פּעטיציע מיט זײַנע בנים, װאָס שפּילן אַף אַלערלײ אינסטרומענטן. און דעמאָלט איז געװען אים ניט אָפּצורײַסן און ניט אָפּצוטרײַבן. יהושע־העשלס בנים האָבן דאָס באַמערקט, האָט דער עלטערער, העמעלע, אים מכבד געװען אײן מאָל מיטן סמיטשיק, דאָס אַנדערע מאָל מיט אַ קװאָרט װאַסער ― עס האָט אָבער ניט געהאָלפֿן. דורך אײן ציגאַר טיטון איז מען מיט העמעלען געװאָרן חבֿר, און שלום איז געװאָרן אַ בן־בית באַ יהושע־העשל דעם כּלי־זמר, נישט דורכגעלאָזט קײן אײן רעפּעטיציע ― און רעפּעטיציעס זײַנען געװען דאָרט אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק, ― און דורך זײ האָט ער זיך באַקענט מיטן גאַנצן בינטל מוזיקאַנטן, מיט דער גאַנצער כּלי־זמרשער משפּחה, מיט זײערע װײַבער און קינדער, מיט אַלע זײערע זיטן און מנהגים, מיט זײער אַרטיסטיש ציגײַנער־לעבן, און אַפֿילו מיט זײער שפּראַך, „כּלי־זמר־לשון“, װעלכעס ער האָט דערנאָכדעם, שױן אַלס ש ל ו ם ע ל י כ ם , טײלװײַז אױסגענוצט אין זײַנע װערק: „אַפֿן פֿידל“, „סטעמפּעניו“, „בלאָנדזשענדע שטערן“ און אַנדערע.
אַלזאָ, װי איר זעט, איז אין לערנען פֿידל שפּילן ניט געװען קײן מניעה. געהערט האָט ער געהאַט גענוג. אַ טאַלאַנט, זאָגט בנציון דער כּלי־זמר, האָט ער אױך געהאַט. װאָס־זשע נאָך פֿעלט? אײן אינסטרומענט, אַ פֿידל. און אַ פֿידל קאָסט געלט, און קײן געלט איז נישטאָ! װאָס טוט מען? ― דאַרף מען, הײסט דאָס, קריגן געלט… אָט דאָ, באַ דעם געלט קריגן, האָט זיך געטראָפֿן אַ מעשׂה, אַ קאָמישע, נאָר אַ טרױעריקע. אַ מין טראַגי־קאָמעדיע.
54
לא תגנובֿ!
דעם אורחס בײַטעלע מיט קלײנגעלט ― ער באַגײט אַ גנבֿה און האָט חרטה ― װי אַזױ װערט מען פּטור פֿונעם בײַטעלע?
צװישן די אורחים, װאָס האָבן זיך אָפּגעשטעלט באַ די ראַבינאָװיטשעס אין „אײַנפֿאָר“, איז געװען אײנער אַ באַשטענדיקער אורח, אַ ייִד אַ ליטװאַק, אַ תּבֿואה־הענדלער פֿון פּינסק, מיטן נאָמען װאָלפֿסאָן. דער װאָלפֿסאָן פֿלעגט אײַנשטײן חדשים־לאַנג און האָט זיך געהאַט זײַן שטענדיקן חדר, װאָס מע האָט אים גערופֿן „װאָלפֿסאָנס חדר“ (אַפֿילו דעמאָלט, װען װאָלפֿסאָן אַלײן איז גאָר געװען אין פּינסק). און אױך אַ סאַמאָװאַר אַ באַזונדערן האָט ער געהאַט ― „װאָלפֿסאָנס סאַמאָװאַרל“. און געװען איז דער װאָלפֿסאָן באַ די ראַבינאָװיטשעס אַ מענטש אַ הײמישער, געגעסן דאָס, װאָס אַלע עסן, און אַז די בעל־הביתטע (די שטיפֿמאַמע) איז געװען עפּעס ניט אַזױ אױפֿגעלײגט, האָט ער געכאַפּט פֿון איר אַ פּסק גלײַך מיט אַלעמען, װי אַן אײגענער… געטראָגן האָט ער אין שטוב אַ קורץ כאַלאַטל, און אַמאָל איז ער געגאַנגען גאָר אָן אַ כאַלאַט, און גערױכערט האָט ער מוראדיק גראָבע געבלעטערטע ציגאַרן, און ליב געהאַט צו רײדן, האַלטנדיק געבלעטערטע ציגאַרן אין מױל, די הענט אין די ה ו י ז ן , און גערעדט, און גערעדט ― נײַן מאָס רײד! דער חדר איז געװען אָפֿן, דאָס סאַמאָװאַרל באַם טיש, דאָס טישקעסטל צוגעשלאָסן, נאָר די שליסעלעך הענגען דערבײַ ― אַ דרײ מיטן שליסל, און דאָס טישקעסטל איז אָפֿן. װאָס אין טישקעסטל טוט זיך ― װײסן אַלע. דאָרט געפֿינען זיך ביכער, בריװ, חשבונות און געלט. אײן טײַסטער אַ גרױסער, אַ גראָבער, אָנגעשטאָפּט מיט אַסיגנאַציעס ― װער װײס, װיפֿל דאָרט איז! און אַ חוץ דעם טײַסטער ― אַ לעדערן בײַטעלע, אַן אַלטס, אַן אָפּגעקראָכנס, נאָר שטענדיק פֿול מיט קלײנגעלט, זילבערנע און קופּערנע מטבעות, אױך היפּשלעך ― הלװאַי פֿאַרמאָגט דאָס אַזאַ ייִנגל, װי שלום, כאָטש האַלב, װאָלט אים אױך גענוג געװען אַף צו קױפֿן די בעסטע פֿידל אין דער װעלט…
ניט אײנמאָל האָט װאָלפֿסאָן געהאַט געעפֿנט דאָס טישקעסטל פֿאַר איטלעכן אין די אױגן, און, ניט װילנדיק, האָט שלום געכאַפּט אַ קוק אַפֿן אָנגעפּאַקטן טײַסטער מיט אַסיגנאַציעס, און דערהױפּט ― אַפֿן לעדערנעם בײַטעלע מיט מינץ, און זײַן גרעסטער װוּנטש איז געװען, אַז װאָלפֿסאָן זאָל אַמאָל פֿאַרלירן אָט דאָס בײַטעלע און ער, שלום, זאָל דאָס געפֿינען. דאָס װאָלט געװען, װי מע זאָגט, אַ כּשרער טאָפּ מיט אַ כּשרן לעפֿל… „השבֿת אַבֿידה“ איז טאַקע אײנע פֿון די גרױסע מצװת, נאָר פֿאַרמאָגן אָט אַזאַ בײַטעלע מיט קלײנגעלט איז נאָך מער מצװה… װיל ער אָבער ניט פֿאַרלירן, דער ליטװאַק!… פּועלט באַ זיך שלום און איז זיך מתּיר נדר, אַז װען װאָלפֿסאָן גיט אים, למשל, די הױזן אױספּוצן און פֿאַרגעסט דאָרטן דאָס בײַטעלע, װאָלט ער עס אים אַ מכּה אָפּגעגעבן צוריק! ס'האָט זיך אַרױסגעגליטשט פֿון קעשענע בשעת רײניקן ― װאָס איז ער שולדיק?… איז אָבער װאָלפֿסאָן אױך ניט קײן נאַר. אַלעמאָל, װען ער גיט די קינדער פּוצן די מלבושים, לײדיקט ער פֿריִער אױס אַלע קעשענעס ― אַ ליטװאַק בלײַבט אַ ליטװאַק! פֿאַרדריסט דאָס שױן שלומען. איז ער זיך מײשבֿ אײנמאָל, אַז ס'איז יאָ אַזױ, אַז פֿאַרלירן ניט און פֿאַרגעסן אױך ניט, באַדאַרף מען געבן אַ קוק אַרײַן אין בײַטעלע, כאָטש װיסן, װיפֿל קלײנגעלט דאָרט געפֿינט זיך… און מיט דער דעה, ניט חלילה אַף צו באַגײן אַ גנבֿה, נאָר גלאַט אַזױ אױס נײַגעריקײט, האָט שלום אײנמאָל אין אַ פֿרימאָרגן אַרײַנגעכאַפּט זיך צו װאָלפֿסאָנען אין חדרל אַרײַן, זיך אַרומגעדרײט אַ װײַלע, כּלומרשט אױפֿגערױמט באַם טיש, בשעת דער ליטװאַק איז געשטאַנען אין זאַל מיט דער גראָבער בלעטערנער ציגאַר אין מױל און געגראַגערט. פֿונעם דאָזיקן אַרומדרײען זיך איז אָבער נישט אַרױסגעקומען גאָרנישט. באַם אָנרירן מיט דער האַנט די קאַלטע שליסעלע האָט זיך אים אױסגעװיזן, אַז דאָס בינטל שליסעלעך האָט אױפֿגעהױבן אַ גװאַלד עד לבֿ השמים, און עס האָבן אים אָנגעהױבן ציטערן הענט און פֿיס. האָט ער זיך געגעבן אַ דרײ־אױס און אַװעק פֿון װאָלפֿסאָנס חדרל מיט לײדיקע הענט.
דער ערשטער סעאַנס איז אים ניט געראָטן, האָט ער געװאַרט אַף אַ צװײטן מאָל, זיך אַלײן אױסגעװאָרפֿן, אַז ער איז אַ גנבֿ. „ביסט אַ גנבֿ, שלום! האָסטו נאָר געהאַט אײן מחשבֿה אַ שלעכטע, ביסטו שױן אַ גנבֿ… אַ גנבֿ! אַ גנבֿ!“…
דער צװײטער סעאַנס האָט זיך ניט געלאָזט לאַנג װאַרטן. װאָלפֿסאָן האָט פֿײַנט געהאַט זיצן אײנער אַלײן באַ זיך מיט די פֿיר װענט. אין זאַל זײַנען געװען נאָך אורחים. האָט ער בעסער פֿאַרבראַכט אין זאַל, גערױכערט און גערעדט, װי אַלעמאָל. שלום האָט זיך װידער אַ מאָל אַרײַנגעכאַפּט אין װאָלפֿסאָנס חדרל. איצטיקס מאָל שױן מיט דער דעה ניט אַ קוק צו טאָן, נאָר טאַקע עפּעס געניסן אױך. סײַ־װי־סײַ אַ גנבֿ… אַרײַנגעכאַפּט זיך, האָט ער זיך איבערגעבױגן מיטן גאַנצן גוף איבערן טיש, גלײַך װי ער װאָלט װעלן עפּעס דערלאַנגען פֿונעם אַנדערן ברעג טיש, מיט דער לינקער האַנט געגעבן אַ נעם דעם קאַלטן שליסל, אַ דרײ רעכטס ― דער שלאָס האָט זיך געעפֿנט מיט אַ שטילן קלאַנג ― דזין! ― און אַנטשװיגן געװאָרן. ער האָט געגעבן אַ קוק אינעװײניק און איז געבליבן אַ פֿאַרציטערטער. צוערשט האָט ער דערזען פֿאַר זיך דעם גראָבן טײַסטער אַן אָפֿענעם, פֿול און פֿול געפּאַקט מיט פּאַפּיר־געלט: צענערלעך רױטע, פֿינפֿערלעך בלױע, דרײַערלעך גרינע, און אײנערלעך געלע ― װער װײס, װאָס דאָס האָט געקאָנט באַטרעפֿן?! אײן פּאַפּירל אַ רױטינקס, װען ער טוט נאָר אַ שלעפּ־אַרױס פֿון דאָרטן ― איז ער דאָך שױן אַ געהאָלפֿענער! װער װעט זיך אַרומקוקן? נעם־זשע, שוטה, און שלעפּ אַרױס ― נײן! קאָן ער נישט. עס טרײסלען זיך אים די הענט, עס קלאַפּט אים אַ צאָן אַף אַ צאָן און עס פֿאַרציט אים דער אָטעם. ער כאַפּט בעסער אַ קוק אַפֿן לעדערנעם בײַטעלע ― ס'איז געפּאַקט! ער װיל דאָס אַ נעם טאָן ― פֿאָלגט אים ניט די רעכטע הענט. עפֿענען דאָס בײַטעלע און אַרױסנעמען פֿון דאָרט עטלעכע זילבערנע מטבעות װאָלט אױך געװען נישקשה ― איז צופֿיל אַרבעט. נעמען דאָס בײַטעלע און אַרײַנרוקן דאָס אין קעשענע ― װעט מען זיך באַלד אַרומקוקן. דערװײַל די צײַט שטײט ניט און די מינוטן ציִען זיך. אַ מינוט אַ יאָר… און דאָ דערהערט זיך אַ שאָראָך ― אַהאַ, ער שקראַבעט שױן, דער ליטװאַק, מיט די אױסגעטראָטענע שטעקשיך… אַ דרײ דעם שלאָס מיט דער רעכטער האַנט צוריק ― און לאָזט זיך גײן פֿון חדר װידער מיט לײדיקע הענט, רעכנט באַגעגענען זיך מיט עמעצן, צום סוף ― װער? װאָס? ניטאָ קײנער! גײן נאָכאַמאָל צוריק ― שױן צו שפּעט. באַדאַרפֿט פֿריִער! דורכגעלאָזט אַזאַ געלעגנהײט!… „ביסט אַן אידיאָט, שלום! דו ביסט בײדע זאַכן ― אי אַ גנבֿ, אי אַן אידיאָט!“…
דער דריטער סעאַנס, אין אַ צײַט אַרום, איז שױן גאָר אָפּגעלאָפֿן גלאַט. ער האָט אױסגעמיטן די פֿריִערדיקע הכנות, ניט געמאַכט קײן שיהות, נאָר גלײַך צום טיש, אױפֿגעעפֿנט דעם שלאָס, אַרײַנגעשטעקט די האַנט אין שופֿלאָד, געגעבן אַ נעם דאָס בײַטעלע, געגעבן דאָס אַ לאָז אין קעשענע, צוגעמאַכט צוריק דעם שופֿלאָד און אַװעק מיט די ביכלעך אין קלאַס אַרײַן, דװקא ניט געכאַפּט זיך, דװקא פּאַװאָליע, און, דאַכט זיך, אַזױ קאַלטבלוטיק, כּמעט שלעפֿעריק. נאָר אַרױסגײענדיק פֿון שטוב האָט ער דערפֿילט, אַז דאָס בײַטעלע בריט אים דורך דער קעשענע דאָס לײַב, און אַז ער דאַרף עס באַ זיך ניט האַלטן בשום אופֿן ואופֿן! װער שמועסט, דעם ערשטן טאָג ― אַװדאי און אַװדאי ניט! און אָנשטאָט דעם, ער זאָל גײן אין קלאַס, כאַפּט ער זיך אַרײַן אין שטאַל אַרײַן, דאָרט, װוּ מע האַלט האָלץ, אָנגעהאַקט האָלץ, בײגט זיך אָן און טוט אַ רוק אַרײַן דאָס בײַטעלע אין װײַטן, פֿינצטערן װינקל אַרײַן, צװישן האָלץ און צװישן דער װאַנט, מאַכט אַ סימן מיטן אױג, ער זאָל געדענקען דעם אָרט אַקוראַט ― און מאַרש אין קלאַס אַרײַן.
האָט זיך אײַך געטראָפֿן װען באַגעגענען אײנעם מיט אַ פֿלאַמענדיק פּנים, מיט ברענענדיקע אױגן, װאָס איז מאָדנע אױפֿגערױמט און איז גרײט פֿאַר אײַך אין פֿײַער און אין װאַסער, נאָר ער איז עפּעס צעטראָגן, אַרײַנגעטאָן אין זיך ― זאָלט איר װיסן, אַז דער חבֿרה־מאַן װײס עפּעס אַ זאַך, װאָס נאָר ער װײס און גאָט, און װײַטער קײנער ניט. אָט אַזױ האָט אױסגעזען יענעם פֿרימאָרגן דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע. ער האָט אַלעמען געקוקט אין די אױגן אַרײַן, װי אַ זינדיקער מענטש. עס האָט זיך אים אױסגעדאַכט, אַז אַלע זעען, אַז ער װײס עפּעס זײער־זײער אַ הײליקן סוד… זײַן חבֿר אליע, װאָס האָט אים געקענט מער װי אַלע, האָט אים אַ פֿרעג געגעבן: „שלומאָנטשי! װאָס איז מיט דיר? האָסט שױן װידער עפּעס אױסגעמאָלט אַ צאַצקע מיט אַ קרײַדל אַפֿן פּאַרקאַן?“… „האַלט'ס מױל, אליק, װאָרעם אָט מאָל איך דיר אױס אַ צאַצקע אַף דער פֿיזיאָנאָמיע, װעסטו פֿאַרגעסן, װי מע רופֿט דיך!“ „טאַקע? אַנו, פּרוּװ, לאָמיר זען, װער װעמען!“ ― און אליע האָט שױן פֿאַרקאַטשעט די אַרבל, גרײט געװען צו געבן אױסגאָב, װי ער קאָן. זײַן חבֿר איז אָבער ניט געלעגן אין זינען שלאָגן זיך. זײַן קאָפּ און אַלע זײַנע געדאַנקען און אַלע זײַנע חושים זײַנען געװען דאָרטן, אין שטאַל פֿון געהאַקטן האָלץ, באַם בײַטעלע… פֿאַר גרױס אימפּעט האָט ער אַפֿילו פֿאַרגעסן געבן אַ קוק אַרײַן, װאָס אין בײַטעלע טוט זיך… ער האָט קױם דערלעבט, די לעקציעס זאָלן זיך ענדיקן און ער זאָל שױן קומען אַהײם, װעט ער זיך אַרײַנכאַפּן אַף אַ רגעלע אין שטאַל, אַ קוק טאָן כאָטש פֿון אױבן־אױף ― װיפֿל? װאָס פֿאַרמאָגט ער איצטער?…
געקומען אַהײם, האָט ער געטראָפֿן אַ חורבן, אַן איבערקערעניש! דאָס גאַנצע בעטגעװאַנט איז צעװאָרפֿן, די קיך ― מיטן קאָפּ אַראָפּ. די שיקסע װײנט, שװערט, כאַפּט די ערד, אַז זי װײס נישט פֿון װאָס צו זאָגן. דער טאַטע איז אױס מענטש, שװאַרץ װי די ערד. אַזש אײַנגעבױגן אין דרײַען. די שטיפֿמאַמע פֿײַערט, שילט, לײגט די תּוכחה ― אַף װעמען? שװער צו װיסן. װאָרעם די קללות גײען באַ איר מיט אַ לשון־רבים, אין אַ מער־צאָל: „פֿון אונטער דער נאָז זאָל מען צונעמען ― נעמען זאָל א ײַ ך דער שװאַרצער יאָר!“ „אַרײַן אַ בײַטל מיט געלט אין דער ערד אַרײַן ― אין דער ערד זאָלט א י ר אַרײַן“! „קײנער האָט ניט געזען דאָס בײַטעלע ― ניט זען זאָלט א י ר די װעלט!“ „װאָסער אורח װעט דאָ װעלן שטײן ― שטײן זאָלט א י ר פּראַװצעס!“… און דער אורח אַלײן, װאָלפֿסאָן מיטן כאַלאַטל, שטײט מיט דער גראָבער בלעטערנער ציגאַר אין מױל, האַלט די הענט אין די קעשענעס, קוקט אַף די קינדער, שמײכלט און רעדט צו זיך אַלײן: „ערשט הײַנט אינדערפֿרי געהאַלטן די בײַטעלע, פֿון שטוב ניט אַרױסגעגאַנגען“…
― האָט איר ניט געזען דאָס בײַטעלע? ― פֿרעגט דער טאַטע באַ די קינדער, און שלום שטעלט זיך אַרױס פֿאַר אַלע:
― װאָסער בײַטעלע?…
זעלטן־װען דער טאַטע איז אין כּעס. איצט קאָן ער שױן ניט אײַנהאַלטן זיך און פֿאַלט־אָן אַף זײַן ליבלינג און קרימט אים איבער:
― „װאָסער בײַטעלע?“ װאָס זאָגט איר אַף דעם תּם? אַ גאַנץ פֿרימאָרגן הערט ער „בײַטעלע־בײַטעלע! בײַטעלע־בײַטעלע!“ ― פֿרעגט ער גאָר: װאָסער בײַטעלע!…
און צום אורח זאָגט דער טאַטע:
― װיפֿל פֿאָרט איז דאָרט געװען געלט באַ אײַך אין בײַטעלע?
― עס האַנדלט זיך נישט אום געלט, ― ענטפֿערט װאָלפֿטאָן אַף זײַן ליטװיש לשון ― דאָ האַנדלט זיך אום די בײַטעלע! ערשט הײַנט אינדערפֿרי געהאַלטן די בײַטעלע, ניט אַרױסגעגאַנגען פֿון שטוב ניט אַרױסגעגאַנגען!…
נײן, איצט איז ניט די צײַט אַף געװױרע צו װערן, װיפֿל געלט עס געפֿינט זיך אין בײַטעלע. שלום איז ניט אַזאַ אידיאָט, ער זאָל איצטער, אַף דער הײסער שעה, גײן אין שטאַל אַרײַן טרײבערן דאָס בײַטעלע. ער קאָן באַשטײן אָפּלײגן די אַרבעט אַף מאָרגן, אָדער אַף איבערמאָרגן. דערװײַל דאַרף מען זיך נעמען צו די ביכלעך, חזרן די געאָגראַפֿיע מיט דער היסטאָריע אַף אױסװײניק, מאַכן אַ פּאָר טעאָרעמעס פֿון געאָמעטריע… נעבעך גאָט די נשמה שולדיק. און דאָ אין שטוב קאָכט זיך! די שיקסע האָט מען שױן אָפּגעשאַפֿט. די שטיפֿמאַמע פֿײַערט. דאָס גאַנצע הױז איז אַף רעדלעך. אַלע זוכן דאָס בײַטעלע, און שלום זוכט גלײַך מיט אַלעמען, טוט אַ קוק אַפֿן טאַטנס פּנים, און עס פֿאַרגײט אים דאָס האַרץ, קאָן ניט זען, װי ער גײט אײַנגעבױגן, קאָן ניט הערן, װי ער זיפֿצט און װי ער קרעכצט. און ערשט דאָ דערפֿילט דער גנבֿ, װאָס פֿאַר אַ מיאוסע זאַך ער האָט אָפּגעטאָן, און ער האָט חרטה אַף דער מעשׂה, איז אױפֿגעטראָגן אַפֿן יצר־הרע, װאָס האָט אים אָנגערעדט אַף אַזאַ עבֿירה, אַרױפֿגעפֿירט אַף אַ גליטש…
װי אַ יאָר האָט זיך געצױגן יעדע שעה, װי אַן אײביקײט האָט אױסגעװיזן דער טאָג. קױם דערלעבט דעם פֿאַרנאַכט, װען דער רעש מיטן טאַרעראַם האָבן זיך אַביסל אײַנגעשטילט און די שטוב־צרות מיט די דאגות־פּרנסה האָבן אַרױסגעשטױסן אַף אַ װײַלע דעם האַרמידער פֿון רער גנבֿה. האָט זיך דער קלײנער גנבֿ אַרײַנגעכאַפּט אין הױף, אַרײַנגעכאַפּט זיך אין שטאַל פֿון האָלץ, פּאַװאָליע זיך אַראָפּגעלאָזט אַף דער ערד, אַרױסגעצױגן פֿון צװישן װאַנט דאָס בײַטעלע, אױפֿגעעפֿנט דאָס, געגעבן אַ קוק אַרײַן ― און… דאָרטן איז געלעגן אַן אַלטע, אָפּגעריבענע מטבע פֿון פֿאַרצײַטן, װאָס האָט אַמאָל געדאַרפֿט באַטרעפֿן צען קאָפּיקעס, נאָר הײַנט איז זי ניט װערט גאָרניט, װאָרעם קײנער נעמט זי ניט!… און דאָס בײַטעלע אַלײן איז אױך ניט װערט גאָרניט. אַ בײַטעלע אַ פֿאַרזעעניש, אַ שלעסל דער רוח װײס װאָסערס, דאָס לעדער אָפּגעבאַרעט און פֿעט ― פֿאַרסמאָלצעװעט, באַ די ברעגעס אײַנגעקאָרטשעט און פֿאַרגעלט, װי באַ אַן אַלטער באַבעצע די הױט פֿון פּנים ― אַזאַ בײַטעלע האַלטן אין די הענט איז מוקצה מחמת מיאוס!… טאַקע כּדאַי געװען צוליב אַזאַ פּאַסקודסטװע אָפּטאָן אַזאַ מיאוסע זאַך, עובֿר זײַן אַף אַ לאַו פֿון די עשׂרת הדברות: „לא תגנובֿ“!…
אַרײַנגעקומען אין שטוב אַרײַן, איז אים די שטיפֿמאַמע מכבד מיט אַרײַנטראָגן דעם אורח דעם סאַמאָװאַר. דער אורח (װאָלפֿסאָן) האָט אַ טבֿע איטלעכס מאָל, װען מע טראָגט אים אַרײַן דעם סאַמאָװאַר, רײַבט ער אַ האַנט אָן אַ האַנט און טוט אַ זאָג מיט אַ ניגון און מיט אַ גראַם: „אָט אַזױ! אַצינד װעלן מיר טרינקען טײ!“… איצטיקס מאָל האָט ער צוגעלײגט אױך די װערטער: „װאָס־זשע הערט זיך ― ניטאָ די בײַטעלע?“… און האָט געגעבן בשעת מעשׂה אַ קוק אַרײַן דעם בחורל אין די אױגן אַרײַן, און עס האָט זיך געלאָזט הערן אַ פֿאַרבאָרגענע איראָניע סײַ אין די װערטער, סײַ אינעם קוק… און אפֿשר האָט זיך עס נאָר אױסגעװיזן אַזױ? װי זאָגט מען דאָס: „עס װײס די קאַץ װעמענס פֿלײש זי האָט אױפֿגעגעסן“… אָדער: „אַפֿן גנבֿ ברענט דאָס היטל“… יעדנפֿאַלס, האָט דער גנבֿ אין דער מינוט פֿײַנט געהאַט דעם אורח װאָלפֿסאָן מיט סכּנות, נישט געקאָנט אָנקוקן זײַן ליטװיש פּנים מיט זײַן ליטװישן לשון: „די בײַטעלע“, און ער האָט זײ בײדן באַ זיך אין האַרצן געשאָלטן מיט קללות נמרצות!… װאָס טוט מען מיטן פֿאַרשאָלטענעם בײַטעלע? ס'איז ניט קײן תּכלית, טאָמער געפֿינט מען דאָס אין שטאַל צװישן האָלץ! װאָלט מען זיך ניט צוגעאײַלט אַזױ אָפּצושאַפֿן די שיקסע, װאָלט געװען דער בעסטער פּלאַן אונטערװאַרפֿן דאָס בײַטעלע. איצט אָבער, אַז די שיקסע האָט מען שױן דורכגעטריבן, קאָן דאָך ערשט פֿאַלן דער חשד אַף די קינדער ― שלעכט!…
באַנאַכט האָט ער לאַנג ניט געקאָנט אַנטשלאָפֿן װערן. ער האָט באַ זיך אַלײן ניט געקאָנט פּועלן, אַז דאָס איז ניט קײן חלום, קײן בײזער חלום. ניט שױן־זשע איז דאָס אמת? ניט שױן־זשע איז ער אַ גנבֿ? אַ פּשוטער גנבֿ?!… און עס באַשלאָגט אים אַזש אַ שװײס, װי אַזױ אַ מענטש קאָן פֿאַלן!… און װאָס װעט זײַן װײַטער?… װײַטער װערט ער אַנטשלאָפֿן און עס פּלאָנטען זיך אים בײַטעלעך, און די בײַטעלעך זײַנען ניט קײן בײַטעלעך, נאָר לעבעדיקע מיאוסע באַשעפֿענישן, אָפּגעקראָכענע, געלע און אײַנגעקנײטשטע, און קאַלטע און נאַסע, אַזױ װי שרצים, זשאַבעס… און זײ רירן זיך און זײ קריכן אים איבערן לײַב, פֿאַרקריכן אונטערן קאָלנער, אונטער די פּאַכװעס ― בררר!… ער כאַפּט זיך אױף, קוקט אונטער דער קאָלדרע, טאַפּט זיך דאָס לײַב ― דאַנקען און לױבן גאָט, ס'איז נאָר אַ חלום… יאָ, אָבער װי אַזױ װערט מען פֿאָרט פּטור פֿונעם בײַטעלע? ס'איז ניטאָ קײן אַנדער עצה, סײַדן פֿאַרװאַרפֿן דאָס ערגעץ אין אַזאַ אָרט, אַז קײן פֿױגל זאָל ניט װיסן. פֿרעגט זיך: װוּהין? צום גױיִשן שכן אין גאָרטן אַרײַן? ערגעץ ,װײַט אַפֿן הײליקן אָרט? אין דער װײַבערישער שול? נײן. דאָס בעסטע װעט זײַן ― פֿון דער בריק אין טײַך אַרײַן. און די בעסטע צײַט דערױף איז שבת. און אַזױ איז דאָס געבליבן.
שבת באַטאָג. סוף זומער. אין דרױסן איז נאָך װאַרעם. ייִדישע קינדער שפּאַצירן נאָך אָן אײבערשטע מלבושים. מײדלעך גײען נאָך מיט זאָנטיקלעך. צװישן די, װאָס האָבן שפּאַצירט, האָט זיך געפֿונען אױך דער העלד מיטן בײַטעלע. ס'איז געלעגן פֿאַרבאָרגן באַ אים װײַט אין אַ קעשענע, אָנגעפֿילט מיט שטײנדלעך, בכדי אַז ער װעט דאָס אַראָפּלאָזן פֿון בריק אין טײַך אַרײַן, זאָל עס מיט זיכערקײט אַראָפּ טיף אַפֿן אָפּגרונט פֿונעם װאַסער. איז אָבער די צרה, װאָס די בריק איז פֿאַרפֿלײצט מיט מענטשן ― און ער דאַרף, אַז קײנער זאָל ניט זען, װי אַזױ ער װעט מאַכן די אָפּעראַציע. דרײט ער זיך אַרום הין און צוריק, פֿאַרקוקט איטלעכן אין די אױגן, און ער װאָלט געמעגט שװערן, אַז אַלע קוקן אַף אים עפּעס מאָדנע… און אפֿשר װײַזט זיך אים נאָר אױס אַזױ? אַלץ די אײגענע מעשׂה: „אַפֿן גנבֿ ברענט דאָס היטל“… נאָר אָט האָט אים גאָט געהאָלפֿן ― ער האָט זיך פֿאַרשלאָגן אין אַ װינקל אונטער אַ גרױסן סלופּ פֿון די סװאַיעס, אַף װעלכע עס האַלט זיך די בריק, אַריבערגעבױגן זיך מיטן גאַנצן קערפּער איבער דער פּאַרענטשע, אײַנגעקוקט זיך כּלומרשט אין װאַסער אַרײַן, גלײַך װי דאָרטן װאָלט ער דערזען גאָט װײס װאָס פֿאַר חידושים, אָנגעטאַפּט מיט דער האַנט זײַן קעשענע, װוּ דאָס פֿאַרשאָלטענע בײַטעלע ליגט, דערפֿילט אין האַנט אַ מיאוסקײט, אַ לעבעדיקע זאַך, אַ מין שרץ… אַרױסגעצױגן דאָס פּאַװאָלינקע פֿון קעשענע און צענומען די פֿינגער און אַרױסגעלאָזט דאָס פֿון דער האַנט. פּליוך ― אױס בײַטעלע! אַפֿן אָרט, װוּ דאָס בײַטעלע איז געפֿאַלן, האָט זיך באַװיזן אַ רעדל. דאָס רעדל איז געװאַקסן ברײטער און ברײטער, און פֿון דעם רעדל איז באַשאַפֿן געװאָרן נאָך אַ רעדל און נאָך אַ רעדל. ער האָט גאָר ניט געקאָנט אָפּרײַסן די אױגן פֿון דעם אָרט, װוּ זײַן עבֿירה איז געװען דערטרונקען און זײַן סוד איז געװען באַגראָבן אַף אײביק. נאָר אַ שײנע שטימע האָט אים אױפֿגעװעקט פֿון זײַנע מחשבֿות, און אַ זיסער געלעכטער האָט אים אָפּגעקלונגען אין די אױערן.
― פֿישעלעך שװימען? כאַ־כאַ, װאָס דען שטײט מען אַזױ לאַנג און מע קוקט?
ער דרײט־אױס דעם קאָפּ און דערזעט דעם חזנס מײדל מיט אירער אַ חבֿרטאָרן.
― איר זײַט שױן דאָ לאַנג? ― טוט ער אַ פֿרעג באַם חזנס מײדל מיט דער חבֿרטאָרן.
― די גאַנצע צײַט, כאַ־כאַ! ― ענטפֿערן זײ אים בײדע מיט אַ געלעכטער, באַ זײ איז דאָס אַ געלעכטער, און אים װערט אײַנגעפֿאַלן אינעװײניק טאָמער האָבן זײ געזען װאָס ער האָט געטאָן…
נאַרישער בחורל! אומזיסט געװען זײַן מורא. אים האָט אָפּגעװאַרט אַן אַנדער צרה, װאָס דערױף האָט ער זיך גאָר ניט געריכט. אים איז באַשערט געװען איבערצולעבן, װי מיר װעלן דאָס באַלד זען, אַ נײַע דראַמע מיטן נאָמען „דעם חזנס מײדל“. דעם חזנס מײדל
צאַליע דעם חזנס טאָכטער. ― אַ פֿלאַם־פֿײַעריק פֿאַרליבעניש ― אַן איבערשרײַ־
בעניש צװישן צװײ יונגע הערצער ― זײַן בריװ פֿאַלט־אַרײַן אין פֿרעמדע הענט.
די זעלבע ראָלע, װאָס אין דער גרױסער שטאָט שפּילן איצט גימנאַזיסטן און סטודענטן, האָבן אין דער קלענערער שטאָט אין יענער צײַט געשפּילט די תּלמידים פֿון דער „אױעזדנע“. אײן זאַך האָט זײ נאָר געפֿעלט ― אַ באַזונדערע אוניפֿאָרם. װײַטער זײַנען דאָס געװען העלדן אין פֿולן זין פֿון װאָרט. זײ איז געװען דערלױבט, אַשטײגער, אָפּצוטאָן אַ שפּיצל דעם שמשׂ פֿון שול, באָדן זיך אין טײַך אױסער דער „קופּאַלניע“, פּראַװען ליצנות מיט װעמען זײער האַרץ גלוסט, און אַפֿילו רײדן מיט אַ מײדל, נאָר אַבי פֿון לײַטישן שטאַנד, פֿון בעל־הבתּישן גראַד. און מײדלעך זײַנען געװען נאָך זײ די כּפּרה! איך מוז מיך אָבער פֿאַרכאַפּן באַלד אַפֿן אָרט און מאַכן אַ באַמערקונג, אַז דאָס איז ניט געװען קײן „פֿלירט“ און ניט קײן ראָמאַנען. דאָס זײַנען געװען די רײנסטע און סאַמע הײליקסטע באַציִונגען, װעלכע זײַנען נאָר מעגלעך צװישן יונגע קינדער פֿון בײדע מינים. עס װעט ניט זײַן איבערטריבן אַף אַ האָר, װען איך װעל זאָגן, אַז די באַציִונגען צװישן מלאָכים קאָנען ניט זײַן רײנער און אומשולדיקער, װי יענע באַציִונגען, װאָס זײַנען געװען צװישן דעם חזנס מײדל און צװישן דעם יונגן העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע. װוּ, װען און באַ װעלכע אומשטענדן זײער ערשטע באַקאַנטשאַפֿט איז פֿאָרגעקומען ― איז שװער צו געדענקען אַקוראַט, און ס'איז אױך נישט אַזױ װיכטיק. קײן אַנדער צײַט און קײן אַנדער פּלאַץ אַף צו באַגעגענען זיך איז אין שטאָט ניט געװען, אױסער שבת באַטאָג אַף דער בריק, װאָס פֿירט צו די „פּידװאָרקעס“. װער פֿון די צװײ האָט אָנגעהױבן פֿריִער צו רײדן, דער בחור אָדער דאָס מײדל, און װאָס איז צום ערשטן מאָל גערעדט געװאָרן ― איז אױך נישט מעגלעך פֿעסטצושטעלן. אָנגעהױבן האָט זיך עס זיכער פֿון אַ שאַרפֿן קוק. דערנאָך אַ שמײכל. דערנאָך אָנגערירט זיך כּלומרשט אומגערן מיט די עלנבױגנס. דערנאָך אַ נעם געגעבן זיך צום היטעלע: „זדראַסטי“ (גוט מאָרגן). דערנאָך שױן אָן אַ נעם־נעבן זיך צום היטעלע: „קאַק פּאָזשיװאַיעטיע?“ (װאָס מאַכט מען?). דערנאָך, באַ שפּעטערע באַגעגענישן, שטעלט מען זיך אָפּ אַף אַ פּאָר מינוט אַ רעד טאָן װעגן גאַנץ אומבאַדײַטנדע זאַכן און מע טוט אַ שמועס װעגן אַ צװײטער באַגעגעניש:
ע ר: אַף װידערזען.