ראַבינער, נאָך גאָר אַ יונגערמאַן, געענדיקט 4 קלאַסן, טראָגט בלױע ברילן.
ראַבינערשע, זײַן װײַב. אַ יונג װײַבל.
ברוך־הערש, אַ בעל־הלװאה. ניט גאָר קײן יונגערמאַן, אָבער אױך ניט קײן אַלטער ייִד. רײַבט זיך צװישן יונגע לײַט.
שׂימחה, אַ נגידישער יונגערמאַן. האַלט די טאַקסע.
אַברהמל, אַ יונגערמאַן אַ „משׂכּיל“. גיט װאָכער.
אַהרצע, נאָר װאָס פֿון קעסט. שטופּט זיך צו די גרױסע.
בנצע, זיצט נאָך אױף קעסט. קוקט אַהרצען אין די צײן אַרײַן.
מאָטל, יענקל ,יוסל, הערשל, בערל,אַנשל, איצל, בחורים, װאָס לײענען גאַזעטן.
לײבקע, אַ שמשׂ.
די סצענע קומט פֿאָר אינעם סוף פֿונעם נײַנצנטן יאָרהונדערט, אין אַ קלײן שטעטל, פּונקט צװישן מאַקאַרעװקע און צװישן סטרישטש, אין דער סבֿיבֿה פֿון מאַזעפּעװקע, בײַם ראַבינער אין שטוב, שבת־צו־נאַכטס נאָך הבֿדלה.
דער עולם גײט אַרום איבער דער שטוב. מע רײכערט, מע רעדט. עס איז אַ געפּילדער ביזן הימל. דער ראַבינער זעצט זיך אַװעק בײַם טיש.
ראַבינער: שששאַ! שאַ! איך בעט מײַנע ליבע געסט זיך זעצן אַרום טיש און אױסהערן קודם־כּל דעם „דאָקלאַד“, װאָס איך װעל אײַך דאָ פֿאָרלײענען, בכדי מיר זאָלן זיך קאָנען גוט פֿאַרשטײן, צו װאָס האָבן מיר זיך דאָ צונױפֿגעקליבן. זעצט זיך, זעצט זיך. נעמט אַרױס אַ פּאַפּיר פֿון דער זײַט־קעשענע און לײענט. „היות… “
שׂימחה: ראשית־חכמה, איר זײַט דאָך עפּעס, װי זאָגט ער, אַ ראַבינער בײַ אונדז; הײסט דעם שמשׂ, לאָזט ער אַקאָרשט ברענגען דעם ביטערן טראָפּן און טאַקע פֿאַרבײַסן אױך.
ראַבינער: צום שמשׂ. רב לײב! װײסט איר װאָס? טוט אָ שפּרונג אױף אײן פֿוס… שאַ! צום װײַב. קום נאָר אַהער, מײַן האַרץ! הערינג האָסטו דאָך מסתּמא? הײס, נשמה מײַנע, דערװײַל צוגרײטן פֿאַרבײַסן און…
ברוך־הערש: איך האָב געמײנט ― אי־פֿע, אַ חרפּה, אַ בושה, כ'לעבן! נאַ דיר גאָר הערינג אין מיטן שבת־צו־נאַכטס! בײַ לײַטן האָב איך געזען אױף אַן אַסיפֿה…
אַבֿרהמל: ע! שלאָגט זשע ניט איבער אינמיטן! מע לײענט דאָך עפּעס, דאַכט זיך, האַ?
שׂימחה: מאָלט אײַך, קײן עװלה װאָלט ניט געװען, אַז די רביצין זאָל געװען צוגרײטן אַ באָרשטשל, אָבער אַזױ, אַ װאָלכיש טאַקע, װי זאָגט ער…
ראַבינערשע: אָט האָסטו דיר די אַנדערע טעג יום־טובֿ, טאָמער איז קאַרג! װער האָט זיך געקאָנט ריכטן, אַז פּלוצעם, אינמיטן מיטװאָך שבת־צו־נאַכטס…
ראַבינער: שאַ! שלאָג זשע ניט איבער, מאַמעטשקע! זעסט דאָך, אַז מע טוט עפּעס! לײענט װײַטער. „היות… “
לײבקע: נו, װער גיט געלט? מע באַדאַרף דאָך עפּעס געלט אױף משקה, צי נײן?
ברוך־הערש: נו, יונגעלײַט, װאָס שװײַגט איר?
אַהרצע: חבֿרה בחורים, רוקט זיך אַקאָרשט אַרױס מיט די מזומנים!
בנצע: מיט די מזומנים אַקאָרשט!
בחורים: אַלע אינאײנעם. לאָמיר שױן הערן עפּעס! מיר זײַנען ניט געקומען אַהער בראָנפֿן טרינקען. מע טוט דאָך עפּעס אין אַן ענין! לאָז מען אָפּלײענען, װעט מען נאָכדעם האָרכן װאָס, װער, װעמען! מע רוקט אַרײַן דעם שמשׂ עטלעכע זילבערנע מטבעות.
ראַבינער: הוסט און לײענט. „היות…
ראַבינערשע: ניטאָ קײן הערינג, אױסגעגאַנגען! װאָס טוט מען?
ראַבינער: נו, קױפֿט מען, אַז ס'איז ניטאָ! אָבער לאָז צורו! שױן װיפֿל מאָל אָנגעהױבן ― אַ מעשׂה אָן אַן עק! לײענט. „היות… כּפֿי אַזױ װי הײַנטיקע צײַטן אָט דאָ זעען מיר ייִדן נעבעך מוטשען זיך פּשוט, װערן אױסגעריסן… “
ברוך־הערש: װאָס לײענט ער דאָס?
שׂימחה: װײס איך! אַ „רעטשречь: רעדע“, אַ פּנים.
אַהרצע: שאַ! לאָז זײַן שטילער אַ ביסל! מע לײענט דאָך עפּעס!
בנצע: איר זעט דאָך, אַז מע לײענט, זעט איר דאָך!
בחורים: אַלע. שאַ! ששאַ! שששאַאַאַ!
ראַבינער: הוסט און לײענט. „היות… “, נײן, װוּ האַלט איך? יאָ… „אױסגעריסן, קײן פּרנסה איז ניטאָ, מע שלאָגט, מע יאָגט, מע רײַסט, מע בײַסט, מע סיפּעט, מע ציפּעט ― ס'איז שלעכט! מענטשן פֿאַלן אין די גאַסן, מע גײט אױס פֿאַר הונגער נעבעך. אומעטום, אין אַלע ערטער, האָבן זיך געפֿונען, װי ס'איז אײַך באַקאַנט, מענטשן אָרנטלעכע, געבילדעטע מענטשן, געלערנטע מענטשן, מענטשן, קאָן מען זאָגן, מיט אַ פֿאַרשטאַנד, מענטשן גוטע, הומאַנע מענטשן, מענטשן װאָס זאָרגן לטובֿת־הכּלל, מענטשן װאָס טוען זײער פֿיל פֿאַר זײערע אָרעמע ברידער, יעדער העלפֿט װי װײַט מעגלעך, מיט װאָס ער קאָן. מע מאַכט אַסיפֿות, מע קלײַבט געלט, מע טײלט צדקות ― הכּלל, מע טוט, מע אַרבעט, מע שלאָפֿט ניט. אומעטום הערט מען: קאָמיטעט, עמיגראַציע … “
ברוך־הערש: יאָ, איך בעט אײַך, הער ראַבינער, מאַכט מיר קלאָר, װאָס איז דער ענין פֿון דער עמיגראַציע? איך הער, מע רעדט אַלץ: „עמיגראַציע, עמיגראַציע!“
אַהרצע: אַך, שלאָגט ניט איבער! לאָזט קאָנטשען, װעט איר נאָכדעם פֿרעגן!
בנצע: פֿרעגן װעט איר נאָכדעם פֿרעגן.
שׂימחה: ס'איז דיר נאָר אַן אַקציע מיט אַ ייִדן! יענער פֿרעגט, ער װיל װיסן ― פֿרעגט ער!
אַבֿרהמל: יאָ פֿרעגן ― מע דאַרף דאָך אָבער אױסהערן פֿריִער! לײענט, לײענט!
ראַבינער: לײענט װײַטער. „עמיגראַציע, אַמעריקע, פּאַלעסטינע. אומעטום טוט מען לטובֿת־הכּלל. אױף די גאַזעטן לײענען מיר: דאָ איז דאָס, דאָרט איז יענץ, חבֿרות זײַנען פֿאַראַן שױן כּמעט אױף דער גאַנצער װעלט ― אין מאַקאַרעװקע, אין קאַשפּעראָװ, איז יאַמפּעלע. אַפֿילו אין סטרישטש איז אױך דאָ אַ חבֿרה. אַ חרפּה, אַ בושה ― אַזאַ שטאָט, װי אונדזער שטעטל איז, ייִדן, אָן עין־הרע, אַזױ פֿיל, זאָלן זיך נאָר מערן… “
ברוך־הערש: זאָלן זיך מערן? גאָר קײן נאַר ניט אונדזערער ראַבינער, כ'לעבן!
אַבֿרהמל: בקיצור, װערטלעך אָן אַ זײַט ― מע לײענט דאָך עפּעס!
בחורים: אַלע. אָבער לאָז האָבן אַן עק! לײענט! לײענט!
ראַבינער: „אַזױ פֿיל ייִדן, אָן עין־הרע“… המ… המ… איך מײן טאַקע באמת… צײַט עפּעס אָנהײבן צו טאָן אונדז אױך, עפּעס אין זינען האָבן טובֿת־הכּלל… “
ברוך־הערש: בכן, נו, איז װאָס?
אַבֿרהמל: בראָש האָט איר מער קײן צײַט ניט פֿון דער גאַנצער װעלט!
בחורים: אַלע. לײענט! לײענט!
ראַבינער: „על־כּן איז געבליבן בהסכּם… בהסכּם פֿון אונדזערע יונגעלײַט און בחורים, משׂכּילים, געבילדעטע, ייִנגלעך װאָס האָבן ליב השׂכּלה, װאָס לײענען אַ בלאַט און װאָס װײסן װאָס אױף דער גאָרער װעלט טוט זיך, װאָס נעמען זיך אָן, װאָס פֿאַרשטײען, װאָס פֿילן, װאָס… “
ברוך־הערש: נו, בקיצור, לאָמיר שױן הערן װאָס?
אַבֿרהמל: האָסטו געזען?! אַ ייִד איז דיר קײן קאַטאָװעס ניט! האָט קײן צײַט ניט אַ ביסל!
בחורים: אַלע. נו, לײענט, לײענט!
ראַבינער: „װאָס פֿאַרשטײען, װאָס פֿילן, װאָס גיבן אַכטונג, װאָס זעען, װאָס הערן, װאָס װײסן, װי װײַט שלעכט ס'איז אונדז הײַנטיקע צײַטן, ― לכן איז געבליבן, אַז מיר זאָלן זיך הײַנט צונױפֿקלײַבן דאָ בײַ מיר און אַלע אינאײנעם דאָ עפּעס אָנהײבן צו קלערן און טאַקע טאָן אױך עפּעס לטובֿת־הכּלל, װי בײַ לײַטן, בכדי מיר זאָלן זיך ניט דאַרפֿן שעמען פֿאַר די איבעריקע שטעט אַרום און אַרום, און מע זאָל זען, ראשית־חכמה… “
שׂימחה: נו, אַדרבא, ס'איז טאַקע אַ יושר.
ברוך־הערש: איך פֿאַרשטײ ניט װאָס? ס'איז בײַ אונדז דען ניטאָ קײן חבֿרות? קאַרג צדקה װערט צעטײלט בײַ אונדז אַ יאָר? װיפֿל פֿאַלט אַרײַן בײַ אונדז מעות־חיטים? הײַנט די טאַקסע?!…
שׂימחה: אַך, לאָזט צורו! ניט דאָס מײנט מען!
ברוך־הערש: װאָס דען מײנט מען? לאָמיך װיסן.
אַהרצע: איר האָט דאָך געהערט! אָט דאָס, װאָס דער ראַבינער האָט געלײענט.
בנצע: איר האָט דאָך געהערט װאָס מע לײענט װאָס!
ברוך־הערש: װאָס טױג מיר װאָס ער לײענט! הערט צו, װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
אַבֿרהמל: װאָס טױג מיר דאָס זאָגן אײַערס, װאָס איר װעט זאָגן! איך װײס פֿריִער, װאָס איר װעט זאָגן! אײַך און שׂימחהן ליגט אין קאָפּ די טאַקסע. װאָס חלומט זיך אַ הון? ― פּראָסע!
שׂימחה: אַ משל! דאָס איז יאָ, װי מע זאָגט: אַז ציבעלע איז ציבולי, און קנאָבל קנאָבולי… װער פֿרעגט דיך װער?
בחורים: אַלע. אָבער שלאָגט ניט איבער! לאָזט אַ ייִדן רײדן!
אַהרצע: װאָס װערט פֿון דעם רײדן? מע דאַרף עפּעס טאָן!
בנצע: טאָן באַדאַרף מען!
ראַבינער: „און מע זאָל זען, ראשית־חכמה… “
ברוך־הערש: נו? געלט מסתּמא? װאָס איז דאָ פֿאַראַן װאָס צו טענהן אַ סך?
שׂימחה: הערסטו? געלט? אָט דאָס מײנט דער פּסוק? ס'אַ קיטניות!!!…
אַברהמל: נו, און אַז געלט, איז װאָס? װאָס זשע האָט איר זיך דאָ אַזױ דערשראָקן?
אַהרצע: מע באַדאַרף אָבער באַקלערן, װי אַזױ געלט? װי אַרום געלט? ס'איז קײן קונץ ניט גלאַט אַזױ ― „זשיד, דאַװאַי הראָשעжид, давай хроше : ייִד, קום, דו קלײנער!“ דערױף האָבן מיר דאָך געמאַכט אַן אַסיפֿה, אַז מע זאָל באַקלערן דעם ענין אַקוראַט!
בנצע: פֿאַרשטײט זיך, מע באַדאַרף באַקלערן דעם ענין אַקוראַט!
אַבֿרהמל: אַז מע לאָזט אָבער ניט רײדן. אײנער דעם אַנדערן שלאָגט איבער, טױג דאָך אױף כּפּרות! לײענט, לײענט װײַטער!
בחורים: לײענט, לײענט!
ראַבינער: „באַדאַרף מען זען, ראשית־חכמה, אַז… “
ברוך־הערש: אַז װאָס?
אַבֿרהמל: הערט שױן אױס אַ װײַלע!
ראַבינער: „ראשית־חכמה, אַז אונדזערע נגידים… “
שׂימחה: אונדזערע נגידים?! באַלד עפּעס ― טוט מען זיך אַ װאָרף צו די נגידים!
אַהרצע: אײַ, לאָזט צורו! פֿאַרװאָס זאָלט איר איבערשלאָגן אַלע מאָל?
בנצע: למאַי זאָל מען איבערשלאָגן למאַי?
ראַבינער: „אַז אונדזערע גבֿירים מיט די נגידים מיט די באַלעבאַטים, מע זאָל זיך צונױפֿלײגן, מאַכן אַ… “
ברוך־הערש: נו, דאָס האָב איך געװוּסט פֿריִער! אױפֿגעטאָן אַ נײַס! פּונקט דאָס זעלביקע, װאָס פֿאַראַיאָרן אין דער צײַט!
אַבֿרהמל: אַ היסטאָריע דיר מיט דעם ייִדן! לאָזט ניט רײדן יענעם אַ װאָרט!
ברוך־הערש: װײסט איר װאָס, רב ראַבינער? װאָס טױג די אַלע משׂא־ומתּנס ― זאָגט בקיצור, װאָס באַדאַרף מען טאָן?
שׂימחה: בקיצור? מע באַדאַרף קודם־כּל אױסקלײַבן דאָ אױף דער אַסיפֿה גבאָים, אַ נאמן, טשלענעסчлен: מיטגליד הײסט דאָס.
אַבֿרהמל: טשלענעס? מי ומי ההולכים?
אַהרצע: װאָס הײסט װער? מיר טאַקע אַלײן.
בנצע: טאַקע מיר אַלײן טאַקע!
שׂימחה: שאַ! לאָזט זיך דינען! קודם־כּל דאַרף מען…
מאָטל: נײן! מע באַדאַרף פֿריִער גוט אָפּקלערן…
יענקל: װאָס אָפּקלערן?
יוסל: דאָס הײסט, אױפֿשרײַבן דאָס אַלץ אױף פּאַפּיר און…
הערשל: אין סטרישטש איז אַנדערש. דאָרט האָבן זײ פֿריִער אַװעקגעשריבן אַ בריװ קײן פּײטערבאַרג…
בערל: ער דערצײלט מיר סטרישטש! איך קום ערשט צו פֿאָרן פֿון סטרישטש פֿאַר יום־טובֿ, זאָגט ער גאָר דאָס!
אַנשל: מאַלע װאָס איז די נפֿקא־מינה ― צי אַזױ, צי אַזױ?
איצל: ס'אַ גרױסער חילוק, נאַר! איך װעל דיר װײַזן דעם לעצטן נומער „המגיד“! שלעפּט פֿון קעשענע דעם נומער „המגיד“, און צװישן די בחורים װערט אַ גערעדערײַ.
ברוך־הערש: לאָז זײַן שטיל, יונגעלײַט! אַז עלטערע רײדן, באַדאַרפֿן יונגעלײַט שװײַגן.
יענקל: ס'איז אַ סבֿרה, אַז אין די ענינים האָבן די יונגעלײַט פּונקט אַזאַ דעה, װי די אַלטע ייִדן.
שׂימחה: אין באָד װעט איר זאָגן אַ דעה, ניט דאָ. דרך־ארץ!
יוסל: צו די איבעריקע בחורים. נו, האָב איך דען ניט געזאָגט, ס'װעט אַזױ זײַן?
שׂימחה: שאַ! װײסט איר װאָס? אָט הערט אױס. איך װעל אײַך זאָגן נאָך צװײ װערטער! קריכט אױפֿן טיש.
אַבֿרהמל: שלשה־דבֿרים ― צװײ װערטער אױף פֿיר זײגער־שעה.
אַהרצע: אױפֿן טיש. אַז איר װילט מיך פֿאָלגן, װעל איר אײַך זאָגן גאָר אַן אַנדער פּלאַן.
בנצע: גאָר אַן אַנדער מין פּלאַן גאָר!
בחורים: אַלע. נו, אַדרבא, זאָגט, זאָגט!
ברוך־הערש: האַלט צו שׂימחהן דאָס מױל מיט דער האַנט. לאָז אַ ייִדן רײדן!
שׂימחה: רײַסט אַראָפּ די האַנט און שרײַט. לאָז מען קלײַבן גבאָים על־פּי גורל!…
אַהרצע: װײס איך װאָס ― גורל! רעדסט װי אַ דולער!
בנצע: װי אַ דולער רעדט ער!
אַבֿרהמל: נײן, לאָז אױסרײדן!! האָסטו געהערט, װי מע לאָזט ניט רײדן קײן װאָרט? ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע מיט אַ ייִדן!
שׂימחה: סע טױג ניט! דאָס בעסטע איז, װען איר זאָלט מיר פֿאָלגן!
ברוך־הערש: פּאַק איך מײן… איך מײן גאָר אַן אַנדער מין מײן.
ראַבינער: לאָמיך שױן אַרױסזאָגן מײַן מײן, װעט איר נאָכדעם אַרױסזאָגן אײַער מײן!
בחורים: אַלע. דער ראַבינער! דער ראַבינער לאָז זאָגן!
ברוך־הערש: װאָס װעט ער זאָגן? מע װײס פֿריִער װאָס ער װעט דאָרטן זאָגן: ער װעט זאָגן „געלט“ ― מע װײס דאָס!
אַבֿרהמל: װאָס טױג מיר מעשׂיות, רב ברוך־הערש? איר זײַט אַ גוטער נודניק. לאָזט אױסרײדן אַ װאָרט, װעט איר אײַך נאָכדעם זאָגן!
ברוך־הערש: מילא, נו, געפּועלט, געפּועלט! מאַכט צו דאָס מױל מיט דער האַנט און שװײַגט.
ראַבינער: „… מע זאָל אָנהײבן זאָרגן לטובֿת־הכּלל… “
ברוך־הערש: װאָס פֿאַר אַ טובֿת־הכּלל? אַ גאַנצע נאַכט „טובֿת־הכּלל“!
אַבֿרהמל: ע! מע האָט דאַך גערעדט, ס'זאָל זײַן שטיל!
ברוך־הערש: נו, נו! בקיצור! געפּועלט, געפּועלט.
ראַבינער: „און מע זאָל טאַקע אָנהײבן עפּעס טאָן אױך לטובֿת־הכּלל… “
ברוך־הערש: שאַ! האָסטו געהערט, אַ ייִד קאָן זיך ניט אײַנהאַלטן אַ מינוט? ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע און גענוג!
ראַבינער: „בכדי מע זאָל קאָנען עפּעס טאָן לטובֿת־הכּלל, איז ניט דער עיקר די טשלענעס. טשלענעס װעלן זײַן גענוג… “
ברוך־הערש: װאָס פֿאַר טשלענעס? אַן אופּראַװע בײַ אײַך, צי װאָס?
אַהרצע און בנצע: נו, לאָז זײַן גבאָים.
בחורים: אַלע. נײן, טאַקע טשלענעס! פֿאַרװאָס ניט קײן טשלענעס טאַקע?
אַבֿרהמל: בקיצור, טשלענעס, גבאָים ― ס'אַ נפֿקא־מינה אַ ביסל!
שׂימחה: װי אַזױ זשע װעלן מיר דאָס קלײַבן די גבאָים?
אַהרצע און בנצע: װאָס הײסט, װי אַזױ? מיר װעלן נעמען און װעלן אױסקלײַבן טאַקע צװישן זיך, אָט־דאָ־אָ.
מאָטל: װײסט איר װאָס? איך װאָלט געזאָגט אַזױ: איך האָב געלײענט יענע װאָך אין בלאַט, שרײַבט דאָרט אײנער…
יענקל: שטופּט אָפּ מאָטלען. שאַ! נײן, דאָס טױג ניט! איך װעל אײַך זאָגן, װי אַזױ!
יוסל: אָט האָט זיך געפֿונען אַ בעל־יועץ ― ער װעט זאָגן!
הערש: נו, זאָג דו, לאָמיר הערן, אַדרבא!
בערל: פֿאַראַן עלטערע דאָ, לאָזן זײ זאָגן.
אַנשל: שפּרינגט אַרױס. עלטערע, ייִנגערע ― זאָגן מעג זיך איטלעכער זאָגן. דערױף איז דאָס אַן אַסיפֿה!
איצל: שלעפּט דעם „המגיד“. דער „המגיד“ זאָגט… אין „המגיד“ שרײַבט אײנער אַ קאָרעספּאָנדענציע…
ברוך־הערש: שיבֿעה דבֿרים בגולם! יונגעלײַט האָבן דיר קײנמאָל קײן צײַט ניט!
שׂימחה: נו, זאָגט זשע איר, װי אַזױ?
אַבֿרהמל: אױפֿן טיש. איך װאָלט געזאָגט גאָר אַנדערש. מע באַדאַרף גאָר בײַ די עלטערע באַלעבאַטים ניט פֿרעגן; זײ מאַכן תּמיד קאַליע. לאָמיר אױסקלײַבן דאָ צװישן זיך טאַקע גבאָים. מיר זײַנען דאָך אַלע דאָ, לאָמיר נעמען און װאַרפֿן גורל, װער ס'זאָל זײַן גבאי, װער נאמן, װער אַ רואה־חשבון…
ברוך־הערש: אַלע? נאַ דיר גאָר אַלע! גאַנץ ק″קעלע־קהל? אַ שײַנדעלע!
בחורים: אַלע. פֿאַרװאָס ניט אַלע?
ברוך־הערש: אפֿשר יונגע צוציקלעך אױך? „יעמוד עם כּל הנערים“ הײסט דאָס?
בחורים: אַלע. פֿאַרװאָס דען ניט? הײַנט פֿירן די װעלט נאָר די יונגעלײַט. לײענט אױפֿן בלאַט, װעט איר זען.
ראַבינער: צו װאָס טױג דאָס שפּאַרן, װאָס איר שפּאַרט זיך דאָ, אַז איר װײסט נאָך גאָרניט װאָס און װען? װאָס װעט אַרױסקומען פֿון גבאָים, אַז מיר האָבן קײן געלט ניט?…
אַהרצע: נײן, סע טױג ניט אַזױ!
בנצע: אַזױ טױג עס ניט!
אַבֿרהמל: פֿאַרװאָס? פֿאַרװאָס טױג ניט? האָסט נאָך גאָר ניט געהערט, און זאָגסט שױן, אַז סע טױג ניט? ס'איז אַ רײנע קאָמעדיע!
שׂימחה: אױפֿן טיש. פֿאָלגט זשע איר מיך, װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
ברוך־הערש: שלעפּט אים. לאָזט זשע זיך דינען! הערט װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
שׂימחה: רײַסט זיך אױס. נײן, שמעני, הערט מיר צו!
ברוך־הערש: כאַפּט שׂימחהן פֿאַר אַ האַנט. װאָס איז פֿאַר אַ הפֿקרות ― ניט לאָזן יענעם אױסרײדן אַ װאָרט, האַ?
שׂימחה: װער לאָזט אײַך ניט רײדן? רעדט אײַך געזונטערהײט!
ברוך־הערש: לאָז מען קודם־כּל אױסקלײַבן גבאָים פֿון די עלטערע יונגעלײַט, װאָס זײַנען דאָ.
אַהרצע: װאָס עפּעס פֿון די עלטערע גראָד?
בנצע: באַלד עפּעס די עלטערע?
ברוך־הערש: איטלעכער בעל־דרשן דרשעט פֿון זײַנעט װעגן.
אַבֿרהמל: ס'איז דיר אָבער טאַקע נאָר אַ רײנע קאָמעדיע! לאָזט מיך אױסרײדן, נאָכדעם װעט איר אײַך זאָגן װאָס איר װילט!
ראַבינער: שטײט אױף, טוט אַ פּאַטש מיט דער האַנט איבערן טיש. שאַט! עטלעכע װערטער, ניט מער! װאָס האָבן מיר זיך דאָ צונױפֿגעקליבן? זיך קריגן? שרײַען? פּילדערן? צי טאַקע עפּעס אין זינען האָבן אַן ענין, האַ? איך האָב געמײנט, אַז מיט יונגעלײַט קאָן מען עפּעס מאַכן, צום סוף ― װער? װאָס? נאָך ערגער װי מיט עלטערע מענטשן! װאָס פֿאַר אַ פּנים האָט דאָס? ― פֿרעג איך אײַך! אַ פֿרעמדער מענטש זאָל שטײן דאָ בײַ דער זײַט, װאָלט ער דאָך פֿון אונדז חוזק געמאַכט, באַשריבן אױף די גאַזעטן!
בחורים: אַלע. גערעכט, גערעכט!
שׂימחה: באַשרײַבן אױף די גאַזעטן? קוקט אױף איצלען. אַנו, לאָז זיך נאָר עמעצער פּרוּװן פֿון אונדזערע בחורימלעך באַשרײַבן דאָס אױפֿן בלאַט!
איצל: שפּרינגט אַרױס. װאָס זשע האָט איר אַזױ אָנגעשראָקן? אַז מע װעט װעלן, װעט מען אײַך טאַקע באַשרײַבן פֿון קאָפּ ביז די פֿיס, אַז איר װעט זיך מיט קײן צען װאַסערן ניט אָפּװאַשן!
ברוך־הערש: צו איצלען. אַ, דו שנעק אײנער! די נאָז װיש אָפּ! װאָס זאָגסטו אױף זײַן טאַטן דעם אָנזעצער?! ער װעט אונדז באַשרײַבן אױף די גאַזעטן! אַ שרײַבער געװאָרן גאָר! אין חדר אַרײַן, דו שקאָץ אײנער!
מאָטל: צו איצלען. מיט אַ פּראָצענטניק שטעלסטו זיך אַװעק אױסטענהן! דו קענסט זײ ניט ― די פֿאַנאַטיקער, די פּיאַװקעס?!
שׂימחה: די פּיאַװקעס? אַ, דו שגץ אײנער, עזות־מחוצף־פּנים! אַ ייִדן מיט אַ באָרד שטעלסטו זיך זידלען? דו מײנסט, סע איז די טאַקסע, װאָס איר האָט זי באַשריבן אױפֿן בלאַט?! עס װערט צװישן עולם אַ סומאַטאָכע. דער ראַבינער האַלט זײ אײַן.
ראַבינער: אין גאָטעס װילן! עס װעט דאָך זײַן אַ חרפּה, אַ בושה פֿאַר לײַטן, אַז מיר װעלן זיך אַזױ צעגײן! מע װעט זאָגן: יונגעלײַט האָבן קײן שׂכל ניט פֿון דאַנען אַהין. האָבן מיר זיך שױן צונױפֿגעקליבן, באַדאַרפֿן מיר עפּעס מתקן זײַן.
אַבֿרהמל: נו, אַדרבא, נו? לאָז מען עפּעס טאָן!
אַהרצע: צו ברוך־הערשן מיט שׂימחהן. איר זײַט דאָך עפּעס עלטערע! נו, זאָגט איר, לאָמיר האָרכן.
בנצע: נו, אַדרבא, נו, לאָמיר האָרכן לאָמיר.
ברוך־הערש: האָב איך דאָך אײַך געזאָגט! נו, מישן זיך אַרײַן די ייִנגלעך אינמיטן. איך זאָג: עס װעט גאָרנישט זײַן דערפֿון, מחמת…
שׂימחה: ס'איז אַ טעות, רב ברוך־הערש, כ'לעבן, אַ טעות! אָט הערט מיך אױס, װאָס איך װעל אײַך זאָגן.
אַהרצע: נו, זאָגט זשע איר, אַז איר לאָזט יענעם ניט זאָגן.
בנצע: נו, אַדרבא, אַדרבא?
שׂימחה: לאָז מען קודם־כּל קלײַבן גבאָים; נאָכדעם װעט מען שױן װיסן װאָס צו טאָן.
ראַבינער: װאָס זשע, גלאַט גבאָים? מע באַדאַרף דאָך פֿריִער אָפּקלערן אַרום װאָס צו טאָן!
אַבֿרהמל: נײן, שׂימחה איז גערעכט: פֿריִער באַדאַרף מען קלײַבן גבאָים, טשלענעס.
בחורים: טשלענעס, טשלענעס!
אַהרצע: מי ומי הטשלענעס?
בנצע: װער זײַנען די טשלענעס װער?
ראַבינער: טשלענעס װעלן זיך געפֿינען. ניט דאָס איז דעך עיקר. איך האָב געװאָלט פֿריִער איבערלײענען אײַך דעם דאָקלאַד…
ברוך־הערש: װידער „דאָקלאַד“? ער האָט דאָס צו טאָן מיטן דאָקלאַד!
אַבֿרהמל: אָבער שלאָגט ניט איבער! ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע און גענוג!
בחורים: אַלע. לאָזט רײדן דעם ראַבינער אַ װאָרט. װאָס טוט זיך דאָ?
ראַבינער: איך װאָלט געזאָגט אַזױ. קודם־כּל, אַזױ װי מיר זײַנען אַלע דאָ, װאָלט געװען אַ יושר, אַז…
ברוך־הערש: דבֿרים־בטלים!
ראַבינער: קוקט אױף דער ראַבינערשע, בשעת יענע גרײט צום טיש, שטעלט בראָנפֿן מיט פֿאַרבײַסן. אַ רײנער אומגליק! מע לאָזט ניט אױסרײדן קײן װאָרט! אױף רײדן איז איטלעכער אַ בעלן, נאָר הערן װיל קײנער ניט… איז דאָס ניט קײן קאָמעדיע? זאָג שױן דו אַלײן, נשמה מײַנע!
ראַבינערשע: קנײטשט מיט די פּלײצעס. אַ רײנע קאָמעדיע!
שׂימחה: קריכט אױפֿן טיש. מיר האָבן דאָ אַ גבאי, אַ נאמן, אַ קאַזנאַטשײ מיט טשלענעס. װאָס באַדאַרף מען נאָך?
אַהרצע: מי ומי?
בנצע: װער איז, װער?
אַבֿרהמל: אױך אױפֿן טיש. שׂימחה, ברוך־הערש און דער ראַבינער זײַנען די גבאָים, און…
אַהרצע: נו, און װײַטער?
בנצע: און װײַטער װאָס?
אַבֿרהמל: הײַנט אַ נאמן… צװײ נאמנים…
שׂימחה: טאַקע אַהרצע מיט בנצען? נו, און אַבֿרהמל?
ברוך־הערש: שלעפּט אָפּ שׂימחהן מיט דער האַנט. אַז ס'איז יאָ אַזױ, איז אײנער אַ נאמן, דער אַנדערער אַ רואה־חשבון.
שׂימחה: רײַסט זיך אױס פֿון ברוך־הערשס הענט. נײן, צװײ נאמנים און אײן רואה־חשבון, אָדער אײן נאמן און צװײ רואה־חשבונס: אַבֿרהמל דער נאמן און אַהרצע מיט בנצען די רואה־חשבונס.
בחורים: שטײען אױף. נו? נו?
ראַבינער: און די בחורים?
ברוך־הערש: יונגע צאַפּיקלעך.
אַהרצע: די בחורים װעלן זײַן די טשלענעס.
בנצע: טשלענעס! טשלענעס!
שׂימחה: האָבן מיר, הײסט דאָס, דרײַ גבאָים, צװײ נאמנים, איך מײן אײן נאמן מיט צװײ רואה־חשבונס…
ראַבינער: ששאַ! װאָס זשע װערט דערפֿון? װאָס װערט פֿון די גבאָים מיט די נאמנים מיט די רואה־חשבונס?…
אַבֿרהמל: אױפֿן טיש אַרױף. און זעקס טשלענעס.
אַהרצע: נײן, זיבן טשלענעס; זיבן בחורים ― זיבן טשלענעס.
בנצע: זיבן! זיבן!
ברוך־הערש: נעמט זיך צום פֿלעשל מיט גלעזל. הײסט דאָס, אין אַ גוטער שעה? מעג מען שױן טרינקען לחײם, האַ?
שׂימחה: נײן, האָט צײַט, כאַפּט זיך ניט! מע באַדאַרף דאָס אַלץ פֿאַרשרײַבן אױף פּאַפּיר, אין אַ בוך אַרײַנשרײַבן.
ראַבינער: װאָס פֿאַרשרײַבן? מע באַדאַרף דאָך פֿריִער עפּעס אָפּקלערן װאָס צו טאָן! ניט גלאַט הולאָם אױף דער קאָראָבקע ― גבאָים, טשלענעס…
שׂימחה: אָט דאָס זאָג איך דאָך, אַז מע באַדאַרף דאָס אַלצדינג אַרײַנשרײַבן אין אַ בוך אַרײַן. מיט װאָס איז אונדזער חבֿרה ערגער פֿון אַלע חבֿרות?
אַבֿרהמל: נו, מאַכט מען אַ פּינקס. אַ טײַערע מציאה אַ פּינקס מאַכן?
אַהרצע: מי ומי המאַכערס?
בנצע: װער מאַכט דעם פּינקס װער?
שׂימחה: דערױף זײַנען דאָך די בחורים באַשאַפֿן.
אַהרצע: חבֿרה בחורים, װאָס שװײַגט איר?
בנצע: װאָס שװײַגט איר װאָס?
מאָטל: צו יענקלען. נו?
יענקל: צו יוסלען. נו?
יוסל: צו הערשלען. נו?
הערשל: צו בערלען. נו?
בערל: צו אַנשלן. נו?
אַנשל: צו איצלען. נו?
איצל: האַלט דעם „המגיד“, און איז שטאַרק פֿאַרטיפֿט אין די מחשבֿות. המ… המ… אַאַאַ… צײלט אױף די פֿינגער.
בחורים: אַלע צו איצלען. װאָס האָסטו זיך אַזױ פֿאַרטראַכט, איצל? אַ שװערע זאַדאַטשע פֿאַר דיר? װאָס קלערט דיר אַ פּינקס מאַכן? עס איז בײַ דיר דאָס ערשטע מאָל, װאָס?
איצל: אַלץ פֿאַרטיפֿט. נײן, װײס איך… איר קלער אַלץ דעם פּרט… װאָס פֿאַר אַ פּסוק מע זאָל צוטראַכטן, סע זאָל זײַן װי געװוּנטשן.
אַבֿרהמל: נו, מילא בקיצור, דאָס איז שױן אַ שפּעטערדיקע דאגה! איר מאַכט נאָר אַ פּינקס, סע זאָל זײַן װי עס געהער צו זײַן, אונדזער חבֿרה זאָל ניט פֿאַרשעמט װערן קעגן אַנדערע חבֿרות.
אַהרצע: װי אַזױ זשע װעט הײסן אונדזער חבֿרה? מע באַדאַרף דאָך איר געבן אַ נאָמען? צי נײן?
בנצע: אַ חבֿרה באַדאַרף דאָך האָבן אַ נאָמען אַ חבֿרה.
ראַבינער: װאָס װערט דערפֿון ― יאָ אַ נאָמען, ניט אַ נאָמען? דער עיקר איז דאָך, אַז…
אַבֿרהמל: ע, זאָגט דאָס ניט, ראַבינער! יעדע זאַך מוז האָבן אַ באַזונדערן נאָמען.
ברוך־הערש: שטותערײַ.
שׂימחה: בײַ אײַך איז אַלץ שטותערײַ.
ברוך־הערש: האַלט זיך בײַם פֿלעשל. אַ נאָמען זוכט איר? חבֿרות האָבן מיר שױן גענוג, דאַכט זיך. צײלט אױף די פֿינגער. חבֿרה מישניות, חבֿרה תּהילים, חבֿרה מלביש־ערומים, סומך־נופֿלים, רופֿא־חולים, מתּיר־אַסורים… טאָמער װאָלט דאָס געהײסן „חבֿרה נאַראָנים“? האַ?
אַבֿרהמל: בײַ אײַך איז אַלץ װערטלעך.
ראַבינער: שטעלט זיך אױף. הערט זשע אױס, װאָס איך װעל אײַך זאָגן.
שׂימחה: קריכט אױפֿן טיש. נײן, הערט בעסער, װאָס איך װעל אײַך זאָגן!
ברוך־הערש: שלעפּט אים פֿאַר דער האַנט. װאָס טױג מיר דאָס זאָגן, װאָס דו װעסט זאָגן?
אַבֿרהמל: קריכט אױפֿן טיש. לאָזט אױסרײדן אַ װאָרט יענעם אױך אַמאָל! ס'איז דיר נאָר אַ קאָמעדיע מיט אַ ייִדן!
ראַבינער: איר פֿאַרשטײ גאָרניט, װאָס שפּאַרט מען זיך דאָ? דאָס קינד איז נאָך גאָר ניט געבױרן געװאָרן, און איר טראַכט שױן מכּוח אַ נאָמען!
ברוך־הערש: איר פֿאָלגט מיך! מע דאַרף דעם נאָמען אױף סים סאָט כּפּרות! אַבי אַ חבֿרה ― װאָס טױג דער נאָמען? לאָמיר בעסער נעמען צו קאַפּלעך. זיך אָנגעשריגן, ס'איז אַזש טרוקן אין האַלדז געװאָרן. לחײם, ייִדן! יונגעלײַט, לחײם! לחײם! טרינקט.
אַלע: לחײם, לחײם טובֿים ולשלום! מע טרינקט, מע פֿאַרבײַסט. אַלע שרײַען, פּילדערן, אַרײַנפֿאָרנדיק אײנער צום אַנדערן אין די רײד אַרײַן. דער ראַבינער װיל עפּעס אױסרײדן זײער אַ נײטיקע זאַך, נאָר מע לאָזט אים ניט. ברוך־הערש פֿאַרבײַסט. די יונגעלײַט האַלטן זיך אײנס דאָס אַנדערע צו די מײַלער. די בחורים אַמפּערן זיך צװישן זיך. איצל לײענט דעם „המגיד“, און ברוך־הערש קוקט אױף אים פֿון דער װײַטנס און לאַכט, װי אײנער רעדט: „קוק אים אָן, דעם שײנעם פּנים מיט דעם בלאַט!“… מע רעדט, מע לאַכט, מע שפּאַרט זיך, אַלץ שרײַענדיק און פּילדערנדיק, צוקלערנדיק אַ נאָמען דער חבֿרה, ביז מע צעגײט זיך. ― דער ראַבינער מיט דער ראַבינערשע בלײַבן אַלײן.
ראַבינערשע: נו? מיט װאָס איז מען זיך צעגאַנגען?
ראַבינער: מיט װאָס? מיט גאָרניט.
ראַבינערשע: װאָס הײסט, מיט גאָרניט? נאָך אַלע געשרײען?
ראַבינער: לעת־עתּה האָט מען אױסגעקליבן גבאָים, נאמנים און טשלענעס.
ראַבינערשע: נו, און װײַטער װאָס?
ראַבינער: און װײַטער גאָ… טוט אױס די ברילן און רײַבט זיך די אױגן. און װײַטער… לעת־עתּה גאָרניט.
ראַבינערשע: לעת־עתּה גאָרניט? כאַפּט זיך מיט בײדע הענט בײַ די זײַטן און װערט שיִער ניט צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער. כאַ־כאַ־כאַ! ס'איז נאָר אַ באַשרײַבונג מיט אײַערע אַסיפֿות און גענוג! כאַ־כאַ־כאַ! אַ קאָמעדיע, אַ רײנע קאָמעדיע!!!
פֿאָרהאַנג
געשריבן אין יאָר 1889.