הײסט עס, ױ געוען, ניט געמינערט אַ האָר. נישט מער, אַזױ װױ מיר זענען אַרענדאַטאָרס, פֿירן מיר זיך אײַן אין אונדזער אימעניע אונדזערע אײגענע מינהגים און פּאָראָנדקעס, כאדם העוסק בשלו ― פּאָלנע בעלי־בתּים. מיר האָבן זיך ניט נאָר אונדזער אײגן לשון מיט אונדזערע אײגענע בתּײמדרשים, שולן, גימענאַזיעס, אוניװוערסיטעטן, ― מיר פֿירן זיך לױט אונדזערע אײגענע דינים, האָבן זיך אונדזערע אײגענע זאַקאָנעס,. מיט אונדזערע פּריסוטסטװוענע מעסטעס, מיט אונדזערע פּאָליצײסקע, מיט אונדזערע גובערנאַטאָרעס און מיט אונדזערע אײגענע מיניסטאָרן אַפֿיל דאָס אַלצדינג װערט אַרומגערעדט באַריכות בײַ מיר אין מײַן פּראָיעקט פֿון ארץײשראל. איך האָב שױן אַפֿילו אין זינען געהאַט אָנמערקן די פּאַסיקע פּאַרשױנען אױף אַלע העכסטע שטעלעס, רעכו איך פֿריִער זײַן אין װין אױפֿן קאָנ" גרעס, זען מיט װאָס װעט זיך ענדעקן. לעת"עתה האָב איך מיר פֿאַרצײכנט די נעמען פֿון די פּאַסיקסטע קאַנדידאַטן.
דער ראָש וראשון, דער פּרעזידענט הײסט עס, באַדאַרף צו זײַן, נאָך מײַן מײנונג, ניט קײן אַנדערער, נאָר מאַקס נאָרדע. ער אין פֿאָרט אַ מענטש מיט אַ מױל, פֿאַרשטײסטו מיך, אַ שאגת ארי. אַז ער רעדט, זאָגט מען, ציטערן די װענט און פּערל שיטן זיך פֿון מױל. און פֿאַר װיצע־פּרעזידענט װאָלט מען באַדאַרפֿט אױסקלױבן װאָלפֿסאָנען. דוד װאָלפֿסאָן איז אַ ײָד, פֿאַרשטײסטו מיך, מיט אַ הדרת"פּנים, כאַפּט דעם אָפּבליק פֿון דאָקטאָר הערצל עליו־השלום און טאַקע אַ שײנער בעל־הבית אױך, און ניט קײן נאַר, גאָר קײן נאַר ניט! און אַז ער רעדט, רעדט ער ױ אַ מענטש, פּראָסט ייִדיש, זשאַרגאָן, אַזױ ױ איך, אַזױ ױ דו, ניט װי די איבעריקע דײַטשן, װאָס אַ ייִדיש װאָרט איז בײַ זײ טרײף ױ חזיר… הײַנט מיט מיניסטאָרן האָבן מיר אױך קײן דאגה ניט. מען דאַרף ניט האָבן, דאַכט מיר, קײן בעסערן מיניסטער ונוטרעניך דיעל װי אוסישקין אַ מענטש מיט אַ כאַראַקטער! ער אַז ער זאָגט עפּעס מוז עס אַזױ זײַן, ס'זאָל זיך קערן די װעלט! אַפֿילו אַז ס'איז ניט אַזױ, איז דאָס אױך אַזוֹי… אמת, דער דאָקטאָר טשלענאָװ װאָלט אַפֿילו אױך געװען ניט קײן שלעכטער מיניסטער, איז
226
ער אָבער צו אַ װײכער מענטש. ער איז נאָר גוט פֿאַר אַ דיפּלאָמאַט. אים װאָלט איך געמאַכט פֿאַר אַ מיניסטער אינאָסטראַניך דיעל, ס'זאָל ניט זײַן סאָקאָלאָן. סאָקאָלאָװ איז בילכער. סאָקאָלאָװ איז אַ מענטש פֿון שפּראַך, רעדט אַלע לשונות, און לשון־קודש ― ױ אַ װאַסער. אױף אַ מיניסטער פּראָסװיעשטשעניע פּאַסט דאָקטאָר לעװין,. שמריהו לעװין. ער האָט מיט פֿינף פֿינגער צונױפֿגעשטעלט אַ פּאָליטעכניק אין ארץײשראל, געװען אין אַמעריקע, געמאַכט געלט מיט סטיפּענדיעס, מיט װאָס דו װילסט! און פֿאַר אַ מיניסטער פּוטײ סאָאָבשטשעני איז גאָלדבערג אָנגעמאָסטן, איסאַק גאָלדבערג פֿון װילנע. נאָר די אַלע מיניסטערסטװעס זענען דאָך אײגנטלעך בלאָטע. דער עיקר איז דאָך דער מיניסטער פֿי" נאַנס! װאָרעם אם אין קמח אין תּורה, פֿאַרשטײסטו מיך. זענען מיר אָבער מיט אַ מיניסטער פֿינאַנס אױך באַװאָרנט. אַ מיניסטער פֿינאַנס האָבן מיר ברוך" השם אַזעלכן, װאָס אַלע מיניסטער פֿינאַנסן מעגן הײצן בײַ אים די הרובע. דאָס איז ― זלאַטאָפּאָלסקי, גלײב מיר, זוגתי היקרה, אַז אַפֿילו װיטין, דעם גרױסן װיטי, װעט ער דיר פֿאַרשטעקן אין גאַרטל! אײן חסרון נאָר ― ער איז שױן אַ ביסל צו פֿאַרשפּיצט, צו אַ שאַרפֿער קאָפּ און צו אַ שאַרפֿער שפּעגעלאַנט! נאָר איך מײן, אַז דער דאָזיקער חסרון איז, פֿאַרקערט, די גרעסטע מעלהת. פֿינאַנסן האָבן אַ שײַכות מיט דער בערזע און בערזע מוז האָבן שפּעגעלאַציע, און שפּע" געלאַציע האָט ליב אַ שפּעגעלאַנט. איך בין דאָך אַלין געװען אַ מאָל ניט הײיַנט געדאַכט אין דעם ברױט, װײס איך דעם טעם.. נאָר די פּאַרשױנען, װאָס איך האָב דיר דאָ אױסגערעכנט, זענען נאָך ניט אַלע, צו זײ זענען נאָך דאָ קאַנדידאַטן, און צו די קאַנדידאַטן זענען דאָ נאָך קאַנדידאַטן. מיט מענטשן האָבן מיר קײן דאגה ניט. צו גאָט האָפֿנדיק, מיר װעלן מיט אונדזערע מיניסטאָרן חלילה ניט פֿאַרשעמט װוערן און נאָך אױיסגלײַכן זיך מיט זײערע אַלע פּאַשיטשעס און מאַשיטשעס און װענעזילעס, װאָס זײערע זײדעס האָבן נאָך גאָר ניט לאַנג גע" פּאַשעט חזירים. און אַפֿילו נעם דעם גרױסן מאַיאָרעסקו, װאָס איז הײַנט אין די פֿעדערן, ער איז ער? געװיס ניט מר בר רב אשיס אַן אײניקל. זײַן זײדע, אױב ניט דער טאַטע נאָך, איז געװיס געװען אין רומיניע אַ פּאַסטעך מיט אַ לאַנגן שטעקן. װאָס איז צו רעדן? מיר, אַז מיר װעלן געבן אַ שיק אַרױס איבער דער װעלט אונדזערע דעלעגאַטן, קײן האַג אױף דער שלום־קאָנפֿערענץ, אָדער אױף אַ בוררות, אַ פֿאַרלאָזעניש ערגעץ, אָדער גלאַט אַזױ קײן לאָנדאָן אָדער קײן פּאַריז, קײן בערלין אָדער קײן מאָסקװע )אױב מ'װעט אַרײַנלאָזן(, װעט זײַן אױף װעמען אַ קוק צו טאָן און מיט װעמען אַ װאָרט צו רעדן, און די װעלט װעט
27
ערשט דעמאָלט זען, װער מיר זענען און װאָס מיר זענען, און מ'װעט זיך שלאָגן עליחטא, אַזױ װעט מען חרטה האָבן ― פֿאַרשרײַב מײַנע װערטער! מ'װעט חרטה האָבן, װאָס מען איז זיך באַגאַנגען מיט אונדז ױ מיט די לעצטע שבי לעצטע. און עס װעט גאָר זײַן אַ ייִחוס װאָס מ'האָט אונדז צוֹ גאַסט, און מ'װעט גאָרניט װיסן, װוּ אונדז אַװעקצװזעצן ― אַ קלײניקײט די דעלעגאַטן פֿונעם נײַעם ײַדישן לאַנד, פֿון ארץײשראל!. עס איז מיר נאָר אַ חידוש, װאָס קײנער איז ביז אַהער דערױף ניט געפֿאַלן. װוּ זענען געװען אונדזערע גרױסע קעפּ? איך מײן דעם פּלאַן פֿון נעמען ארץ־ישׂראל אין דער אַרענדע. די ציוניסטן, זאָלן מיר מוחל זײַן, האָבן אַלץ געטומלט זיך ביז אַהער, אָדער אָפּקױפֿן דאָס לאַנד, אָדער אַ טשאַרטער, אָדער נאָר טרוקענע קאָלאָניזאַציע. ס'זאָל דאָס עמעצן קומען אױף דער מחשבֿה אַנדערע ― דאָס ניט! דערױף האָט מען באַדאַרפֿט האָבן אַ סוחר און אַ סוחר איז דײַן מנחם־מענדל. איך זאָג ניט אױף זיך, אַז איך בין אַ גאָון אָדער אַ דאָקטאָר הערצל. איך בין נאָר אַ סוחר און האָב אין די זאַכן אַ שטיקל געפֿיל, דאָס װעסטו אַרױסזען ערשט פֿונעם צװײטן חלק פֿון מײַן פּלאַן. מילא, אַרענדע איז טאַקע גאַנץ גוט. דאָס פֿאַרשטײט יעדער ײָד. די פֿראַגע איז אָבער: ױ אַזױ מאַכט מען דאָס, ױ אַזױ דרײט מען אױס, אַז דעם טערק זאָל זיך לױנען אָפּצוגעבן ארץ־ישׂראל אין דער אַרענדע צען מאָל מער ױ פֿאַרקױפֿן? איז אײן מאָל אַװעק. והשנית ― און דאָס איז דער עיקר ― װוּ נעמט מען דערצו די קלינגערס בים־בים־באָם! אָט דערױף בין איך אָפּגעזעסן, זוגתי היקרה, דרײ נעכט און געשריבן און געשריבן און געשריבן, און מיט גאָטס הילף, איך האָב אױפֿגעשטעלט אַ בנין, װאָס מ'װעט לעקן די פֿינגער! נאָר מחמת איך האָב קײן צײַט ניט ― איך דאַרף לױפֿן מכּוח אַן אױסלענדישן פּאַס ― מאַך איך דאָס בקיצור. אס־ירצה־השם אינעם אַנדערן בריװ װעל איך דיר אַרױסשרײַבן נאָך מער באַריכות. לעת־ עתּה לאָז גאָט געבן מיט מזל־ברכה, מיט גליק און מיט הצלחה. זײ געזונט און קוש די קינדער שיחיו און גריס די שװיגער שתחיה, און די גאַנצע משפּחה זאָלסטו לאָזן גריסן איטלעכן באַזונדער גאָר פֿרײַנדלעך. ממני בעלך מ נחם־ מענדל
עיקרישכחתי: איך רעכן אַז גאָט װעט שענקען דאָס לעבן איז צוריקװעגס, שױן פֿאָרנדיק פֿונעם קאָנגרעס הײסט עס, זאָל איך מיך אַראָפּכאַפּן צו אײַך קײן כּתרילעװקע זיך זען מיט דיר און מיט די קינדערלעך זאָלן לעבן און מיט דער גאַנצער משפּחה, ניט אױף לאַנג געװײנטלעך, אױף אַ פֹּאָר טעג,
228
איך בין דאָך אַ פֿאַרקױפֿטער מענטש. און ניט גלײַך פֿון װין װעל איך אַראָפּפֿאָרן, איך דאַרף זײַן פֿריִער אין עטלעכע גרױסע שטעט, אין יעהופּעץ, אין אָדעס, אין מאָסקװע, און אין ריגע און כדומה אַזעלכע מקומות. מ'װיל איך זאָל דאָרטן לײענען אַ ריפֿעראַט װעגן מײַנע פּראָיעקטן פֿון אַנגאָלע און פֿון ארץ־ישׂראל, ניט אומזיסט, געװײנטלעך. אדרבה, מ'זאָגט מיר צו הרים וגבעות. מען װעט מיך, שרײַבן זײ, באַפֿרידיקן על צד היותר טובֿ, און פֿון הוצאָות אומקערן שמועסט מען ניט. עס װאָלט געװען ניט קײן שלעכטער פּלאַן, כ'לעבן, איך זאָל קאָנען זײַן מיט מײַן ריפֿעראַט אומעטום אין אַלע שטעט. מיר זאָלן רעכענען למשל זעקס און זיבעציק גובערניעס, לכל־הפּחות צו צען שטעט אין אַ גובערניע, איז שױן אַזױ גרױס ױ זיבן הונדערט און זעכציק שטעט, אַחוץ קלײנע שטעטלעך און מעסטעטשקעס, די רעכן איך ניט, און יעדער שטאָט זאָל בלײַבן אחר נכיון הוצאָות כאָטש אײן הונדערטער, האָבן מיר אַ קײַמא לן פֿון עטלעכע און זיבעציק טױזנט קאַרבן ― דאָס װאָלט מיר דװקא ניט געשאַרט און עס װאָלט צו מײַן פּרנסה פֿון שרײיבערײַ געװען דװקא נישקשה פֿון אַ זײַטיק קערבל, ױ מײנסטו? : הנ"ל
*+ 2 א ,20 בא ארי 2 1 4: י 7 4 0.א {ל ס י: יו 84 20 481 4 ,.:: י.י; די אה {} יא 1 ֵ::: 22 : י 5 7 יו:: י. ־ פֿאטה 8 6 ־2טהי. סש 24
מנחט־מענדל פֿון װואַרשע צו זײן װוײַיב שײנע־שײנדל אין כּתרילעװקע
21
לזוגתי היקרה החכמה הצנועה מרת שײנע־שײנדל שתחי'!
ראשית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ב"ה בקו החײם והשלום. השם" יתברך זאָל העלפֿן מ'זאָל תּמיד האָרכן נאָר גוטס מיט בשׂורות טובֿות, ישועות ונחמות בתּוך כּלל ישׂראל ― אָמן,
והשנית זײַ װיסן זוגתי היקרה, אַז איך האָב שױן אַן אױסלענדערשן אַ גובערנאַטאָרסקי פּאַס ― אַזױ גרינג קומט אָן אַ ייִדן אַ גובערנאַטאָרסקי פּאַס? ― און אסײרצה־השם גאָר אָן אַ שום תּירוץ לא יִוחר ױ מאָרגן פֿאַר נאַכט אָדער אױפֿן ערגסטן פֿאַל איבער מאָרגן אין דער פֿרי ― אױב ס'װעט ניט זײַן חלילה עפּעס אַן איבערשלאָג, פֿאָר איך אַרױס גלײַך קײן װין אױפֿן קאָנגרעס, איך שטעל מיר פֿאָר, װאָס װעט זיך דאָרט טאָן, אַז די ציוניסטן װעלן געװױר װערן פֿון מײַן פּלאַן אױף נעמען ארץײשראל אין דער אַרענדע. ביז אַהער האָט יעדער ציוניסט געמײנט, אַז דערמיט װאָס ער איז אַ ציוניסט מאַכט ער גליקלעך דאָס ייִדישע פֿאָלק, און אַז ער האָט אײַנגעצאָלט אַ שקל אָדער געקױפֿט אַן אַקציע, איז ער שױן יוצא. און װער שמועסט, אַז אײנער זאָגט צו פֿאָרן קײן ארץײשראל און קױפֿן דאָרט אַ שטיקל ערד ― קאָן מען זיך שױן פֿון אַזעלכע גאָרניט אױסצאָלן! װיפֿל דו זאָלסט ניט שרײַבן פֿון אים אױף די גאַזעטן איז אים ױנציק. ער װאָלט װעלן, אַז אַלע ייִדן פֿון דער גאַנצער װעלט זאָלן אים אונטערטראָגן אַ גאָלדענעם מענדאַל פֿון אַ פּוד אײַזן. װאָרעם אַ קלײניקײט, אַ ײַד איז זיך מפֿקיר, װאַרפֿט אַװעק אַ לאַנד, װוּ מען האָט אים אַזױ ליב, מען קײנלט אים און מען יאַכלט אים און מען גיט אים אַלע פּראַװעס, אים און זײַנע קינדער און זײַנע קינדסקינדער ― קומט אים ניט קײן קניפ אין בעקל! ― נײן, זוגתי היקרה, לאָז נאָר דורכגײן מיַן פּלאַן װועגן נעמען ארץײשראל אין דער אַרענדע, װעסטו זען אַז אַלע ייִדן װעלן װערן ציוניסטן און אַלע װעלן פֿאָרן קײן ארץ־ישׂראל, סײַדן שױן טאַקע אַן אמתער שׂונאײשראל, אָדער אַ קאַליקע װאָס קאָן זיך ניט רירן פֿונעם אָרט, אָדער גאָר אַ משומד. װאָרעם באַרעכן זיך אַלײן, ער װעט זיך דאָס אָפּזאָגן, אַ שטײגער, פֿון אַזאַ זאַך? מען
230