אַ „רײנע קאָמעדיע“
די נעמען פֿון די פּאַרשױנען:
ר אַבינע ר, נאָך גאָר אַ יונגערמאַן, געענדיקט 4 קלאַסן, טראָגט בלױע ברילן. ר אַבינערש ע, זײַן װײַב. אַ יונג װײַבל. ב רוךהער ־ ש, אַ בעל־הלװאה. ניט גאָר קײן יונגערמאַן, אָבער אױך ניט קײן
אַלטער ייִד. רײַבט זיך צװישן יונגע לײַט.
ש מ ח ה, אַ נגידישער יונגערמאַן. האַלט די טאַקסע.
אַ ברהמ ל, אַ יונגערמאַן אַ „משׂכּיל“. גיט װאָכער.
אַ הרצ ע, נאָרװאָס פֿון קעסט. שטופּט זיך צו די גרױסע.
ב נ צ ע, זיצט נאָך אַף קעסט. קוקט אַהרצען אין די צײן אַרײַן.
מ אָ ט ל
י ענק ל
י ו ס ל
ה ערשל בחורים, װאָס לײענען גאַזעטן.
ב ע ר ל
אַ נ ש ל
א י צ ל
ל ײבק ע, אַ שמשׂ.
די סצענע קומט פֿאָר אינעם סוף פֿונעם נײַנצנטן יאָרהונדערט, אין אַ קלײן שטעטל,
פּונקט צװישן מאַקאַרעװקע און צװישן סטרישט ש, אין דער
סבֿיבֿה פֿון מאַזעפּעװק ע, באַם ראַבינער אין שטוב, שבת־צו־נאַכטס נאָך
הבֿדלה.
דער עולם גײט אַרום איבער דער שטוב. מע רײכערט, מע רעדט. עס איז
אַ געפּילדער ביזן הימל. דער ראַבינער זעצט זיך אַװעק באַם טיש.
ר אַבינע ר: שששאַ! שאַ! איך בעט מײַנע ליבע געסט זיך זעצן אַרום טיש און אױסהערן קודם כּל דעם „דאָקלאַד“, װאָס איך װעל אײַך דאָ פֿאָרלײענען, בכדי מיר זאָלן זיך קאָנען גוט פֿאַרשטײן, צו װאָס האָבן מיר זיך דאָ צונױפֿגעקליבן. זעצט זיך, זעצט זיך. (נעמט אַרױס אַ פּאַפּיר פֿון דער זײַט־קעשענע און לײענט). „היות...“
שׂ מ ח ה: ראשית חכמה, איר זײַט דאָך עפּעס, װי זאָגט ער, אַ ראַבינער באַ אונדז; הײסט דעם שמשׂ, לאָזט ער אַקאָרשט ברענגען דעם ביטערן טראָפּן און טאַקע פֿאַרבײַסן אױך.
ר אַבינע ר: (צום שמשׂ). רב לײב! װײסט איר װאָס? טוט אָ שפּרונג אַף אײן פֿוס... שאַ! (צום װײַב). קום נאָר אַהער, מײַן האַרץ! הערינג האָסטו דאָך מסתּמא? הײס, נשמה מײַנע, דערװײַל צוגרײטן פֿאַרבײַסן און...
ב רוךהער ־ ש: איך האָב געמײנט ― אי־פֿע, אַ חרפּה, אַ בושה, כ'לעבן! נאַ דיר גאָר הערינג אין מיטן שבת־צו־נאַכטס! באַ לײַטן האָב איך געזען אַף אַן אַסיפֿה...
אַ בֿרהמ ל: ע! שלאָגט־זשע ניט איבער אינמיטן! מע לײענט דאָך עפּעס, דאַכט זיך, האַ?
שׂ מ ח ה: מאָלט אײַך, קײן עװלה װאָלט ניט געװען, אַז די רביצן זאָל געװען צוגרײטן אַ באָרשטשל, אָבער אַזױ, אַ װאָלכעש טאַקע, װי זאָגט ער...
ר אַבינערש ע: אָט האָסטו דיר די אַנדערע טעג יום־טובֿ, טאָמער איז קאַרג! װער האָט זיך געקאָנט ריכטן, אַז פּלוצעם, אינמיטן מיטװאָך שבת־צו־נאַכטס...
ר אַבינע ר: שאַ! שלאָג־זשע ניט איבער, מאַמעטשקע! זעסט דאָך, אַז מע טוט עפּעס! (לײענט װײַטער). „היות...“
ל ײבק ע: נו, װער גיט געלט? מע באַדאַרף דאָך עפּעס געלט אַף משקה, צי נײן?
ב רוךהער ־ ש: נו, יונגעלײַט, װאָס שװײַגט איר?
אַ הרצ ע: חברה בחורים, רוקט זיך אַקאָרשט אַרױס מיט די מזומנים!
ב נ צ ע: מיט די מזומנים אַקאָרשט!
ב חורי ם: (אַלע אינאײנעם). לאָמיר שױן הערן עפּעס! מיר זײַנען ניט געקומען אַהער בראָנפֿן טרינקען. מע טוט דאָך עפּעס אין אַן ענין! לאָז מען אָפּלײענען, װעט מען נאָכדעם האָרכן װאָס, װער, װעמען! (מע רוקט אַרײַן דעם שמשׂ עטלעכע זילבערנע מטבעות).
ר אַבינע ר: (הוסט און לײענט). „היות...
ר אַבינערש ע: ניטאָ קײן הערינג, אױסגעגאַנגען! װאָס טוט מען?
ר אַבינע ר: נו, קױפֿט מען, אַז ס'איז ניטאָ! אָבער לאָז צורו! שױן װיפֿל מאָל אָנגעהױבן ― אַ מעשׂה אָן אַן עק! )לײענט). „היות... כפֿי אַזױ װי הײַנטיקע צײַטן אָט דאָ זעען מיר ייִדן נעבעך מוטשען זיך פּשוט, װערן אױסגעריסן...“
ב רוךהער ־ ש: װאָס לײענט ער דאָס?
שׂ מ ח ה: װײס איר! אַ „רעטש“, אַפּנים.
אַ הרצ ע: שאַ! לאָז זײַן שטילער אַ ביסל! מע לײענט דאָך עפּעס!
ב נ צ ע: איר זעט דאָך, אַז מע לײענט, זעט איך דאָך!
ב חורי ם: (אַלע). שאַ! ששאַ! שששאַאַאַ!
ר אַבינע ר: (הוסט און לײענט). „היות...', נײן, װוּ האַלט איך? יאָ... „אױסגעריסן, קײן פּרנסה איז ניטאָ, מע שלאָגט, מע יאָגט, מע רײַסט, מע בײַסט, מע סיפּעט, מע ציפּעט ― ס'איז שלעכט! מענטשן פֿאַלן אין די גאַסן, מע גײט אױס פֿאַר הונגער נעבעך. אומעטום, אין אַלע ערטער, האָבן זיך געפֿונען, װי ס'איז אײַך באַקאַנט, מענטשן אָרנטלעכע, געבילדעטע מענטשן, געלערנטע מענטשן, מענטשן, קאָן מען זאָגן, מיט אַ פֿאַרשטאַנד, מענטשן גוטע, הומאַנע מענטשן, מענטשן װאָס זאָרגן לטובֿת הכּלל, מענטשן װאָס טוען זײער פֿיל פֿאַר זײערע אָרעמע ברידער, יעדער העלפֿט װי װײַט מעגלעך, מיט װאָס ער קאָן. מע מאַכט אַסיפֿות, מע קלײַבט געלט, מע טײלט צדקות ― הכּלל, מע טוט, מע אַרבעט, מע שלאָפֿט ניט. אומעטום הערט מען: קאָמיטע ט, עמיגראַ ־ צ י ע...“
ב רוךהער ־ ש: יאָ, איך בעט אײַך, הער ראַבינער, מאַכט מיד קלאָר, װאָס איז דער ענין פֿון דער עמיגראַצי ע? איך הער, מע רעדט אַלץ: „עמיגראַציע, עמיגראַציע!“
אַ הרצ ע: אַך, שלאָגט ניט איבער! לאָזט קאָנטשען, װעט איר נאָכדעם פֿרעגן!
ב נ צ ע: פֿרעגן װעט איר נאָכדעם פֿרעגן.
שׂ מ ח ה: ס'איז דיר נאָר אַן אַקציע מיט אַ ייִדן! יענער פֿרעגט, ער װיל װיסן ― פֿרעגט ער!
אַ בֿרהמ ל: יאָ פֿרעגן ― מע דאַרף דאָך אָבער אױסהערן פֿריִער! לײענט, לײענט!
ר אַבינע ר: (לײענט װײַטער). „עמיגראַציע, אַמעריקע, פּאַ־ לעסטינע. אומעטום טוט מען לטובֿת הכּלל. אַף די גאַזעטן לײענען מיר: דאָ איז דאָס, דאָרט איז יענץ, חבֿרות זײַנען פֿאַראַן שױן כּמעט אַף דער גאַנצער װעלט ― אין מאַקאַדעװקע, אין קאַשפּעראָװ, איז יאַמפּעלע. אַפֿילו אין סטרישט איז אױך דאָ אַ חבֿרה. אַ חרפּה, אַ בושה ― אַזאַ שטאָט, װי אונדזער שטעטל איז, ייִדן, אָן עין־הרע, אַזױפֿיל, זאָלן זיך נאָר מערן...“
ב רוךהער ־ ש: זאָלן זיך מערן? גאָר קײן נאַר ניט אונדזע־ראַבינער, כ'לעבן!
אַ בֿרהמ ל: בקיצור, װערטלעך אָן אַ זײַט ― מע לײענט דאָך עפּעס!
ב חורי ם: (אַלע). אָבער לאָז האָבן אַן עק! לײענט! לײענט!
ר אַבינע ר: „אַזױפֿיל ייִדן, אָן עין־הרע“... המ... המ... איך מײן טאַקע באמת... צײַט עפּעס אָנהײבן צו טאָן אונדז אױך, עפּעס אין זינען האָבן טובֿת הכּלל...“
ב רוךהער ־ ש: בכן, נו, איז װאָס?
אַ בֿרהמ ל: בראָש האָט איר מער קײן צײַט ניט פֿון דער גאַנצער װעלט!
ב חורי ם: (אַלע). לײענט! לײענט!
ר אַבינע ר: „על כן איז געבליבן בהסכּם... בהסכּם פֿון אונדזערע יונגעלײַט און בחורים, משׂכּילים, געבילדעטע, ייִנגלעך װאָס האָבן ליב השׂכּלה, װאָס לײענען אַ בלאַט און װאָס װײסן װאָס אַף דער גאָרער װעלט טוט זיך, װאָס נעמען זיך אָן, װאָס פֿאַרשטײען, װאָס פֿילן, װאָס...“
ב רוךהער ־ ש: נו, בקיצור, לאָמיר שױן הערן װאָס?
אַ בֿרהמ ל: האָסטו געזען?! אַ ייִד איז דיר קײן קאַטאָװעס ניט! האָט קײן צײַט ניט אַ ביסל!
ב חורי ם: (אַלע) נו, לײענט, לײענט!
ר אַבינע ר: „װאָס פֿאַרשטײען, װאָס פֿילן, װאָס גיבן אַכטונג, װאָס זעען, װאָס הערן, װאָס װײסן, װי װײַט שלעכט ס'איז אונדז הײַנטיקע צײַטן, ― לכן איז געבליבן, אַז מיר זאָלן זיך הײַנט צונױפֿקלײַבן דאָ באַ מיר און אַלע אינאײנעם דאָ עפּעס אָנהײבן צו קלערן און טאַקע טאָן אױך עפּעס לטובֿת הכּלל, װי באַ לײַטן, בכדי מיר זאָלן זיך ניט דאַרפֿן שעמען פֿאַר די איבעריקע שטעט אַרום און אַרום, און מע זאָל זען, ראשית חכמה...“
שׂ מ ח ה: נו, אַדרבה, ס'איז טאַקע אַ יושר.
ב רוךהער ־ ש: איך פֿאַרשטײ ניט װאָס? ס'איז באַ אונדז דען ניטאָ קײן חבֿרות? קאַרג צדקה װערט צעטײלט באַ אונדז אַ יאָר? װיפֿל פֿאַלט אַרײַן באַ אונדז מעות חטים? הײַנט די טאַקסע?!...
שׂ מ ח ה: אַך, לאָזט צורו! ניט דאָס מײנט מען!
ב רוךהער ־ ש: װאָס דען מײנט מען? לאָם איר װיסן.
אַ הרצ ע: איר האָט דאָך געהערט! אָט דאָס, װאָס דער ראַבינער האָט געלײענט.
ב נ צ ע: איר האָט דאָך געהערט װאָס מע לײענט װאָס!
ב רוךהער ־ ש: װאָס טױג מיר װאָס ער לײענט! הערט צו, װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
אַ בֿרהמ ל: װאָס טױג מיר דאָס זאָגן אײַערס, װאָס איר װעט זאָגן! איך װײס פֿריִער, װאָס איר װעט זאָגן! אײַך און שׂמחהן ליגט אין קאָפּ די טאַקסע. װאָס חלומט זיך אַ הון? ― פּראָסע!
שׂ מ ח ה: אַ משל! דאָס איז יאָ, װי מע זאָגט: אַז ציבעלע איז ציבולי, און קנאָבל קנאָבולי... װער פֿרעגט דיך װער?
ב חורי ם: (אַלע). אָבער שלאָגט ניט איבער! לאָזט אַ ייִדן רײדן!
אַ הרצ ע: װאָס װערט פֿון דעם רײדן? מע דאַרף עפּעס טאָן!
ב נ צ ע: טאָן באַדאַרף מען!
ר אַבינע ר: „און מע זאָל זען, ראשית חכמה...“
ב רוךהער ־ ש: נו? געלט מסתּמא? װאָס איז דאָ פֿאַראַן װאָס צו טענהן אַ סך?
שׂ מ ח ה: הערסטו? געלט? אָט דאָס מײנט דער פּסוק? ס'אַ קטניות!!!...
אַ ברהמ ל: נו, און אַז געלט, איז װאָס? װאָס־זשע האָט איר זיך דאָ אַזױ דערשראָקן?
אַ הרצ ע: מע באַדאַרף אָבער באַקלערן, װיִאַזױ געלט? װי אַרום געלט? ס'איז קײן קונץ ניט גלאַט אַזױ ― „זשיד, דאַװאַי הראָשע!“ דערױף האָבן מיר דאָך געמאַכט אַן אַסיפֿה, אַז מע זאָל באַקלערן דעם ענין אַקוראַט!
ב נ צ ע: פֿאַרשטײט זיך, מע באַדאַרף באַקלערן דעם ענין אַקוראַט!
אַ בֿרהמ ל: אַז מע לאָזט אָבער ניט רײדן. אײנער דעם אַנדערן שלאָגט איבער, טױג דאָך אַף כּפּרות! לײענט, לײענט װײַטער!
ב חורי ם: לײענט, לײענט!
ר אַבינע ר: „באַדאַרף מען זען, ראשית חכמה, אַז...“
ב רוךהער ־ ש: אַז װאָס?
אַ בֿרהמ ל: האַרט שױן אױס אַ װײַלע!
ר אַבינע ר: „ראשית חכמה, אַז אונדזערע נגידים...“
שׂ מ ח ה: אונדזערע נגידים?! באַלד עפּעס ― טוט מען זיך אַ װאָרף צו די נגידים!
אַ הרצ ע: אײַ, לאָזט צורו! פֿאַרװאָס זאָלט איר איבערשלאָגן אַלע מאָל?
ב נ צ ע: למאַי זאָל מען איבערשלאָגן למאַי?
ר אַבינע ר: „אַז אונדזערע גבֿירים מיט די נגידים מיט די באַלעבאַטים, מע זאָל זיך צונױפֿלײגן, מאַכן אַ...“
ב רוךהער ־ ש: נו, דאָס האָב איך געװוּסט פֿריִער! אױפֿגעטאָן אַ נײַס! פּונקט דאָס זעלביקע, װאָס פֿאַראַיאָרן אין דער צײַט! אַ בֿרהמ ל: אַ היסטאָריע דיר מיט דעם ייִדן! לאָזט ניט רײדן יענעם אַ װאָרט!
ב רוךהער ־ ש: װײסט איר װאָס, רב ראַבינער? װאָס טױג די אַלע משׂא־ומתּנס ― זאָגט בקיצור, װאָס באַדאַרף מען טאָן?
שׂ מ ח ה: בקיצור? מע באַדאַרף קודם כּל אױסקלײַבן דאָ אַף דער אַסיפֿה גבאָים, אַ נאמן, טשלענעס הײסט דאָס.
אַ בֿרהמ ל: טשלענס? מי ומי ההולכים
אַ הרצ ע: װאָס הײסט װער? מיר טאַקע אַלײן.
ב נ צ ע: טאַקע מיר אַלײן טאַקע!
שׂ מ ח ה: שאַ! לאָזט זיך דינען! קודם כּל דאַרף מען...
מ אָ ט ל: נײן! מע באַדאַרף פֿריִער גוט אָפּקלערן...
י ענק ל: װאָס אָפֿקלערן?
י ו ס ל: דאָס הײסט, אױפֿשרײַבן דאָס אַלץ אַף פּאַפּיר און...
ה ערש ל: אין סטרישטש איז אַנדערש. דאָרט האָבן זײ פֿריִער אַװעקגעשריבן אַ בריװ קײן פּײטערבאַרג...
ב ע ר ל: ער דערצײלט מיר סטרישטש! איך קום ערשט צו פֿאָרן פֿון סטרישטש פֿאַר יום־טובֿ, זאָגט ער גאָר דאָס!
אַ נ ש ל: מילא װאָס איז די נפֿקא־מינה ― צי אַזױ, צי אַזױ?
א י צ ל: ס'אַ גרױסער חילוק, נאַר! איך װעל דיר װײַזן דעם לעצטן נומער ,,המגיד“! (שלעפּט פֿון קעשענע דעם נומער ,,המגיד“, און צװישן די בחורים װערט אַ גערעדערײַ).
ב רוךהער ־ ש: לאָז זײַן שטיל, יונגעלײַט! אַז עלטערע רײדן, באַדאַרפֿן יונגעלײַט שװײַגן.
י ענק ל: ס'איז אַ סבֿרה, אַז אין די ענינים האָבן די יונגעלײַט פּונקט אַזאַ דעה, װי די אַלטע ייִדן.
שׂ מ ח ה: אין באָד װעט איר זאָגן אַ דעה, ניט דאָ. דרך־ארץ!
י ו ס ל: (צו די איבעריקע בחורים). נו, האָב איך דען ניט געזאָגט, ס'װעט אַזױ זײַן?
שׂ מ ח ה: שאַ! װײסט איר װאָס? אָט הערט אױס. איך װעל אײַך זאָגן נאָך צװײ װערטער! (קריכט אַפֿן טיש).
אַ בֿרהמ ל: שלשה דבֿרים ― צװײ װערטער אַף פֿיר זײגער־שעה.
אַ הרצ ע: (אַפֿן טיש). אַז איר װילט מיך פֿאָלגן, װעל איר אײַך זאָגן גאָר אַן אַנדער פּלאַן.
ב נ צ ע: גאָר אַן אַנדער מין פּלאַן גאָר!
ב חורי ם: (אַלע). נו, אַדרבה, זאָגט, זאָגט!
ב רוךהער ־ ש: (האַלט צו שמחהן דאָס מױל מיט דער האַנט). לאָז אַ ייִדן רײדן!
שׂ מ ח ה: (רײַסט אַראָפּ די האַנט און שרײַט). לאָז מען קלײַבן גבאים על־פּי גורל!...
אַ הרצ ע: װײס איך װאָס ― גורל! רעדסט װי אַ דולער!
ב נ צ ע: װי אַ דולער רעדט ער!
אַ בֿרהמ ל: נײן, לאָז אױסרײדן!! האָסטו געהערט, װי מע לאָזט ניט רײדן קײן װאָרט? ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע מיט אַ ייִדן!
שׂ מ ח ה: סע טױג ניט! דאָס בעסטע איז, װען איר זאָלט מיר פֿאָלגן!
ב רוךהער ־ ש: פּאַק איך מײן... איך מײן גאָר אַן אַנדער מין מײן.
ר אַבינע ר: לאָם איך שױן אַרױסזאָגן מײַן מײן, װעט איר נאָכדעם אַרױסזאָגן אײַער מײן!
ב חורי ם: (אַלע). דער ראַבינער! דער ראַבינער לאָז זאָגן!
ב רוךהער ־ ש: װאָס װעט ער זאָגן? מע װײס פֿריִער װאָס ער װעט דאָרטן זאָגן: ער װעט זאָגן „געלט“ ― מע װײס דאָס!
אַ בֿרהמ ל: װאָס טױג מיר מעשׂיות, רב ברוך־הערש? איר זײַט אַ גוטער נודניק. לאָזט אױסרײדן אַ װאָרט, װעט איר אײַך נאָכדעם זאָגן!
ב רוךהער ־ ש: מילא, נו, געפּועלט, געפּועלט! (מאַכט צו דאָס מױל מיט דער האַנט און שװײַגט).
ר אַבינע ר: ,,...מע זאָל אָנהײבן זאָרגן לטובֿת הכּלל...“
ב רוךהער ־ ש: װאָס פֿאַר אַ טובֿת הכּלל? אַ גאַנצע נאַכט ,,טובֿת הכּלל“!
אַ בֿרהמ ל: ע! מע האָט דאַך גערעדט, ס'זאָל זײַן שטיל!
ב רוךהער ־ ש: נו, נו! בקיצור! געפּועלט, געפּועלט.
ר אַבינע ר: „און מע זאָל טאַקע אָנהײבן עפּעס טאָן אױך לטובֿת הכּלל...“
ב רוךהער ־ ש: שאַ! האָסטו געהערט, אַ ייִד קאָן זיך ניט אײַנהאַלטן אַ מינוט? ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע און גענוג!
ר אַבינע ר: „בכדי מע זאָל קאָנען עפּעס טאָן לטובֿת הכּלל, איז ניט דער עיקר די טשלענעס. טשלענעס װעלן זײַן גענוג...',
ב רוךהער ־ ש: װאָס פֿאַר טשלענעס? אַן אופּראַװע באַ אײַך, צי װאָס?
אַ הרצע און בנצ ע: נו, לאָז זײַן גבאָים.
ב חורי ם: (אַלע). נײן, טאַקע טשלענעס! פֿאַרװאָס ניט קײן טשלענעס טאַקע?
אַ בֿרהמ ל: בקיצור, טשלענעס, גבאָים ― ס'אַ נפֿקא־מינה אַ ביסל!
שׂ מ ח ה: װיִאַזױ־זשע װעלן מיר דאָס קלײַבן די גבאים?
אַ הרצע און בנצ ע: װאָס הײסט, װיִאַזױ? מיר װעלן נעמען און װעלן אױסקלײַבן טאַקע צװישן זיך, אָט דאָ אָ.
מ אָ ט ל: װײסט איר װאָס? איך װאָלט געזאָגט אַזױ: איך האָב געלײענט יענע װאָר אין בלאַט, שרײַבט דאָרט אײנער...
י ענק ל: (שטופּט אָפּ מאָטלען). שאַ! נײן, דאָס טױג ניט! איך װעל אײַך זאָגן, װיִאַזױ!
י ו ס ל: אָט האָט זיך געפֿונען אַ בעל־יועץ― ער װעט זאָגן!
ה ע ר ש: נו, זאָג ד ו, לאָמיר הערן, אַדרבה!
ב ע ר ל: פֿאַראַן עלטערע דאָ, לאָזן זײ זאָגן.
אַ נ ש ל: (שפּרינגט אַרױס). עלטערע, ייִנגערע ― זאָגן מעג זיך איטלעכער זאָגן. דאַרױף איז דאָס אַן אַסיפֿה!
א י צ ל: (שלעפּט דעם „המגיד“). דער „המגיד“ זאָגט... אין „המגיד“ שרײַבט אײנער אַ קאָרעספּאָנדענציע...
ב רוךהער ־ ש: שבעה דבֿרים בגולם! יונגעלײַט האָבן דיר קײנמאָל קײן צײַט ניט!
שׂ מ ח ה: נו, זאָגט־זשע איר, װיִאַזױ?
אַ בֿרהמ ל: _(אַפֿן טיש). איך װאָלט געזאָגט גאָר אַנדערש. מע באַדאַרף גאָר באַ די עלטערע באַלעבאַטים ניט פֿרעגן; זײ מאַכן תּמיד קאַליע. לאָמיר אױסקלײַבן דאָ צװישן זיך טאַקע גבאָים. מיר זײַנען דאָך אַלע דאָ, לאָמיר נעמען און װאַרפֿן גורל, װער ס'זאָל זײַן גבאי, װער נאמן, װער אַ רואה־חשבון...
ב רוךהער ־ ש: אַלע? נאַ דיר גאָר אַלע! גאַנץ קעקעלע־קהל? אַ שײַנדעלע!
ב חורי ם: (אַלע). פֿאַװאָס ניט אַלע?
ב רוךהער ־ ש: אפֿשר יונגע צוציקלעך אױך? „יעמוד עם כּל הנערים“ הײסט דאָס?
ב חורי ם: (אַלע). פֿאַרװאָס דען ניט? הײַנט פֿירן די װעלט נאָר די יונגעלײַט. לײענט אַפֿן בלאַט, װעט איר זען.
ר אַבינע ר: צו װאָס טױג דאָס שפּאַרן, װאָס איר שפּאַרט זיך דאָ, אַז איר װײסט נאָך גאָרניט װאָס און װען? װאָס װעט אַרױסקומען פֿון גבאָים, אַז מיר האָבן קײן געלט ניט?...
אַ הרצ ע: נײן, סע טױג ניט אַזױ!
ב נ צ ע: אַזױ טױג עס ניט!
אַ בֿרהמ ל: פֿאַרװאָס? פֿאַרװאָס טױג ניט? האָסט נאָך גאָר ניט געהערט, און זאָגסט שױן, אַז סע טױג ניט? ס'איז אַ רײנע קאָמעדיע!
שׂ מ ח ה: (אַפֿן טיש). פֿאָלגט־זשע איר מיך, װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
ב רוךהער ־ ש: (שלעפּט אים). לאָזט־זשע זיך דינען! הערט װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
שׂ מ ח ה: (רײַסט זיך אױס). נײן, שמעני, הערט מיר צו!
ב רוךהער ־ ש: (כאַפּט שׂמחהן פֿאַר אַ האַנט). װאָס איז פֿאַר אַ הפֿקרות ― ניט לאָזן יענעם אױסרײדן אַ װאָרט, האַ?
שׂ מ ח ה: װער לאָזט אײַך ניט רײדן? רעדט אײַך געזונטערהײט!
ב רוךהער ־ ש: לאָז מען קודם כּל אױסקלײַבן גבאָים פֿון די עלטערע יונגעלײַט, װאָס זײַנען דאָ.
אַ הרצ ע: װאָס עפּעס פֿון די עלטערע גראָד?
ב נ צ ע: באַלד עפּעס די עלטערע?
ב רוךהער ־ ש: איטלעכער בעל־דרשן דרשהט פֿון זײַנעט־װעגן.
אַ בֿרהמ ל: ס'איז דיר אָבער טאַקע נאָר אַ רײנע קאָמעדיע! לאָזט מיך אױסרײדן, נאָכדעם װעט איר אײַך זאָגן װאָס איר װילט!
ר אַבינע ר: (שטײט אױף, טוט אַ פּאַטש מיט דער האַנט איבערן טיש). שאַט! עטלעכע װערטער, ניט מער! װאָס האָבן מיר זיך דאָ צונױפֿגעקליבן? זיך קריגן? שרײַען? פּילדעדן? צי טאַקע עפּעס אין זינען האָבן אַן ענין, האַ? איך האָב געמײנט, אַז מיט יונגעלײַט קאָן מען עפּעס מאַכן, צום סוף ― װער? װאָס? נאָך ערגער װי מיט עלטערע מענטשן! װאָס פֿאַר אַ פּנים האָט דאָס? ― פֿרעג איך אײַך! אַ פֿרעמדער מענטש זאָל שטײן דאָ באַ דער זײַט, װאָלט ער דאָך פֿון אונדז חוזק געמאַכט, באַשריבן אַף די גאַזעטן!
ב חורי ם: (אַלע). גערעכט, גערעכט!
שׂ מ ח ה: באַשרײַבן אַף די גאַזעטן? (קוקט אַף איצלען). אַנו, לאָז זיך נאָר עמעצער פּרוּװן פֿון אונדזערע בחורימלעך באַשרײַבן דאָס אַפֿן בלאַט!
א י צ ל: (שפּרינגט אַרױס). װאָס־זשע האָט איר אַזױ אָנגעשראָקן? אַז מע װעט װעלן, װעט מען אײַך טאַקע באַשרײַבן פֿון קאָפּ ביז די פֿיס, אַז איר װעט זיך מיט קײן צען װאַסערן ניט אָפּװאַשן!
ב רוךהער ־ ש: (צו איצלען). אַה, דו שנעק אײנער! די נאָז װיש אָפּ! װאָס זאָגסטו אַף זײַן טאַטן דעם אָנזעצער?! ער װעט אונדז באַשרײַבן אַף די גאַזעטן! אַ שרײַבער געװאָרן גאָר! אין חדר אַרײַן, דו שקאָץ אײנער!
מ אָ ט ל: (צו איצלען). מיט אַ פּראָצענטניק שטעלסטו זיך אַװעק אױסטענהן! דו קענסט זײ ניט ― די פֿאַנאַטיקער, די פּיאַװקעס?!
שׂ מ ח ה: די פּיאַװקעס? אַה, דו שײגאַץ אײנער, עזות־מחוצף־פּנים! אַ ייִדן מיט אַ באָרד שטעלסטו זיך זידלען? דו מײנסט, סע איז די טאַקסע, װאָס איר האָט זי באַשריבן אַפֿן בלאַט?! (עס װערט צװישן עולם אַ סומאַטאָכע. דער ראַבינער האַלט זײ אײַן).
ר אַבינע ר: אין גאָטעס װילן! עס װעט דאָך זײַן אַ חרפּה, אַ בושה פֿאַר לײַטן, אַז מיר װעלן זיך אַזױ צעגײן! מע װעט זאָגן: יונגעלײַט האָבן קײן שׂכל ניט פֿון דאַנען אַהין. האָבן מיר זיך שױן צונױפֿ־ געקליבן, באַדאַרפֿן מיר עפּעס מתקן זײַן.
אַ בֿרהמ ל: נו, אַדרבה, נו? לאָז מען עפּעס טאָן!
אַ הרצ ע: (צו ברוך־הערשן מיט שׂמחהן). איר זײַט דאָך עפּעס עלטערע! נו, זאָגט איר, לאָמיר האָרכן.
ב נ צ ע: נו, אַדרבה, נו, לאָמיר האָרכן לאָמיר.
ב רוךהער ־ ש: האָב איך דאָך אײַך געזאָגט! נו, מישן זיך אַרײַן די ייִנגלעך אינמיטן. איך זאָג: עס װעט גאָרנישט זײַן דערפֿון, מחמת...
שׂ מ ח ה: ס'איז אַ טעות, רב ברוך־הערש, כ'לעבן, אַ טעות! אָט הערט מיך אױס, װאָס איך װעל אײַך זאָגן.
אַ הרצ ע: נו, זאָגט־זשע איר, אַז איר לאָזט יענעם ניט זאָגן.
ב נ צ ע: נו, אַדרבה, אַדרבה?
שׂ מ ח ה: לאָז מען קודם כּל קלײַבן גבאָים; נאָכדעם װעט מען שױן װיסן װאָס צו טאָן.
ר אַבינע ר: װאָס־זשע, גלאַט גבאָים? מע באַדאַרף דאָך פֿריִער אָפּקלערן אַרום װאָס צו טאָן!
אַ בֿרהמ ל: נײן, שׂמחה איז גערעכט: פֿריִער באַדאַרף מען קלײַבן גבאָים, טשלענעס.
ב חורי ם: טשלענעס, טשלענעס!
אַ הרצ ע: מי ומי הטשלענעט?
ב נ צ ע: װער זײַנען די טשלענעס װער?
ר אָבינע ר: טשלענעס װעלן זיך געפֿינען. ניט דאָס איז דעך עיקר. איך האָב געװאָלט פֿריִער איבערלײענען אײַך דעם דאָקלאַד...
ב רוךהער ־ ש: װידער „דאָקלאַד“? ער האָט דאָס צו טאָן מיטן דאָקלאַד!
אַ בֿרהמ ל: אָבער שלאָגט ניט איבער! ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע און גענוג!
ב חורי ם: (אַלע). לאָזט רײדן דעם ראַבינער אַ װאָרט. װאָס טוט זיך דאָ?
ר אַבינע ר: איך װאָלט געזאָגט אַזױ. קודם כּל, אַזױ װי מיר זײַנען אַלע דאָ, װאָלט געװען אַ יושר, אַז...
ב רוךהער ־ ש: דבֿרים בטלים!
ר אַבינע ר: (קוקט אַף דער ראַבינערשע, בשעת יענע גרײט צום טיש, שטעלט בראָנפֿן מיט פֿאָרבײַסן). אַ רײנער אומגליק! מע לאָזט ניט אױסרײדן קײן װאָרט! אַף רײדן איז איטלעכער אַ בעלן, נאָר הערן װיל קײנער ניט... איז דאָס ניט קײן קאָמעדיע? זאָג שױן דו אַלײן, נשמה מײַנע!
ר אַבינערש ע: (קנײטשט מיט די פּלײצעס). אַ רײנע קאָמעדיע!
שׂ מ ח ה: (קריכט אַפֿן טיש). מיר האָבן דאָ אַ גבאי, אַ נאמן, אַ קאַזנאַטשײ מיט טשלענעס. װאָס באַדאַרף מען נאָך?
אַ הרצ ע: מי ומי?
ב נ צ ע: װער איז, װער?
אַ בֿרהמ ל: (אױך אַפֿן טיש). שׂמחה, ברוך־הערש און דער ראַבינער זײַנען די גבאָים, און...
אַ הרצ ע: נו, און װײַטער?
ב נ צ ע: און װײַטער װאָס?
אַ בֿרהמ ל: הײַנט אַ נאמן... צװײ נאמנים...
שׂ מ ח ה: טאַקע אַהרצע מיט בנצען? נו, און אַבֿרהמל?
ב רוךהער ־ ש: (שלעפּט אָפּ שׂמחהן מיט דער האַנט). אַז ס'איז יאָ אַזױ, איז אײנער אַ נאמן, דער אַנדערער אַ רואה־חשבון.
שׂ מ ח ה: (רײַסט זיך אױס פֿון ברוך־הערשס הענט). נײן, צװײ נאמנים און אײן רואה־חשבון, אָדער אײן נאמן און צװײ רואה־חשבונס: אַבֿרהמל דער נאמן און אַהרצע מיט בנצען די רואה־חשבונס.
ב חורי ם: (שטײען אױף). נו? נו?
ר אַבינע ר: און די בחורים?
ב רוךהער ־ ש: יונגע צאַפּעקלעך.
אַ הרצ ע: די בחורים װעלן זײַן די טשלענעס.
ב נ צ ע: טשלענעס! טשלענעס!
שׂ מ ח ה: האָבן מיר, הײסט דאָס, דרײַ גבאָים, צװײ נאמנים, איך מײן אײן נאמן מיט צװײ רואה־חשבונס...
ר אַבינע ר: ששאַ! װאָס־זשע װערט דערפֿון? װאָס װערט פֿון די גבאָים מיט די נאמנים מיט די רואה־חשבונס?...
אַ בֿרהמ ל: (אַפֿן טיש אַרױף. און זעקס טשלעגעס.
אַ הרצ ע: נײן, זיבן טשלענעס; זיבן בחורים ― זיבן טשלענעס.
ב נ צ ע: זיבן! זיבן!
ב רוךהער ־ ש: (נעמט זיך צום פֿלעשל מיט גלעזל). הײסט דאָס, אין אַ גוטער שעה? מעג מען שױן טרינקען לחײם, האַ?
שׂ מ ח ה: נײן, האָט צײַט, כאַפּט זיך ניט! מע באַדאַרף דאָס אַלץ פֿאַרשרײַבן אַף פּאַפּיר, אין אַ בוך אַרײַנשרײַבן..
ר אַבינע ר: װאָס פֿאַרשרײַבן? מע באַדאַרף דאָך פֿריִער עפּעס אָפּקלערן װאָס צו טאָן! ניט גלאַט הולאָם־אַף־דער־קאָראָבקע ― גבאים, טשלענעס...
שׂ מ ח ה: אָט דאָס זאָג איך דאָך, אַז מע באַדאַרף דאָס אַלצדינג אַרײַנשרײַבן אין אַ בוך אַרײַן. מיט װאָס איז אונדזער חבֿרה ערגער פֿון אַלע חבֿרות?
אַ בֿרהמ ל: נו, מאַכט מען אַ פּנקס. אַ טײַערע מציאה אַ פּנקס מאַכן?
אַ הרצ ע: מי ומי המאַכערס?
ב נ צ ע: װער מאַכט דעם פּנקס װער?
שׂ מ ח ה: דערױף זײַנען דאָך די בחורים באַשאַפֿן.
אַ הרצ ע: חבֿרה בחורים, װאָס שװײַגט איר?
ב נ צ ע: װאָס שװײַגט איר װאָס?
מ אָ ט ל: (צו יענקלן). נו?
י ענק ל: (צו יוסלען). נו?
י ו ס ל: (צו הערשלען). נו?
ה ערש ל: (צו בערלען). נו?
ב ע ר ל: (צו אַנשלן). נו?
אַ נ ש ל: (צו איצלן). נו?
א י צ ל: (האַלט דעם „המגיד“, און איז שטאַרק פֿאַרטיפֿט אין די מחשבות). המ... המ... אַאַאַ... (צײלט אַף די פֿינגער).
ב חורי ם: (אַלע צו איצלען). װאָס האָסטו זיך אַזױ פֿאַרטראַכט, איצל? אַ שװערע זאַדאַטשע פֿאַר דיר? װאָס קלעקט דיר אַ פּנקס מאַכן? עס איז באַ דיר דאָס ערשטע מאָל, װאָס?
א י צ ל: (אַלץ פֿאַרטיפֿט). נײן, װײס איך... איר קלער אַלץ דעם פּרט... װאָס פֿאַר אַ פּסוק מע זאָל צוטראַכטן, סע זאָל זײַן װי געװוּנטשן.
אַ בֿרהמ ל: נו, מילא בקיצור, דאָס איז שױן אַ שפּעטערדיקע דאגה! איר מאַכט נאָר אַ פּנקס, סע זאָל זײַן װי עס געהער צו זײַן, אונדזער חבֿרה זאָל ניט פֿאַרשעמט װערן קעגן אַנדערע חבֿרות.
אַ הרצ ע: װיִאַזױ־זשע װעט הײסן אונדזער חבֿרה? מע באַדאַרף דאָך איר געבן אַ נאָמען? צי נײן?
ב נ צ ע: אַ חבֿרה באַדאַרף דאָך האָבן אַ נאָמען אַ חבֿרה.
ר אַבינע ר: װאָס װערט דערפֿון ― יאָ אַ נאָמען, ניט אַ נאָמען? דער עיקר איז דאָך, אַז...
אַ בֿרהמ ל: ע, זאָגט דאָס ניט, ראַבינער! יעדע זאַך מוז האָבן אַ באַזונדערן נאָמען.
ב רוךהער ־ ש: שטותערײַ.
שׂ מ ח ה: באַ אײַך איז אַלץ שטותערײַ.
ב רוךהער ־ ש: (האַלט זיך באַם פֿלעשל) אַ נאָמען זוכט איר? חבֿרות האָבן מיר שױן גענוג, דאַכט זיך. (צײלט אַף די פֿינגער). חבֿרה משניות חבֿרה תּהלים, חבֿרה מלביש־ערומים, סומך־נופֿלים, רופֿא־חולים, מתּיר־אַסורים... טאָמער װאָלט דאָס געהײסן „חבֿרה נאַראָנים“? האַ?
אַ בֿרהמ ל: באַ אײַך איז אַלץ װערטלעך.
ר אַבינע ר: (שטעלט זיך אױף). הערט־זשע אױס, װאָס איך װעל אײַך זאָגן.
שׂ מ ח ה: (קריכט אַפֿן טיש). נײן, הערט בעסער, װאָס א י ך װעל אײַך זאָגן!
ב רוךהער ־ ש: (שלעפּט אים פֿאָר דער האַנט). װאָס טױג מיר דאָס זאָגן, װאָס דו װעסט זאָגן?
אַ בֿרהמ ל: (קריכט אַפֿן טיש). לאָזט אױסרײדן אַ װאָרט יענעם אױך אַמאָל! ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע מיט אַ ייִדן!
ר אַבינע ר: איר פֿאַרשטײ גאָרניט, װאָס שפּאַרט מען זיך דאָ? דאָס קינד איז נאָך גאָר ניט געבױרן געװאָרן, און איר טראַכט שױן מכּוח אַ נאָמען!
ב רוךהער ־ ש: איר פֿאָלגט מיך! מע דאַרף דעם נאָמען אַף סים סאָט כּפּרות! אַבי אַ חבֿרה ― װאָס טױג דער נאָמען? לאָמיר בעסער נעמען צו קאַפּלעך. זיך אָנגעשריגן, ס'איז אַזש טרוקן אין האַלדז געװאָרן. לחײם, ייִדן! יונגעלײַט, לחײם! לחײם! (טרינקט).
אַ ל ע: לחײם, לחײם טובֿים ולשלום! (מע טרינקט, מע פֿאַרבײַסט. אַלע שרײַען, פּילדערן, אַרײַנפֿאָרנדיק אײנער צום אַנדערן אין די רײד אַרײַן. דער ראַבינער װיל עפּעס אױסרײדן זײער אַ נײטיקע זאַך, נאַר מע לאָזט אים ניט. ברוך־הערש פֿאַרבײַסט. די יונגעלײַט האַלטן זיך אײנס דאָס אַנדערע צו די מײַלער. די בחורים אַמפּערן זיך צװישן זיך. איצל לײענט דעם „המגיד“, און ברוך־הערש קוקט אַף אים פֿון דער־װײַטנס און לאַכט, װי אײנער רעדט: „קוק אים אָן, דעם שײנעם פּנים מיט דעם בלאַט!“... מע רעדט, מע לאַכט, מע שפּאַרט זיך, אַלץ שרײַענדיק און פּילדערנדיק, צוקלערנדיק אַ נאָמען דער חבֿרה, ביז מע צעגײט זיך. ― דער ראַבינער מיט דער ראַבינערשע בלײַבן אַלײן).
ר אַבינערש ע: נו? מיט װאָס איז מען זיך צעגאַנגען?
ר אַבינע ר: מיט װאָס? מיט גאָרניט.
ר אַבינערש ע: װאָס הײסט, מיט גאָרניט? נאָך אַלע גע־שרײַען?
ר אַבינע ר: לעת־עתּה האָט מען אױסגעקליבן גבאים, נאמנים און טשלענעס.
ר אַבינערש ע: נו, און װײַטער װאָס?
ר אַבינע ר: און װײַטער גאָ...(טוט אױס די ברילן און רײַבט זיך די אױגן). און װײַטער... לעת־עתּה גאָרניט.
ר אַבינערש ע: לעת־עתּה גאָרניט? (כאַפּט זיך מיט בײדע הענט באַ די זײַטן און הערט שיר ניט צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער). כאַ־כאַ־כאַ! ס'איז נאָר אַ באַשרײַבונג מיט אײַערע אַסיפֿות און גענוג! כאַ־כאַ־כאַ! אַ קאָמעדיע, אַ רײנע קאָמעדיע!!!
פֿ אָרהאַנ ג.
געשריבן אין יאָר 1889.
י ק נ ח ″ ז
אָדער דאָס גרױסע בערזנשפּיל
אַ קאָמעדיע אין 4 אַקטן
אַ גוטן פֿרײַנט און אַ גוטן מענטשן,
י. א. כורני ן,
ברענגט דאָס װערק אַ מתּנה
ד ע ר מחב ר.