„מענטשן“? אײַך איז גרינג „מענטשן“ צונעמען און „מענטשן“ אָפּשאַפֿן! איר װאַרפֿט זיך מיט „מענטשן“, מאַ שער מאַדאַם! אױב ס'איז איבער טיר, אַרעװאָאַר אַװעק פּלעזיר! (מאַכט איר אַ קניקסן). גריסט אײַער ערלעכן תּכשיט נאַטאַן מאָיסעיעװיטש. מיר װעלן זיך נאָר אַמאָל באַגעגענען מיט אים!... און איר װאַרפֿט זיך נאָר ניט אַזױ מיט „מענטשן“ מאַדאַם, װאָרעם „מענטשן“ זײַנען אױך מענטשן, טשאָרט װאַס פּאָבערי!..
מ אַדאַם גאָל ד: (טופּעט מיט די פֿיס). דניאל! װאָס שטײסטו װי אַ לײמענער גולם? װאַרף זי אַרױס! װאַרף זײ אַלעמען אַרױס! אַלעמען! אַלע „מענטשן“! אין דער ערד אַרײַן! אין דער ערד אַרײַן די „מענטשן“. איר מאַכט מיר אַ תּל פֿון מײַן שטוב! איר פֿאַרפּאַסקודיקט מיר מײַן שטוב!!!...
ד ניא ל: (אַראָפּ צום טיש, כאַפּט אַרױס דאָס געלט פֿון טישקעסטל מיט די פּאַפּירן מיט די ביכלעך, טוט דאָס אַ װאָרף דער מאַדאַם צו די פֿיס אינאײנעם מיטן בינטל שליסלען, פֿאַרשפּיליעט זיך פֿון אױבן ביז אַראָפּ). גענוג! גענוג האָב איך געשװיגן, פֿאַרברענט זאָל דאָס װערן! (צו די דינסטן הױך). איר מאַכט זײ אַ תּל פֿון זײער שטוב! איר פֿאַרפּאַסקודיקט זײ די שטוב! מיר, „מענטשן“, פֿאַרפּאַסקודיקן זײ זײער שטוב!... טוט זיך אָן! קומט! קומט אַװעק פֿון דאַנען! מיר טאָרן דאָ ניט זײַן! װער זײַנען מיר? װאָס זײַנען מיר? מיר זײַנען ערגער פֿון ערגער! מיר זײַנען גאָרניט! מיר זײַנען דער רוח װײס װאָס! מיר זײַנען „מענטשן“! „מענטשן“ זײַנען מיר! (אױסער זיך, די אױגן אָנגעגאָסן. שרײַט הױך). מענטשן! מענטשן!...
פֿ אָ ר ה אַ נ ג.
געשריבן אין יאָר 1907.
אַ פֿאָלקס־שפּיל אין פֿיר אַקטן
די פּאַרשױנען:
ש ימעלע סאַראָקע ר, אַ שנײַדער בן שנײַדער, אַ מענטש אין די
מיטעלע יאָרן, מיט אַ קול נגינה. ע טיעמעני ־ ע, זײַן װײַב. אַ טשיקאַװע ייִדענע. ב ייִ ל ק ע, זײער טעכטערל. אַ מײדל אַ פּאַרשױן. ק אָפּל פֿאַלבאָ ן ם אָטל קאַסאָי שנײַדעריונגען. טשעפּקע בחורים. אָ סקאַר סאָלאָמאָנאָװיטש (רב אָשר) פֿ ײַ ן, אַ ייִד,
אַ נגיד, אַן אַריסטאָקראַט, מיט אַ בײַכל און מיט אַ ליסינע. ג ערטרודאַ װלאַדימיראָװנאַ (גאָלדע) פֿ ײַ ן, זײַן מאַ־
דאַם, גרין װי גראָז. ס אָלאָמאָן אָסקאַראָװיטש פֿײַן , זײער זונדל, אַ שײנער
יונג. ק אָלטו ן, אַ פּריקאַזטשיק באַ די פֿײַנס. אַ בחור אַ פֿאַרזעעניש. ס אָלאָװײטשיק , אַ מאָדנער שדכן מיט אַ קאַפּעלוש. ג אָלדענטאָלער , אַ דירעקטאָר פֿון אַ באַנק. ה ימעלפֿאַרב , אַ בוכהאַלטער. אַ מענטש מיט אַ צינגל. װ יגדאָרטשוק , אַ געװעזענער מוזיקאַנט. אַ מענטש מיט געדאַנקען. ר ובינטשיק , אַ געװעזענער פּאַריקמאַכער. זײַנער אַ חבֿר. פּ ערל ד י מיטניטשקע , אַ ייִדענע װאָס פֿאַרקױפֿט מעל און
מאָלט װי אַ מיל.
מ ענדל דער לאָקײאַ , געװעזענער משרת, איצט אַ „לאַקײ“.
י וכבֿד ד י מױד , אַ שטובמײדל, אַ האָנאָריסטע נקבֿה.
אַ קצבֿ, אַ באַקאַלײשטשיק, גבאָים פֿון תּלמוד־תּורה, הערן און דאַמען,
און גלאַט ייִדן און װײַבער.
אָ רטאַ ― ייִדישע שטאָט אין דער אַלטער הײם. צײַט ― פֿאַר דער מלחמה.
אַ גרױס חדר, אין בעל־מלאָכהשן צושטאַנד מעבלירט. אַ לאַנגער טיש.
אַפֿן טיש אָנגעװאָרפֿן שניט־סחורה, אַ גרױסע שער מיט אַ קרײַדל. באַם
טיש זיצן בײדע יונגען, מאָטל קאַסאָי און קאָפּל פֿאַל ־
ב אָ ן, פֿאַרטיפֿט אין דער אַרבעט און זיפֿצן. באַם פֿענצטער שטײט אַ
נײ־מאַשין. צװײ טירן: אײנע אין דרױסן אַרױס, די אַנדערע צו דער קיך.
מ אָטל קאַסאָ י: אַף גױיִשע קעפּ! װאָס זיפֿצסטו, קאָפּל?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: װאָס זיפֿצסטו, מאָטל? דו מעגסט?
מ אָטל קאַסאָ י: לאָמיר זיך װעטן, אַז איך װײס, װאָס דו זיפֿצסט.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַז דו װײסט, הײַנט װאָס פֿרעגסטו? (פּױזע).
מ אָטל קאַסאָ י: קאָפּל! אַז דו װעסט מיר געבן דאָס װאָרט, אַז דו װעסט קײנעם ניט דערצײלן, װעל איך דיר עפּעס זאָגן.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (גיט אים די האַנט). אָט האָסטו מײַן האַנט.
מ אָטל קאַסאָ י: (קוקט זיך אַרום). קאַפּל! ביז װאַנען װעלן מיר זיך שפּילן אין באַהעלטעניש? צו װאָס קאָמעדיעס? צײַט מיר זאָלן זיך דורכשמועסן... אײנמאָל פֿאַר אַלעמאָל ― װאָס װעלן מיר דערמיט פּועלן? גאָרנישט מיט גאָרנישט. מיר בײדע האָבן ליב אײן מײדל, אַז דער רוח נעמט אונדז אַװעק!
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: דו מײנסט בײלקען? (לאָזט אָפּ די אױגן).
מ אָטל קאַסאָ י: מיר פֿאַר דײַן שׂכל, ליכטיקער פּנים! װעמען דען מײן איך ― דעם רבֿס טאָכטער? פֿאַרשטײט זיך, אַז איך מײן ניט קײן אַנדערע, נאָר אונדזער באַלעבאָס טעכטערל, בײלקען מײן איך... איז דאָך ממה־נפֿשך: אָדער איך, אָדער דו... בײדע קאָנען מיר דאָך פֿאַר אײן מײדל ניט חתונה האָבן... װי מײנסטו, קאָפּל?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: איך מײן, אַז נײן.
מ אָטל קאַסאָ י: אַף מיר אַזאַ יאָר, װאָס פֿאַר אַ שטיק חכם דו ביסט! װעמען, הײסט דאָס, זי האָט ליב, דעם װעט זי נעמען... איז דאָס קלאָר?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: קלאָר, װי דער טאָג.
מ אָטל קאַסאָ י: לעבן זאָלסטו מיר, ביסט קלוג, װי די װעלט! װאָס־זשע טוט מען אָבער, קאָפּל סערצע, טאָמער האָט זי אונדז בײדן גלײַך ליב?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: נו יאָ, װאָס טוט מען דעמאָלט?
מ אָטל קאַסאָ י: אָט אַזױ האָב איך דיך ליב! דעמאָלט איז דאָ נאָר אײן עצה.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: דהײַנו, װאָס פֿאַר אַן עצה, מאָטל?
מ אָטל קאַסאָ י: מיר'ן װאַרפֿן גורל, ציִען קניפּלעך. און װער ס'װעט אַרױסציִען דאָס קניפּל ― דער װעט זײַן דער גליקלעכער... האָסטו עס צעקײַט? (קאָפּל שאָקלט מיטן קאַפּ). אױב אַזױ, דאַרפֿן מיר זיך בײדע געבן תּקיעת־כּף, אַז װאָס מיר האָבן אָפּגעמאַכט איז הײליק, און אַז מיר דאַרפֿן גײן בײדע האַנט באַ האַנט, זיך העלפֿן אײנס דאָס אַנדערע אין אַ נױט און אָנװענדן אַלע מיטלען, אַז בײלקע זאָל זײַן אונדזערע... דאָס הײסט, זי זאָל זײַן מײַנע אָדער דײַנע! איז דאָס געמאַכט? גיב מיר נאָר דײַן יד! (קאָפּל ציט אים אױס די האַנט). גיב אַהער די מאָרדע, לאָם איך דיך כאָטש אַ קוש טאָן! (זײ צעקושן זיך מיט אַ פֿעטן הױכן סמאָצקעדיקן קוש. עס עפֿנט זיך די דרױסן־טיר און עס קוסט אַן ב ײלקע מיט אַ פּעקל סחורה, װײַס גרעט. זי לײגט אַװעק דאָס פּעקל אַפֿן טיש, טוט אױס דאָס היטעלע, מאַכט צורעכט די האַר, גרײט זיך זעצן צו דער מאַשין).
ב ײלק ע: מאָטל קאַסאָי! קאָפּל פֿאַלבאָן! װאָס זיצט איר, װי די חתנים? פֿאַרװאָס צענעמט איר ניט דאָס פּעקל? (בײדע יונגען טוען זיך אַ װאָרף צום פּעקל. בײלקע צעלאַכט זיך).
מ אָטל קאַסאָ י: (צו בײלקען). בײלקע! מיר האָבן אײַך געװאָלט עפּעס פֿרעגן אַ זאַך.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (זיפֿצט). יאָ, עפּעס אַ זאַך פֿרעגן.
ב ייִ ל ק ע: בײדע אײן זאַך? צי יעדער באַזונדער אַ זאַך?
מ אָטל קאַסאָ י: ס'איז אײן זאַך, נאָר עס געהער זיך אָן מיט יעדן באַזונדער... פֿון אונדז בײדן...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: טאַקע פֿון אונדז בײדן, הײסט עס...
ב ייִ ל ק ע: (פֿאַרשטעלט זיך די אױערן). טראַ־טאַ־טאַ־טאַ־טאַ! אַז איר'ט רײדן בײדע מיטאַמאָל!...
מ אָטל קאַסאָ י: (צו קאָפּלען). לאָז מיך ― איכ'ל רײדן.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (צו מאָטלען). רײד דו, רײד!
מ אָטל קאַסאָ י: אױ, בײלקע! װאָס װײסט איר?... מיר קלײַבן זיך שױן פֿון לאַנג!...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (זיפֿצט). נאָך פֿון פֿאַראַיאָרן!...
מ אָטל קאַסאָ י: (צו קאַפּלען). שלאָג־זשע ניט איבער! ממה־נפֿשך ― אָדער איך, אָדער דו...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (צו מאָטלען). נו, רײד, רײד! װער לאָזט דיך ניט?
מ אָטל קאַסאָ י: (צו בײלקען). האָבן מיר געװאָלט פֿריִער אַ שמועס טאָן מיטן טאַטן...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: מיטן באַלעבאָס, הײסט עס...
מ אָטל קאָסאָ י: (קוקט אַף קאָפּלען בײז). דערנאָך האָבן מיר זיך באַטראַכט ― נײן, ס'טױג ניט: אַף צו פֿריִער דאַרפֿן מיר איבעררעדן מיט אײַך.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: װאָרעם מיר װײסן דאָך ניט, װער פֿון אונדז בײדן...
מ אָטל קאָסאָ י: (צו קאָפּלען). װאָס־זשע כאַפּסטו באַ מיר פֿונעם מױל?
ב ײלק ע: שאַ! װײסט איר װאָס? לאָמיר גאָר װאַרפֿן גורל, ציִען קניפּלעך. (מאַכט אַ קניפּל אין נאָז־טיכל). װער ס'װעט אַרױסציִען דאָס קניפּל, דער װעט רײדן.
מ אָטל קאָסאָ י: אױ! לעבן זאָלט איר, בײלקע, נשמה טײַערע! מיר האָבן טאַקע נאָרװאָס אָפּגערעדט צװישן אונדז בײדע, אַז מיר זאָלן ציִען קניפּלעך...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: ניט אַף רײדן ― אַף אַז אַנדער זאַך...
ב ײלק ע: אַף װאָסער זאַך?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַז מיר... אַז איר...
מ אָמל קאַסאָ י: אַ ביסל אַ לשון! (קרימט אים איבער). אַז מיר... אַז איר!... אָט װעל איך...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: נו, זאָג דו, זאָג!
מ אָטל קאַסאָ י: איז געבליבן באַ אונדז אָפּגעמאַכט: אַזױ װי מיר װײסן ניט װער, דאָס הײסט, װעמען, איך מײן, װער װעמען... זאָלן מיר אַף צו פֿריִער װאַרפֿן גורל, װער ס'װעט אַרױסציִען דאָס קניפּל, דער לאָז אײַך... מײן איך, דעם זאָלט איר... טפֿו ־ אַז ער לאָזט ניט רײדן!
ב ייִ ל ק ע: כאַ־כאַ־כאַ! (עס עפֿנט זיך די דרױסן־טיר און עס קאַטשעט זיך אַרײַן עטיעםעניע ־ מיט אַ גרױסן קאָשיק, אָנגעלאָדן מיט כּל־המינים גרינס פֿונעם מאַרק. די יונגען טוען זיך אַ װאָרף צו דער אַרבעט. בײלקע ― צו דער מאַשין).
ע טיעמעני ־ ע: דער טאַטע נאָך ניטאָ? (נעסט זיך צום קאָשיק, לײדיקט אים אױס). אַ יקרות געװאָרן אַף קנאָבל ― זאָל גאָט היטן! אַ שטיקל גליק כאָטש, װאָס ציבעלעס איז װאָלװל. און רײד מיט אים, זאָגט ער ― דװקא קנאָבל! אָט איז ער, דער ברױטגעבער, מע זאָל דערמאָנען משיחן! (עס קוסט אָן שימעלע סאַראַקער מיט אַ מאָדנע גרױסן קאַשקעט אַפֿן קאַפּ און מיט אַן אַלטער געלער ריפּסענער קאַפּאָטע. װי ער קוסט אַרײַן װאַרפֿט ער אַראָפּ די קאַפּאָטע, בלײַבט מיט די װײַסע אַרבל, און אַ ציצה פֿון טלית־קטן קוקט אַרױס פֿון אַ לײַבל, װאָס שפּילט אַ ראָלע פֿון אַ זשילעט. מיט גרױסע קעשענעס און מיט נאָדלען אין דער רעכטער לאַץ. אין באָרד זעט זיך אַ װײַסער פֿאָדעם. איבערן האַלדז הענגט באַ אים אַ לאַנגע סאַנטימעטער־פּאַס, אַף דער נאָז טוט ער אָן אַ פּאָר ברילן, אַפֿן קאַפּ ― אַ יאַרמלקע, װאָס מע זעט זי קױם אַרױס פֿון די געדיכטע האַר, און ער נעמט זיך גלײַך צו דער שער. מאָלט פֿריִער מיטן קרײַדל אַף דער שװאַרצער מאַטעריע, װאָס ליגט גרײט אַפֿן טיש).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שנײַדנדיק, זינגט ער אונטער דער נאָז. עמך ― אונדזער פֿאָלק, שער און אײַזן ― עמך!... (צום װײַב). װאָס האָסטו געזאָגט ― משיח?...
ע טיעמעני ־ ע: (געבראַכט פֿון קיך אַ פּאָר טעפּלעך, זעצט זיך אַװעק אָן אַ זײַט, שײלט קאַרטאָפֿלעס). איך זאָג, מע זאָל דערמאָנען משיחן. מע האָט גערעדט פֿון קנאָבל, ביסטו אָנגעקומען.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צײכנט מיטן קרײַדל). אַ סמיכות הפּרשה! דערימעך גײען די קאַטשקעס באָרװעס און גענדז אָן פּלודערן... (די טאָכטער און די יונגן לאַכן).
ע טיעמעני ־ ע: (באַלײדיקט). ער דרשנט, און זײ קװעלן אָן. טאָמער װײסטו, װאָס איז דער געלעכטער?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס־זשע? אַז מע רעדט פֿון קנאָבל, דערימעך איז װאָס?
ע טיעמעני ־ ע: זאָג איך, אַז קנאָבל איז מיט גאָלד גלײַך, און דו האָסט אַקוראַט ליב קנאָבל...
ש ימעלעס אַראָקע ר: דעריבער דאַרף קומען משיח? (קלאַפּט אין טיש). װוּ איז מײַן שער? (געפֿינט די שער). די שער איז דאָ! (ער נעמט זיך מיט דער שער שנײַדן איבער די צײכנס, כאַפּט אַראָפּ אַלע מינוט די פּאַפּירענע מאָס פֿון האַלדז, זינגט בעת־מעשׂה אַ לידל. בײדע יונגען און די טאָכטער האַלטן אונטער).
ע טיעמעני ־ ע: (זיפֿצט). אָט באַלד װעט קומען אַ זאַקוציע ― דער שײנער פּריקאַזטשיק פֿונעם שײנעם באַלעבעסל, אַ כאָליערע זאָל קומען אַף זײַן קאָפּ און אַפֿן באַלעבאָס הענט און פֿיס, און אַפֿן באַלעבאָס זונדל אױך אַ ביסל!... (בײדע יונגען לאַכן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס האָסטו צום באַלעבאָס? װאָס איז ער שולדיק, אַז ער האָט אַ דירה און מיר זיצן אין איר? (צו די יונגען, װעלכע לאַכן). טאָמער װאָלט איר זיך גענומען בעסער צו די אײַזנס? עס קומט באַלד צוגײן דעם באַלעבאָס זונדל געבן אַ מעסט אָן דעם גאַרניטער... (די יונגען טוען זיך אַ נעם צו די אײַזנס). איך האָב אים צוגעזאָגט אַף הײַנט, באַדאַרף מען האַלטן װאָרט. שימעלע סאַראָקער איז ניט פֿון יענע בעל־מלאָכות, װאָס קאַטאָרע שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק עמך... (עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומט אַרײַן סאַלאַ ־ ם אַ ן פֿײַןאַ , גלאַטער, אַ רײנער, אַן אױסגעפּוצטער פֿון קאַפּ ביז פֿיס, װי אַ ליאַלקע. שימעלע סאַראָקער באַגעגנט אים מיט אַ שמײכל). מע זאָל דערמאָנען משיחן... נאָר װאָס גערעדט פֿון אײַך.
ס אָלאָמאָ ן: (העכער האַלב גערעדט אַף רוסיש). ניעוזשעלי? (קוקט אַף בײלקען). פּאָקראַינײ מיעריע, צו גוטן?
ע טיעמעני ־ ע: װאָס־זשע, צו בײזן װעט מען אײַך חלילה דערמאָנען? װאָס האָבן מיר צו אײַך?
ס אָלאָמאָ ן: (צו דער שנײַדערן). אָטשען ראַד! )צום שנײַ־דער). און װאָס הערט זיך, דאַראָגאָי סאָסיעד, װעגן מײַן ליעטני קאָסטיום?
ש ימעלע סאַראָקע ר: אײַער זומערדיקער קאָסטיום? הלװאַי װאָלט איך שױן אַזױ זײַן באַװאָרנט מיט דירה־געלט צאָלן אײַער פּאַפּאַשע, װי איר זײַט באַװאָרנט מיט אַ זומערדיקן גאַרניטער.
ע טיעמעני ־ ע: (צום מאַן). טאָמער װאָלטסטו אים טאַקע געדברט, אַז ער זאָל דברן זײַן אָבי, אַז דער אָבי זאָל דברן דעם שײנעם פּריקאַזטשיק, ער זאָל אַזױ גוט זײַן ניט דערקוטשען מיטן דירה־געלט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (נעסט אַראָפּ פֿונעם פֿלעקל אַ זומערדיקן, נאַר ניט קײן פֿאַרענדיקן אָנצוג. צום װײַב). הערסט דאָך, אַז ער איז מבֿין כּל דיבור!... )ער מעסט אָן אַף סאָלאָמאָנען דעם װײַסן פּיד־זשאַק). אַף מיר אַזאַ יאָר, װי עס ליגט אַף אײַך אױסגעגאָסן! איך, אַז איך נעם זיך צו אַ שטיקל אַרבעט, זע איך, ס'זאָל זײַן עמך ― שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק! אַזאַ יאָר אַף מיר!
ע טיעמעני ־ ע: אָמן!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שפּיגלט זיך אין דעם פּידזשאַק). כ'װאָלט אַ בעלן געװען אין דעם קלײדער־מאַגאַזין זאָל מען אײַך דערלאַנגען אַזאַ מין שטיקל אַרבעט. נאָר װי לאַנג קרענקען זײ! שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק ― עמך!
ע טיעמעני ־ ע: אָמן!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). ברוך הוא וברוך שמו אָמן! ביסט אין שול להבֿדיל, װאָס דו האָסט זיך צעאָמנט?
ס אָלאָמאָ ן: קאָגדאַ־זשע?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װען איר'ט עס האָבן פֿאַרטיק? הלװאַי װאָלט איך שױן אַזױ גיך געװען פֿאַרטיק מיט דירה־געלט, װאָס איך דאַרף צאָלן אײַער טאַטן, און אײַער אופּראַװליאַיושטשי דערקוטשעט, לאָזט ניט לעבן!... אפֿשר װאָלט געװען אַ סבֿרה, איר זאָלט אַ רײד טאָן מיט אײַער פּאַפּאַשע, אַז...
ס אָלאָמאָ ן: (שלאָגט אים איבער). עטאָ ניע מאָיאָ דיעלאָ...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). ער זאָגט, ער מישט זיך ניט אין זײַן טאַטנס געשעפֿטן.
ס אָלאָמאָ ן: (צום שנײַדער און צו דער שנײַדערן. לאָזט ניט אַראָפּ קײן אױג פֿון בײלקען). דאָ סװידאַניאַ.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (באַגלײט אים אַרױס, נײגט זיך). דאָ סװידאַניאַ, פּראָשטשאַיטיע, לאָזט גריסן אײַער פּאַפּאַשע. זאָגט אים, אַז ער זאָל זײַן רויִק ― כ'װעל אים מיט גאָטס הילף אינגיכן מסתּמא אָפּצאָלן...
ע טיעמעני ־ ע: (שרײַט אים נאָך). און נאָך מיט גרױס דאַנק!...
ס אָלאָמאָ ן: (אַראָפּגעלאָזט דעם קאַפּ, שױן באַ דער טיר). עטאָ מעניאַ ניע קאַסאַיעטסיאַ. (אָפּ. ― עס הערשט אַ קורצע אומאַנגענעמע שטילקײט. יעדער טוט זיך זײַן אַרבעט).
ע טיעמעני ־ ע: (שײלנדיק די קאַרטאָפֿלעס). דער רוח װאָלט אים גענומען, ער זאָל זאָגן דאָרטן דעם פּאַפּאַשע אַ גוט װאָרט פֿאַר אונדז!...
מ אָטל קאַסאָ י: (פּרעסנדיק). דאָס עפּעלע פֿאַלט ניט װײַט פֿונעם בײמעלע...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (שפּײַט אַפֿן פֿינגער און אַפֿן פּרעסל). בורדזשוק בלײַבט בורדזשוק...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (לײגט אַװעק די שער. צו די יונגען). בורדזשוק? איך װאָלט אַ בעלן געװען זען, װאָס װאָלט איר געזאָגט, האָלעדראַנצעס, װען איר האָט אַ טאַטן רב אָשר פֿײַן, צי װאָלט איר בעסער געװען? גלאַט אין דער װעלט אַרײַן ― בורדזשוק! עמך! (צום װײַב). און דו פֿאַרנעמסט זיך אױך מיט „קריטיקעס“, פּעטי־מעטי? (טוט אַ קוק אַרײַן צו איר אין טאָפּ אַרײַן). טוסט, דאַכט מיר, אַן אײדעלע אַרבעט ― שײלסט קאַרטאָפֿלעס ― טאָ שײל! דו װײסט דען אַן אַנדער מאכל אַ חוץ קאַרטאָפֿלעס? (זינגט). זונטיק בולבעס! מאָנטיק בולבעס! דינסטיק בולבעס!...
ע טיעמעני ־ ע: שטײט אים ניט אָן! אפֿשר געבראָטענע טײַבעלעך מיט מאַרצעפּאַנעס? (הערט אױף צו שײלן די קאַרטאָפֿלעס. נאָר זי בראָקט זײ אַף קלײנע שטיקלעך, איבערלײגנדיק פֿון אײן טאָפּ אינעם אַנדערן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס־זשע מײנסטו? אַז גאָט װיל נאָר, קאָנען מיר נאָך הײַנט האָבן געבראָטענע טײַבעלעך מיט מאַרצעפּאַנעס... הײַנט איז דאָך דער צװײטער מײַ... הײַנט קער מען שױן װיסן. (קוקט אַפֿן װאַנט־זײגער). ניטאָ נאָך קײן צען אַזײגער. װײַטער װאָלט איך געשיקט אין באַנק אַרײַן אַ פֿרעג טאָן, װיפֿל האָט אױסגענומען מײַן בילעט...
ע טיעמעני ־ ע: כאַ־כאַ! װיפֿל ער האָט אױסגענומען? פֿריִער װער געװױר, אױב ער האָט עפּעס אױסגענומען, און דערנאָך ערשט ― „װיפֿל“?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שטעלט אָן די ברילן אַפֿן װײַב). אַזױ? חכמה מײַנע! אַז מײַן בילעט האָט אױסגענומען ― דאָס פֿאַרשפּאָר איך שױן פֿרעגן...
ע טיעמעני ־ ע: פֿון װאַנען װײסטו דאָס? עמעצער האָט דיר געשריבן אַ בריװל?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (קוקט שפּאָטיש דורך די ברילן, װי אַ מענטש, װאָס װײס עפּעס אַ סוד). אַז איר זאָלט װיסן, װאָס פֿאַר אַ חלום מיר האָט זיך הײַנטיקע נאַכט געחלומט, װאָלט איר זיך אױפֿגעהערט צו װערטלען... נאָר װאָס איז מיט אײַך צו רײדן? (צעשפּיליעט דאָס לײַבל, װאָס זעט אױס װי אַ זשילעט, בינדט אױף אַן אינעװײניקסטע קעשענע, נעסט אַרױס פֿון דאָרטן אַ פֿאַטשײלע, װוּ עס ליגט אַ געל פּאַפּירל, צעהאַקט און פֿאַרשמאָלצעװעט). אָט װעט איר הערן, װאָס פֿאַר אַ חלום עס חלומט זיך שימעלען. (אַלע װאַרפֿן די אַרבעט, גרײט אױסהערן זײַן חלום). איך האָב פֿײַנט פּוסטע חלומות! שימעלען אַז עס חלומט זיך אַ חלום, איז דאָ װאָס צו הערן! שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק עמך... (טוט אױס די ברילן). עס חלומט זיך מיר, הערט־זשע, אַז איך שטײ מיר אַזױ באַ מײַן טיש, װי איר זעט מיך אָטאָ, מיט מײַן שער און אײַזן, און שנײַד מיר צו אַ שטיקל אַרבעט. אַ געװענטענעם „פּרינץ אַלבערט“ פֿון פֿיר אַכציק אַן אַרשין. דערװײַל, אַזױ װי איך שטײ פֿאַרטראַכט מיט דער שער אין האַנט, הײב איך אױף די אױגן און טו אַ קוק, גלאַט אַזױ אין דער װעלט אַרײַן, ― דערזע איך אַ בױם אין מיטן שטוב...
ב ײלק ע: אין מיטן שטוב אַ בױם?
ש ימעלע סאַראָקע ר: און אַפֿן בױם װאַקסן רענדלעך...
ב ײלק ע: אַפֿן בױם רענדלעך?
ש ימעלע סאַראָקע ר: גאָלדענע רענדלעך. רוף איר מיך אָנעט צו דער מאַמע: עטיע־מעניע, זאָג איך, זעסט רענדלעך? זאָגט זי: איך זע. זאָג איך: װאָס־זשע שװײַגסטו? זאָגט זי: װאָס־זשע זאָל איך טאָן? זאָג איך: קריך, זײַ מוהל, אַרױף אַפֿן בױם און טרײסל, און איך װעל, זאָג איך, קלײַבן... זאָגט זי: קריך דו, װאָס עפּעס איך? זאָג איך: װאָס האָסטו מורא? ס'װעט דיר חלילה אָפּפֿאַלן? זאָגט זי: לאָז פֿון מײַנע שׂונאים פֿאַלן גאַנצע שטיקער...
ע טיעמעני ־ ע: ס'אַ ליגן. איך האָב עס ניט געזאָגט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). בהמה װאָס דו ביסט ― ס'איז דאָך אַ חלום! (צו דער טאָכטער). אָט דאָ האָסטו די קװיטאַנציע. אַז דו װעסט ענדיקן דאָס שטיקל אַרבעט אַף דער מאַשין, װעסטו זיך מטריח זײַן אין דער באַנק ― דו װײסט דאָך װוּ?...
ב ײלק ע: (אַרבעטנדיק). אין דער טשאַסנע קאָמערטשעסקי?
ש ימעלע סאַראָקע ר: טשאַסנע קאָמערטשעסקי... און װעסט זײ אָ װײַז געבן די קװיטאַנציע, ניט אַװעקגעבן, נאָר אַ װײַז געבן... און אַ פֿרעג טאָז, װיפֿל האָב איר אױסגענומען?
ע טיעמעני ־ ע: (טוענדיק איר אַרבעט). װידעראַמאָל װיפֿל“? ― אַ קאָמעדיע מיט אים!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אױפֿגעבראַכט). גוטע יאָרן, װער ס'אַ מבֿין אַף קאָמעדיעס! אַז מיר חלומט זיך אַ חלום, דערצײלט זי מיר מעשׂיות ― „אַ קאָמעדיע!“... זי מײנט, איך בין גלאַט אױפֿגעשטאַנען אינדערפֿרי פּלוצעם פֿון דער העלער הױט און האָב זיך אײַנגערעדט אַ לונג און לעבער... איך בין טאַקע אַ שנײַדער, נאָר שׂכל אַף אױסצונעמען דעם גרױסן געװינס האָב איך גלײַך מיטן גרעסטן נגיד! דאָס אַלײן איז שױן אַ בריהשאַפֿט ― האַלטן אַ בילעט עטלעכע און צװאַנציק יאָר, פּגרן פֿאַר אַ גראָשן און דעם בילעט אַ מכּה פֿאַרקױפֿן ― דאָס קאָן נאָר שימעלע סאַראָקער, אונדזער פֿאָלק שער און אײַזן עמך... (פּרעסט. זינגט בעת־מעשׂה אונטער דער נאָז עפּעס אַ ניגון. חבֿרה האַלטן אונטער. נאָך אַ פּױזע צו דער טאָכטער). האָסט שױן געענדיקט? אַצינד קאָנסטו גײן. (גיט איר איבער די קװיטאַנציע פֿאָרזיכטיק). זע נאָר, זאָלסט חלילה ניט פֿאַרלירן די קװיטאַנציע ― ס'איז געלט! און אַ סך געלט!....בײלקע אָפּ.
ע טיעמעני ־ ע: שמעון! װיפֿל באַטרעפֿט דאָס?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס?
ע טיעמעני ־ ע: אָט דאָס גרױסע געװינס, װאָס דו זאָגסט?
ש ימעלעסאַראָקע ר: (שטעלט אָן אַף איר די ברילן. און אַז איך װעל דיר זאָגן, װעסטו װיסן? צװײ מאָל הונדערט טױזנט.
ע טיעמעני ־ ע: (דערשראָקן). צװײ מאָל טױזנט הונדערט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: ניט צװײ מאָל טױזנט הונדערט, נאָר צװײ מאָל הונדערט טױזנט! אױ, אָט די װײַבער! נאָר אַ באַשרײַבונג פֿון זײ צו מאַכן, אַ קאָמעדיע מיט איר!
ע טיעמעני ־ ע: אַזױ? איז שױן גאָר מיט מיר אַ קאָמעדיע?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס דען? מיט מיר? (עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומט אַרײַן קאַלטון דער פּריקאַזטשיק, אַ שװאַרצער יונגערמאַנטשיק, אַ ביסל אַ סאָטולעװאַטער, אָנגעטאָן אין נײַס פֿון קאָפּ ביז די פֿיס. נאָר אַלצדינג הענגט אַף אים, װי אַ זאַק. אַז ער רעדט, שמײכלט ער און כאַפּט זיך אַלעמאָל באַ די לאַנגע אַרבל, קאַטשעט זײ אַרױף. רעדט אַ ביסל מיט דער סין אום גיך, שלינגט די װערטער, ניט געקײַט. אַפֿן קאָפּ איז באַ אים אַ פּליך, נאָר צוגעדעקט מיט די עטלעכע איבערגעבליבענע גלאַנצנדיקע האַר. כּסדר שװיצט ער. שימעלע סאַראַ־קער צום אַרײַנגעקומענעם). מע זאָל דערמאָנען משיחן! נאָרװאָס גערעדט פֿון אײַך.
ק אָלטו ן: כאָטשבי צום גוטן, כע־כע? (קוקט זיך אַרום אַף אַלע זײַטן).
ע טיעמעני ־ ע: װאָס־זשע? צו בײזן װעט מען פֿון אײַך רײדן?
ש ימעלע סאָראָקע ר: (װײַזט אים אַף אַ שטול). זיצט, פּאַני קאָלטון.
ק אָלטו ן: אַ דאַנק. איך בין ניט געקומען זיצן, כע־כע. איך בין געקומען פּאָ דיעלו. (קוקט זיך אַרום, זוכט עמעצן). איר װײסט שױן, מן־הסתּם, װאָס איך בין געקומען?
ע טיעמעני ־ ע: (קוקט אים נאָך, װי ער זוכט). הלװאַי װאָלטן מיר אַזױ ניט געװוּסט! װעמען זוכט איר, װאָלט איך געװאָלט װיסן ― דעם נעכטיקן טאָג?
ק אָלטו ן: (מאַכט זיך ניט הערנדיק). הײַנט איז שױן דעך צװײטער מײַ, כע־כע.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (דורכגעצױגן אַ פֿאָדעם און אַ לעק דעם פֿינגער). איך האָב אַ גוטן סימן, אַז הײַנט איז דער צװײטער מײַ, װאָרעם נעכטן איז געװען די ציִונג. (קוקט אַפֿן זײגער).
ק אָלטו ן: װאָסער ציִונג? (פֿאַררײכערט אַ גראָבן ציגאַר).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (פֿאַרהוסט זיך פֿון קאָלטונס צי־גאַר). װי טײַער צאָלט איר, פּאַני קאָלטון, פֿאַר אײַערע האָלעװעשקעס?
ק אָלטו ן: ערשטנס, רופֿט מיך ניט „פּאַני קאָלטון“, כע־כע, רופֿט מיך באַם אמתן נאָמען: יעפֿים פּאַנטעלעמאָנאָװיטש ― אַזױ רופֿן מיך אַלע.
ש ימעלע סאַראָקע ר: האָט קײן פֿאַראיבל ניט, יעפֿים פּאַנטאַלאָנאָװיטש...
ק אָלטו ן: ניט פּאַנטאַלאָנאָװיטש, נאָר פּאַנטעלעמאָנאָװיטש.
ש ימעלע סאַראָקע ר: לאָז זײַן פּאַנטעלעמאָװיטש... אין חלומות גלײבט איר? צי נײן?
ק אָלטו ן: פֿאַרװאָס ניט? אָט האָט זיך מיר אַנומלטן געחלומט, אַז מע ציט מיר אַ באַקצאָן, איז טאַקע געשטאָרבן באַ מיר אַ שװעסטער נאָך פֿריִער אײדער עס האָט זיך מיר געחלומט. אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? (קוקט זיך אַרום). װוּ איז דאָס אײַער טאָכטער, װאָס מען זעט זי ניט? (די יונגען קוק זיך איבער).
ש ימעלע סאַראָקע ר: מײַן בײלקע? זי װעט באַלד קומען. (זיפֿצט). אײַ, אַז גאָט זאָל נאָר װעלן, בין איך הײַנט אַ גבֿיר און שיט אָן אָט אַזאַ היטל מיט געלט! (װײַזט אים מיט בײדע הענט). עמך!...
ק אָלטו ן: זעט איר, דאָס װאָלט געװען אַ שׂכל און ס'װאָלט טאַקע געװען, כע־כע, זײער־זײער גוט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (קוקט אים אַן). װאָס װאָלט געװען די גוטסקײט?
ק אָלטון : װאָלט איר פֿאַרשפּאָרט, כע־כע, מיר אָפּלײגן פֿון אײן װאָך אַף דער אַנדערער און פֿון אײן חודש אַפֿן אַנדערן. נאָר פֿון װאַנעט, למשל, װעט זיך עס באַ אײַך נעמען פּלוצעם אַזאַ גבֿירישאַפֿט? אַ רײַכער פֿעטער איז באַ אײַך געשטאָרבן אין אַמעריקע? צי װאָס?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (לײגט אָפּ די אַרבעט). נײן! מײַן פֿעטער אין אַמעריקע לעבט נאָך ביז הונדערט צװאַנציק יאָר! (קוקט אַפֿן װאַנט־זײגער). אָט נאָך אַ האַלבע שעה װעלן מיר װיסן... איך האָב, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ װיגריזשנע בילעט האָב איך.
ק אָלטו ן: (איבערראַשט). איר האָט װיגריזשנע בילעטן, האָט איר, און אַז סע קומט צו דירה־געלט...
ע טיעמעני ־ ע: בילעטן? מישטײנס געזאָגט ― אײנעם אַ בילעט! אי דאָס ― ליגט ער פֿאַרזעצט און פֿאַרמשכּונט פֿון מתושלחס יאָרן... מײַנע שׂונאים מעגן דאָס פֿאַרמאָגן, װאָס ער האָט אין דעם בילעט!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: פֿונדעסטװעגן קאָן אַזאַ בילעט אױסנעמען דאָס גרױסע געװינס... קײנער װײס ניט װעמעס מאָרגן ס'איז...
ק אָלטו ן: (שטײט אױף). אױב איר מײנט דערמיט סילוקן מיר דירה־געלט, האָט איר אַ טעות, מײַן ליבער שנײַדער. קײן װיגריזשנע בילעטן געװינען ניט. בלאָטע! דאָס האָבן די קאַנטאָרן און די בענק אױסגעטראַכט. גיכער װעט אַף אײַך אײַנפֿאַלן אָט די סטעליע, זעט איר?..
ע טיעמעני ־ ע: אַ קאַץ װאַשט זיך, אַ גוטער פֿרײַנט בענטשט. פֿאַלן זאָל אַף מײַנע שׂונאים אַ דונער אין קאָפּ! ― האָסטו געהערט אַ ביסל?!...
ק אָלטו ן: ייִדענע! עס רעדט זיך אַזױ בדרך משל... מײַנע באַלעבאַטים האָבן אַ ביסל מער בילעטן, און עס האָט נאָך פֿון זײ קײן אײנער ניט געװוּנען. פֿון די זאַכן פֿאַרגעסט. איר זוכט בעסער אַן עצה, װוּ קריגט מען דירה־געלט, װאָרעם איך דאַרף אײַך זאָגן, כאָטש ס'איז מיר זײער ניט אײַנגענעם, אַז (קוקט אַפֿן זײגער) אין אַ האַלבע שעה אַרום קום איך צו אײַך מיטן סודיעבנע פּריסטאַװ און װאַרף אײַך אַרױס פֿון דער דירה... (די װערטער זײַנען װי אַ דונער. אַלע טוען זיך אַ װאָרף, בלײַבן װי געלײמט. קײנער קאַן קײן װאָרט ניט אױסרײדן, אױסער אײן עטיע־מעניע).
ע טיעמעני ־ ע: (שטײט אױף, גײט צו צו קאָלטונען. אַרױסװאַרפֿן? מיטן פּריסטאַװ? װאָס הײסט עס אַרױסװאַרפֿן? און נאָך מיט פּריסטאַװעס? הפֿקר פּעטרישקע? שמעון! װאָס שװײַגסטו אים? איך קאָן אַלײן אױך טרעפֿן צו די פֿײַנערס! איכ'ל זײ פֿרעגן, צי ס'איז טאַקע אַ יושר אַרױסװאַרפֿן שכנים, װאָס זיצן שױן עטלעכע יאָר? איכ'ל זײ...
ק אָלטו ן: (די הענט אין די קעשענעס). האָט קײן פֿאַראיבל ניט, מײַן ליבע ייִדענע! מיט די פֿײַנערס, װי איר זאָגט, קער זיך עס ניט אָן גאָרניט! ס'איז אינגאַנצן איבערגעגעבן געװאָרן צו מיר; דאָס האָב א י ך אײַנגעגעבן אַף אײַך דעם עסק, און דאָס ברענג איך צו אײַך דעם סודיעבנע פּריסטאַװ, און דאָס װאַרף איך אײַך אַרױס פֿון דער דירה, אױב איר צאָלט מיר ניט אָפּ כאָטש פֿאַר דרײַ חדשים...
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַזױ? דאָס זײַט איר גאָר? װי באַלד אַזױ, טאָ גײט־זשע מיר אין דער ערד אַרײַן! עמך ― אונדזער פֿאָלק שער און אײַזן עמך! (נעסט אים אַן הינטן פֿאַרן קאָלנער און טוט אים אַ װאָרף אַרױס פֿון דער טיר. עס דערהערט זיך דאָרט אַ שטאַרקער קלאַפּ און אַ גערעדערײַ פֿון עטלעכע קולות. אין אַ האַלבע מינוט אַרום קומען אַרײַן שמואליאַסע ־ דער קצבֿאַ , ייִד אַ גבֿר. נאָך מיטן פֿאַרטעך פֿון דער יאַטקע. נאָך אים םשהװעלװל ־ ד ע ר ב אַקאַל ייִ שטשיק , אױסגעשמירט אין הערינג. און פּער ל ד י מיטניטשקעאַ , ייִדענע, אױסגעשמירט פֿון קאָפּ ביז די פֿיס אין מעל).
ש מואליאָסע ־ קצבֿ : װער האָט דאָס געגעבן אַזאַ װאָרף אַרױס דעם שמינדער בגעץ? ער האָט אונדז אַלעמען שיִער געמזיקט! אַ גליק, װאָס איך האָב אים געגעבן אַ שטױס אָפּ צוריק, אַזױ אַז ער האָט באַ מיר געקליבן די צײן...
ש ימעלע סאַראָקער : דאָס האָב איך אים געװיזן װוּ יענע זײַט טיר געפֿינט זיך... זיצט, רב שמואל־יאָסע! זיצט, רב משה־װעלװל! װאָס הערט מען עפּעס נײַס אַף דער װעלט?
ש מואליאָסע ־ ק צ בֿ: אַ שײנעם דאַנק אײַך, װאָס איר בעט אונדז זיצן. מיר האָבן אָבער קײן צײַט ניט צו זיצן ― מיר זײַנען געקומען נאָר געלט... איר דאַרפֿט װיסן, מײַן ליבער חײט, אַז איך האָב אײַך שטענדיק געגעבן פֿלײש, ניט קײן בײנער...
מ שהװעלװ ־ ל: און איך האָב אײַך געגעבן באַקאַלײ...
ע טיעמעני ־ ע: (צו פּערלען). זיצט, פּערל, פֿאַרװאָס זיצט איר ניט?
פּ ע ר ל: אַ דאַנק, שױן גענוג געזעסן. (זעצט זיך אַװעק און מאָלט װי אַ מיל). איז מײנט, איך װאָלט געקומען? מײַנע שׂונאים און אײַערע שׂונאים און אונדזערע אַלעמענס שׂונאים זאָלן אַזױ צײַט האָבן אַ שטיקל ברױט אױפֿצועסן, װי איך האָב צײַט אַװעקצולאָזן מײַז קלײטל מיט מײַן מעל און גײן מאָנען אַלטע חובֿות מיט נעכטיקע טעג, אַז סך הכּל איז ניטאָ באַ מיר קײנער, אַף װעמען צו איבערלאָזן דאָס קלײטל אַפֿילו, טאָמער טראָגט אָן דער רוח אַ שװאַרץ יאָר טאָמער, װאָרעם דער זון איז באַ די ביכלעך, טאָג װי נאַכט ביכלעך און ביכלעך, און די טאָכטער איז אין שטוב ― אַ שטוב? װאָס שטוב? װער שטוב? מישטײנס געזאָגט, אַ חורבֿה ניט קײן שטוב! דערװײַל זע איך משה־װעלװל גײט, משה־װעלװל דער באַקאַלײשטשיק. גוט מאָרגן ― גוט יאָר. װוּהין איז? זאָגט ער: צום שנײַדער, צו שימעלע סאַראָקער נאָך געלט. פֿרעג איך אים: ער האָט שױן געלט האָט ער שױן? זאָגט ער: יאָ...
ע טיעמעני ־ ע: (צו באַקאַלײשטשיק). װאָס הײסט דאָס?
מ שהװעלװ ־ ל: (װיל אָנהײבן דערצײלן). דאָ איז אַזאַ מעשׂה: דער שדכן סאָלאָװײטשיק...
פּ ע ר ל: (לאָזט אים ניט רײדן, מאָלט). װיבאַלד אַזױ, דאַרף מען גײן, טראַכט איך מיר, װאָרעם מיר קומט ניט פֿאַר רױכװאַרג און ניט פֿאַר בריליאַנטן. מיר קומט פֿאַר מעל קומט מיר, און מעל איז דאָס נײטיקסטע פֿונעם נױטיקסטן. אָט ליגט אַ ברױט. (דערזעט אַף דער פּאָליצע אַ האַלבן ברױט; זי שטײט אױף און נעמט דאָס ברױט, האַלט אין אײן מאָלן). דאָס ברױט איז פֿון מײַן מעל געבאַקן, מײַן גוטס, מײַן בלוט, מײַן חיות, װאָס פֿאַרמאָג איך דען אַ חוץ דאָס ביסל מעל? אַז יעדער אײנציקער װעט קוטען און װעט נעמען באַ מיר מעל אַף באָרג, װאָס װעט מיר בלײַבן װאָס? װוּ װעל איר נעמען אַף אָפּצוצאָלן אין מיל אַרײַן װוּ? װער װעט מיר אױסהאַלטן מײַנע קינדער װער?...
ע טיעמעני ־ ע: שאַט! לאָזט נאָך עמעצן אױסרײדן אַ װאָרט. (צו משה־װעלװלען). װאָס האָט איר עפּעס געזאָגט דער שדכן סאָלאָװײטשיק?
מ שהװעלװ ־ ל: דער שדכן סאָלאָװײטשיק האָט מיר געזאָגט, אַז ער האָט פֿאַר אײַך געלט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). װאָס איז דאָס פֿאַר אַ שװאַרץ יאָר? עמך!
ע טיעמעני ־ ע: מײַנע צרות אַף זײַן קאָפּ!
פּ ע ר ל: בין איך שױן ניט משוגע בין איך? (עס עפֿנט זיך די טיר און עס קוסט אַרײַן סאָלאָװײטשיק דער שדכן,, אַ ייִד אין אַ קאַפּעלושל, אַפֿילו אַן אָפּגעבאַרעטעס, אַ קורץ װײטיקל, כאָטש ניט אַזױ נײַ, הױזן ברײטע נאָר קורצע, שטיװל אױסגעדרײטע).
ש ימעלע סאַראָקע ר: ברוך הבא, אַ ייִד אַ שדכן! מען זאָל דערמאָנען משיחן! נאָרװאָס, אָבער טאַקע די רגע, האָט מען דאָ גערעדט פֿון אײַך.
ס אָלאָװײטשי ק: ניעאו־זשעלי?
ע טיעמעני ־ ע: זאָגט נאָר, פּאַני סאָלאָװײטשיק, װאָס מיר נעאוזשעלי־שמעלי? װאָס האָט איר דאָס אַרױסגעלאָזט פֿאַר אַ קלאַנג אין שטאָט, אַז איר האָט פֿאַר אונדז געלט?
ס אָלאָװײטשי ק: אָט אַזױפֿיל געלט! (װײַזט מיט בײדע הענט). איר קאָנט זיך גאָר ניט פֿאָרשטעלן ― ס'איז טשטאָ ניבוד אָסאָבענע! (מאַכט מיט די פֿינגער).
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַװדאי אַ שידוך פֿאַר אונדזער טאָכטער? איך קען שױן סאָלאָװײטשיק דעם שדכן אױסגעבונדן!... (די שנײַדער־יונגען קוקן זיך איבער, נעמען זיך צו די פּרעס־אײַזנס, זיפֿצן שטאַרק).
ס אָלאָװײטשי ק: טשטאָ זאַ װאָפּראָס? נאָר אַלץ הײסט באַ אײַך אַ שידוך! דאָס אין טשטאָ ניבוד זאַמעטשאַטעלאָ ― לאָם איך אַזױ לעבן מיט אײַך און מיט אײַער װײַב, װי איך זאָג אײַך ניט קײן דבֿר שקר! איך װעל אײַך דערצײלן װער דאָס איז, און איר, אױב ס'איז אײַך ניט שטאַרק הײס, װעט איר זיך באַטראַכטן און װעט זיך אָנכאַפּן מיט בײדע הענט! אײן חסרון ― צופֿיל עולם... (צו די פֿרעמדע). איזװיניטיע, גאָספּאָדאַ! (דער קצבֿ און דער באַקאַלײשטשיק רוקן זיך אָפּ). אַף אַ זײַט. נאָר פּערל בלײַבט זיצן. סאָלאָװײטשיק גײט צו צו איר). איזװיניטיע, מאַדאַם! (זי רירט זיך ניט).
פּ ע ר ל: װאָס מיר איזװיניטיע? װער מיר מאַדאַם? איר האָט געבראַכט, זאָגט איר, געלט דעם שנײַדער, װוּ איז אײַער געלט? מיר קומט פֿאַר מעל קומט מיר, ניט פֿאַר בריליאַנטן! אָט דאָס ברױט, װאָס איר זעט, איז פֿון מײַן מעל געבאַקן, מײַן גוטס, מײַן בלוט, מײַן חיות!...
ס אָלאָװײטשי ק: (שטופּט אַװעק פֿון זיך די מיטניטשקע, װאָס הערט ניט אױף צו מאָלן). אַ מין אָנשיקעניש אָט די מיטניטשקע ― װאָזמוטיטעלנאָ! (צום באַלעבאָס). דער חתן, װאָס איך פּרעדלאַגאַיע אײַער טאָכטער, איז אַ מענטש אַ סאַבאָסטאָיאַטעלנע... ער האָט אַ טײַערע דאָלזשנאָסט... ער איז אַ פּאָלנע אופּראַװליאַיושטשע איבער אַ הױז. אָדנים סלאָװאָם, איר קענט אים גאַנץ גוט ― דאָס איז דער אופּראַװ־ליאַיושטשע פֿון דעם דאָזיקן הױז, קאָלטו ן. (באַ די שנײַדעריונגען פֿאַלן אַרױס די פּרעס־אײַזנס פֿון די הענט. עם הערט אַ סומאַ־טאָכע).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שפּרינגט אַזש אונטער). אָט דער יעפֿים פּאַנטאַלאָנאָװיטש? אָט דער פּאַסקודניאַק, װאָס כ'האָב אים נאָר־װאָס אַרױסגעשמיסן פֿון יענער זײַט טיר, שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק עמך???... (עס קומט אַן בײלקע).
ב ײלק ע: (פֿאַררױטלט, קױם װאָס זי רעדט). טאַטע! אַ גוטע בשׂורה!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (טוט זיך אַ װאָרף צו דער טאָכטער). האַ? װאָס? װיפֿל?...
ב ײלק ע: דאָס גרױסע געװינס! דאָס גרעסטע געװינס!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (נאָך צעטומלט). עטיע־מעניע! דו הערסט?
ע טיעמעני ־ ע: (אַ פּליעסק מיט די הענט). גאָט!...
פּ ע ר ל: װאָס איז שױן װײַטער װאָס? אַ נײַער אומגליק? װײ איז מיר!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אױסער זיך). ייִדן! גיט מיר אָפּ מזל טובֿ ― מײַן ביליעט האָט אױסגענומען! געװוּנען!! דאָס גרױסע געװינס!!! דעם גרעסטן פֿון אַלע געװינסן!!! (לאָזט זיך לױפֿן איבער דער שטוב).
ע טיעמעני ־ ע: װאָס נאָך האָסטו געװאָלט?
י וכבֿד ד י מ ױ ד: (פּױזע). אַז איר װעט מיך דאָס אַנדערע מאָל באַדאַרפֿן רופֿן, זאָלט איר װיסן, אַז איך הײס יוכבֿד. (אָפּ.)
פּ ע ר ל: לאָזט! לאָזט! װוּ?
ס אָלאָװײטשי ק: (שטופּט אָפּ פּערלען). איזװיניטיע, מאַדאַם! (װיל עפּעס זאָגן. אַלע איבעריקע קוקן זיך איבער אָן װערטער, שטױנען. מאָטל קאַסאָי און קאָפּל פֿאַלבאָן האָבן זיך פֿאַרשלאָגן אין אַ װינקעלע, שטײען באַטריבט, אָן לשון).
ב ײלק ע: (נאָך אַלץ אין היטעלע, פֿרײלעך אױפֿגערעגט). די גאַנצע שטאָט װײסט שױן דערפֿון... דער דירעקטאָר, דער בוכהאַלטער, די פֿײַנס... זײ קומען באַלד אַהער...
ע טיעמעני ־ ע: (אַ פּליעסק מיט די הענט). אַלע אַהער? װײ איז מיר!... (פֿון גרױס צעטומלטקײט זעצט זי זיך צו אַף אַ בענקל, װישט זיך מיטן פֿאַרטעך דעם שװײס. עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומען אַרײַן ה ימעלפֿאַרב דער בוכהאַלטער, נאָך אים― גאָלדענטאָ ־ ל ע ר דער דירעקטאָר).
ה ימעלפֿאַר ב: װוּ איז דאָ דער שנײַדער?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (טרעט אַרױס מיט גדלות). דער שנײַדער ― דאָס בין איך.
ה ימעלפֿאַר ב: (באַטראַכט דעם שטױנענדן עולם. צום שנײַ־דער). איר װײסט שױן? אײַער ביליעט, װאָס אין אונדזער באַנק, האָט אױסגענומען דאָס גרױסע געװינס. אונדזער באַנק, די טשאַסטנע קאָ־סערטשעסקי, איז די גליקלעכסטע באַנק אין דער װעלט. שױן דאָס פֿערטע מאָל, אַז אין אונדזער באַנק געװינט מען. יעדער, װער עס קױפֿט באַ אונדז אַ ביליעט, האָט אַ שאַנס צו געװינען. אָט שטײט דער דירעקטאָר, דער הער גאָלדענטאָלער אַלײן, טאָמער גלײבט איר ניט.
ג אָלדענטאָלע ר: (קוקט אַף אַלעמען. צום שנײַדער). איר זײַט דאָס דער... דער... סאַראָקער? איר װײסט שױן? (דריקט אים די האַנט). מזל טובֿ אײַך, מזל טובֿ!
פּ ע ר ל: (פֿריִער צום באַנקיר, דערנאָך צו די איבעריקע געסט). ייִדישע קינדער, איך בעט אײַך, װאָס איז דאָ געשען? װאָס פֿאַר אַ מזל טובֿ? װער איז דאָ געלעגן געװאָרן? צי חתונה געהאַט? צי אַ קנס־מאָל? צי װאָס?
ס אָלאָװײטשי ק: (שטופּט אָפּ פּערלען). איזװיניטיע, מאַדאַם! (דריקט דעם שנײַדער די האַנט). פּאָזדראַװליאַיו! (כאַפּט זיך אַרום מיט אים קושן).
ק אָלטו ן: (לױפֿט אַרײַן ניט טױט, ניט לעבעדיק). האַ? װאָס? טאַקע אַן אמת? װאָס האָב איך געזאָגט? האָט איר זיך באַדאַרפֿט אָפּעסן דאָס האַרץ?! איר קאָנט דאָ זיצן און זיצן... אָט איז דער באַלעבאָס אַלײן אױך דאָ... (עס קומט אָן ר ב אַשר פֿײַן . קאָלטון טרעט אָפּ אַף אַ זײַט, פֿאַרלירט דעם לשון).
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (גיט די האַנט דעם דירעקטאָר, װײַטער קײנעם ניט. רעדט מיט אים צװײ װערטער, װענדט זיך צום שנײַדער פֿון דער װײַטן). מזל טובֿ אײַך, הער סאַראָקער! איך בין זײער צופֿרידן, זײער צופֿרידן, װאָס באַ מיר אין מײַן שטוב האָט אײַך באַגליקט... (עס קומט אָן סאָלאָמאָן. צום זון). דו הערסט, ס'איז דאָך טאַקע אַן אמת!...
ס אַלאָטאָ ן: סקאָלקאָ? דװיעסטי טיסיאַטש?... )די אױגן בלישטשען. צום שנײַדער פֿון דער װײַטן, זוכט מיט די אױגן דעם שנײַדערס טאָכטער). פּאָזדראַװלאַיו! פּאָזדראָװלאַיו! (צו בײלקען, שאַרט עלעגאַנט מיטן פֿיסל). אָסאָבענע בין איך גליקלעך פֿאַר אײַך. אָטשען ראַד, אָטשען סטשאַסליװ, מאַדמואַזעל סאַראָקין...
ב ײלק ע: (נאָך אַלץ פֿאַררױטלט. מיט אַ שמײכל). ערשטנס, ניט סאַראָקין, נאָר סאַראָקער, און צװײטנס, װאָס איז דאָ אַזױ אַף א ײַ ך פֿאַר אַ גדולה?
ס אָלאָמאָ ן: װײַל, פּאָניטאַעעטיע לי... (װיל עפּעס זאָגן, קוקט זיך אום און דערזעט אַף זיך אָנגעשטעלט צװײ פּאָר אױגן פֿון די שנײַדעריונגען. די יונגען טרעטן אָפּ אָן אַ זײַט, רײדן שטיל צװישן זיך).
מ אָטל קאַסאָ י: נו, קאָפּל, װאָס זאָגסטו אַצינד?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: װאָס זאָל איך זאָגן? באַשערט אַ מענטשן מיטאַמאָל װערן אַ... אַ... בורזשוק! אַ מיליאָנטשיק!
מ אָטל קאַסאָ י: איך פֿאַרגין דאָס זײ מיטן גאַנצן האַרצן. װאָס װעט אָבער איצט זײַן מיט אונד ז?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: װאָס װילסטו ס'זאָל זײַן?
מ אָטל קאַסאָ י: (קוקט אים אָן אַ װײַלע(. ביסט דאָך טאַקע אַ בהמה בצורת פֿערד!...
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (צום שנײַדער). אפֿשר דאַרפֿט איר געלט? (נעמט זיך צו דער קעשענע).
ה ימעלפֿאַר ב: (שפּרינגט צו). געלט? נײן! פּאָזװאָלטיע! געלט ― באַ אונדז אין באַנק. (צום שנײַדער). איר האָט אַ קאָנטאָ באַ אונדז, קאָנטאָקורענט... (קוקט אַפֿן דירעקטאָר).
(די װײַטערדיקע רײדן אַלע אינאײנעם).
ש מואליאָסע ־ ק צ בֿ: (צו דעם שנײַדער). איז װיפֿל זאָל איך אײַך שיקן פֿלײש?
מ שהװעלװל ־ באַקאַלײשטשי ק: דאָס איז יאָ ― „אַז גאָט גיט מיטן לעפֿל, גיבן לײַטן מיטן שעפֿל“...
פּ ע ר ל: (דערהערט, אַז מע רעדט פֿון געלט, שלאָגט זי זיך צו צו רב אָשר פֿײַן, דערנאָך צום דירעקטאָר). אַזױ? מע צאָלט געלט? אַף געלט בין איך פֿאָרהאַנט ― איך בין אַן אַלמנה. מיר קומט פֿאַר מעל, אום מעל איז דאָס נײטיקסטע פֿונעם נײטיקסטן! (צײלט אַף די פֿינגער). אײן מאָל אַ רובל מיט צװאַנציק פֿאַר ראַזעװע מעל, און פֿינף און זעכציק קאָפּיקעס פֿאַר קאָרענע מעל, און נאָכאַמאָל פֿינף און זעכציק, און װידער פֿינף און זעכציק...
ס אָלאָװײטשי ק: (שלעפּט זי אָפּ). איזװיניטיע, מאַדאַם! (דערזעט סאָלאָמאָנען לעבן בײלקען. צום שנײַדער). פּאָסלושאַיטע ― האָב איך פֿאַר אײַך אַן אידעע, גאָר אַ שפּאָגל־נײַע אידעע, אָבער טשטאָ ניבוד אָסאָבענע, איך זאָל אַזױ לעבן מיט אײַך און מיט אײַער װײַב!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (װי צעדולט, לױפֿט אַרום פֿון אײנעם צום אַנדערן. שרײַט איבער אַלעמען). װאַרט נאָר אױסעט אַ װײַלע! איך װעל אײַך, איר װעל אײַך אַלעמען באַװײַזן, װער איז שימעלע סאַראָקער און װאָס שימעלע סאַראָקער קאָן, און װאָס באַטײַט שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק עמך! (צום װײַב). נו, עטיע־מעניע, װאָס זאָגסטו, אַז מיר חלומט זיך אַ חלום?
ע טיעמעני ־ ע: װאָס דען? ביסט עפּעס אַ ייִנגעלע?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (טוט אױס די ברילן. צו דער טאָכטער). קינדערלעך מײַנע!... (צענעמט די הענט. קושט זיך מיט איר. צעװײנט זיך. ― לאַנגזאַם פֿאַלט דער פֿאָרהאַנג).
סוף פֿון ערשטן אַקט.
אַ גרױס חדר, אַ מין קאַבינעט. כאַפּט דעם אָנבליק פֿון אַ מעבל־מאַגאַזין.
װאָס פֿאַראַ סאָרט מעבל ס'איז דאָ אַף דער װעלט ― געפֿינט זיך דאָ.
אַלצדינג איז נײַ, אַלצדינג גלאַנצט. דער באַלעבאָס, שימעל ע
ס אַראָקע ר, גײט אָנגעטאָן נײַ און עלעגאַנט: אַ זײַדענער כאַלאַט, נאָר־
װאָס פֿון דער נאָדל אַרױס, אַ פֿילפֿאַרביקער סאַמעטענער זשילעט מיט
גאָלדענע קנעפּלעך. אַלץ איז נײַ, פֿריש געפּרעסט. דאָס העמד שעמערירט.
דאָס בערדל איז שטאַרק אַרומגעשױרן. גאָלדענע ברילן. אָן אַ היטל. קױם
צו דערקענען דעם פֿריִעריקן שנײַדער. זײַן װײַב, עטיעמעניע ־ ―
אײַנגעטונקען אין זײַד און אין סאַמעט, אַרומגענײט מיט די בעסטע
שפּיצן־אַרבעט. אַפֿן האַלדז פּערל, אין די אױערן גרױסע דימענטענע
אױערינגלעך. אַף אַלע אַכט פֿינגער בלישטשען פֿינגערלעך. ― ער האַלט אַ
ביכל, שאָקלט זיך און לײענט, װײַזט אױס, מיט גרױס אינטערעס. זי
זיצט גלאַט אַזױ און שפּיגלט זיך אין איר צירונג.
ע טיעמעני ־ ע: (צום מאַן מיט אַ ניגון). שמעון! שמעון? (ער הערט ניט. נאָכאַמאָל מיטן אײגענעם ניגון, נאָר אַ ביסל העכער). שמעון! שמעון?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אָפּגעריסן זיך פֿונעם בוך, מאַכט איר נאָך מיטן אײגענעם ניגון, װאָס זי). „שמעון! שמעון?“ סעמיאָן מאַקאַרעװיטש, ניט שמעון!
ע טיעמעני ־ ע: סעמיאָן מאַקאַרעװיטש, װיפֿל איז אַף דײַן גילדענעם זײגער?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (נעמט אַרױס אַ גאָלדענעם זײגער). דרײַ פֿערטל אַף עלף. װאָס איז דען?
ע טיעמעני ־ ע: גאָרניט, גלאַט אַזױ. פֿאַר דרײַ װאָכן אין דער צײַט האָבן מיר נאָך ניט געװוּסט, אַז אונדזער ביליעט װעט אױסנעמען דאָס גרױסע געװינס... (קנאַקט אױס די פֿינגער יעדן באַזונדער, שפּיגלט זיך אין די בריליאַנטן. ― פּױזע). שמעון! שמעון?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (דרײט אױס דעם קאָפּ צו איר). װידעראַמאָל שמעון? קאַצענער מוח! װיפֿל מאָל אַ טאָג באַדאַרף מען דיר קלאַפּן אין קאָפּ אַרײַן „סעמיאָן מאַקאַרעװיטש“! „סעמיאָן מאַקאַרעװיטש“! „סעמיאָן מאַקאַרעװיטש“!?
ע טיעמעני ־ ע: האָב קײן פֿאַריבל ניט, סעמיאָן מאַקאַרעװיטש, װאָס טוסטו דאָרטן?
ש ימעלע סאַראָקע ר: זעסט דאָך, װאָס איך טו ― איך לײען. (קאָן ניט אָפּרײַסן זיך פֿונעם בוך).
ע טיעמעני ־ ע: איך זע, אַז דו לײענסט. איר פֿרעג: װ אָ ס דו לײענסט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: און אַז איך װעל דיר זאָגן, װעסטו װיסן? איך לײען אַ געשיכטע לײען איך.
ע טיעמעני ־ ע: װאָס פֿאַר אַ געשיכטע לײענסטו?
ש ימעלע סאַראָקע ר: ניט קײן געשיכטע, נאָר אַזױ אַ באַשרײַבונג, אַ... אַ... קריטיקע ― און טשעפּע זיך אָפּ! (שאָקלט זיך און לײענט װײַטער).
ע טיעמעני ־ ע: ביסט אַפּנים, אױפֿגעשטאַנען אַף דער לינקער זײַט. (פּױזע). װעדליק דו ביסט אין כּעס, האָב איך מורא, אַז דו לײענסט און װײסט ניט, װאָס דו לײענסט.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (האַלט נאָך אַלץ אין שאָקלען זיך). מאָל דיר, לאָז זיך דיר דאַכטן, אַז איך װײס שױן דװקא יאָ, װאָס איך לײען. איך לײען אַ קריטיקע פֿון אײנעם אַ לץ, װאָס מאַכט חוזק פֿון דער גאַנצער װעלט. און הײסן הײסט ער שלום־עליכם.
ע טיעמעני ־ ע: עליכם־שלום!... אַז ס'איז ניטאָ װאָס צו טאָן, איז דאָס אױך אַן אַרבעט! װאָס האָט ער צו דער װעלט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: צו דער װעלט האָט ער גאָרניט. נאָר ער באַשרײַבט דאָ אײנעם אַ שנײַדער, װאָס איז געװען אַמאָל אַ קבצן אין זיבן פּאָלעס און איז מיטאַמאָל אױסגעװאַקסן, געװאָרן אַ גבֿיר...
ע טיעמעני ־ ע: זײַן טאַטנס עסק! נו, און װײַטער װאָס?
ש ימעלע סאַראָקע ר: און װײַטער גאָרניט. לצעװעט ער פֿון אים אָפּ און פֿון זײַן װײַב... אַ רעכטער ממזר! אַן אמתער עמך!...
ע טיעמעני ־ ע: מײַנע צרות אַף זײַן קאָפּ! װאָס האָט ער צום װײַב?
ש ימעלע סאַראָקע ר: ער מאַכט פֿון זײ בײדן אױסצודרײען. נאָר פֿון איר, פֿון דער שנײַדעדן, מאַכט ער גאָר אַ לעמעשקע ― אַ רוח אים אין זײַט אַרײַן!
ע טיעמעני ־ ע: מאַכן זאָל זיך אים אַ מכּה ― טפֿו! איך װאָלט אַזאַ פּאַסקודסטװע אין די הענט ניט געהאַלטן... און גלאַט, װאָס איז דאָס פֿאַר אַן עובֿדה ― אַ ייִד זעצט זיך אַװעקעט אינמיטן דרינען לײענען אַ ביכל, גלײַך װי שבת נאָכן טיש, און שאָקלט זיך!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס־זשע? אַז איך װער שיִער ניט משוגע. איך זאָל האָבן עפּעס אַ טועכץ. געװױנט געװאָרן אַרבעטן ― עמך!...
ע טיעמעני ־ ע: האָסט שױן גענוג געאַרבעט. לאָזן שױן דײַנע שׂונאים אַרבעטן פֿאַר דיר! (פּױזע). שמעון! טפֿו, מײן איך סעמיאָן טאַקאַרעװיטש! װוּהין גײען מיר הײַנט אַף דער נאַכט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װילסט אפֿשר אין טרעיאַטער?
ע טיעמעני ־ ע: פֿע, טרעיאַטער! (גענעצט). סקוטשנע! איך פֿאַרשטײ ניט אַ װאָרט! מע זאָל כאָטשבי װעלן שפּילן אַף ייִדיש! בעסער אין דער „לוזיאָנע“.
ש ימעלע סאַראָקע ר: אין סינעמאַטאָגראַף מײנסטו? װאַרט אױס, אָט װעל איך מאַכן דאָס געשעפֿט מיט דער פֿילם־קאָמפּאַניע, װעלן מיר דעמאָלט שױן גײן און גײן אַלע נאַכט און אָן אַ גראָשן געלט.
ע טיעמעני ־ ע: (פֿאַרגנבֿעט). װעסט ניט זײַן ברוגז? װעל איך דיר עפּעס זאָגן.
ש ימעלע סאַראָקע ר: איך ברוגז? אַ סך מאָל בין איך ברוגז? אַבי אַ גלײַכע זאַך, קאָנסטו זאָגן.
ע טיעמעני ־ ע: מיר געפֿעלט ניט די קאָמפּאַניע מיט די צװײ זשוליקעס, װאָס דו האָסט זיך מיט זײ סקאָמפּאַניעט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: דו קענסט זײ דען, װאָס דו רופֿסט זײ זשוליקעס?
ע טיעמעני ־ ע: דערפֿאַר װאָס איך קען זײ ניט, האָב איר מורא, זײ זאָלן דיר ניט אָפּנאַרן.
ש ימעלע סאַראָקע ר: מיר? אָפּנאַרן? בלאָטע! ניט מיך נאַרט מען! איך מאַך מיט זײ אַ גוטן קאָנטראַקט! זײ זײַנען באַ מיר גוט פֿאַרצװיאָקעװעט! צװײ און צװאַנציק פּונקטן! שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק עמך!...
ע טיעמעני ־ ע: צװײ און צװאַנציק פּונקטן? און אַפֿן דרײַ און צװאַנציקסטן װעלן זײ באַ דיר צונעמען דאָס געלט, װי מיט די הענט.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שױן אין כּעס). בײַס דיר אָפּ די צונג! בהמה! הער זיך צו װאָס דו רעדסט! דו װײסט דען, װאָס דו רעדסט?
ע טיעמעני ־ ע: אָט דאָס איז דאָך די מעשׂה מיט דיר, װאָס מע קאָן מיט דיר ניט רײדן ― באַלד װערסטו אין קאַקעס!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אַ קלאַפּ מיט דער האַנט אין טיש). פּעטי־מעטי! ברענג מיך ניט אַרױס פֿון די כּלים!! (שטײט אױף, שפּאַנט אַרום עטלעכע מאָל הין און צוריק). דו פֿאַרגעסט זיך מיט װעמען דו רעדסט! דיר מאָלט זיך אױס, אַז דו רעדסט מיט שימעלע דעם שנײַדער... דו פֿאַרגעסט, אַז איך בין שױן הײַנט אױס עמך! אױס אונדזער פֿאָלק שער און אײַזן! איך בין שױן הײַנט סעמיאָן מאַקאַראָװיט ש ס אַראָקע ר, אײנער פֿון די גרעסטע, אױב ניט דער גרעסטער גבֿיר אין שטאָט!... (גײענדיק הין און צוריק גײט אים אָפּ דער כּעס). גײ, הער,
װאָס מע זאָגט אַף מיר... און די מענטשן, װאָס קומען אַרײַן צו מיר... און די געשעפֿטן, װאָס מע לײגט מיר פֿאָר ― עמך!
ע טיעמעניע: ־ באַ מיר ביסטו דער אײגענער, װאָס דו ביסט געװען...
ש ימעלע סאַראָקע ר: אָט דאָס איז טאַקע דער אומגליק! װאָלסט געמעגט האָבן כאָטש אַ ביסעלע מער דרך־ארץ...
ע טיעמעני ־ ע: אָט באַלד נעם איך אַראָפּ פֿאַר דיר דאָס היטל...
ש ימעלע סאַראָקע ד: (אַ מאַך מיט דער האַנט). װאָס איז מיט דיר צו רײדן? (פּױזע). װוּ איז ערגעץ בײלקע, מײן איך איזאַבעלעטשקע?
ע טיעמעני ־ ע: אַף װאָס דאַרפֿסטו בײלקען? מײן איך איזאַבעלעטשקען?
ש ימעלע סאַראָקע ר: איך װיל, זי זאָל מיר לײענען די פּאָטשט װיל איך.
ע טיעמעני ־ ע: װידער אַמאָל די פּאָטשט? האָסט שױן װידער באַקומען פּאָטשט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: נאָך אַ מין פּאָטשט! (װײַזט איר אַפֿן שרײַבטיש אַ באַרג מיט ניט קײן געעפֿנט בריװ).
ע טיעמעני ־ ע: נײטיקע בריװלעך! אַװדאי פֿון אַ ייִדן, װאָס מע האָט אים אַרױסגעטריבן פֿון דאָרף מיט װײַב און קינדער און פֿון אַן אַלמנה, װאָס איר מאַן האָט זיך געהאַנגען איבער איר, אָדער גאָר פֿון אַ מױד, װאָס ס'האָט זיך איר פֿאַרװאָלט חתונה האָבן און זי האָט ניט קײן נדן...
ש ימעלע סאַראָקע ר: נו, װאָס־זשע מײנסטו? איז טאַקע אַ רחמנות אַף איר, אַף דער דאָזיקער מױד.
ע טיעמעני ־ ע: באַדאַרפֿסטו, הײסט עס, באַװאָרענען די גאַנצע װעלט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַף װיפֿל איך קאָן.
ע טיעמעני ־ ע.: אָט צוליב דעם טאַקע האָט דיר גאָט געגעבן דאָס גרױסע געװינס?
ש ימעלע סאַראָקע ר: צוליב װאָס דען? צוליב דעם, מיר זאָלן עסן קאַשע מיט יױך?
ע טיעמעני ־ ע: אַף װיפֿל־זשע װעט דאָס דיר קלעקן?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שױן גאָר װײך). נאַרעלע, דאָס געשעפֿט מיט דער פֿילם־קאָמפּאַניע װעט טראָגן אַף אַלצדינג. די גאַנצע שטאָט איז מיר מקנא. ס'אַ סבֿרה גאָר, אַז סע שמעקט מיט אַ האַלבן מיליאָן... נאָר װאָס פֿאַרשטײסטו אין די מיליאָנען? עמך?...
ע טיעמעני ־ ע: גוט איז דיר, אַז דו פֿאַרשטײסט, װאָרעם דו ביסט דאָך אױסגעװאַקסן אין מיליאָנען!
ש ימעלע סאַראָקע ר: פֿונדעסטװעגן, אָט זעסטו דאָך... (זעצט זיך אַװעק צוריק אַף זײַן אָרט, צעשאָקלט זיך, קוקט אַרײַן אינעם זעלבן בוך. אין אַ װײַלע אַרום, שטיל). עטיע־מעניע! (אין אַ האַלבע מינוט אַרום נאָכאַמאָל, שױן העכער). עטיע־מעניע!
ע טיעמעני ־ ע: װאָס פֿאַר אַן עטיע־מעניע בין איך דיר? אים זאָל מען רופֿן סעמיאָן מאַקאַרעװיטש, און מיך (מאַכט אים נאָך) ― „עטיע־מעניע!“ „עטיע־מעניע!“...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (געפֿינט זיך געשלאָגן). װאָס אמת איז אמת. האָב קײן פֿאַראיבל ניט, איך האָב גאָר פֿאַרגעסן, אַז דו הײסט שױן הײַנט ערנעסטינע יעפֿימעװנע.
ע טיעמעני ־ ע: זאָגסט דאָך אַף מיר, אַז איך בין אַ קאַ־צענער מוח.
ש ימעלע סאַראָקע ר: זײער גערעכט. איך בעט דיך מחילה... װײסטו װאָס איך װעל באַ דיר בעטן, ערנעסטינע יעפֿימעװנע?
ע טיעמעני ־ ע: אַ שטײגער, װאָס װעסטו באַ מיר בעטן, סעמיאָן מאַקאַרעװיטש?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (מיט אַ רחמנות־פּנים). אַ ביסל אײַנגעמאַכטס.
ע טיעמעני ־ ע: פּלוצעם אינמיטן דרינען אײַנגעמאַכטס? (שרײַט הױך אַף אַ קול). מױד! מױ־עד? (עס עפֿנט זיך אַ זײַטיקע טיר און עס קומט אַרײַן יוכבֿד ד י מ ױ ד).
י וכבד ד י מ ױ ד: (שטעלט זיך אַװעק גרױס). מיך רופֿט איר?
ע טיעמעני ־ ע: װעמען דען רוף איך? דעם רבֿ?
י וכבֿד ד י מ ױ ד: איך האָב דען קײן אַנדער נאָמען ניט, אַ חוץ „מױד“?
ע טיעמעני ־ ע: און אַז „מױד“ ― װאָס שטײט דיר דאָ אַזױ ניט אָן? אַ חסרון, אַז מע איז אַ מױד? (גיט איר די שליסעלעך). נאַ! גײ נאָר נעם אַ שעלעכל און ברענג אײַנגעמאַכטס פֿאַרן באַלעבאָס, פֿונעם אָפֿענעם סלױ, װאָס מיט אַ שאָל צוגעדעקט און מיט אַ טיכל איבערגעבונדן.
י וכבֿד ד י מ ױ ד: (נעמט די שליסעלעך). װיפֿל זאָל איך ברענגען?
ע טיעמעני ־ ע: האָסט געדינט, זאָגסטו דאָך, אין נגידישע הײַזער, באַדאַרפֿסטו אַלײן װיסן, װיפֿל אַ נגיד עסט אײַנגעמאַכטס.
י יכבֿד ד י מ ױ ד: פֿאַראַן אַלערלײ נגידים, פֿאַראַן אַ נגיד, װאָס עסט אַפֿן שפּיץ מעסער, װי אַ פֿײגעלע, און פֿאַראַן, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, נגידים חזירים, װאָס װיפֿל זײ עסן, איז זײ קאַרג.
ע טיעמעני ־ ע: עסן זאָלן דיך שױן װערעם. אַ ביסל אַ לשון פֿון אַ מױד!
י וכבֿד ד י מ ױ ד: (לאָזט זיך גײן מיט די שליסעלעך. שטעלט זיך אָפּ אַף אַ װײַלע, צו דער באַלעבאָסטע). מע רופֿט מיך י וכבֿ ד.
ע טיעמעני ־ ע: יוכבֿד? גוט, װאָס דו האָסט מיר געזאָגט. גײ אין דער ערד אַרײַן, יוכבֿד! (יוכבֿד די מױד גײט אָפּ. ― עטיע־מעניע צום מאַן). אַן עזות פֿון אַ דינסטמױד! (שרײַט הױך). מענדל! מענדל! (עס קומט אַרײַן מענדל דער לאָקײ אין אַ פֿראַק מיט אַ װײַסן שניפּס אַף אַ הױכן קאָלנער. די ליפּן זײַנען באַ אים שװאַרץ און גראָב און פֿעט באַװאַקסן. דעם קאָפּ האַלט ער אַ ביסל אַף אַ זײַט. די הענט טעלעבענדען זיך באַ אים, װי איבעריקע).
מ ענדל דער לאַק ײ: (באַלעקט זיך). מיך רופֿט איר דאָס?
ע טיעמעני ־ ע: װעמען דען רוף איך? די רביצן? גײ נאָר גיב אַכטונג, איך האָב געשיקט די מױד נאָך אײַנגעמאַכטס. זאָל זי זיך ניט צוכאַפּן דאָרט צו שטאַרק, װי אַ הונגעריקע קאַץ צו דער סמעטענע...
מ ענדל דער לאַק ײ: (לאָזט זיך גײן און קערט זיך אום צוריק. רעדט צום באַלעבאָס). באַלעבאָס! די קנאַקערס װאַרטן דאָרטן אין פּערעדניע.
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָסערע קנאַקערס?
מ ענדל דער לאַק ײ: אָט די צװײ, װאָס פֿונעם טרעיאַטער.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (לײגט אַװעק דאָס בוך). אַ? װיגדאָרטשוק און רובינטשיק? מײַנע שותּפֿים פֿון דער פֿילם־קאָמפּאַניע? פֿאַרװאָס קומען זײ ניט אַרײַן?
מ ענדל דער לאַק ײ: (אַף די גראָבע ליפּן באַװײַזט זיך באַ אים אַ שמײכל). דערפֿאַר, װאָס איך לאָז זײ ניט.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (פֿאַרװוּנדערט). װאָס הײסט, דו לאָזט זײ ניט?
מ ענדל דער לאַק ײ: (גאַנץ ערנסט). אַזױ איז דער אײַנפֿיר באַ די נגידים. אַז עמעצער קומט, איז אױב ער גײט אָרעם געקלײ־דעט, גיט מען אים האַלדז און נאַקן און מע װאַרפֿט אים אַרױס, און אױב ער גײט שײן אָנגעטאָן, באַדאַרף מען פֿריִער דאַלאָזשען דעם באַלעבאָס, און דערנאָך ערשט, אַז דער באַלעבאָס הײסט, מע זאָל אים אַרײַנלאָזן, לאָזט מען אים אַרײַן.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שטױנט. צום װײַב). ערנעסטינע יעפֿימעװנע! װאָס זאָגסטו דערױף? עמך!...
ע טיעמעני ־ ע: (צום מאַן). װײס איך װאָס! דו האָסט זיך אַװעקגעשטעלט אױסטענהן מיט אַ משרת מיצקע דרינען, און די מױד װעט דאָרטן דערװײַלע אױפֿפֿרעסן דאָס גאַנצע אײַנגעמאַכטס. (צום מש־רת). גײ טו װאָס מע הײסט דיר!
מ ענדל דער לאַק ײ: (לאָזט זיך גײן, בלײַבט שטײן. צום באַלעבאָס). איז װאָס זאָל איך זײ זאָגן?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װעמען?
מ ענדל דער לאַק ײ: די קנאַקערס.
ש ימעלע סאַראָקע ר: גאָרניט. שיק זײ אַרײַן אַהערצוצו! (מענדל דער לאַקײ אָפּ, באַגעגנט זיך אַף דער טיר מיט יוכבֿד די מױד, טונקט אײַן זײַן פֿינגער אינעם אײַנגעמאַכטס און טוט אַ לעק. יוכבֿד טוט אים אַ זעץ איבער דער האַנט, טראָגט צו דעם באַלעבאָס דאָס אײַנגעמאַכטס און לאָזט זיך גײן, בלײַבט שטײן אַ װײַלע).
י וכבֿד ד י מ ױ ד: (צו דער באַלעבאָסטע). און װײַטער גאָרנישט?
ע טיעמעני ־ ע: (צום מאַן). װאָס איז דאָס פֿאַר אַן אָנשיקעניש? דאָס איז עפּעס אַ גאָטס שטראָף, ניט קײן מױד!.. (עס עפֿנט זיך די טיר און מענדל דער לאַקײ לאָזט אַרײַן אײנעם נאָכן אַנדערן װ יגדאָרטשוקן און רובינטשיק ן, און אַלײן גײט ער אָפּ. בײדע גײען אָנגעטאָן גרױסאַרטיק, געגאָלט װי אַרטיסטן, מיט צילינדערס אין די הענט, טראָגן הענטשקעלעך, גרױסאַרטיקע שניפּסן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שטײט אױף, נעמט אױף די אַרײַנגעקומענע זײער העפֿלעך). ברוך הבא געסט! האָט איר שױן געבראַכט מיט זיך דעם איבערגעשריבענעם קאָנטראַקט? (צום װײַב). ערנעסטינע יעפֿימעװנע! הײס געבן נאָך אײַנגעמאַכטס און אַ ביסל װישניק אױך אין אײנװעגס. (עטיע־מעניע הײבט זיך אױף אָן חשק און גײט אַלײן נאָכן װישניק מיטן פֿאַרבײַסן. שימעלע צו די יונגעלײַט). דעם קאָנטראַקט גיט אַהער, װעלן מיר אים דורכקוקן. (װיגדאָרטשוק נעמט אַרױס אַ פֿאַרשריבענעם פּאַפּיר). דאָס הײסט, דורכקוקן װעט אים מײַן טאָכטער. איך בין, ניט פֿאַר אײַך געדאַכט, קורץ אין דער עבֿרי, האָב איך אַ טעכטערל, האָט מיך גאָט געבענטשט, אַ געראָטענע, איר קענט זי ― איז זי באַ מיר מײַן גאַנצער בוכהאַלטער מיטן פּריקאַזטשיק מיטן שרײַבער מיט הכּל בכּל... לײענט און שרײַבט און חשבונט, װי אַ װאַסער... )טראָגט זײ אונטער אַ זילבערנע פּושקע מיט פּאַפּיראָסן). פּאַני רובינטשיק! פּאַני װיגדאָרטשוק! אַנו, פֿאַרזוכט אַקאָרשט פֿון די דאָזיקע פּאַפּיראָסן! ס'איז שױן אײנמאָל פּאַפּיראָסן, פֿון די אמתע עמך!... (בײ־דע יונגעלײַט הײבן זיך אױף, נעמען מיט צװײ פֿינגער צו פּאַפּיראָסן). יאָ, איז װוּ, הײסט דאָס, האַלטן מיר אין דער הגדה? זאָגט מיר, איך בעט אײַך, מײַן ליבער װיגדאָרטשוק און מײַן טײַערער רובינטשיק, װאָס איכ'ל אײַך פֿרעגן: װי קומט איר, צװײ יונגעלײַט, ― האָט קײן פֿאַראיבל ניט, װאָס איך רײד מיט אײַך אַזױ אָפֿנטלעך און פּראָסט, ― װי קומט איר צו אַזאַ גאָלדענעם עסק, װי דאָס פֿילם־געשעפֿט?
װ יגדאָרטשו ק: אָ! אין דעם איז אַ גאַנצע געשיכטע...
ר ובינטשי ק: װאָס מע קאָן זי דערצײלן אין דרײַ װערטער. מיר זײַנען, װי איר קוקט אונדז אָן...
װ יגדאָרטשו ק: (לאָזט אים ניט רײדן). לאָז מיך, איך װעל זי איבערגעבן און דרײַ װערטער. איך און מײַן חבֿר רובינטשיק זײַנען מענטשן מיט געדאַנקען.
ר ובינטשי ק: מיט קאָמבינאַציעס.
װ יגדאָרטשו ק: און מיר האָבן פֿון שטענדיק אָן געהאַט אַ שײַכות צי טעאַטער. איך, צום בײַשפּיל, בין געװען אַמאָל אַ מוזיקאַנט, און אַ באַרימטער מוזיקאַנט, געשפּילט אין אַלע טעאַטערן. און מײַן חבֿר רובינטשיק איז אױך ניט קײן אַבי־װער ― ער האָט געהאַלטן אַ פּאַריקמאַכערסקי זאַװעדיעניע און פֿלעגט גײן אין טעאַטער אַרײַן גרימירן די אַקטיאָרן. איך דאַרף אים זאָגן אין די אױגן, דעם ממזר, ― ער, אַז ער פֿאַרגרימירט עמעצן, איז עס נאַטור! דערװײַל האָט זיך געטראָפֿן אַ מעשׂה. די צײַט איז געװען שלעכט, ניט הײַנט געדאַכט, ניט פֿאַר אײַך געדאַכט, האָב איך מיר באַשטעלט אין טעאַטער־קינעמאַטאָגראַף שפּילן. איך שפּיל אַ נאַכט, איך שפּיל צװײ, איך שפּיל דרײַ, איך הײב מיך אָן צוקוקן ― װאָס איז דער שׂכל פֿונעם קינעמאַטאָגראַף? לאָזט זיך אױס, אַז ס'איז אין דעם קײן שום שׂכל...
ר ובינטשי ק: ס'אַ געלעכטער!...
װ יגדאָרטשו ק: (פֿאַרכאַפּט זיך). דאָס הײסט, דער שׂכל איז אַ גרױסער שׂכל. נאָר פֿאַר דעם, װאָס װײס דעם שׂכל, איז דער שׂכל אױס שׂכל.
ר ובינטשי ק: גאָלע גאָרניט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: איך פֿאַרשטײ ניט ― איך בין אַ פּראָסטער עמך! ממה־נפֿשך ― אָדער מילכיק, אָדער פֿלײשיק! אָדער אַהין, אָדער אַהער! און באַ אײַך קומט אױס ― אָט אַז ס'איז אַ גרױסער שׂכל, און אָט איז דאָס אַ געלעכטער, גאָר קײן שׂכל ניט, ― אַזױ אַז איך בין שױן צעדולט!...
װ יגדאָרטשו ק: (צו רובינטשיקן). שולדיק ביסטו, אַז דו שלאָגסט מיך איבער! איך װעל זײ געבן צו פֿאַרשטײן דעם שׂכל מיט אַ גאַנג...
ר ובינטשי ק: נו, גיב זײ צו פֿאַרשטײן, װער לאָזט דיך ניט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: נײן! איר דאַרפֿט װיסן, אַז מיר זײַנען גרױסע בעלנים דערױף... נאָר אַז איך בין געװען אַ... ניט הײַנט געדאַכט, אַ פּראָסטער עמך, זײַנען מיר אַלע װאָך געגאַנגען אין דער לוזיאָנע, אַבי ס'איז נאָר געװען פֿאַרװאָס. און הײַנט, זינט גאָט האָט מיך באַגליקט מיטן גרױסן געװינס, איז כּמעט ניטאָ די נאַכט װאָס מיר זאָלן ניט גײן אַהינצוצו. װאָלט איר זײער װעלן װיסן, ובפֿרט איצט, אַז איך גײ אַרײַן אין דעם מיט געלט, דעם... דעם... תּמצית (מאַכט מיט די פֿינגער). דעם שׂכל דערפֿון. דאָ מוז דאָך שטעקן עפּעס אַ קונץ, עפּעס... עפּעס... (אַ קנאַק מיט די פֿינגער). אַ מין עמך!
װ יגדאָרטשו ק: געװיס און דאָ פֿאַראַן קונץ!
ר ובינטשי ק: און נאָך װאָס פֿאַר אַ קונץ! װ יגדאָרטשו ק: (לאָזט אים ניט). לאָז זיך דינען! אָט װעל איך זײ געבן צו פֿאַרשטײן די גאַנצע זאַך אַקוראַט, זײ זײַנען אַ ייִד מיט פֿאַרשטאַנד. (רוקט זיך צו צום שנײַדער). די זאַך איז אַ פּראָסטע זאַך. האָט איר זיך צוגעקוקט, אַז אַקעגן דער סצענע, איבער דער טיר, איז פֿאַראַן אַ לאַמטערנע מיט אַ רעדל? איז אַפֿן רעדל, װאָס סע דרײט זיך דאָרט באַ דער לאַמטערנע, אָנגעצױגן אַ לענטע פֿון צעלולױד, אַ לאַנגע לענטע. (מאַכט מיט די הענט).
ר ובינטשי ק: (קוקט דעם חבֿר אין מױל אַרײַן און שאָקלט צו מיטן קאָפּ). אַ פֿילמע הײסט עס.
װ יגדאָרטשו ק: איז אַף דער פֿילמע אָפּגעפֿאָטאָגראַפֿירט אַלע בילדער, װאָס איר זעט אַפֿן לײַװנט... האָט איר עס צעקײַט?
ש ימעלע סאַראָקע ר: האָט קײן פֿאַראיבל ניט, װאַרט אָפּ אַ װײַלעטשקע. איך װיל, פֿאַרשטײט איר, אַז מײַן ייִדענע זאָל אױך זײַן דערבײַ און זאָל אױך װיסן דעם שׂכל... (דרײט זיך אױס צום װײַב, װעלכע קומט אַרײַן פֿון צװײטן חדר. נאָך איר גײט נאָך מענדל דער לאַקײ מיט אַ טאַץ. אַף דער טאַץ ― אַ קאַראַפֿין רױטע משקה מיט גלעזלעך. נאָך מענדלען גײט נאָך יוכבֿד די מױד אױך מיט אַ טאַץ. דאָס אַלץ װערט אַװעקגעשטעלט אַפֿן טיש. מענדל און יוכבֿד אָפּ).
ע טיעמעני ־ ע: אָט האָט איר װישניק, אָט שטײט אײַנגעמאַכטס. איר קאָנט נעמען, אַז איר װילט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: מע װעט נעמען, אם ירצה השם, געװיס װעט מען נעמען. (גיסט אָן אין די גלעזלעך. װענדט זיך צום װײַב). װילסט הערן דעם שׂכל פֿון „לוזיאָנע“, פֿאַרװאָס סע דרײט זיך און מיר זעען אַלצדינג אַפֿן לײַװנט, װאָס אַף דער װעלט טוט זיך אָפּ? זעץ דיך אַקאָרשט צו, װעסטו עפּעס הערן. האָסט דאָך עס ליב. דו װאָלסט דאָך דאָרט געטאָגט און גענעכטיקט!
ע טיעמעני ־ ע: און דו האָסט דאָך עס נעבעך פֿײַנט. (זעצט זיך אַװעק באַ דער זײַט אַף אַ װײכער קושעטקע, שפּאַרט זיך אָן אַף אַ זײַדן קישעלע מיט אױסגענײטע קװײטן פֿון אַלערלײ פֿאַרבן, לײגט צונױף די הענט אַזױ, מע זאָל אַרױסזען דאָס גאַנצע ביסל צירונג). נו, לאָמיר האָרבן.
װ יגדאָרטשו ק: (פֿלײַסט זיך צו זעצן מיטן פּנים קעגן דער מאַדאַם, נאָר רײדן רעדט ער צום באַלעבאָס). איז װוּ האַלטן מיר?
ר ובינטשי ק: באַ דער פֿילמע האַלטן מיר, װיִאַזױ דאָס רעדל דרײט זיך דאָרט באַ דער לאַמטערנע...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). באַ דער טיר פֿון אױבן, אַקוראַט אַקעגן דעם לײַלעך, האָסטו געזען אַ לאַמטערנע? איז דאָרטן דאָ אַ רעדל און סע דרײט זיך. (װײַזט מיט די הענט, װי סע דרײט זיך. טוט זיך אַ נעם צום קאַראַפֿין, גיסט אָן דרײַ גלעזלעך. צו די געסט). זאָל זיך עס דאָרטן דרײען. מיר'ן דערװײַל נעמען צו די ליפּן... לחײם! לאָז גאָט געבן, ס'זאָל זײַן אײנמאָל פֿאַר אַלעמאָל עמך!... (טרינקט. די געסט רירן זיך צו מיט די ליפּן). אַצינד שיסט װײַטער!
װ יגדאָרטשו ק: אַלזאָ, נאָכאַמאָל אין קורצן. (מאָלט מיט בײדע הענט). דאָ האָט איר אַ לײַװנט.
ר ובינטשי ק: אָ געװײנלעכן לײַװנט.
װ יגדאָרטשו ק: אַף דעם לײַװנט איז ניטאָ גאָרנישט.
ר ובינטשי ק: גאָלע גאָרנישט.
װ יגדאָרטשו ק: און אַף יענער זײַט לײַװנט איז אױך ניטאָ גאָרנישט.
ר ובינטשי ק: אױך גאָרנישט! (שימעלע סאַראָקער קוקט אַפֿן װײַב איבערראַשט).
ע טיעמעני ־ ע: (גלױבט ניט). דאָס װעט איר שױן דערצײלן דער באָבע אײַערער! װאָס הײסט ניטאָ גאָרנישט? מיר גײען ניט אין דער „לוזיאָנע“? עס קאָסט אונדז קאַרג געלט? אַן אַנדערער װאָלט זיך עס געװוּנטשן איך װײס אַלײן ניט װאָס, ― זאָגן זײ, אַז אַף יענער זײט לײַװנט איז ניטאָ גאָרנישט! מיר זײַנען דאָך עפּעס ניט קײן קלײנע קינדער, װאָס מע װעט אונדז דערצײלן בבֿאָ־מעשׂיות!...
װ יגדאָדטשו ק: (מטושטש, שמײכלט). האָט קײן פֿאַראיבל ניט, מאַדאַם, מיר זײַנען ספּעציאַליסטן. מיר אַרבעטן אין דעם טאָג װי נאַכט. מיר האָבן דאָס געזונט מיטן לעבן אַװעקגעלײגט דערױף.
ר ובינטשי ק: ס'איז אונדזער פּרנסה!
ש יטעלע סאַראָקע ר: (צו װיגדאָרטשוקן). בקיצור, נו, שיסט װערטער!
װ יגדאָרטשו ק: אַלזאָ ― גאָרנישט. דער רעכטער עיקר איז דאָס רעדל, װאָס דאָרט אַקעגן, באַ דער לאַמטערנע. (דרײט זיך אױס מיטן פּנים צוריק, װײַזט מיט דער האַנט אַף דער טיר. אַלע דרײען זיך אױס צו דער טיר). דאָרט, װוּ עס דרײט זיך די לענטע...
ר ובינטשי ק: (דרײט מיט דער האַנט). די פֿילמע הײסט עס... (עס עפֿנט זיך די טיר און אין דער מינוט קומט פֿאָר אַזאַ מין סצענע: עטלעכע ייִדן רײַסן זיך אַרײַנצוגײן, מענדל דער לאַקײ האַלט זײ אָפּ מיט בײדע הענט).
מ ענדל דער לאַק ײ: האָט צײַט אײן מינוט, ביז איכ'ל דאַלאָזשען.
ד י ייִד ן: (אַלע אינאײנעם). װאָס מיר דאַלאָזשען? װער מיר דאַלאָזשען? מיר דאַרפֿן האָבן אַ נדבֿה. אַף דער היגער תּלמוד־תּורה!
ש ימעלע סאָראָקע ר: (שרײַט צום לאַקײ). נאַרישער מענדיוק, אַ רוח אין דײַן פֿאָרנט און מיטן אַרײַן! װאָס האָסטו צו די ייִדן? לאָז זײ אַרײַן! (מענדל טרעט אָפּ, נאָר ער באַװײַזט די ייִדן מיט דער האַנט אַפֿן קאָפּ, זײ זאָלן אױסטאָן די היטלען. די ייִדן קװענקלען זיך, צי זאָלן זײ אױסטאָן די היטלען, צי ניט. אַ פּאָר האָבן אױסגעטאָן, די איבעריקע נאָך ניט. גײען לאַנגזאַם).
ע טיעמעני ־ ע: (צו די ייִדן). װאָס'ט איר זאָגן?
ש ימעלע סאַראָקע ר: זיצט. איר קאָנט גײן אין די היטלען. מיר זײַנען נאָך ניט קײן גױיִם. מיר זײַנען נאָך ייִדן דערװײַלע. (די ייִדן װערן אַ ביסל שטאַרקער באַ זיך, זעצן זיך אַװעק. אײנער פֿון זײ, דער גבאי ראשון, װענדעט זיך צום שנײַדער).
ג באי ראשו ן. מיר זײַנען געקומען צו אײַך, רב שמעון, אַזױ װי מיר האָבן געהערט פֿון אײַך, אַז זינט גאָט האָט אײַך געהאָלפֿן, הערט איר ניט אױף צו געבן, זײַנען מיר, די גבאָים פֿון דער היגער תּלמוד־תּורה, און מיר דאַרפֿן אַ נדבֿה דאַרפֿן מיר...
ע טיעמעני ־ ע: (נעמט זיך צו דער קעשענע. צו די ייִדן). צו װאָס אַזאַ לאַנגע הקדמה? זאָגט, אַז איר װילט אַ נדבֿה, װעט מען אײַך געבן... אױסגאָב װעט זיך געפֿינען באַ אײַך?
ד י ייִד ן: (פֿרײלעך. אַלע אינאײנעם). פֿון װיפֿל?
ע טיעמעני ־ ע: (ציט אַרױס אַ זילבערנע מטבע). פֿון אַ פֿערציקער. (די ייִדן איבערראַשט, קוקן אײנער אַפֿן אַנדערן, בלײַבן אָן לשון).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (כאַפּט זיך אױף, װערט אַלערלײ קאָלירן, װיל אױסגיסן זײַן צאָרן אַפֿן װײַב, נאָר ער האַלט זיך אײַן, רעדט צו די ייִדן מיט אַ געלעכטער). מײַן ייִדענע האָט ניט אײַנגעהערט, כאַ־כאַ, אַז איר זײַט די גבאָים פֿון דער היגער תּלמוד־תּורה. זי האָט אַפּנים, געמײנט גלאַט אַזױ אַ נדבֿה פֿאַר אַ ייִדן... קומט, איך װעל אײַך געבן. (נעמט אַרױס אַ קלײן שליסעלע פֿון דער זשילעט־קעשענע, גײט צו צו דער אײַזערנער שאַפֿע, פּאָרעט זיך אַ װײַלע, נעמט אַרױס אַ פּעקל, פֿיר פֿינף־און־צװאַנציקער, און טראָגט עס צו צו די ייִדן). נאַט. אָט האָט איר אַ נדבֿה און שרײַבט אַרײַן אין בוך אַרײַן מײַן נאָמען, מײַן אמתן ייִדישן נאָמען ― שמעון בר′ מאיר סאַראָקער שענקט פֿאַר דער היגער תּלמוד־תּורה אַ הונדערטער. (די ייִדן שטײען אױף אַלע איבערראַשט, דאַנקען אים זײער. אײנער פֿון זײ געפֿינט זיך צו זאָגן קױם עטלעכע װערטער).
ג באי ראשו ן: רב שמעון! מיר זאָגן שהחינו וקימנו והגיענו לזמן הזה. זינט די היגע תּלמוד־תּורה איז אַ תּלמוד־תּורה, איז דאָס דער ערשטער הונדערטער. זאָל אײַך גאָט געבן הונדערט יאָר גליק און הצלחה און אַלדאָס גוטס ― אָמן.
ד י ייִד ן: (אַלע). ברכה און הצלחה ― אָמן. (געזעגענען זיך אָפּ פֿרײַנטלעך און גײען אָפּ. די שטימונג איז אַ געשלאָגענע. עטיע־מעניע פֿײַערט. שימעלע פֿילט זיך ניט גוט, שפּאַנט אַרום, בלײַבט שטײן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צו זיך אַלײן). יאָ־יאָ. אַ גװאַלדאָװנער שׂכל!... מענטשן טראַכטן צו לענטע... לײַװנט... פֿילם... און דאָס לעבט! דאָס רירט זיך! עמך! (צו די יונגעלײַט). איז װוּ האַלטן מיר, הײסט דאָס? יאָ, מיר זאָלן ניט פֿאַרגעסן. ס'איז פֿאַראַן נאָך אַ פּונקט, װאָס מײַן װײַב װעט ניט דורכלאָזן בשום אופֿן! (צום װײַב). ערנעסטינע יעפֿימעװנע! איך װיל, אַז אין קאָנטראַקט זאָל שטײן בפֿירוש, אַז דו און איך און אונדזערע פֿרײַנט, למשל, האָבן דאָס רעכט צו גײן אין װאָס פֿאַר אַ טרעיאַטער מיר װילן, און װען מיר װילן, סײַ באַטאָג, סײַ באַנאַכט, בחינם, אָן אַ שום געצאָלטס, הײסט עס.
ע טיעמעני ־ ע: (פֿאַרברעכט די הענט). אַ שײנע מעשׂה! סע שטײט נאָך גאָרניט אין קאָנטראַקט אַפֿילו?!
װ יגדאָרטשו ק: מע האָט פֿאַרגעסן אַרײַנשטעלן.
ר ובינטשי ק: מאַדאַם! מע האָט גערעדט ― איז גענוג.
ע טיעמעני ־ ע: (לאָזט אױס איר כּעס צו אים). אַזױ זאָגט א יר ? און אַז ס'װעט קומען צו עפּעס, װעט איר נאָכדעם זאָגן, איר װײסט ניט!... מיר קענען אײַערע לײַט! מיר זײַנען אױך מבֿינים אַף אַ טשאַד!
ש ימעלע סאַראָקע ר: זאָגסטו, מע זאָל עס אַרײַנשטעלן? איך זאָג אױך ― אַרײַנשטעלן. (צו װיגדאָרטשוקן, װײַזט אים אָן אַפֿן שרײַבטיש). פֿאַרקאַטשעט, זײַט מוחל, די אַרבל און שרײַבט אַרײַן.
װ יגדאָרטשו ק: (טוט זיך אַ װאָרף צום שרײַבטיש. שרײַבט צו אַפֿן פּאַפּיר, דערנאָך לײענט ער). „מיר, די אונטערגעשריבענע, גיבן צו נאָר אַ פּונקט, אַז דער הער סאַראָקער, די מאַדאַם סאַראָקער, אָדער װער פֿון זײער פֿאַמיליע, האָט דאָס רעכט, סײַ באַטאָג, סײַ באַנאַכט, אַרײַנצוקומען און זיצן אין יעדן פֿון אונדזערע טעאַטער־קינעמאַטאָ־גראַפֿן בחינם, אָן געלט“. צופֿרידן? (שימעלע קוקט אַפֿן װײַב).
ע טיעמעני ־ ע: איך װיל, אַז אין קאָנטראַקט זאָל שטײן מײַן שװעסטער פֿײגל אױך.
װ יגדאָרטשו ק: מאַדאַם! סע שטײט דאָך „די פֿאַמיליע סאַראָקער“!
ע טיעמעני ־ ע: איר פֿאַמיליע איז ניט סאַראָקער, איר פֿאַמיליע איז װישקראָבענקאָ.
ר ובינטשי ק: די מאַדאַם זײַנען גערעכט.
ש ימעלע סאַראָקע ר: װיבאַלד אַזױ, טאָ שטעלט אַרײַן אַלע פֿרײַנט און באַקאַנטע...
ע טיעמעני ־ ע: (כאַפּט זיך אױף). באַקאַנטע? אָט האָסטו דיר נאָך, טאָמער איז קאַרג! אַ מכּה זײ ― זײ זײַנען ניט קראַנק צאָלן!
ר ובינטשי ק: די מאַדאַם זײַנען פֿאָלקאָם גערעכט. (צום חבֿר). שרײַב אַרײַן מאַדאַם װישקראָבענקאָ מיט אירע קינדער.
ע טיעמעני ־ ע: נײן; זי יאָ, די קינדער ניט. זי האָט קינדער ― מעג אַף זײ קומען אַן אױסכאַפּעניש! אײן שאַרלאַטאַן גרעסער פֿונעם אַנדערן...
ר ובינטשי ק: די מאַדאַם זײַנען פֿולשטענדיק גערעכט! שרײַב מאַדאַם װישקראָבענקאָ ― און אַן עק.
ע טיעמעני ־ ע: װאָסער מאַדאַם? אָ שײנע מאַדאַם! נעבעך אַן עניטע, אַן אבֿיונטע, אַז אָך און װײ איז איר! (עס קוסט אָן בײלקע, אָנגעטאָן פּראָסט װי אַלע מאָל).
ש ימעלעסאַראָקע ר: גוט, װאָס דו ביסט דאָ. קום אַהער, װעסטו מיר איבערלײענען דעם קאָנטראַקט, צי ס'איז אַלצדינג דאָ, װאָס מיר האָבן נעכטן אָפּגערעדט? (בײדע יונגעלײַט שטײען אױף, גריסן בײלקען, דערלאַנגען איר דעם קאָנטראַקט און זעצן זיך צוריק אַװעק).
ב ײלק ע: (נעמט דעם קאָנטראַקט). מעג איך עס לײענען פֿאַר זיך? (זעצט זיך אַװעק אין אַ שטול, לײענט פֿאַר זיך).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צו די יונגעלײַט, שטיל). זי קאָן שױן דװקא גוט!... ייִדיש און רוסיש און דײַטש, און װאָס איר װילט!... (עס קומט אַרײַן מענדל דער לאַקײ מיט אַ בוקעט).
מ ענדל דער לאַק ײ: צו איזאַבעלאַ סעמיאָנאָװנאַ מיט אַ קאַרטל.
ב ײלק ע: צו מיר? (נעמט די בלומען).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צופֿרידן). בלומען? פֿון װעמען איז?
ב ײלק ע: (לײענט דאָס קאַרטל). סאָלאָמאָן אָסקאַראָװיטש פֿײַן. כאַ־כאַ־כאַ!
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס־זשע איז דער געלעכטער? (צום לאַקײ). קאָנסט גײן. (מענדל אָפּ).
ב ײלק ע: װאָס־זשע? ס'איז ניט קײן געלעכטער? װאָס איז גאָר פּלוצעם פֿאַר מתּנות ― בלומען? װוּ איז ער געװען פֿאַר דרײַ װאָכן אין דער צײַט, געדענקסט? אַז מע האָט באַ אים געבעטן אַ טובֿה, ער זאָל זאָגן אַ גוט װאָרט צו זײַן פֿאָטער װעגן דירה־געלט, האָט ער פֿאַרקנײטשט מיט די פּלײצעס (מאַכט אים נאָך) ― „עטאָ דאָ מעניאַ ניע קאַסאַיעט־כיאַ!“... (גיט איבער דעם פֿאָטער די פּאַפּירן). דער קאָנטראַקט איז געשריבן אַזױ, װי מע האָט גערעדט. (װײַזט אַפֿן פּאַק בריװ, װאָס אַפֿן טיש). אָט דאָס איז די הײַנטיקע פּאָטשט? (נעמט די בריװ צו זיך). איך נעם עס צו זיך, דאָרט װעל איך איבערלײענען די פּאָטשט און װעל דיר נאָכדעם איבערגעבן. (פֿאַרנײגט זיך צו די יונגעלײַט, װעלכע כאַפּן זיך אױף מיט אַ טראַסק. ― בײלקע אָפּ).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צו די יונגעלײַט). אַ מאָדנע מײדל באַ מיר!... אַן אַנדערע אַף איר אָרט אין אַזאַ ראָסקאָש!... באַ אַזאַ עשירות!...
ע םיעמעני ־ ע: זאָג כאָטש: קײן עין־הרע ניט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַ קלײדל, אַ בורנעסל, אַ היטעלע אַ נײַס, אַז מע װיל איר קױפֿן, קומט אָן מיט גרינע װערעם.― זי װיל ניט! װאָס'ט איר טאָן? (בײדע יונגעלײַט זײַנען נתפּעל). װאָס דאַרפֿט איר מער, מע רעדט איר שידוכים ― די שענסטע, די גרעסטע ― װיל זי ניט הערן, ניט זען... שטעלט אײַך פֿאָר ― רב אָשר פֿײַן האָט איר געהאָרכט מן־הסתּם? װיל ער מיט מיר אַ שידוך טאָן ― ער שטאַרבט! דאָס הײסט, ניט אַזױ ער װיל דעם שידוך, װי זײַן זון, און ניט אַזױ זײַן זון, װי איך װאָלט אַ בעלן געװען זיך משדך זײַן מיט אַזאַ ייִדן װי פֿײַן, װאָס איך בין אַמאָל געװען זײַנער אַ שכן...
ע טיעמעני ־ ע: זאָג כאָטש: ניט הײַנט געדאַכט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: איז דאָך גוט? אַיאָ? אַז ער װיל, און דער זון װיל, און איך װיל אױך, װאָלט מען דאָך געקאָנט ברעכן טעלער און אַ סוף? ― זאָגט זי אָבער: לא! זי װעט זיך באַטראַכטן. (בײדע יונגעלײַט זײַנען נתפּעל ― עס באַװײַזט זיך מענדל דער לאַקײ).
מ ענדל דער לאַק ײ: (קײַט). דער שלים־מזל איז שױן װידער דאָ.
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָסער שלים־מזל?
מ ענדל דער לאַק ײ: סאָלאָװײטשיק דער שדכן.
ש ימעלע סאַראָקע ר: סאָלאָװײטשיק? װוּ איז ער?
מ ענדל דער לאַק ײ: דאָרט איז ער, אין פּערעדניע.
ש ימעלע סאַראָקע ר: פֿאַרװאָס גײט ער ניט אַרײַן?
מ ענדל דער לאַק ײ: איך האָב דאָך אײַך געזאָגט שױן, אַז איך בין ניט דאָס ערשטע יאָר אין נגידישע הײַזער, און באַ די נגידים איז דער אײַנפֿיר, אַז...
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַז מע דאַרף פֿריִער דאַלאָזשען? נו, האָסטו דאָך מיר שױן דאַלאָזשעט. אַצינדערט גײ רוף אים אַרײַן. (מענדל אָפּ). אױ, אָט די פּאָראַדקעס מיט די צערעמאָניעט, הערט איך, באַ די סטעקראַטן, צװישן אונדז גערעדט, גאָט זאָל ניט שטראָפֿן פֿאַר די רײד!... (עס עפֿנט זיך די טיר ברײט, מענדל דער לאַקײ לאָזט אַרײַן סאָלאָװײטשיקן דעם שדכן, מאַכט צו די טיר, גײט אָפּ). ברוך הבא, אַ ייִד אַ שדכן! מע זאָל דערמאָנען משיחן. זיצט, פּאַני סאָלאָװײטשיק.
ס אָלאָװײטשי ק: סאַראַ היץ הײַנט ― טשטאָ ניבוד אָסאָבענע! (באַטראַכט די יונגעלײַט). און װער זײַנען אָט די ייִדן? עפּעס זײער קענטלעך! (דערמאָנט זיך). אַ? דאָס זײַנען די דאָזיקע? פֿונעם טעאַטער? דאָס האָט איר מיט זײ געמאַכט דאָס געשעפֿט, װאָס די שטאָט קלינגט מיט דעם? (גיט זײ די האַנט) װאָס־זשע מאַכט איר? מע זאָגט, אַז איר זשעברעװעט געלט? (װײַזט מיט בײדע הענט).
װ יגדאָרטשו ק: ע! מע זשעברעװעט געלט! גאָרנישט, מהכתּיתי, מע האָט פּרנסה.
ר ובינטשי ק: און מע לײגט אָפּ אַ קערבל.
ס אָלאָװײטשי ק: (צום שנײַדער). װײס איך, װאָס הערט איר זײ! איר פֿרעגט מיך ! ס'איז אַ גאָלדן געשעפֿט! ס'איז אַ ברונען, װאָס שעפּט זיך ניט אױס! מענטשן װערן נתעשר ― זאָגן זײ, מע לײגט אָפּ אַ קערבל! (בײדע יונגעלײַט װערן ברײטער װי לענגער).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום שדכן). זאָגט איר, אַז מע װײס שױן אין שטאָט פֿונעם פֿילם־געשעפֿט, װאָס איך מאַך? אפֿשר װעט איר פֿאַרזוכן אונדזער װישניק? (גיסט אים אָן אַ גלעזל).
ס אָלאָװײטשי ק: טשטאָ זאַ װאַפּראָס! אַלע װײסן און אַלע רײדן און אַלע זײַנען אײַך מקנא. (טרינקט אױס און פֿאַרבײַסט).
ש ימעלע סאַראָקע ר: מקנא?
ס אָלאָװײטשי ק: איך זאָל אַזױ לעבן מיט אײַך און מיט אײַער װײַב! װאָס־זשע? כ'װעל אױסטראַכטן? מע שמועסט גאָר, אַז איר װערט אַ מיליאָנער... הלװאַי, זאָל אײַך גאָט העלפֿן! (צו די יונגעלײַט). סעמיאָן מאַקאַרעװיטש איז אַ מענטש, װאָס האָבן ליב אַלײן גראָב צו פֿאַרדינען, און עס אַרט זײ ניט, אַז יענער פֿאַרדינט אױך. װי פֿאָניע זאָגט: לעבען און לעבען לאַסע ן... (צום שנײַדער). ס'איז אײַך איצטער אַװעק דאָס גליק, סעמיאָן מאַקאַרעװיטש, װעט דאָס שױן אײַך גײן און גײן, װי אין פּסוק שטײט: החילות לנפּול, נפּול תּפּול...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). דו הערסט װערטער? (גיסט אים אָן נאָך אַ גלעזל).
ע טיעמעני ־ ע: (קוקט אַפֿן פֿלעשל). איך הער, איך בין ניט טױב! (צום שדכן). װאָס הערט זיך בעסער פֿון יענע ם געשעפֿט, װאָס מיר װײסן?...
ס אָלאָװײטשי ק: (צו דער שנײַדערן). װאָס זאָל זיך הערן, מאַדאַם? אַף אַלע ייִדישע קינדער געזאָגט געװאָרן! (צום שנײַדער און צו דער שנײַדערן). אַז סאָלאָװײטשיקן פֿאַלט אײַן אַן אידעע, מעג זיך שױן איבערקערן די װעלט, װעט ער זי דורכפֿירן... אָט דאָס גײ איך פֿון דאָרט; טאַקע, פֿון די רעסטאָקראַטן... אַ פּריִאָם האָב איך געהאַט ― „מאָיאָ פּאָטשטעניע“, און „סאַדיטיעס“, און „פּאַפּיראָסן“, און „לעמאָנאַד“... מחמת די היץ איז טרוקן אין מױל ― טשטאָ ניבוד אָסאָבענע!... (טרינקט אױס אַ צװײטן מאָל, פֿאַרבײַסט. שימעלע טראָגט אים אונטער די פּושקע פּאַפּיראָסן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: הכּלל, גײט איר דאָס פֿון די פֿײַנערס. איז װוּ האַלט דאָס דאָרטן אין רער ספֿירה?
ס אָלאָװײטשי ק: עס האַלט שױן גוט! הלװאַי װאָלט איך שױן אַזױ געהאַלטן מיט אַלע מײַנע פּאַרטיעס, װאָס איך פֿיר... סאָלאָװײטשיקן, אַז עס פֿאַלט אים אײַן אַן אידעע! (פֿאַררײכערט דעם פּאַפּיראָס) אױב ס'איז אײַך ניט שטאַרק הײס, װעל איך אײַך דערצײלן מײַן הײַנטיקן װיזיט, װיִאַזױ איך בין געקומען, און װאָס איך האָב געזאָגט, און װאָס זײ האָבן געזאָגט, און װאָס איך האָב זײ געענטפֿערט, און װאָס זײ האָבן מיר געענטפֿערט ― אונדזער גאַנצן ראַזגאַװאָר. (פֿאַרקאַטשעט די אַרבל, איז גרײט צעלײגן אַף טעלערלעך).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (האָט ניט קײן געדולד). װאָס טױג מיר, פּאַני סאָלאָװײטשיק, ראַזגאָװאָרן? איר װײסט דאָך, אַז איך בין אַ פּראָסטער עמך בין איך, און כ'האָב ליב אָגיל ואשׂמח ― אױפֿגענײט און אױסגעפּרעסט. איר זאָגט מיר די לעצטע שורה. דעם רעכטן שפּיץ!
ס אָלאָװײטשי ק: דער רעכטער שפּיץ איז ― זײ װעלן אײַך אײַנלאַדן צו זיך אַף אַ װיזיט. דאָרט װעט זײַן די גאַנצע ריסטאָקראַטיע... נאָר קודם װעלן זײ זײַן באַ אײַך מיט אַ װיזיט, און אפֿשר נאָך הײַנט. דאָס קאָן סאָלאָװײטשיק!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). דו הערסט? (שטיל). מע דאַרף צוגרײטן כּל המינים פֿאַרבײַסעכצן... (צום שדכן). זײַט איר זיכער, אַז זײ װעלן דאָ זײַן?
ס אָלאָװײטשי ק: (פֿאַרטרינקט דעם אײַנגעמאַכטס). אַזױ װי איר בין זיכער, אַז מע רופֿט מיך סאָלאָװײטשיק.
ש ימעלע סאַראָקע ר: און דער „יאַט“ אױך מיט זײ?
ס אָלאָװײטשי ק: (דאָס לעצטן ביסל אײַנגעמאַכטס). טשטאָ זאַ װאַפּראָס?
ש ימעלע סאַראָקע ר: ער טאַקע, דער אַלטער הײסט עס, האָט אײַך אַלײן געזאָגט?
ס אָלאָװײטשי ק: טאַקע ער אַלײן, דער אַלטער הײסט עס, האָט דאָס מיר געזאָגט: „מיר'ן זײַן, זאָגט ער, באַם הער סאַראָקער מיט אַ װיזיט, זאָגט ער, אפֿשר נאָך הײַנט, ― פֿאָרט, זאָגט ער, געװען אַמאָל אונדזערער אַ שכן“...
ש ימעלע סאַראָקע ר: טאַקע מיט דעם לשון? (צום װײַב). גײ, זע, ס'זאָל זײַן אַלצדינג... (עטיע־מעניע אָפּ).
ס אָלאָװײטשי ק: טאַקע מיט דעם לשון און מיט די װערטער ― איך זאָל אַזױ לעבן מיט אײַך און מיט אײַער װײַב!... װאָס מײנט איר ― סאָלאָװײטשיק איז עפּעס אַ ייִנגעלע?... ניש־מער, איך האָב מיט אײַך צו רײדן נאָך אַ פּאָר װערטער אױג אַף אױג. (צו די יונגעלײַט). איזװיניטיע!... (נעמט שימעלען אַף אַ זײַט). שלשה דבֿרים ― צװײ װערטער. (בײדע שטײען נאָענט צו דער ראַמפּע).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום שדכן). איך װײס פֿריִער, װאָס איר װילט מיר זאָגן. איר װילט רײדן מיט מיר מכּוחן נדן, װיפֿל איך גיב?
ס אָלאָװײטשי ק: (רעדט שטיל). זאָלט איר מיר געזונט זײַן, װאָס פֿאַר אַ חכם איר זײַט! און איר מײנט אַװדאי, אַז דאָס װילן זײ װיסן? אָדער דער חתן? באָזשע סאָכראַני! גלאַט אַזױ... װיבאַלד עס האַלט שױן אַזױ נאָענט, אָט־אָט, איז טאָמער, פּאָניטאַיעטיע, מע טוט מיך אַ פֿרעג, זאָל איך ניט בלײַבן שטײן, װי אַ לײמענער גולם...
ש ימעלע סאַראָקע ר: איך װײס גאַנץ גוט, זי איז באַ מיר אײנע, און איבער הונדערט און צװאַנציק יאָר איז עס אינגאַנצן אירס...
ס אָלאָװײטשי ק: פֿונדעסטװעגן, באָלי־מעני?...
ש ימעלע סאַראָקע ר: פֿופֿציק טױזנט ליגט גרײט אין טשאַסנע קאָמערטשעסקי באַנק, דאָס הײסט, ליגן ליגט דאָרטן דרײַ מאָל פֿופֿציק טױזנט, נאָר פֿופֿציק טױזנט ― דאָס איז פֿאַר דער טאָכטער באַזונדער, און אַזױ װי זי איז באַ מיר אײנע, איז איבער הונדערט צװאַנציק יאָר, אַז מע װעט אַ רוף טאָן אַהין, זײַט־זשע מוחל, עמך... (בײדע יונגעלײַט הערן זיך צו).
ס אָלאָװײטשי ק: (שלאָגט אים איבער). טשעפּוכאַ! װער רעדט פֿון אַזעלכע זאַכן? איר װעט נאָך, אם ירצה השם, לעבן און לעבן! איר דאַרפֿט לעבן, װאָרעם איר טוט אַ סך גוטס. מע װײס ― גוטס לאָזט זיך הערן... סליעדאָװאַטעלנאָ, פֿופֿציק טױזנט ― דאָס איז מזומן?
ש ימעלע סאַראָקע ר: קלאַפּ און צײל. באַ מיר איז ניטאָ קײן מאַניפֿאָרגעס, פּוסטע דיבורים, צוזאָגעכצן. באַ מיר, אַז איך זאָג געבן, גיב איך. עס איז, פֿאַרשטײט איר מיך, עמך!...
ס אָלאָװײטשי ק: אָדנים סלאָװאָם ― מיר האָבן שױן פֿון אַלצדינג אָפּגערעדט. סליעדאָװאַטעלנאָ, קאָן איך שױן גײן װײַטער. איך דאַרף נאָך לױפֿן און לױפֿן, רײדן און רײדן. זײַט מיר געזונט און מאַכט גוטע געשעפֿטן! פּראָשטשאַיטיע! אם ירצה השם, אינגיכן אַף אַ קנס־מאָל... (צו די צװײ שותּפֿים). אײַך װינטש איך צו האַלבע מיליאָן אַף אַ חלק, און אײַער שותּף ― אַ גאַנצן מיליאָן! דאָסװידאַניאַ, פּראָשטשאַיטיע! (אָפּ).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צו די יונגעלײַט). האָט קײן פֿאַראיבל ניט ― באַ מיר אַ שטוב, קײן עין הרע, אַלע מאָל נײַע מענטשן מיט נײַע געשעפֿטן... איצט דאַרף מען זיך אַ נעם טאָן צו אונדזער אײ־גענעס געשעפֿט. (טוט אָן די ברילן, פֿאַרקאַטשעט די אַרבל, גײט צום טיש). באַדאַרף מען, הײסט עס, טאָן אַ דעליקאַטע אַרבעט ― לײגן דעם טאַטן. (שרײַבט זיך אונטער אַפֿן פּאַפּיר. נאָך אים שרײַבן זיך אונטער בײדע שותּפֿים). און איצט באַדאַרף מען, הײסט עס, אײַך געבן די ממתּקים... דאָס ביסל מינץ... (גײט צו דער אײַזערנער קאַסע). דאַרף איך אײַך זאָגן, מײַנע ליבע שותּפֿים, אַז קײן מזומן געלט, ניט אױסגערעדט זאָל זײַן, האָב איך ניט... אַן אײַזערנע קאַסע האָב איך טאַקע, נאָר אַזעלכע געלטער האַלט איך ניט באַ זיך אינדערהײם. דערױף איז דאָ, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ באַנק... (עפֿנט אױף די קאַסע, נעמט אַרױס אַ טשעק־ביכל). די טשאַסנע קאָמערטשעסקי באַנק. דאָרטן האַלט איך מײַן גאַנצן קאַפּיטאַל, און װען איך דאַרף, און װיפֿל איך באַדאַרף ― שרײַב איך אױסעט אַ טשעק, גיט מען מיר... (לײגט אַװעק דאָס טשעק־ביכל אַפֿן טיש). נאָר װאָס דען? אַז עס קומט צו שרײַבן רוסיש, בין איך קורץ אין דער עבֿרי. דערױף האָב איך אַ טאָכטער, איז זי באַ מיר, װי איר װײסט שױן, מײַן גאַנצער בוכהאַלטער. (עס קומט אָן עטיע־מעניע). טו נאָר אַ רוף אַהער בײלקען אַף אַ מינוטקעלע. זי דאַרף מיר עפּעס אָנשרײַבן.
ע טיעמעני ־ ע: איזאַבעלעטשקע? מיר דאַכט, אַז זי איז ניטאָ אין דער הײם. אָט װעל איך גײן אַ קוק טאָן. (גײט אָפּ).
ש ימעלע סאַראָקע ר: ניט גוט, הערט איר, אַז מען איז אַ בלינדער מענטש... אַז מע קען ניט שרײַבן קײן רוסיש, איז נאָך ערגער, װי אָן אַ בריל... (פּױזע). אָדער שאַ? װײסט איר װאָס? אפֿשר װאָלט געװען אָ סבֿרה, אַז איר זאָלט זײַן אַזױ גוט, אָן האָט איר אײַך אַ טינט און פֿעדער, און זיך מטריח זײַן טאַקע אַלײן אױסשרײַבן אָט־אָ־דעם טשעק? װער פֿון אײַך קאָן בעסער שרײַבן? (װיגדאָרטשוק און רובינטשיק טוען זיך בײדע אַ װאָרף צום שרײַב־טיש. װיגדאָרטשוק נעמט זיך צום טינט און פֿעדער. שימעלע טוט אָן די ברילן, טײַט מיטן פֿינגער אין טשעק־ביכל, װי אַ מענטש, װאָס איז קלאָר אין הלכות טשעקס). אָט דאָ, אין דער רעכטער האַנט, זעט איר? זײַט־זשע מוחל, שטעלט אַװעק מיט ציפֿער פֿופֿצן טױזנט... אײן אײנס, מיט אַ פֿינף, מיט דרײַ ― יאָ, מיט דרײַ נולן. אָט אַזױ... און דאָרטן, אונטן, שטעלט אַװעקעט מיט װערטער פּעטנאַצעט טיסיאַטשי... רובלײ דאַרף ען ניט ― סע שטײט שױן. אָט אַזױ... האָט איר געשטעלט? אַצינד גיט, זײַט מוחל, די פּען אַהערצו, װעלן מיר װידעראַמאָל אַװעקלײגן דעם טאַטן. (פֿאַרקאַטשעט װידער די אַרבל, חתמעט פּאַװאָלינקע, שװיצט). אוף! פּשוט אײַנגעמידט זיך הײַנט שרײַבנדיק. (פֿאָכעט מיטן טשעק אין דער לופֿטן). און װער איז שולדיק ― טאַקע מײַן טאַטע אַלײן. ער, עליו השלום, האָט ניט געװאָלט מיר לערנען שרײַבן. מיך מע זאָל געװען לערנען שרײַבן, װאָלט איך געװען אײן שרײַבער אין דער װעלט. אַ סימן האָט איר ― נעמט דאָס גרעסטע געשעפֿט אין דער װעלט, װעל איך עס אײַך אַרומנעמען מיטן קוק...
װ יגדאָרטשו ק: (געזעגנט זיך). ס'איז באַ אײַך זעלטענע פֿעיִקײטן!
ר ובינטשי ק: (געזעגנט זיך). אַ טאַלאַנט! אַ באַזונדערער טאַלאַנט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שטאַרק צופֿרידן. קװעטשט זײ די האַנט). טאַקע? אַז עבֿירה װאָס מײַן ייִדענע איז דאָ ניטאָ. זי װאָלט כאָטש געהערט, װאָס לײַט זאָגן... (גיט איבער דעם טשעק צו װיגדאָרטשוקן. רובינטשיק קוקט אין אים אַרײַן. װיגדאָרטשוק דערלאַנגט דעם חבֿר אין זײַט אַרײַן מיטן עלנבױגן, לײגט אַרײַן דעם טשעק צו זיך אין טײַסטער אַרײַן, װערט באַמערקבאַר נערװעז, פֿאַרשפּיליעט זיך און קלײַבט זיך געזעגענען).
װ יגדאָרטשו ק: מיר האָבן צוגענומען באַ אײַך אַזױפֿיל צײַט...
ר ובינטשי ק: און אָנגעדולט אַ קאָפּ...
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס רעדט איר? מיר האָבן דאָך עפּעס געמאַכט אַ געשעפֿט מיט גאָטס הילף!
װ יגדאָרטשו ק: און אַ גוט געשעפֿט דערצו!
ר ובינטשי ק: אַ גלענצנדעס!
ש ימעלע סאַראָקע ר: הײַנט װאָס־זשע רעדט איר? װיבאַלד אַזױ, מוז מען פֿאַרן אַװעקגײן אױסטרינקען כאָטש נאָך צו גלעזלעך פֿון אָט דעם דאָזיקן װישניק (גיסט אָן דרײַ גלעזלעך שטײענדיק) און צוּװינטשן זיך, אַז דער האַלבער מיליאָן זאָל זיך ניט לאָזן לאַנג װאַרטן און די שטאָט זאָל װיסן, װאָס הײסט עמך!... (קלינגען מיט די גלעזער, טרינקען שטײענדיק). אַצינד קאָנט איר גײן געזונטערהײט און זײַט מצליח... (װיגדאָרטשוק און רובינטשיק געזעגענען זיך העפֿלעך, גײען אָפּ. שימעלע באַגלײט זײ צו דער טיר. ― אין אַ האַלבע מינוט קומט אַרײַן עטיע־מעניע).
ע טיעמעני ־ ע: אָט באַלד קומט אַהער בײלקע. (קוקט זיך אַרום). און װוּ זײַנען די צװײ שלים־מזלען? שױן אַװעקגעגאַנגען? און װער האָט דיר אָנגעשריבן דאָס, װאָס מע דאַרף? צי דו האָסט דאָס אָפּגעלײגט אַף אַן אַנדערש מאָל?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס פֿאַר אָפּלײגעכצן? איך האָב פֿײַנט אָפּלײגן! באַ מיר איז אומר ואוכל ― אױפֿגענײט און אױסגעפּרעסט! עמך!...
ע טיעמעני ־ ע: װער־זשע האָט דיר אָנגעשריבן?
ש ימעלע סאַראָקע ר: טאַקע זײ אַלײן. איך האָב געזאָגט און זײ האָבן געשריבן.
ע טיעמעני ־ ע: (אַ פּליעסק מיט די הענט). זײ האָבן געשריבן? װער װײס, װאָס זײ האָבן דיר דאָרטן אָנגעשריבן. האָסט ניט געקאָנט װאַרטן אַף איזאַבעלעטשקען? (אַף די װערטער קומט אָן בײלקע).
ב ײלק ע: איך בעט אײַך, רופֿט מיך ניט איזאַבעלעטשקע, רופֿט מיך באַ מײַן אמתן נאָמען בײלקע, אַזױ װי איך הײס!
ע טיעמעני ־ ע: שױן! אָט האָסטו דיר די אַנדערע טעג יום־טובֿ! מיר זײַנען דען די, װאָס מיר זײַנען געװען?
ב ײלק ע: אָט דאָס איז טאַקע די צרה, מאַמע, װאָס מיר זײַנען ניט די, װאָס געװען. דאָס הײסט, זײַן זײַנען מיר טאַקע די אײגענע װאָס געװען, נאָר מײנען מײנען מיר, אַז מיר זײַנען ניט מיר... דעריבער טוען מיר ניט דאָס, װאָס מע דאַרף, גײען ניט אַהין, װוּ מע דאַרף, און נעמען אױף ניט דעם, װאָס מע דאַרף, און דער װאָס איז אונדזער גלײַכן און אונדזער אמתער פֿרײַנט ― יענעם לאָזן מיר אין שטוב ניט אַרײַן...
ע טיעמעני ־ ע: (צום מאַן). עפּעס רעדט זי פֿאַרשטעלט, אַזױ מאָדנע, אַז מע קאָן גאָרניט פֿאַרשטײן!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). װי קומסטו צו פֿאַרשטײן, אַז מיר רײדן? (צו דער טאָכטער). פֿונדעסטװעגן אײנס צום אַנדערן געהער זיך ניט אָן ― אַז מ'עט אונדז אײַנלאַדן צו די פֿײַנערס מיט אַ װיזיט, און װער שמועסט, אַז זײ װעלן אַלײן זײַן באַ אונדז מיט אַ װיזיט, װעסטו מסתּמא זיך ניט אָפּזאָגן מיט אונדז מיטצוגײן ― פֿאָרט רב אָשר פֿײַן!
ב ײלק ע: דאָס װעלן מיר זען... מיר'ן זיך נאָך באַטראַכטן ― אָדער איכ'ל מיטגײן, אָדער איכ'ל ניט מיטגײן...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אױפֿגעבראַכט). װאָס הײסט, דו װעסט ניט מיטגײן? און װוּ בין איך? בין איך אַ טאַטע, צי נײן?
ע טיעמעני ־ ע: (װיל מאַכן שלום). װײס איך װאָס, זעט נאָר אַ ביסל! אײדער מע האָט געכאַפּט דעם בער, קריגט מען זיך שױן פֿאַר דער פֿעל... די פֿײַנערס זײַנען נאָך דערװײַל באַ אונדז ניט געװען. און אונדז האָט מען נאָך ניט גערופֿן, און צו טעלער ברעכן איז נאָך װײַט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (נאָך מער אין כּעס). מזל טובֿ! אָט איז זי אױך דאָ! (צום װײַב). װער בעט דיך פֿאַר אַ רודף־שלומניצע? (צו דער טאָכטער). מיר װעלן זיך מיט דיר ניט קריגן, װי מיר האָבן זיך ניט געקריגט ביז אַהער קײנמאָל... מיר, עמך, װײסן, אַז מיט גוטן מאַכט מען תּמיד בעסער װי מיט בײזן... דו זאָג מיר, טאָכטער, װאָס איז מיט דיר דער מער, װאָס זינט גאָט האָט באַגליקט מיטן גרױסן געװינס, זע איך ניט, דו זאָלסט זײַן צופֿרידן, אױפֿגעלײגט, גליקלעך, עפּעס גלײַך װי גאָרנישט איך האָב אױסגענומען דעם הױפּט־טרעפֿער...
ב ײלק ע: װאָס האָסטו געװאָלט? איך זאָל טאַנצן אין די גאַסן?...
ש ימעלע סאַראָקע ר: װער זאָגט דען טאַנצן אין די גאַסן?... איך מײן, דו װאָלסט באַדאַרפֿט עפּעס אַזױ... (װײַזט מיט די הענט). עפּעס לעבן... עפּעס, עפּעס ― עמך...
ב ײלק ע: איכ'ל דיר זאָגן דעם גאַנצן אמת, טאַטע. אַז דו צװינגסט מיך, איך זאָל דיר זאָגן, װעל איך דיר זאָגן... עס גײט מיר ניט אײַן... ס'איז מיר קײן זאַך ניט ליב... קײן זאַך ניט טײַער... אַלצדינג איבער נױט... יעדע זאַך מיט גװאַלד... דעם, װאָס איך װיל זען, קאָן איך ניט... דעם, װאָס איך זע, װיל איך ניט... איך קאָן מײַן האַרץ ניט עפֿענען, װאָרעם איר'ט מיך ניט פֿאַרשטײן... איר װילט מיך ניט פֿאַרשטײן און קאָנט מיך ניט פֿאַרשטײן, װאָרעם דאָס גרױסע געװינס האָט אײַך אַזױ דעם קאָפּ פֿאַרדרײט, אַז איר זעט ניט די װעלט פֿאַר זיך... װאָס איז װײַס זעט אײַך אױס שװאַרץ, און װאָס שװאַרץ זעט אײַך אױס װײַס...
ש ימעלע סאַראָקע ר: קומט אױס, אַז ס'איז גאָר אַן אומגליק, װאָס איך האָב אױסגענומען דאָס גרױסע געװינס?...
ב ײלק ע: פֿאַר װעמען ס'אַ גליק, פֿאַר װעמען אַן אומגליק... אײַער גליק איז מײַן אומגליק... (כּמעט דורך טרערן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (חזרט איבער אירע װערטער). אונדזער גליק איז איר אומגליק... (צום װײַב). װאָס זאָגסטו דערױף? פֿאַרשטײסט עפּעס אַ װאָרט?
ע טיעמעני ־ ע: (צום מאַן). דו זאָגסט דאָך, אַז נאָר איך פֿאַרשטײ ניט, און אַז דו פֿאַרשטײסט אַלצדינג... דאָס זאָגט זי דיר, זי גיט דיר אָנצוהערעניש, אַז זי װיל ניט מיטגײן צו די גבֿירים ― זי האָט זײ פֿײַנט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (חזרט איבער אירע װערטער). דו? און איך זאָג אַנדערש! (העכערט מיט אַ טאָן). איך, אַז איך זאָג גײן ― גײט מען! (אַ זעץ אין טיש). עמך!... שער און אײַזן!...
ב ײלק ע: (כאַפּט זיך באַם קאָפּ). אומגליקלעכע װאָס איך בין! (אַנטלױפֿט).
ע טיעמעני ־ ע: נו? צו װאָס האָסטו עס באַדאַרפֿט? צערײצט אַ קינד...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (כאַפּט זיך אױף װי אַן אָפּגע־בריטער). פּעטי־מעטי! ברענג מיך ניט אַרײַן אין כּעס!...
ע טיעמעני ־ ע: זאָג מיר נאָר, װאָס סטראַשעסטו מיר מיט דײַן כּעס?
ש ימעלע סאַראָקע ר: דרך־ארץ! האַלט ס'מױל! דאַכט זיך, דו װײסט, װער איך בין? עמך!!...
ע טיעמעני ־ ע: זע נאָר, װער עס האַלט זיך גרױס! נאָדל־פֿאָדעם האָט דיר געלאָזט גריסן!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אױסער זיך). מיר זאָגסטו אַזעלכע װערטער?! מיר?! װאָס אַ יעדער נעמט אַראָפּ דאָס היטל, אַז איך גײ אין גאַס?!
ע טיעמעני ־ ע: יעדער, נאָר ניט איך. באַ זיך ביסטו אפֿשר אַ פּריץ, באַ מיר ― אַ שנײַדער אַ פּאַלגוץ!
ש ימעלע סאַראָקע ר: שװײַג, דו צרה, װאָרעם איך װעל דיר װײַזן, װער איך בין!
ע םיעמעני ־ ע: װער די כּפּרה ― דו קאָנסט דאָס ניט דערלעבן!
ש ימעלע סאַראָקע ר: טפֿו זאָלסטו װערן!
ע טיעמעני ־ ע: טפֿו זאָלסטו װערן! (עס עפֿנט זיך די טיר און עס באַװײַזט זיך מענדל דער לאַקײ).
מ ענדל דער לאַק ײ: (קײַט). אין זאַל װאַרטן אַף אײַך געסט.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אַ כאַפּ אױף). געסט?
ע טיעמעני ־ ע: װאָסערע געסט?
מ ענדל דער לאַק ײ: דער הער פֿײַן, די מאַדאַם פֿײַן...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (מיט אַמאָל אױסגעניכטערט זיך). װאָס־זשע שװײַגסטו? (צום װײַב). ערנעסטינע יעפֿימעװנע! הײס שטעלן דעם סאַמאָװאַר! הײס דערלאַנגען װישניק און װײַן און אײַנגעמאַכטס, אַלערלײ אײַנגעמאַכטסן!... (װיל זיך לאָזן גײן).
ע טיעמעני ־ ע: (שלעפּט דעם מאַן צוריק). װוּהין פֿליסטו?
אין אַ כאַלאַט װילסטו אױפֿנעמען אַזעלכע געסט? (צום לאַקײ). װאָס
שטײסטו, װי אַ לײמענער גולם? זעסט דאָך, דער באַלעבאָס גײט אין
כאַלאַט. טראָג אים אַרײַן אַהער די קאַפּאָטע! (מענדל אָפּ). און איך װעל
דערװײַל גײן אױפֿנעמען די געסט. (מאַכט זיך צורעכט אַקעגן שפּיגל.
גײט אָפּ. ― מענדל דער לאַקײ ברענגט אַ שװאַרצן סורדוט, טוט אָן דעם
באַלעבאָס. שימעלע פֿאַרשפּיליעט זיך אַף אַלע קנעפּלעך. בײגט זיך און
נײגט זיך, מאַכט אַ רעפּעטיציע, װיִאַזױ ער װעט אַרײַנקומען און פֿאַרשטעלן זיך פֿאַר די געהױבענע געסט. הינטער זײַנע פּלײצעס מאַכט אים
מענדל נאָך מיט אַלע פּישטשעװקעס. מיט ברײטע טריט לאָזט זיך שימעלע סאַראָקער צו דער טיר. מיט די זעלבע טריט גײט נאָך מענדל. ―
דער פֿאָרהאַנג פֿאַלט).
סוף פֿונעם צװײטן אַקט.
ע רשט ביל ד
אַ פֿאָדער־צימער פֿאַרצױגן מיט אַ צװײטן פֿאָרהאַנג, אַזױ אַז װי נאָך דאָס ערשטע בילד איז צום סוף. הײבט זיך באַלד אױף דער צװײטער פֿאָרהאַנג, און דאָס צװײטע בילד פֿון דריטן אַקט קען אָנהײבן צו גײן זײַן װעג גלײַך, אָן אַנטראַקט. ― דאָס פֿאָדער־צימער דאַרף זײַן לאַנג גענוג, אַנטהאַלט אַ טישל מיט אַ שפּיגל, אַ הענגער און אַ קאָרב אַף שטעקלעך מיט שירעמס. אַ װאַנטזײגער און אַ פּאָר שטולן פֿון שטרױ. אַפֿן פֿאָרהאַנג אַ צוגעמאַכטע טיר, געמאָלט. אײנער אָדער צװײ אַרײַנגאַנגס פֿון די זײַטן. ― באַ דער אױסגעמאָלטער טיר שטײט מענדל דער משרת . לעבן אים, אין אַ פּאָזע פֿון אונטערטעניקײט, שטײען בײדע שנײַדער־יונגען, מאָט ל ק אַסאָי און קאָפּל פֿאַלבאָ ן, װישן זיך דעם שװײס, דינגען זיך מיט מענדל דעם לאַקײ, װאָס האַלט די הענט איז די קעשענעס, קײַט און זעט אױס, װי אַ מענטש, װאָס האָט אַ סך צו זאָגן.
מ ענד ל: װי איר זעט מיך אַ שװימענדיקן, באַ אַן אַנדערן װאָלט איך ניט גענומען פֿאַר אַזאַ זאַך ― איר זאָלט מיר אָנשיטן אָט די שטוב מיט גאָלד. און ערשט נאָכדעם װאָלט איך אים געגעבן דעם װעג. װאָרעם... װאָרעם איר װײסט גאָרניט, װאָס פֿאַר אַ שטרענגער באַלעבאָס דאָס איז! (בײדע יונגען איבערראַשט).
מ אָטל קאַסאָ י: שימעלע סאַראָקער אַ שטרענגער באַלעבאָס? איר טרײַבט קאַטאָװעס!
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: איר מאַכט פֿון אונדז חוזק!
מ ענדל דער לאַק ײ: חוזק? לאָז יענעם אױסװאַקסן אַ חוזק אַף דער נאָז! ער האָט מיר אָנגעזאָגט אפֿשר טױזנט מאָל, אַז אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר, װאָס גײט ניט רײַך אָנגעטאָן, זאָל ניט אַריבערטרעטן די שװעל... און טאָמער אַ בעל־מלאָכה, למשל, אַ שנײַדער ― זאָל איך אים טרײַבן האַלדז אין נאַקן! (בײדע יונגען שטױנען).
מ אָטל קאַסאָ י: (צום חבֿר). װאָס זאָגסטו דערױף? װאָלסט זיך געגלױבט, אַ שטײגער?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַ מענטש בײַט זיך, באַקומט מען געלט, װערט מען אַ בורזשוק גלײַך מיט אַלע בורזשוקעס.
מ אָטל קאַסאָ י: (נעמט אַרױס דאָס בײַטעלע, קראַצט אַרױס אַ מטבע, גיט איבער דעם לאַקײ). נאַט אײַך, לאָז שױן זײַן, װי איר זאָגט...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַבי גײט און רופֿט זי אַרױס אַהערצוצו.
מ ענדל דער לאַק ײ: (באַטראַכט די מטבע, באַהאַלט אין קעשענע). איז װעמען, זאָגט איר, זאָל איך אַרױסרופֿן? גאָר זי, די באַרישני, הײסט עס, צי...?
מ אָטל קאַסאָ י: נאָר זי. נאָר זי.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: קײן אַנדערן דאַרף מען ניט!
מ ענדל דער לאַק ײ: און װאָס זאָל איך איר זאָגן?
מ אָטל קאַסאָ י: זאָגט איר, אַז צװײ בחורים װאַרטן אַף איר, דאַרפֿן איר זאָגן נאָר צװײ װערטער.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: ניט גלאַט בחורים, נאָר בחורים, װאָס האָבן געאַרבעט מיט איר דרײַ יאָר באַ אײן טיש.
מ ענדל דערלאַק ײ: (קײַט, באַטראַכט זיך). נײן. בחורים אַלײן טױג ניט. מאַלע װאָסערע בחורים ס'איז דאָ אַף דער װעלט! מע דאַרף האָבן נעמען! נעמען דאַרף מען!
מ אָטל קאַסאָ י: װיבאַלד אַזױ, טאָ זאָגט איר: מאָטל קאַסאָי און קאָפּל פֿאַלבאָן דאַרפֿן אײַך זען.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַף צװײ װערטער, ניט מער.
מ ענדל דער לאַק ײ: (חזרט). מאָטל פֿאַלבאָן און קאָפּל קאַסאָי, מאָטל פֿאַלבאָן און קאָפּל קאַסאָי.
מ אָטל קאַסאָ י: (פֿאַרריכט אים). ניט מאָטל פֿאַלבאָן און קאָפּל קאַסאָי, נאָר פֿאַרקערט.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: מאָטל קאַסאָי און קאָפּל פֿאַלבאָן.
מ ענדל דער לאַק ײ: אַהאַ! און דאָס װאָרט „בחורים“ מוז געזאָגט װערן נעפּרעמעננאָ? (בײדע בחורים הײבן אָן צו װערן נערװעז).
מ אָטל קאַסאָ י: דערװײַל גײט דאָך באַ אײַך אַװעק די צײַט.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: און עס קאָן אָנקומען ער אַלײן...
מ ענדל דער לאַק ײ: פֿאַר אים האָט קײן מורא ניט ― ער איז גאָר ניטאָ אין דער הײם. געגאַנגען שפּאַצירן, געמאַכט אַ געשעפֿט, אַ גװאַלדאָװנע געשעפֿט! אַװעקגעקױפֿט אַלע טרעיאַטערס, װאָס אין שטאָט! אַלע טרעיאַטערס װעלן שױן איצט זײַן אונדזערע... אַז איר װעט װעלן גײן אין טרעיאַטער, דאַרפֿט איר פֿריִער אָנקומען צו אונדז. (בײדע בחורים קוקן זיך איבער). און מיר, אַז מיר'ן װעלן, װעלן מיר אײַך אַרײַנלאָזן, און אַז מיר'ן ניט װעלן, װעט איר אַ ברירה האָבן שטײן אין דרױסן. איר שפּילט זיך מיט אונדז? )זעט, אַז די בחורים װערן ניט נתפּעל פֿון דעם, פּרוּװט ער װײַטער). דאָס װײסט איר, אַז מיר זײַנען רײַכער פֿון די פֿײַנערס? זײ שלאָגן אונדז אָפּ די טירן... פֿריִער האָבן זײ געשיקט צו אונדז דעם שדכן דרײַ מאָל אַ טאָג... דערנאָך זײַנען זײ אַלײן געקומען... אַלץ צוליבן שידוך... זײ גײען אױס... זײ זײַנען גאָר די כּפּרה נאָך אונדזער באַרישני! און זײער בנאָק ― ביז אַהער! (װײַזט אַף די אױערן). נעמט אײַן אַ מיתה משונה! און זי אין אים ― אױך פֿאַרכליאַפּעט.
מ אָטל קאַסאָ י: פֿאַרליבט?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: שױן לאַנג? פֿון װען אָן?
מ ענדל דער לאַק ײ: פֿון װען אָן ― װײס איך ניט. נאָר ס'איז טאָג װי נאַכט באַ זײ קוצעניו־מוצעניו, אָדער ער צו איר, אָדער זי צו אים, און גאָר געקאָצקעט זיך, און נאָר געסמאָצקעט זיך... איז װיִאַזױ זאָל איך איר זאָגן? צװײ בחורים ― קאָטל פֿאַסאָי, מאָפּל פֿאַלבאָן? טפֿו! איך האָב מיך פֿאַרפּלאָנטעט איבער אײַך! אַז איר דרײט מיר אַ מוח!...
מ אָטל קאַטאָ י: זאָגט ניט קײן נעמען; זאָגט נאָר „צװײ בחורים“ ― און אַ סוף!
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַבי אַן עק זאָל עס האָבן!
מ ענדל דער לאָק ײ: באַ מיר האָט איר געפּועלט. איך גײ. נאָר טאָמער מאַכט זיך, עס קומט אָן אַהער די כאָלערע...
מ אָטל קאַסאַו י: װאָסער כאָלערע?
ק אַפּל פֿאַלבאָ ן: ער מײנט אַװדאי עטיע־מעניען?
מ ענדל דער לאַק ײ: װאָסער עטיע־מעניע? עטיע־מעניע פֿאַרגעסט! זי הײסט שױן ניט עטיע־מעניע, נאָר ערנעסטינע יעפֿימעװנע. (גײט און קערט זיך אום צוריק). זיצט דערװײַל אָט־אַ־דאָ־אָ, אָדער אָט־אַ־דאָ. (באַזעצט זײ, גײט און קײַט און חזרט). מאָקל פֿאַסאָי, פּאָטל פֿאַלבאָן, קאָטל פֿאַסאָי, מאָפּל פֿאַלבאָן... (אָפּ. בײדע שנײַדער־יונגען זעצן זיך אַװעק פֿאָרזיכטיק אַף די שטרױענע שטולן, רײדן צװישן זין שטיל).
מ אָטל קאָסאָ י: אַ מאָדנע לאַקײ!
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: עפּעס אַ חושים! (פּױזע).
מ אָטל קאַסאָ י: װער װעט אָנהײבן פֿריִער, איך צי דו?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: הײב דו אָן פֿריִער, דערנאָך װעל איך.
מ אַטל קאַסאָ י: ס'װעט קומען צו עפּעס, װעסטו אױסכאַפּן פֿריִער.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: איך װעל ניט כאַפּן. פֿון װאָס װילסטו אָנהײבן?
מ אָטל קאַסאָ י: איך װעל אָנהײבן אַזױ... (שטײט אױף. הוסט זיך אױס. רעפּעטירט מיט אַ ציטערדיקער שטימע). „דאָס, װאָס מיר זײַנען געקומען, בײלקע, דאָס, װאָס ס'האָט אונדז געבראַכט אַהער, געהער זיך ניט אָן מיט קײנעם“...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: „נאָר מיט אײַך אַלײן“.
מ אָטל קאַסאָ י: (צום חבֿר). נו, דו װילסט רײדן, רײד דו! זעצט זיך אַװעק).
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: נײן, רײד דו, רײד!
מ אָטל קאַסאָ י: װאָס־זשע שלאָגסטו מיך איבער? (שטײט אױף, הוסט זיך אױס, לײגט אַװעק די האַנט אַפֿן האַרצן, רעפּעטירט װײַטער). „דאָ האַנדלט זיך נאָר װעגן אײַך, בײלקע, װעגן אײַער גליק, װעגן אײַער גורל אַפֿן גאַנצן לעבן. ס'איז ניט אונדזער עסק זיך אַרײַנמישן אין פֿרעמדע געשעפֿטן ― מיר װײסן דאָס. נאָר מיר האָבן זיך ניט געקאָנט אײַנהאַלטן מער, װײַל מיר זײַנען געװױרע געװאָרן, אַז איר פֿאַרבינדט זיך, אָדער אַנדערע פֿאַרבינדן אײַך אַפֿן גאַנצן לעבן מיט אַ מענטשן, װאָס איז אײַך ניט װערט... ניט װערט צו זײַן מיט אײַך אונטער אײן דאַך, צו עטעמען מיט אײַך אײן לופֿט...“
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: גוט געזאָגט!... און אַז זי װעט דיך אַ פֿרעג טאָן: אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד?
מ אָטל קאַסאָ י: װעל איך איר זאָגן דעם גאַנצן אמת, אַזױ װי מיר האָבן זי בײדע ליב שױן פֿון װײס איך װען אָן, מיר גײען אױס...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: מיט לײַב און לעבן! (הערט זיך צו מיט אײן אױער). שאַ! מיר דאַכט, זי גײט...
מ אָטל קאַסאָ י: (הערט זיך צו). װער? בײלקע? (פֿאַר־שפּיליעט זיך אַף אַלע קנעפּלעך, גרײט אַרױסצוטרעטן, הוסט זיך אױס. ― עס קומט אָן בײלק ע. די יונגען גײען אַקעגן).
ב ײלק ע: (ציט זײ אױס בײדע הענט). גוט, װאָס איר זײַט געקומען! גאָט אַלײן האָט אײַך געבראַכט!... װוּ זײַט איר געװען ביז אַהער? כ'האָב שױן אַלע אױגן אַרױסגעקוקט אַף אײַך! איך האָב שױן פֿאַרלױרן די האָפֿענונג...
מ אָ ט ל: װאָס װײסט איר, בײלקע, נשמהניו, די צרות װאָס מיר האָבן?
ק אָ פּ ל: מע לאָזט דען צו צו אײַך?
ב ײלק ע: װער?
מ אָ ט ל: אָט דער שומר ישׂראל אײַערער!
ב ײלק ע: אַך! װאָס װײסט איר, װאָס פֿאַר אַ שטוב ס'איז געװאָרן! און מײַנע צרות האָבן דען אַ שיִער?!
מ אָ ט ל: מיר שלאָגן זיך צו אײַך שױן פֿון װײס איך װען, שלאָגן מיר זיך...
ק אָ פּ ל: װי דורך אײַזערנע טױערן...
מ אָ ט ל: (צו קאָפּלען). שלאָג־זשע מיר ניט איבער! (קאָפּל װערט אַנטשװיגן). מיר האָבן אײַך געװאָלט זאָגן... איר װײסט ניט, װיִאַזױ איר זײַט אונדז טײַער, אונדז אײַנגעבאַקן אין האַרצן!...
ק אָ פּ ל: װי אַ שװעסטער! װי אַן אײגענע שװעסטער!
ב ײלק ע: ניט דאָס... נײן... ניט איצט איז די צײַט דערױף... איצט דאַרף מען מיך ראַטעװען.
מ אָ ט ל: מיר זײַנען גרײט פֿאַר אײַך אַף אַלצדינג!
ק אָ פּ ל: אין פֿײַער און אין װאַסער!...
ב ײלק ע: אָט, אָט, אָט! אָט דאָס איז דער עיקר! איר דאַרפֿט מיר העלפֿן זיך ראַטעװען פֿון דאַנען, אַרױסראַטעװען פֿון דער דאָזיקער שטוב! איר װײסט ניט, װאָס פֿאַר אַ שטוב ס'איז געװאָרן! און װאָס פֿאַר אַ מענטש דער טאַטע איז געװאָרן! זינט ער האָט אױסגענומען דאָס גרױסע געװינס, איז אים ניט צו דערקענען! איך האָב אים קײנמאָל ניט געזען אַזױ אין כּעס... איצט ― אַ מינדסטע זאַך, װערט ער אױפֿגערעגט מיט סכּנות! לאָזט קײן װאָרט ניט רײדן! קײן קאָפּ ניט אױפֿהײבן! און דער עיקר ― ער װיל מיר פֿאַרשלײערן פֿאַר אָט־אָ־רעם־אָ... (פֿאַרשטעלט זיך).
מ אָ ט ל: מיר װײסן! מיר האָבן שױן געהערט! מיר װײסן אַלצדינג!...
ק אָ פּ ל: אָט דער בורזשוק! ― ניט דערלעבן זאָל ער!...
ב ײלק ע: ער איז דאָ געװען ניט לאַנג... זײ זײַנען דאָ אַלע געװען... געבעטן אונדז צו זיך... צוגעזאָגט, אַז מיר'ן זײַן... האָב איך אָבער געזאָגט דערנאָך, אַז איכ'ל ניט זײַן ― האָט דער טאַטע אונדז אָפּגעשפּילט אַ װיװאַט ― ס'איז געװען אַלצדינג: געשרײען, און טרערן, און װאָס איר װילט... נאָר איך האָב זיך אַװעקגעשטעלט אײנמאָל פֿאַר אַלעמאָל ― נײן, און נײן, און נײן! װאָס בין איך? עפּעס אַ קוקלע, װאָס איכ'ל זיך לאָזן קױפֿן, צי פֿאַרקױפֿן?...
מ אָטל און קאָפּ ל: (בײדע). גערעכט!... זײער גערעכט!
ב ײלק ע: איר װעל ניט גײן! ― איך װעל ניט גײן אין ערגעץ!... איכ'ל אַנטלױפֿן פֿון זײ! איכ'ל לױפֿן אין דער װעלט אַרײַן ― װוּהין די אױגן װעלן מיך טראָגן! דעם דריטן טאָג אַ שטיקל ברױט ― אַבי ניט... (פֿאַרשטעלט זיך מיט בײדע הענט דאָס פּנים, װײנט שטיל).
מ אָ ט ל: בײלקע! נשמהניו! האַרצעניו! װײנט ניט! מיר'ן אײַך העלפֿן!
ק אָ פּ ל: אין פֿײַער און אין װאַסער!
ב ײלק ע: (אױפֿגעלעבט). װעט איר מיר העלפֿן? איך האָב געװוּסט, אַז איר װעט מיר קומען צו הילף!... איך װיל זײ אָנלערנען!... טאַקע מײַן טאַטן מיט מײַן מאַמען װיל איר אָנלערנען!... איך װיל זײ אָנשרעקן! מאַכן אַ סקאַנדאַל!... אַנטלױפֿן! אין מיטן נאַכט אַנטלױפֿן!... ניט װײַט, אין דער צװײטער שטאָט, אין דער ערשטער סטאַנציע ― נאָר אַנטלױפֿן!... אױ, װעלן זײ זיך איבערשרעקן! אױ, װעלן זײ מיר זוכן! דעמאָלט װעל איך אױספֿירן אַלץ, װאָס איכ'ל װעלן!...
מ אָ ט ל: אױ, לעבן זאָלט איר, בײלקע, װאָס פֿאַר אַ חכמה איר זײַט!
ק אָ פּ ל: קלוג װי די װעלט!
ב ײלק ע: װעט איר מיר העלפֿן לױפֿן?
מ אָטל און קאָפּ ל: װען?
ב ײלק ע: כאָטש אַפֿילו הײַנטיקע נאַכט!... זײ װעלן אַװעקגײן אַהין, איך װעל בלײַבן אַלײן... װעט איר זײַן גרײט אָט דאָ אונטער מײַן פֿענצטער (װײַזט מיט דער האַנט). איר דאַרפֿט צוגרײטן אַ פֿור... און איר דאַרפֿט דאָך געלט. (נעמט זיך צו דער קעשענע).
מ אָטל און קאָפּ ל: (בײדע). װאָס געלט? װער געלט? מע דאַרף ניט ― מיר האָבן געלט!...
ב ײלק ע: געדענקט־זשע, װי באַלד זײ גײען אַװעק, עפֿן איך דאָס פֿענצטער... אױ, די מאַמע גײט! (טוט זיך אַ װאָרף אין אײן זײַט. פֿון דער אַנדערער זײַט קומט אָן עטיעמעני ־ ע. בײדע בחורים בלײַבן װי געלײמט).
ע טיעמעני ־ ע: (באַטראַכט זײ). זע נאָר! קאָפּל? מאָטל? אַװדאי צו מײַן מאַן? װאָס־זשע מאַכט איר? באַ װעמען אַרבעט איר? פֿאַרװאָס זיצט איר ניט? ממה־נפֿשך, אַז איר זײַט שױן דאָ, מעגט איר זיך צוזעצן אַף אַ װײַלע... איר װילט זען מײַן מאַן? הײַנט קאָנט איר אים ניט זען... מאָרגן אױך ניט... איבערמאָרגן אױך ניט... מחמת ער איז תּמיד זײער באַשעפֿטיקט. ער האָט געמאַכט אַ קאָנטראַקט מיט אַ גאַנצער קאָמפּאַניע דאָרטן... אַ געשעפֿט. אַ גרױס געשעפֿט. זײער אַ גרױס געשעפֿט!...
מ אָטל קאַסאָ י.. יאָ, מיר װײסן.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: מיר האָבן שױן געהערט.
ע טיעמעני ־ ע: װאָס האָט איר געהערט?
מ אָטל קאַסאָ י: אַז רב שמעון האָט געמאַכט אַ גרױס געשעפֿט.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אַװעקגעקױפֿט די גאַנצע שטאָט.
מ אָטל קאַסאָ י: מיט אַלע טעאַטערס.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: און מיט אַלע האָטעלן...
ע טיעמעני ־ ע: (איבערראַשט). װער האָט דאָס אײַך געזאָגט?
מ אָטל קאַסאָ י: אַלע זאָגן!
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: די גאַנצע שטאָט!
מ אָטל קאַסאָ י: פֿון אײן עק ביזן אַנדערן.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: עס קאָכט, װי אַ קעסל!
ע טיעמעני ־ ע: קאָכן זאָל זײ אין האַרצן און אין בױך! פֿון װאַנען װײסן זײ שױן אַזױ גיך? אַפּנים, דער שדכן האָט צעפּױקט ― אָט אַ לאַנגע צונג!... איז קאָנט איר אים, מײַן מאַן, הײסט עס, איצטער ניט זען. נאָר אױב איר דאַרפֿט אים שטאַרק האָבן, קאָנט איר זאָגן מיר.
מ אָטל קאַסאָ י: מיר דאַרפֿן גאָרנישט ניט.
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: מיר זײַנען אַרײַנגעקומען גלאַט אַזױ.
ע טיעמעני ־ ע: צו גאַסט, הײסט עס? מהכתּיתי. זײער שײן פֿון אײַך. אָנקוקן קאָן איך ניט אָט־אָ־יענע־אָ, די קבצנים, די שלעפּערס, גאָט זאָל ניט שטראָפֿן פֿאַר די רײד, װאָס װיפֿל מע גיט זײ און װיפֿל מע טוט זײ, איז זײ קאַרג, װי אין אַ לעכעריקן זאַק... האָט איר, הײסט עס אַלצדינג? עס טוט מיר הנאה! און ס'איז זײער פֿײַן פֿון אײַך, װאָס איר פֿאַרגעסט ניט אײַערע אַלטע באַלעבאַטים. קומט אַרײַן אַמאָל. װײסט איר װען? אים ירצה השם, יום־טובֿ... (בײדע בחורים קוקן זיך איבער, שטײען אױף). דעמאָלט װעט מײַן מאַן זײַן פֿרײַ... נאָר איר זאָלט ניט רײדן מיט אים פֿון דעם, װאָס ס'איז געװען אַמאָל. ס'איז אים ניט אײַנגענעמען... איר פֿאַרשטײט דאָך, קײן פֿינגער אין מױל דאַרף מען אײַך ניט אַרײַנלײגן ― איר'ט אים אָפּבײַסן... (די בחורים רוקן זיך מיטן הינטן צו דער טיר. װישן זיך דעם שװײס). גײט געזונטערהײט און זײַט געזונט. געדענקט־זשע, למען השם, יום־טובֿ, אם ירצה השם, װעט איר זײַן אָנגעלײגטע געסט. איך װעל אײַך מכבד זײַן מיט װישניק און מיט אײַנגעמאַכטס... גײט געזונט. זײַט געזונט! (עטיע־מעניע גײט אָפּ רעכטס. די שנײַדער־יונגען נעמען זיך לינקס און אַקוראַט באַם אַרײַנגאַנג באַגעגענען זײ זיך מיט שימעלע סאַראָקע ר, װאָס קומט אָן פֿון גאַס מיטן אױבערראָק און מיטן שטעקל).
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַ! ברוך הבא, געסט! װאָס טוט איר דאָ אין מיטן מיטװאָך שבת־צו־נאַכטס? און פֿאַרװאָס זעט מען אײַך ניט די גאַנצע צײַט? װאָס באַהאַלט איר זיך? עמך ― אונדזער פֿאָלק, שער און אײַזן...
מ אָטל קאַסאָ י: צו אײַך צוטרעטן איצט איז װי צו אַ קײסער! מיר זײַנען דאָ געװען װיפֿל מאָל, לאָזט ער אונדז ניט צו.
ש ימעלע סאַראָקע ר: װער?
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: אָט דער בײנברעכער, רער משרת.
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס האָרכט איר אים? איר גײט גלײַך! איר זײַט דאָך פֿון מײַנע לײַט ― עמך!...
מ אָטל קאַסאָ י: און ער זאָגט, אַז איר האָט אים אָנגעזאָגט, אַז טאָמער קומט צו גײן אַ שנײַדער, זאָל מען אים געבן האַלדז אין נאַקן...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: בשם אלקי ישׂראל ― צו אַלדע שװאַרצע יאָר!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (אױסער זיך). איך האָב אַזױ געזאָגט? איך? (כאַפּט דאָס גלעקל און קלינגט װי אַף אַ שׂרפֿה. עס קומט צולױפֿן ניט טױט און ניט לעבעדיק עטיע־מעניע).
ע טיעמעני ־ ע: װער קלינגט דאָס? (דערזעט די בחורים). איר זײַט נאָך דאָ? (די יונגען װילן זיך אַרױסרוקן. שימעלע האַלט זײ צו).
ש ימעלע סאַראָקע ר: דאָס האָב איך געקלונגען... װוּ איז ערגעץ, דער שײנער לאַקײ, דער לץ, דער שמינדער בנץ?...
ע טיעמעני ־ ע: װאָס איז דען? װאָס דאַרפֿסטו אים?
ש ימעלע סאַראָקע ר: דאַרפֿן דאַרף איך אים אַף טישטשע כּפּרות! איך האָב אים נאָר געװאָלט געבן אַ װיסטן, אַ פֿינצטערן סוף ― ער זאָל מיר אױפֿהערן טרײַבן מענטשן פֿון שטוב! (צו די יונגען). װאָס־זשע מאַכט איר עפּעס גוטס? שױן לאַנג פֿאַרבענקט זיך נאָך אײַך... פֿאָרט געאַרבעט באַ אײן װאַרשטעק אַזאַ צײַט... קומט אַרײַן, װעלן מיר אַ ביסל זיצן, שמועסן, נעמען צו קאַפּלעך, עמך...
ע טיעמעני ־ ע: משוגע מײַנע שׂונאים! װער װעט דיך לאָזן אַצינדערטאָ אַפֿילו אַ טראָפּן צו די ליפּן? האָסט פֿאַרגעסן, אַז אָט באַדאַרפֿן מיר גרײטן זיך צו אַזאַ װיזיט?... (אַ קוק אַפֿן זײגער). און ס'איז טאַקע צײַט אָנהײבן אָנצוטאָן זיך... מאָטל און קאָפּל װעלן קײן פֿאַראיבל ניט האָבן ― זײ זײַנען הײמישע מענטשן ― זײ װעלן בעסער אַרײַנקומען אַן אַנדערס מאָל...
מ אָטל און קאָפּ ל: (צופֿרידן, בײדע אינאײנעם). בעסער אַן אַנדערס מאָל.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (ציט זײ אױס די האַנט). פֿאַר־געסט־זשע ניט דעם זײַ־געזונט און קומט אַרײַן שבת... נאָר גײט גלײַך. פֿרעגט ניט קײנעם. קוקט ניט אַף דעם גיהנום־שמשׂ, װאָס באַ דער טיר. אַז ער װעט אײַך ניט צולאָזן, זאָלט איר אים װײַזן, װער איז עמך!... (בײדע יונגען אָפּ אין אײן זײַט. שימעלע אָפּ אין דער צװײטער זײַט. עטיע־מעניע קלינגט אין גלעקל. עס קומט אַרױס יוכבֿד די מ ױ ד).
ע טיעמעני ־ ע: אָט־דאָ־אָ, זעסטו, גײ, ברענג די באַרשט, קער אױס, רױם אױף און מאַך, ס'זאָל זײַן רײן.
י וכבֿד ד י מ ױ ד: (קוקט זיך אײַן). אַװוּ? דאָ איז, דאַכט זיך, גענוג רײן! װאָס זאָל איך דאָ קערן? װאָס זאָל איר רױמען?
ע טיעמעני ־ ע: מױד! מע זאָגט דיר, זאָלסט רײניקן ― דאַרפֿסטו רײניקן! האָסט דאָך געזען צװײ שלים־מזלען זײַנען דאָ נאָר־װאָס געזעסן, אָנגעפּאַסקודעט מיט זײערע שטיװאַלעס ― שטעלט זי זיך אַװעקעט פֿרעגן שאלות װוּ און װאָס! (די מױד קנײטשט מיט די פּלײצעס, גײט אָפּ. עס קוסט אָן בײלקע, דעם קאָפּ פֿאַרבונדן מיט אַ װײַסע פֿאַטשײלע).
ב ײלק ע: (האַלט זיך באַם קאָפּ). װאָס איז דאָ פֿאַר אַ קלינגערײַ?
ע טיעמעני ־ ע: דאָס האָב איך גערופֿן די מױד אַהער... (אומרויִק). װאָס האַלטסטו זיך באַם קאָפּ, טאָכטער?
ב ײלק ע: גאָרניט, ס'װעט איבערגײן!...
ע טיעמעני ־ ע: (נאָך מער אומרויִק). פֿילסטו ניט קײן פֿיבער, חס וחלילה? אַ קעלט אין לײַב?
ב ײלק ע: קײן פֿיבער ניט, נאָר אַזױ אַ ביסל קאַלט...
ע טיעמעני ־ ע: פֿילסטו ניט, ס'זאָל דיר ברעכן די בײנער? אָדער ס'זאָל חלילה שטעכן אין אַ זײַט?
ב ײלק ע: די בײנער זאָלן ברעכן ― דאָס ניט. נאָר אין דער זײַט שטעכט אַ ביסל...
ע טיעמעני ־ ע: (פֿאַרברעכט די הענט). װײ איז מיר ― ס'איז די פֿלענציע! (עס קומט אַרױס פֿון שטוב שימעלע מיט אַ װײַס העמד אַריבער די הױזן, האַלט זיך באַם קאָלנער).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (דעם קאָפּ אַרױף, זעט ניט די טאָכטער) עטיע־מעניע – טפֿו! מײן איך ערנעסטינע יעפֿימעװנע! װוּ ביסטו? װאָס פֿאַר אַ מין העמד האָסטו מיר צוגעגרײט? מיט אַ קאָלנער אַף דערװאָרגן צו װערן? עס שפּאַרן מיר אַרױס די אױגן פֿון קאָפּ! כאָטש טו זיך אָן אַ מעשׂה! כאָטש שרײַ עמך!
ע טיעמעני ־ ע: גײ, טו אױס, װעל איך דיר געבן אַן אַנדער העמד. װאָס דאַרף מען שרײַען?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (האַלט זיך באַם האַלדז). דיר איז גרינג צו זאָגן אַן אַנדער העמד! ניט אַהין, ניט אַהער ― אַ רײנער עמך!... (דערזעט די טאָכטער). װאָס איז דאָס? דעם קאָפּ פֿאַרבונדן?
ע טיעמעני ־ ע: דאָס קינד איז ניט געזונט. זי האָט פֿלענציע…
ב ײלק ע: צו דער אינפֿלוענציע איז נאָך װײַט... אַ ביסל ניט געזונט...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (פֿאַרגעסט אין קאָלנער). װאָס־זשע שװײַגט מען? פֿאַרװאָס לײגסטו זיך ניט צו? לאָז מען שיקן נאָכן דאָקטער! (קלינגט).
ב ײלק ע: צו װאָס? מע דאַרף ניט. ס'װעט איבערגײן אַזױ... איך װעל זיך צולײגן ― טאָמער װעל איך זיך איבערשלאָפֿן... מיך ניט װעקן...
ע טיעמעני ־ ע: לײג דיך צו, שלאָף געזונט, מ'עט דיך ניט װעקן... (בײלקע אָפּ).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (באַאומרויִקט צום װײַב). אפֿשר װאָלטן מיר פֿאָרט געשיקט נאָכן דאָקטער? (עס קומט אָן מענדל). גײ, מענדל, טו אַ שפּרונג אַף אײן פֿוס, ברענג אַהער דעם דאָקטער.
ע טיעמעני ־ ע: לאָז שױן זײַן שפּעטער, אַז מירן קומען פֿונעם װיזיט, איצטער לאָז זי בעסער שלאָפֿן... (צו מענדלען). מע דאַרף ניט רופֿן דעם דאָקטער. (מענדל בלײַבט שטײן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: טאָמער װאָלטן מיר אָפּגעלײגט דעם װיזיט אַף אַן אַנדערס מאָל?
ע טיעמעני ־ ע: באַ מיר האָסטו געפּועלט. איך דאַרף דעם װיזיט אינגאַנצן אַף כּפּרות...
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס הײסט? נו, און דער שידוך? געהאָרעװעט, געשלאָגן זיך קאָפּ אָן װאַנט, געאַקערט מיט דער נאָז די ערד, געקומען צום רעכטן שפּיץ, לאָזט זיך אױס עמך!...
ע טיעמעני ־ ע: װיבאַלד אַזױ, גײ־זשע טו זיך אָן! (עס קומט אָן יוכבֿד די מױד מיט אַ באַרשט, מיט אַ פֿלעדערװיש און מיט אַ נאַסע שמאַטע). זע נאָר, אַ מױד! מע האָט איר געזאָגט אַ ביסל צוקערן, איז זי געקומען מיטן גאַנצן קלאַפּערגעצײַג!
ש ימעלע סאַראָקע ר: איז װאָס־זשע זאָגסטו? זאָל מען ניט שיקן נאָכן דאָקטער? (צום משרת). װאַרט אױס אַ װײַלע! (צום װײַב). טאָמער איז דאָס טאַקע אינפֿלוענציע?
ע טיעמעני ־ ע: האָסט דאָך געהערט, אַז דאָס קינד װיל שלאָפֿן... זי האָט געבעטן, מע זאָל זי ניט װעקן.
ש ימעלע סאַראָקע ר: נע מאַלע באַבאַ כלאָפּעטי ―
זיך געקױפֿט ליכאָ נאַ מפֿטיר... צו װאָס האָט מיר געטױגט דער גאַנצער
טאַרעראַם מיטן גאַנצן עמך? (אָפּ אין שטוב אַרײַן. נאָך אים עטיע־מעניע.
― מענדל דער לאַקײ און יוכבד די מױד קוקן זיך איבער אָן
װערטער, כאַפּן זיך מיט די הענט באַ די זײַטן און פֿאַרגײען זיך אין אַ לאַנען
געלעכטער, װאָס גײט אַלע מאָל העכער, קרעשטשענדאָ. ― עס װערט אַף
אַ װײַלע אױסגעלאָשן דאָס ליכט. אין דעם אױגנבליק װערט פֿאַרשװוּנדן
די דעקאָראַציע און עס אַנטשטײט דאָס צװײטע בילד פֿונעם דריטן
אַקט אומאונטערגעבראָכן).
צװײט בילד
אַ נגידיש הױז. ― אַ שײן־באַלײַכטער זאַל, ― דער באַלעבאָס, ר ב אָ ש ר
פֿ ײַ ן, אַ פֿאַרפֿונדעװעטער גבֿיר, אַ ייִד מיט אַ בײַכל און מיט אַ ליסינע, אַ גרױסער שװײַגער, לאָזט ניט אַרױס דעם ציגאַר פֿון מױל זיצט אַרום אַ גרין טישל מיט
דרײַ געסט און מע מאַכט אַ פּרעפֿעראַנסל. די איבעריקע אַריסטאָקראַטישע געסט זיצן
אַרום די שפּילער, קוקן אַרײַן אין די קאָרטן מיט גרױס אינטערעס. פֿון די שפּילער
הערן זיך נאָר אײנציקע װערטער מיט פּױזן: „זיבן פּיק“... „פּאַס“... „זעקס טרעף“...
„פּאַס“... „פּאַס, פּאַס“... ― באַ אַ צװײטן טיש, אַף װעלכן עס ליגן אַלערלײ אַלבומען,
גרױסע און קלײנע, זיצט די מאַדאַם פֿ ײַ ן, פּונקט דער היפּך פֿון איר מאַן:
אַ גרינע, אַ דאַרע, נאָר אײַנגעטונקען אין בריליאַנטן מיט אירע געסט, די װײַבער
פֿון די אַריסטאָקראַטן, ― אַלע אױסגעפּוצט און באַהאַנגען מיט צירונג. די דאַמען
זיצן סטאַטעטשנע װי אמתע אַריסטאָקראַטקעס, בלעטערן די אַלבומען. נאָר אַ פּאָר
פֿון זײ זיצן פֿון בײדע זײַטן באַ דער מאַדאַם פֿײַן און פֿירן מיט איר אַ געשפּרעך
אין אַ האַלבער שטימע. די איבעריקע דאַמען, װאָס זײַנען פֿאַרטיפֿט כּלומרשט אין
די אַלבומען, רעדן זיך צו צום געשפּרעך מיט אײן אױער און קוקן זיך איבער צװישן
זיך פֿילדײַטיק, מאַכן דערבײַ מאָדנע גרימאַסן.― קאָלטו ן, יעפֿי ם
פּ אַנטעלעמאָנאָװיט ש, האָט זיך צוליב דער שׂמחה, װאָס באַ די פֿײַנס, אָנגעטאָן
גרױסאַרטיק, אין אַ פֿראַק מיט אַ װײַסן שניפּס און מיט װײַסע הענטשקעס, און גענומען אַף זיך די ראָלע פֿון אַן אָבער־אױפֿזעער, װאָס באַדינט די געסט ניט אַלס
דינער, חלילה, נאָך אַלס גוטער פֿרײַנט פֿונעם הױז. ער האַלט זיך פֿון דער װײַטן,
נאָר גדולדיק, מעשׂה אופּראַװליאַיושטשי управляющий פֿאַרװאַלטער װאָס האָט צו שאַפֿן איבער אַלעמען און
איבער אַלץ.― סאָלאָװײטשיק דער שדכן איז אױך דאָ: אָנגעטאָן יום־טובֿדיק, שײַנט, זיצט ניט אײַן אַף אײן אָרט.
מ אַדאַם פֿ ײַ ן: מע דאַרף ניט זײַן שײן, מע דאַרף ניט זײַן קלוג; מע דאַרף נאָר האָבן גליק.
ע רשטע דאַמ ע: אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד, גערטרודאַ גריגאָריעװנאַ?
מ אַדאַם פֿ ײַ ן: (לאָזט דורך פֿאַרבײַ). איר פֿאַרשטײט? מײַן מאַן האָט אָן אַ שיִער װיגרישנע выгрышны געװינס בילעטן פֿון װײס איך װען אָן. האָט ער ניט געװוּנען. און דער, מיט רעספּעקט צו מעלדן, האָט מער ניט װי אײן בילעט, דאַרף זײַן בילעט אַקוראַט אױסנעמען, און דװקא דאָס גרױסע געװינס! (די זײַטיקע דאַמען קוקן זיך איבער און שמײכלען פֿילדײַטיק). איר װעט מיר גלײבן צי נײן? נאָר איך פֿאַרזיכער אײַך, אַז דעם טאָג, װאָס מע האָט מיר אָנגעזאָגט די בשׂורה, אַז דאָס גרױסע געװינס האָט אױסגענומען אָט דער... סאַראָקער, בין איך געװען אַ טױטע. פֿריִער האָב איך ניט געגלױבט. דערנאָכדעם, אַז מײַן מאַן איז געקומען, און מײַן סאָלאָמאָן נאָר אים, און האָבן מיר געזאָגט, אַז זײ האָבן אַלײן געזען מיט זײערע אױגן דעם דירעקטאָר גאָלדענטאָלער, און אַז ער האָט זײ אַלײן געזאָגט, אַז די מעשׂה איז אמת, איז מיר געװאָרן, מיט רעספּעקט צו מעלדן, אַזױ שלעכט, אַז ס'איז מיר אָפּגעגאַנגען אַ מינוט צו חלשן! אַ גאַנצע נאַכט דערנאָכדעם האָט מען מיר געלײגט קאַלטע האַנטיכער. איך האָב באַקומען אַ מין ספּאַזמע′ צי װאָס... און נאָך איצט, אַז איך דערמאָן זיך, גײט מיר איבער אַ פֿראָסט איבערן לײַב...(די זײַטיקע דאַמען שאָקלען מיט די קעפּ „אײַ־אײַ־אײַ!“).
ע רשטע דאַמ ע: ער איז דאָך אָט־אָט, זאָגט מען, אײַער מחותּן, גערטרודאַ גריגאָריעװנאַ!
מ אַדאַםפֿײַ ן: (לאָזט דורך פּאַרבײַ). דאָס אײגענע איז מיט שידוכים... איך האָב תּמיד געבעטן גאָט, אַז פֿאַר מײַן סאָלאָמאָן זאָל ער מיר צושיקן אַ שידוך פֿון דער פֿרעמד, פֿון אַ גרױסער שטאָט, מיט אַ גרױסע משפּחה... אַזאַ זון, װי מײַן סאָלאָמאָן... איך באַדאַרף אים ניט לױבן ― מע קען אים... צום סוף מישט זיך אַרײַן אין מיטן דער שׂטן, ליובאָװ, מיט רעספּעקט צו מעלדן!... (די זײַטיקע דאַמען מאַכן אַ גרימאַסע; אײנע פֿון זײ שטילערהײט: „אַ ליובאָװ פֿון פֿופֿציק טױזנט!“ ...).
צ װײטע דאַמ ע: גערטרודאַ גריגאָריעװנאַ! ס'איז אמת, װאָס מע זאָגט, אַז ער גיט דער טאָכטער פֿופֿציק טױזנט?
מ אַדאַם פֿ ײַ ן: לאָז זיך אײַך דאַכטן, אַז ער גיט פֿינף און זיבעציק טױזנט... און אַז ער זאָל שױן געבן אַלע הונדערט טױזנט? ער קאָן ניט? אינגאַנצן אײן קינד!... איר דאַרפֿט אָבער ניט פֿאַרגעסן, װער ער א י ז, מיט רעספּעקט צו מעלדן, און װער זײַנען מיר ?
ע רשטע דאַמ ע: דערפֿאַר איז אָבער דאָס מײדל, זאָגט מען, זײער אַ שײנע.
צ װײטע דאַמ ע: און אַ געראָטענע, זאָגט מען...
מ אַדאַם פֿ ײַ ן: (לאָזט דורך פֿארבײַ) װען עס קומט אַ שדכן, אַ שטײגער, און לײגט מיר פֿאָר דעם שידוך, װאָלט ער זיכער געעפֿנט באַ מײַן מאַן מיטן קאָפּ די טיר. נאָר װיבאַלד ס'האָט זיך אַרײַנגעמישט אין מיטן, מיט רעספּעקט צו מעלדן, ליובאָװ... (עס עפֿנט זיך די טיר און עס באַװײַזט זיך קאָלטון און רופֿט אױס גדולדיק און מיט הכנעה צו גלײַכער צײַט די נעמען פֿון די נאָרװאָס אָנעקומענע געסט).
ק אָלטו ן: סעמיאָן מאַקאַראָװיטש סאַראָקער! עדנעסטינאַ יע־פֿימאָװנאַ סאַראָקער! (בײגט זיך אױס פֿאַר זײ שטאַרק הכנעהדיק, לאָזט דורך מיט אַ פּרײַנטלעך־פּאַני־בראַטסקי שמײכעלע דעם שנײַדער מיט אַ נײַעם צילינדערהוט אַפֿֿן קאַפּ, די שנײַדערן, מאָדנע אָנגעטאָן מיט אַלע פֿאַרבן פֿון אַ רעגנבױגן. ― אַלע געסט װענדן אָן זײערע אױגן צו די אַרײַנגעקומענע).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (ציט אױס קאָלטונען די האַנט). װאָס מאַכט אַ ייִד יעפֿים פּאַנטאַ... פּאַנטאַ... ק אָלטו ן: (פֿאַרלײגט די הענט אַהינטער און זאָגט אים אונטער שטיל). פּאַנטעלעמאָנאָװיטש.
ע טיעמעני ־ ע: (אַ צי דעם מאַן פֿאַראַן אַרבל). קום! מיט װעמען האָסטו זיך אַװעקגעשטעלט רײדן? אַ פּנים פֿון חלשות!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום װײַב). ס'איז דאָך קאָלטון, אונדזער געװעזענער אופּראַװליאַיושטשע управляющий אַדמיניסטראַטאָר, עמך! האָסט אים ניט דערקענט? (דער באַלעבאָס, רב אָשר פֿײַן, טוט אַ װאָרף די קאָרטן, שטײט אױף און טוט זיך אַ לאָז מקבל פּנים זײַן די ליבע געסט. ― די מאַדאַם פֿײַן איז אױך אױפֿגעשטאַנען. ― פֿון אַ זײַטיקער טיר קומט אַרױס ס אָלאָמאָ ן, לאָזט זיך אַקעגן די אַרײַנגעקומענע געסט).
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (גײענדיק אַקעגן די געסט). ברוך הבא, געסט! מע קוקט שױן לאַנג אַרױס אַף אײַך. װאָס אַזױ שפּעט? װוּ איז אײַער טאָכטער?
ש ימעלע סאַראָקע ר: (בלײַבט שטײן אינעם צילינדער אַפֿן קאָפּ). שולדיק איז זי! (װײַזט אַפֿן װײַב). אַז מע האָט גענומען זיך אָנצוטאָן, איז װאָס מע זאָל ניט אָנטאָן ― איז שלעכט. און אַז מיר זײַנען שױן גאָר אינגאַנצן געװען פֿאַרטיק אַרום און אַרום (באַטראַכט זיך אין זײַן נײַעם אָנצוג), זאָגט זי מיר, אַז זי װעט ניט גײן מיט מיר, ביז איך װעל ניט אָנטאָן קײן צעלענדער. זאָג איך: צו װאָס טױג מיר דער צעלענדער? דער קױמען אַפֿן קאָפּ? זאָגט זי מיר: אַלע סטעקראַטן אַזױ. זאָג איך: און אַז די סטעקראַטן װעלן זיך אָפּשנײַדן די נעזער, בין איך אױך מחױבֿ? (טוט אױס דעם צילינדער. קאָלטון לױפֿט אונטער, װיל אים נעמען אַװעקלײגן. דער שנײַדער גיט ניט).
א ײנער פֿון ד י געס ט: כאַ־כאַ! אָפּשנײַדן די נעזער ― גוט געזאָגט! (אַלע לאַכן. עס װאַקסט אױס סאָלאָװײטשיק דער שדכן).
ס אָלאָװײטשי ק: כאַ־כאַ! זאַמעטשאַטעלנע заметшалтьетне! אַז סעמיאָן מאַקאַראָװיטש זאָגן אַ װאָרט איז דאָס טשטאָ ניבור אָסאָבענע тшто нібор особене עפּעס ספּעציעלס!
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (נעמט דעם שנײַדער פֿאַר אַ האַנט). קומט, װעל איך אײַך פֿאָרשטעלן פֿאַר מײַנע געסט! (פֿירט אים צו צו יעדן באַזונדער, הױך): מאַקאַר סעמיאָנאָװיטש סאַראָקער... זײַט באַקאַנט... מאַ־קאַר סעמיאָנאָװיטש סאַראָקער...
ש ימעלע סאַראָקע ר: (רײַסט אים איבער). האָט קײן פֿאַראיבל ניט, איר האָט איבערגעדרײט די יוצרות אַף דער לינקער זײַט... (אין דער זעלבער צײַט האָט די מאַדאַם פֿײַן געכאַפּט די מאַדאַם סאַראָקער, פֿריִער זיך גוט צעקושט מיט איר אין די פּיסקלעך, דערנאָך האָט זי גענומען זי פֿאָרשטעלן פֿאַר די איבעריקע דאַמען).
מ אַדאַם פֿ ײַ ן: װוּ־זשע איז אײַער טאָכטער?
ע טיעמעני ־ ע: עפּעס ניט מיט אַלעמען... כ'האָב מורא, אױב ניט די פֿלענציע...
מ אַדאַם פֿ ײַ ן: זאָל גאָט היטן! פֿון װאַנען נעמט איר עס? עס מאַכט זיך, אַ מענטש װערט ניט געזונט. אָט בין איך אַלײן אױך געװען, מיט רעספּעקט צו מעלדן, אַ גאַנצע װאָך ניט מיט אַלעמען... (באַזעצט די שנײַדערין אױבנאָן).
ע רשטע דאַמ ע: (שטיל). חוץ איר שאָדן אַף אונדז געזאָגט געװאָרן...
צ װײטע דאַמ ע: און אַף אַלע קראַנקע, רבונו של עולם...
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (צום שנײַדער). װוּ איז אײַער טאָכטער? פֿאַרװאָס זעט מען זי ניט?
ש ימעלעסאַראָקע ר: פּלוצעם פֿאַרשלאַפֿט געװאָרן. געכאַפּט אַ פֿאַרקילעכץ. און אפֿשר גאָר אָטשאַדעט געװאָרן. נעבעך געבליבן אין דער הײם.
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (באַזעצט דעם גאַסט אױבנאָן. שימעלע צעלײגט זיך גאַנץ ברײט. אַלע זעצן זיך אַף זײערע ערטער. דער באַלעבאָס טראָגט אים אונטער אַ קעסטל ציגאַרן). װאָס רײכערט איר? איך מײן, װאָס האָט איך בעסער ליב, ― פּאַפּיראָסן, אָדער ציגאַרן? אַ שאָד, או־װאַ, װאָס אײַער טאָכטער איז ניט געקומען!
ש ימעלע סאַראָקע ר: דעם אמת זאָגנדיק, רײכער איר ניט קײן ציגאַרן און ניט קײן פּאַפּיראָסן. נאָר גאָרניט, װי זאָגט דער גױ: „אָט פּריביטקאַ האָלאָװאַ ניע באָליט“ от прібітка голова не болит. (נעמט אַ ציגאַר).
א ײנער פֿון ד י געס ט: אָט בריביטקאַ גאָלאָװאָ ניע באָליט ― כאַ־כאַ! גוט געזאָגט! (אַלע איבעריקע לאַכן).
ס אָלאָװײטשי ק: כאַ־כאַ! זאַמעטשאַטעלנאָ заметщательно!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (טראָגט צו דעם ציגאַר צום מױל). װער פֿון אײַך איז אַ הײסער ייִד, װאָס קאָן געבן פֿײַער? (עטלעכע געסט טוען זיך אַ כאַפּ צו די קעשענעס, און עם װערן אים אונטערגעטראָגן עטלעכע שװעבעלעך מיטאַמאָל). אַ שײנעם דאַנק אײַך! (טראָגט צו דעם ציגאַר צום פֿײַער, פּיפּקעט און פּיפּקעט ― עס רײכערט זיך ניט).
ס אָלאָװײטשי ק: (געשטאַנען פֿון דער װײַטן, לױפֿט צו). איזװיניטיע! איר האָט פֿאַרגעסן אָפּבײַסן דעם פּיטום.
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום שדכן). װאָס בין איך ― אַ מעוברתע ייִדענע, װאָס איך זאָל בײַסן דעם פּיטום?
א ײנער פֿון ד י געס ט: אַ מעוברתע ייִדענע ― כאַ־כאַ! גוט געזאָגט! (די איבעריקע לאַכן).
ס אָלאָװײטשי ק: זאַמעטשאַטעלנאָ заметщательно, כאַ־כאַ! (אין דער זעלבער צײַט פֿאַרנעמען זיך די דאַמען מיט דער שנײַדערן: װער עס טראָגט איר אונטער אַ שטול אַף צו זיצן, װער עס רוקט איר אונטער אַ בענקעלע אונטער די פֿיס, װער עס באַװײַזט איר אַן אַלבום. די מאַדאַם פֿײַן שײַנט און שמײכלט, גיט אַכטונג, מע זאָל אַלעמען געבן טײ. דעם טײ סערװירט קאָלטון קונציק װי אַ פֿאָקוסניק. ש ימעלע סאַראָקע ר: (כאַפּט קאָלטונען פֿאַרן פֿראַק). יעפֿים פּאַנטאַלאָנאָװיטש! װאָס דרײט איר זיך אַרום, װי אַ חזן אַפֿן ונעריצך? שטײט אַ װײַלע! איך האָב אײַך געװאָלט עפּעס פֿרעגן. געדענקט איר כאָטש אײַערע װערטער פֿאַר דרײַ װאָכן, אַז אַ װיגריזשנע בילעט האָט נאָך קײן מענטש ניט געװוּנען זינט די װעלט שטײט, אַז ס'אַ שװינדל, האָט איר געזאָגט? עמך! (די מאַדאַם פֿײַן איז אױסער זיך פֿון דעם סקאַנדאַל, װאָס דער מחותּן רעדט מיט איר פּריקאַזטשיק. זי װינקט צום מאַן, ער זאָל ראַטעװען די לאַגע, פֿאַרגלעטן דעם סקאַנדאַל).
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: אײַך קומט מזל טובֿ, סעמיאָן מאַקאַראָ־װיטש. איר האָט געמאַכט, זאָגט מען, אַ גרױס געשעפֿט.
א ײנער פֿון ד י געס ט: אַ מיליאָנען־געשעפֿט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: צו מיליאָנען איז נאָך װײַט. נאָר אַז גאָט װעט װעלן, װעט זײַן מיליאָנען אױך...
א ײנער פֿון ד י געס ט: מע זאָגט, אַז איר האָט געמאַכט אַ סינדיקאַט אַף אַלע קינעמאַטאָגראַפֿן פֿון שטאָט?
נ אָ ך אײנער פֿון ד י געס ט: אין אַמעריקע רופֿט מען דאָס „טראָסט“.
ש ימעלע סאַראָקע ר: װיִאַזױ מע רופֿט דאָס אין אַמע־דיקע װײס איך ניט. איך װײס נאָר, אַז פֿון אַלע געשעפֿטן, װאָס מע האָט מיר פֿאָרגעלײגט, איז דאָס דאָס בעסטע, דאָס שענסטע און דאָס בכּבֿודיקסטע ― און מיליאָנען איז באַ גאָט... (בלאָזט דעם רױך). איר קאָנט זיך גאָרניט פֿאָרשטעלן, װיפֿל געשעפֿטן מע האָט מיר פֿאָרגעשלאָגן! איר האָט ניט אַזױפֿיל האָר אין קאָפּ! און אַלע, די גאַנצע װעלט, זײַנען מיטאַמאָל געװאָרן מײַנע בעסטע גוטע פֿרײַנט, ממש די כּפּרה! (עס דערהערט זיך אַ קלונג. קאָלטון טוט זיך אַ גליטש צו דער טיר).
ק אָלטו ן: (רופֿט אױס). הענריך פֿעליקסאָװיטש הימעלפֿאַרב!
ר ב אָשר פֿ ײַ ן: (נעמט הימעלפֿאַרבן פֿאַר דער האַנט, פֿירט אים צו, שטעלט אים פֿאָר פֿאַר די געסט). הענריך פֿעליקסאָװיטש הימעל־פּאַרב, בוכהאַלטער פֿון דער קאָמערטשעסקי באַנק.
ש ימעלע סאַראָקע ר: אַן אַלטער באַקאַנטער! (גיט אים די האַנט). װאָס הערט זיך עפּעס נײַס? עמך!...
ה ימעלפֿאַר ב: יאָ, אַלטע־אַלטע באַקאַנטע. (צום באַלעבאָס). איך בין געװען דער ערשטער, װאָס האָט אָנגעזאָגט זײ די גוטע בשורה, אַז זײ האָבן געװוּנען דאָס גרױסע געװינס. (צום שנײַדער). װאָס? בין איך ניט געװען דער ערשטער?
ש ימעלע סאַראָקע ר: דער ערשטער, ניט דער ערשטער, נאָר פֿון די ערשטע.
א ײנער פֿון ד י געס ט: דער ערשטער, ניט דער ערשטער, נאָר פֿון די ערשטע ― כאַ־כאַ! גוט געזאָגט! (אַלע לאַכן).
ס אָ לאָװײטשי ק: אַז סעמיאָן מאַקאַרעװיטש זאָגט, איז טשטאָ ניבוד אָסאָבענע що нівод особене נישטאָ באַזונדערס!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (צום שדכן) װאָס האָב איך דען דאָ געזאָגט אַזעלכעס?
ה ימעלפֿאַר ב: (צום שנײַדער). יעדנפֿאַלס, אַף אונדזער באַנק האָט איר זיך ניט צו באַקלאָגן.
ש ימעלע סאַראָקע ר: לאָמיך עס אױסקרענקען, װאָס איך האָב צו אײַך דערלײגט! אַף אַלע אָרעמע בעלי־מלאָכות געזאָגט געװאָרן ― עמך!
ה ימעלפֿאַר ב: (צום שנײַדער). ספּראַשיװאַיעטסיאַ спрашіваєтся עס איז געפֿרעגט געװאָרן, װיבאַלד אַזױ, װאָס־זשע איז די מעשׂה, װאָס איר האָט אונדז עפּעס פּלוצעם אינמיטן דרינען אַװעקגעװאָרפֿן? דאָס װערט אָנגערופֿן טשאָרנע ניעבלאַגאָ־דאַרנאָסט чорне набелагодарност דער שװערסטער אומדאַנק, אָדער געצאָלט מיט שטײנער... דאָס הײסט, איר האָט אונדז חלילה ניט אומגליקלעך געמאַכט, נאָר סע פֿאַרדריסט. אַמביציע! באַ אונדז איז דאָך עפּעס ניט קײן בענקל, װי אַנדערע בענק. אונדזער באַנק װאָלט געמעגט שטײן אין יעהופּעץ, װאָלט זי אױך ניט פֿאַרשעמט געװאָרן! באַ אונדז שפּילט אַ ראָלע רױסגעבן ק″ן אַלפֿים, אַזױ װי ― פֿו! (אַ מאַך מיט דער האַנט).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (פּאַרשטײט ניט; טרינקט זײַן טײ, קוקט זיך אַרום). װאָס װיל דער יאַט ― װײסט איר ניט?
ה ימעלפֿאַר ב: (האַלט אין אײן רײדן). מיר שטײען ניט חלילה אין אײַער געלט. פּאָזשאַלאָי пожалой סע דאַכט זיך מיר, עס װילט זיך האָבן אַזאַ קליענט, װי איר. פֿאַרװאָס ניט? גאָר צוריק, װאָס האָבן מיר געטאָן אײדער איר האָט געװוּנען די צװײ הונדערט טױזנט? ניט מער, עס פֿאַרדריסט אונדז, װאָס איר האָט פּלוצעם, אינמיטן דרינען, אַרױסגענומען דאָס גאַנצע געלט!
ש ימעלע סאַראָקע ר: (לאַכט ברײטלעך). װאָסערע לאָקשן? װאָסערע פֿלױמען? װאָס דרײט ער אַ יאַרמלקע, אָט דער שמױגער?...
ה ימעלפֿאַר ב: (הערט ניט אױף). די ערשטע מינוט, אַז מיר האָבן דערזען אײַער טשעק אױף אַזאַ סומע, איז אונדז געװאָרן אַ ביסל קאַלעמוטנע, און מיר האָבן געװאָלט שיקן צו אײַך אָנפֿרעגן, אױב ס'איז ניט קײן טעות. נאָר אַזױ װי מיר האָבן געהערט, אַז איר מאַכט אַ קאָלאָסאַלן געשעפֿט, אַ סינדיקאַט, און אַז איר בױט פּיתום מיט רעמסס, האָבן מיד אָנגעפֿרעגט באַ אונדזער דירעקטאָר, הער גאָלדענטאָלער. האָט אונדזער דירעקטאָר געהײסן ניט מאַכן קײן װאַפּראָסן און אַרױסגעבן... נאָך זײַן הײסן אַרױסגעבן האָט מען געזען, אַז ער איז ברוגז ― און איז גערעכט. װאָרעם װי דאָס געשעפֿט זאָל גיט זײַן גרױס, קאָנט איר ניט באַדאַרפֿן אין אײן טאָג אַלע הונדערט און פֿופֿציק טױזנט. סליעדאָװאַטעלנאָ следовательно על־כּן, דאָ באַדאַרף זײַן נאָך אַן אַנדער פּריטשינע, װאָס איר ▮1 שלו ס. עליב ▮ . ▮
װילט זיך אַריבערטראָגן מיט אײַער קאָנטאָ־קורענט אין אַן אַנדער באַנק. איד פֿרענ אײַה ניט, אין װאָסער אַ באַנק, װאָרעם פֿאַר קאָנקורענציע חאָבן מיו קײן מורא ניט. איך פֿדעג ▮נאָר▮ װאָס פֿאַר אַ פּרי▮ינע? אַדרבא, זאָגט, אָט שטײען מענטשן... )דער עולם הײבט אַן חע▮ נײַגע▮ דיק. סע רינגלט אַרום דעם שנײַדער סי▮ בו▮אַלטער▮ די ▮ם▮ הע▮ זיך צו פֿון דער חײַטן. חאָם דאַ טוט זיך ― פּאַרשטײט נאַך קײנע▮־ נ▮ט▮ א▮ חינציקער פֿון אַלעסען ־ דער שנײַדער).
ש ימעלעסאַראָקע ר: )צום באַל▮אַס פֿײַ▮. װיפֿל, ןאָ▮ ער, האָב איך ▮רױסגענומען, אַט דער יאָקל בן פֿלעקל? אָט דער עטד?
ר כאָשרפײַ ן: ער זאָגט: הונדערט און פֿופֿציק טױזנט...
ש ימעלעסאַראָקע ר: כאַ־כאַ־כאַ! אַ רעכטער לעץ! )צ▮ בוכהאַלטער). יונגערמאַן! גײט לײגט זיד שלאָפֿן!
ה ימעלפאַר ב: שלאָפֿן גײט שױן איר בעסער ־ אײַד איז צײַט. איד בין נאָך אַ יונגערמאַן און ▮ױל נאָד געבן אַ לעב אונטער. מע ןאָגט, ס'װעלן זײַן טענץ אױך. איר טאַנצט דאָד ניט, סעמיאָן מאַקאַ־דאָװיטש, און איד טאַנץ.
ש ימעלעסאַראָקע ר: טאַנץ, טאַנץ געזונטערהײט. אָבער װאָס איז דאָס פֿאַר הונדערט פֿופֿציק טױזנט, װאָס דו זאָגסט?
ח ימעלפאַר ב: )שױן א▮ כּעס). װאָפּעדװיך, װעל איד אײַך בעטן, איר זאָלט מיד ניט דוצן...
▮ שימעלעסאַראַקע ר: ניט װאָסן? )צוגעסאַכט אײן אױג).
▮ הימעלפאַר ב: ניט דוצן! ניט זײַן מיט מיר אַף „דו“... איד בין טאַקע ייִנגער פֿון אײַד, אַ סד ▮יִנגער. נאָר קײן ▮מאַלטשיק“ בין איך אײַך ניט.
ר באָשרפײַ ן: )ח▮ל ▮▮ שלו▮▮ װײס איר װאָס? װען?
ס אָלאָװ ייִ טשי ק: )אױך אינסי▮)▮ טשעפּוכאַ!
ה ימעלפאַר ב: און װאָװטאָריד▮ װאָס מאַכט איר זיד געפּגרט: ▮װאָסע▮ חונדערט פֿופֿציק טױזנט?“ איר װעט א▮ר זאָגן, אַז ▮,איז ניט אײַער טשעק, װאָס האָט געבראַכט עפּעס אײנ▮ אַ קדעמענמשוק, אַדער אַ ראָמאַנ▮וק?
ש יטעלעסאַראָקע ר: ניט קרימענטשוק און ניט ראַ־מאַנטשוק, נאָד װיגדאָר▮וק. דאָס איז אײנער פֿון מײַנע שותּפֿים, װאָס ▮אָבן ▮מאַכט מיט מיר דעם... פֿילם־ג▮עפֿט... איד האָב אים דאָס אױסגעשריבן אַ טשעק אַף פֿופֿצן טױזנט...
ה יטעלפאַר ב: איר קערט װעלן זאָגן: אַף הונדערט פֿופ־▮יק טױזנט?...
ש יטעלעסאַראָקע ר: דאָס קערט איר װעלן זאָגן! איד זאָג ▮נאָר אַזו▮פֿיל, װיפֿל דאָדט שטײט געשריבן. ה ימעלפאַר ב: אָױ▮ איר ▮גט אָזױ▮יל, װ▮ל דאָד▮ ▮טי▮ נ▮ר▮ז, מו▮ט ▮▮ר ז▮גן ▮ונדע▮ אַון ▮▮ציק ▮ױזגט.
ש ימעלעסאַראָקע ר: װאָ▮ איז ▮ע▮?
ה יל▮אָר ▮▮ ב: אָ▮ ד▮▮אַר, װײַל אַזו▮יל תאָט איר געהײסן געכן.
ש ימעסאַראָ ▮▮ ▮ק ע ר: מאַכט איר מיד, ה▮יס▮ ▮ע▮, פֿאַר אַ ▮ו▮ע▮ם?
ח ימעלפּאַר ▮: ▮נײן. דאָס װילט איד▮▮ ד מאַ▮ן ▮אַר אַ ליגנער, אָדער ▮ר אַ ▮שװ▮▮דלער, אָדער איר ט▮▮ ק▮▮וע▮ ― באָד װאַס זנאַי▮! )דער עו▮ חע▮ נאַך סער נײַג▮יק א▮ סע ך▮נגלט זי, אַרום נאָך ענגער).
ש ימעלעסאַראָקע ר: )אַ בי▮ שו▮ ▮סרו▮ק). װאָס זאָגט איר▮ איך בעט אײַד, אַף דער קאָמעדיע? איר גיב אַ ייִדן אַ פֿש▮ אַף פֿופֿצן טױזנט קאַדבז, דערצײלט ער מיר ה▮נדערט ▮ופֿציק טױ▮נט! ― עפּעס אַ מאָדנער מין עמד!
ר באָשדפײַ ן: פֿון פֿופֿצן טױז▮נט ביז הונדערט פֿופֿציק טױזנט איז אַזאַ חילוק, װי פֿון יככה ביז יבבה.
ס אָלאָװ ייִ טשי ק: זאַמע▮אַטעלנע!
ש י ▮מ עלסאַראָקע ▮ ר: װאָס דערצײלט איר ▮שיות? איך אַלײן האָב געשריבן דעם טשעק... דאָס הײסט, ניט איר, געשריבן חאָט עד, רער װיגדאָרטשוק, נאָד איך האָב גוט געקוקט בשעת איך האָב ▮עחתמע▮ דעם טשעק )▮▮ א▮ דער ל▮ו ציפ▮▮ אַן אײ▮, ▮ן אַ פֿינף, און דרײַ נולן...
ה ימעלפאַר ב: )סאַלט א▮ דער לו▮. אַן אײנס, און אַ פֿינף, און פֿיר נולן!
ש ימעלעסאַראָקע ר: )▮לט א▮ דער ל▮▮▮ ▮ײַ נולן!
ה ימעפאַר ▮ ב: )▮לט א▮ ▮ר ל▮▮▮ פֿיר נולן!...
ש ימעלעסאַראָקע ר: זעט נאָר, װי ער דרײט ▮יט דעד ▮▮ט, אָט דער ▮▮רנאָטער: פֿיר נולן! פֿינף נולן! זעקס הונד▮▮ נולן! און מי▮ װע▮ער איז ניט געשטאַנען בפֿירוש: פּעטנאַצעט טי־סיאָטשי? ▮אָס ▮עט א▮ איצטער זאָגז, עמד?
▮ ילפּאַ ▮▮ ▮ר ב: )הױך). סטאָ פּיאַטדעסיאַט טיסיאַ▮ ― ▮ערט ▮ר ▮ו▮ן זאָגן! סטאָ פּי▮דעסיאַט טיסיאַטש רובלײ!
ד באָשדפײַ ן: פֿע! דאָ איז ע▮ס אַ מיאוסע מעשח! )די ▮▮ האַבן זיך שױן אױך צונױ▮עקל▮ן אַלע▮ סע פֿילט, אַז ךאַ קו▮ ▮פּעס פּאַד. עט▮ע־סעניע גײט צו די לעצטע).
ע טיע ־מ עני ע: ו▮ס טו▮ זיר דאָ, ▮עון... מײן איד ▮▮ מיאָן טאַקאַרעװיטש? )אין דער גאַנצער צײַט▮ חאַס דאַס קוסט ▮די שטײט קאַלט▮ באַ דער ▮ײַט, שם▮▮▮ ▮סעפ▮▮פּעלישי קוקט פֿח אײנעם אַ▮ אַנדע▮ און קחעלט▮ עס דערהערט זיך אַ קלונג. קאַלטח גיט זיך אַ גליטש צו דער טיר א▮ רופּט אױס).
ק אָלטו ן: מאַקסים װאַסילעװיטש גאָלדענטאָלער! )אַ▮ אַ חײַ▮ לע דרײ▮ אַלע אױס די אױ▮ צו דער טיר)▮
ר באָשדפײַ ן: )באַגעגנט דעם דירעקטאַר, חיל אים ▮ר־שטעלן, שפּרינגט אַרױם היסעלפֿאַרב סיט הי▮).
ה ימעלפאַר ב: שאַט! אָט איז דער דירעקטאָר אַלײן! )צו ואָלדענטאָלערן)▮ מאַקסים װאַסילעװיטש! אַף װיפֿל איז געװען דער טשעק פֿון הער סאַראָקער, װאָס מיר האָבן אַרױסגעצאָלט אײנעם אַ מאיראָ־▮ױטש, אָדער װי▮אָראָװיטש, אָדער װיגדאָרטשוק ― יאָ, װיגדאָדטשוק?
ג אָלדענטאָלע ר: )סיט קאַלטע לונג א▮ לעבער)▮ הונדערט פֿופֿציק טױזנט רובל ― װאָס איז ▮דען?
ש ימעלעסאַראָקע ר: )די אױגן בלאַנדזש▮). עטיע▮ מעניע!... װוּ זײַנען מיר? )דערזעט זי, שרײַט ניט סיט זײַן קול)▮ גװאַלד, ייִדן▮ ראַטעװעט! לױפֿט! יאָגט! כאַפּט! מע האָט מיך באַגנבֿעט! באַגזלט! בדיל־הדל געשטעלט! צונענומען איננאַנצן! געמאַכט פֿאַר אַ קבצן! העלפֿט מיר! העלפֿט מיר כאַפּן די גזלנים! )כאַפּט דעם צילינדער, חיל זיך לאַ▮ לו▮ן▮ עס עפֿנט זיך די טיר א▮ עס רײַסט זיך אַרײַן םענדל דער ▮אַקײ סיט אַן איבערגעשראָקן פּנים).
מ ע נ ▮ד לדערלאַק ייִ: )זוכט סיט די אױגן)▮ ניט געװען דאָ איזאַבעלאַ סעמיאָנאָװנאַ? אױב אַזױ ― זײַט איר אַף גרױסע צרות... באַלעבאָס! אײַער טאָכטער איז אַרױס דורכן פֿענצטער און ― פֿיו־איט!...
ע טיפעני ▮־ ע: )ברעכט די הענט). װײ איז מיר! װינד איז מיר! אַן אומגליק האָט מיך געטראָפֿן! אַ בראָד אַף מײַן קאָפּ! איך װײס שױן װאָס דאָס איז! איך האָב געװ▮סט, אַז ס'װעט אַזױ זײַן!... זי האָט מיר אָבער געזאָגט: „מאַמע! איכל לױפֿן אין דער װעלט אַרײַן!“...
ש ימעלעסאַראָקע ר: )צום חײַב)▮ אַזױ? װאָס־זשע
חאָסטו ג▮װיגן? בהמה! פֿאַרװאָס האָסטו ניט געזאָגט מ י ר?!...
)כאַפּט זיך באַם קאָפּ). מײַן טאָכטער! מײַן קינד!!... אַ ▮רה דאָס געלט!
אַ כּפּרה אַלצדינג פֿאַר מײַז קינד!... )כאַפּט אַרױם דעם טײַסטער פ▮ זײַט־קעשענעי רײַסט אַראַפּ פֿון זיך דעם גאָלדענעם זײגער סי▮ קײטל, שרײַט
צום ▮ײַב)▮ עטיע־מעניע! נעם אַראָפּ! גיב אַהער ▮די פּערל! די אױרינגלעד!
די פֿיננערלעד! דאָס גאַנצע ביסל צירונג!... )עטיע־סעניע פֿאַלגט אים.
▮וט אױס און גיט אים איבער. ער נעסט דאָס אַלצדינג צונו▮ א▮ צילינדער אַרײַן א▮ ט▮גט דאַס צו צו די געסט)▮ ייִדן! נאַט אײַך אָפּ אָט
דאָס אַלץ, װאָס איך פֿאַרמאָג! טוט מיט דעם, װאָס איר װילט, ― אַבי
העלפֿט מיר אָפּזוכז מײַן טאָכט▮! העלפֿט מיר, העלפֿט מיר אומקעדז
מײַן קינד!... )▮רעכט אױס אין אַ געחײן▮ עטיע־סעניע חײנט סיט אים▮
דער עולם שטױנט. דער ▮רהאַנג פֿאַלט)▮
סוף פֿו▮ם דריטן אַקט.
הומב▮ פֿאָר אַף אַ סטאַנציע א▮ז אַן אײַנפֿאָר־הױז. ▮ צװײ הדריס. ־ אין
אײ▮ חדר, אַ גרױס▮ א ליכטיקס, שטײען צװײ בעטלעד באַ די וּוענט־ פֿאַר־
בעט און צוגעקליבז. ▮ אַ ט▮של, עטלעכע שטולן, אַ קאַנאַפּע, אַ שפּיגל,
ביליקע בילדע▮ אין פּר▮סטע רעמלעך אַף די װענט. ־ אַ פּאָך טעפּ מיט
בלומען. ▮־ צ▮ױי ט▮ךן: אײן טיר צום פֿראָנט, און דער גאם אַרױס, רי
צװי▮טע טיך אין צװי▮טן חדר אַךײַן, װעלכער איז געש▮אָסן. ― באָ דער
צװײטעה טיר שטײט מאָטל קאַס ▮ י, צוגעלײגט אײן אױער.
▮▮ אינמיט▮ חדר שטײט קאָפּל פאלכאָ ן. ― זײ דײדן ש▮י־
לערהײט.
ק אָפּל פאַלבאָ ן: )צו סאָטלען)▮ נו?
מ אָטל קאַסאָ י: )טרעט אָפּ פֿון רער טרר א▮ די שפֿי▮ ▮,נגער)▮ זי שלאָפֿט נאָך...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: אַ װעלטעלע ▮― אַזאַ נאַכט ניט גע־שלאַפֿן!.▮▮
מ אָטל קאַםאָ י: הײַנט דער שרעק! די פּחדים! עס האָט זיד איר אַלע װײַלע אױסגעװיזן, אַז מע יאָגט אונדז נאָד פֿון חינטז...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: פֿון װאַנען װײסטו דאָם?
מ אָטל קאַסאָ י: זי האָט עס מיר נעזאָגט.
ק אָפּל פאַלבאָ ן: װען?
מ אָטל קאַסאָ י: הײַנט... אין דער צײַט, װען דו ביסט געגאַנגען זאָרגן װעגן עסן און װעגן שטעלן דעם סאַמאָװאַר, האָבן מיר דאַ דערװײַל געשמועסט... ▮
ק אָפּל פאַלבאָ ן: װעגן װאָס?
מ אָטל קאַסאָ י: װעגן ▮לץ...
ק אָפּל פאַלבאָ ז: און װעגן דעם, װאָס װעט זײַן װײַטער?
מ אָטל קאַסאָ י: אױה ▮גע▮דט...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: אַז װאָס?
מ אָטל קאַסאָ י: )אױ▮גערעגט). אַז װאָס! דו װײסט דאָך ו▮אָס, הײַנט ו▮ס פֿרעגסטו? זי האָט מורא, טאָמער יאָגט אוּנדז אָן דע▮ פ▮טער, װעלן מיר אַלע האָבן אַ װיסטז סוף.
ק אָפּל פאַלבאָ ן: לכן העריבער, װאָס־זשע איז די עצח?
מ אָטל קאַסאָ י: איז די עצח, אַז מע זאָל װאָס פֿריִער ש▮עלן אַ חו▮, ▮― דעמאָ▮ מעג ער שױן קומען מיטן רבֿ און מיט דער רביצן, איז פֿאַרפֿאַלן... איצט בלײַבט איבער נאָר אײן זאַך: װער פֿון
אונדז בײדן זאָל זײַן דער גליקלעכער?
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: )דערש▮ק▮▮ נו יאָ. דאָס איז דאָך די
גאַנצע זאַך▮..
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: איז דאָך שױן װעגן דעם באַ אונדז לאַננ
אַפּגערעדט געװאָרן: אָדער מיךן עס איבערלאָזן פֿאַר איר אַלײן, פֿאַר
ב▮ילקען הײסט עס, לאָז זי זאָגן, װער איז איד אױסדערװײלטער... אָדעך
אַז ניט, װעלן מיר װאַרפֿן גורל...
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: )אוסרױק). אָבער דעדװײַל האָט זי דיר
נאָד גאָרניט געזאָגט, װער... דאָס הײסט, װעמען?...
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: שוטה! זי זאָל מיר זאָגן, װאָלט איך דאָד
▮ דיר נעזאָגט...
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: הײסט עס, אַז די גאַנצע זאַך הענגט
נאָך אין דער לופֿטן?
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: )קוקט אין דער לופֿט▮▮ פֿאַרשטײט זיך,
אין דער לופֿטן... נאָר דערװײַלע שאָט ניט, מע זאָל באַצײַטנס צוגרײטן
אַלץ װאָס מע באַדאַרף צו דער חופּה...
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב▮ אָ ן: למשל, אַ שטײנער?
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: אַ שטײגער, למשל, אַ מנין ייִדן...
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: דאָס איז ניט שװער. מע װעט זײ באַ־
▮אָלן צו חאַלבע רובל, װעלן זײ קומען צו לױפֿן.
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: )לעבעדיק)▮ לאָם איד האָבן אַזאַ יאָר, װאָס
פּאַר אַ פּלאַן דאָס איז!
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: און טאָמער האָבן זײ ניט קײז רבֿ,
קאָן איך באַשטײן, אַז אַ פּראָסטער ייִד, אַבי אַן ערלעכער, װעט מסדר
קידושין זײַן.
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: כ'לעבז, קאָפּל, ביסט אַ הכם! אַ קאָפּ־
מענטש!
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: אײַ, טאָמער חאָבן זײ ניט קײן חופּה?
קאָן מען זיך באַגײן מיט פֿיר שטאַנגען, פֿון אױבן איבערגעבונדן מיט
אַ גרױסער פֿאַטשײלע, ― װאָס איז דאָ דער אומגליק?
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: )כאַפּט אים אַר▮)▮ ביסט װערט, מע ▮זאָל
דיד קושן, קאָפּל!... נעם טו אַלצדינג, װאָס דו זאָגסט, זאָל זײַן גרײט!...
דו װעסט גײן, און איד װעל בלײַבן דאָ ― מע קאָן זי דאָד ניט לאָזן
אַלײן...
ק אָ פּ ל פ אַ ל ב אָ ן: זאָל גאָט חיטן! )חאַקל▮▮ די זאַד איז
נאָר אָט װאָס: אפֿשר זאָלן מיר פֿריִער װיסן, װער װעמען... דערנאָה
ערשט נײן?...
מ אָ ט ל ק אַ ס אָ י: צו װאָס, נאַועלע, פֿאַרלירן צײַט? דער־
װײַל ▮ועט װערן שפּעט, און טאָמער טראָגט אים אָן דער גוטער יאָר... דו גרײט צו אָט די אַלע שאָלעמױזן. דערנאָך, אַז דו װעסט קומען שױן מיטן גאַנצן קלאַפּערגעצײַג, װעלן מיר באַשליסן מיט איר, אַהין צי אַהער... ממה נפֿשד, װעמעס גליק עס װעט זײַן... איד פֿאַרזיכער דיד, אַז טאָמער ביסטו דער גליקלעכער, װעל איד דיר פֿאַרגינען מיטן גאַנצן חאַרצן... װאָס האָב איך צו דיר?... אונדזער בײדנס װוּנטש איז דאָך נאָר זען נײלקען גליקלעך...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: דאָס אײגענע איד ־ טאָמער ביסטו, איז דײַן גליק... װאָרעם דער עיקר איז בײלקע... אַלזאָ, איך גײ. )טוט ▮יך אַן). און דו זע, גיב אַכטונג... )לאַזט זיך צו דער טי▮ קערט זיך אוס, שטײט אַ חײַלע א▮ גײט אָפּ).
מ אָטל קאַסאָ י: )צו זיך אַלײ▮. אָט אַ לעמעשקע! ער האָט גאָר אַ האַפֿענונג... מיר דאַכט, אַז אַ בלינדער קאָן שױן זעז, אין װעמען בײלקע איז פֿאַרליבט... )הערט זיך אײַ▮. מיר דאַכט, זי רירט זיד שױן... )▮ס עפּנט דיך די טיר פ▮ צחײטן חדר און עס באַחײַזט זיך אַ▮ דער שחעל ב ייִ ל ק ע, אַ שײַנענדיקע, אַ שסײכלענדיקע)▮
ב ייִ ל ק ע: )סאַכט צורעכט די צעקודלטע האַר, קוקט זיך אַרום). גימאָ קײנער? װ▮ איז קאָפּל?
מ אָטל קאַסאָ י: אַװעקגעגאַנגען ברענגען ייִדן, אַ חופּה און דעם גאַנצן איבעריקן קלאַפּערגעצײַג, װי מיר האָבן אָפּגערעדט...
ב ייִ ל ק ע: מוז עס טאַקע הײַנט געשען, מאָטל?...
מ אָטל קאַסאָ י: נײן, װאָס דען? אָפּלײגז אַף מאָרגן? און טאָמער טראָגט עס אָן דעם טאַטן אַהערצוצו?...
ב ייִ ל ק ע: אױ, רײד גאָר ניט, מאָטל! איך קאָן גאָר װעגן דעם ניט טראַכטן! )גײט צו נענט▮ר)▮ עס װילט זיך מיר נאָר נעמען נקמה, באַװײַזן, אַז איך בין אַ מענטש פֿאַר זיה, אַז איך בין פֿרײַ... נאָכדעם מעגן זײ שױן קומען, זאָגן װאָס זײ װילן... אַך, מאָטל, מאָטל! אַ ייִדישע טאָכטער קאָן זיה באַפֿרײַען פֿון איר טאַטע־מאַמע נאָר דעמאָלט, װען זי גיט אָפּ איר פֿרײַהײט צו אַן אַנךערן...
מ אָטל קאַסאָ י: װער רעדט פֿון פֿרײַהײט? װער װיל דאָס װעמעס פֿרײַהײט? בײלקע, נשמה טײַערע! האָבן מיר דען ניט געשװױרן אײנס דאָס אַנדערע טרײַע און אײביקע ליבע? זײַנען מיד ניט געבו▮ן אײנס מיט דאָס אַנדערע שױן פֿון לאַנג, נאָך אײדער דײַן טאַטע האָט ▮ע▮ ט▮.אָפֿן דאָס גרױסע גליק, אָדער דאָס גרױסע אומגליק, אױסצונעמען דעם חױפּט▮טרעפֿער? נישמער, מיר האָבן דאָס מיט װערטער ניט אַרו▮גע־זאָגט, ביז ס'איז געקומען די רעכטע צײַט... איצט קומט אױס עפּעס גלײַד, װי עמעצער פֿון אונדז װאָלט צודיקגעצױגן...
ב ייִ ל ק ע: )סיט פֿײַע▮▮ איך צי קײנמאָל ניט צוריק! איד באַקלאָג מיך נאָר אַף מײַן מזל, פֿאַרװאָס זאָל איך, אַ געליבטע בת־יחידח, אַ ציטעריקע באַ טאַטע־מאַמע, באַדאַ▮ן איר בעסטע שׂמחה, דעם בעסטן יום־טובֿ פֿון איר האַדצן, פּראַװען כאַפּנדיק, ב▮גנבה, גלײַד װי איד טו ▮עס אַ פֿאַרברעבן..▮ ▮ר▮ס גיט, מאָסל, אַז דעך טאַטע איז מיר פֿאָרט אַ ▮אָטע, און די ▮▮ ▮ אַ ▮מע!...
מ אָטלקאַסאָ י: אױג ▮ איז אַ רחמנות אַף טאַטע־מאַמע, איז דאָ ▮ו▮י װענן: ▮ער ▮ו װאַרטן ביז זי▮ װעלן קומען אַהער, ▮▮ פֿאַרקערעװען די האָלאָב▮ס און פֿאָרן צוריק אַהײם...
ב ייִ ל ק ע: זאָל גאָט היטן! דעמאָלט בין איה אַ פֿאַרלױרעיַע! דו קענסט ניט דעם ▮טן! דו מײנסט, אַז דאָס איז דער ייִד װאָס געװען? ג▮ט זאָל מיך ניט שטראָפֿן, ― זינט ער האָט אױסנענומען דאָם גךױסע געװינס, איז ער ▮עװילדעװעט געװאָרן! נײן! איד דאַרף אים אָפּטאָז אַןאַ זאַך, װאָס מע קאָן שױן צוריק ניט כאַפּן!
מ אָטל קאַסאָ י: הײסט דאָס, נאָר צוליב דעס אַלײן?...
ב י▮ ל ק ע: )קוקט אַ▮ סאַטלען ם▮ט אַ שסר▮כל)▮ אַך, מאָטל! ▮שיקאַװער מאָטל ▮אָס דו ביסט! דו װילסט אַן איבעריק מאָל אַרױסרײַסן באַ מיר דאָס װאָ▮רט פֿון מױל, אַז איך האָב דיך ליב, װי דאָס לעבן... װײסט שױן ק▮פּל אַלץ? האָסטו ש▮ין גערעדט מיט אים?
מ אָטל קאַסאָ י: ני▮ן, בײל▮ע, איך קאָן ניט. איד האָב קײן האַרץ ניט!... דער בחור איז בלינד. ער ה▮ט נאָה אַלץ אַ האָפֿענונג, טאָמער אין ער, נ▮ט איד, דער אױ▮דערװײלטער...
ב ייִ ל ק ע: )▮רטראַכט טרױערי▮). אַ רהמנוּת... דער יונג איז פֿאַרליבט אין מי▮..
מ אָטל קאַסאָ ▮: מיט סכּנות!
ב ייִ ל ק ע: װאָס־זשע טוט מען? זאָל איד מ▮ט אים רײדן?
מ אָטל קאַסאָ י: אױב דו ▮נ▮ט... איך האָב אים געזאָגט, אַ▮ דו דאַרפֿסט הײַ▮ט באַ דער ▮▮ער מינוט ב▮שטימעז, װער פֿון או▮ז צװײ איז דײַן באַש▮▮ער... און אַז ךו װע▮ ניט באַשטימען, האָב איך אים ▮נ▮▮דט▮ אַז מיר▮ װאַרפֿן גורל, ציִען קניפּלעך. וּוער ס'װעט אַד▮▮סצ▮עז דאָס קניפּל ― דער...
ב ייִ ל ק ע: )צעלאַכט זיך ה▮לכי▮)▮ ▮־▮▮אַ! כאַ־כאַ▮כאַ־כאַ!
מ אָטלקאַסאָ ▮: )איבערראַשט)▮ װאָס איז דער געלעכטער?
ב ייִ ל ק ע: מיו איז אײַנגעפֿאַלן אַ געדאַנק! אײַ, אַ געדאַנ▮! )כאַפּט אַ װײַס טיכל, סאַכט אַ ק▮▮▮ און נאַך אַ ▮ניפּל)▮ איך האָב דאָ ▮װײ קנ▮לער. און אַזױ װי דו ב▮ט על▮ר, װעל איך דיר געבן ציִעז ▮ום ערשטז▮ ▮ועסטו ▮אָבן אַרױסגעצױגן דאָס קניפּל ־ כאַ־כאַ־באַ!... )▮ ▮רן זיך טריט ▮ן דרױסן. ג▮▮קע טרעט אָפּ צום פֿענצטער▮ עס ▮וסט אָן ▮ל ▮לבאָן אַ ▮ר▮י▮ער, אַנג▮אָדן סיט גאַנצע פּעק־▮עך און שקאַרסוצן)▮▮
ק אָל▮▮▮באָ ▮ ▮: אָ! שױ▮ או▮עשטאַנען בײלקע? )צו ב▮▮▮▮). אַ ג▮טער א▮שטאַנד אַ▮ דיר!... אוף! איה האָב זיך עס אַ בי▮ אָ▮נע▮פּ▮! )▮▮יגט אַ▮ק די ▮לעך טיט די ש▮קאַרסוצןי װי▮ט ▮יך ▮ם שחײס)▮ דראַמ▮טישע שרי▮טן ה▮▮
מ אָטל קאַסאָ י: א▮ז כאָטש ניט געװען אומזיסט דאָס ▮ו▮פֿן? )באַטראַכט חאַס א▮ די פּעקלעך טוט זי▮▮
ק אָפּל פאָלבאָ ן: חלילה! װאָס הײסט אומזיסט? אָט באַלד קומען צוגײן אַ בינטל ייִדן מיטז גאַנצן קלאַפּערגעצײַג, װי מיר האָב: אָפּגערעדט... )חײַזט אַ▮ די שקאַרסו▮). און דאַס איז גוטע זאַכז אַף צו פֿאַרבײַסן: לעקעד, הערינג און אַ ביסל משקה...
מ אָטל קאַס ▮ י: בראַװאָ, קאָפּל, ביסט װערט אַ מעדאַל!... אַצינד בלײַבט נאָך איבער אײן זאַד: אַ מנין װעלן מיר האָבן. אַ מסדר קידושין אױד. מיט לעקעה און בראָנפֿן און מיט פֿאַרבײַסן זײַנען מיר שױן אױה באַװאָרנט. און אַ כּלה האָבן מיר אױך. די פֿראַגע איז נאָר, װער פֿון אונדז צװײ איז דער חתן? דאָס דאַרפֿסטו... )פֿאַרכאַפּט זיך). מײן איד, ד▮ס דאַרפֿט איר, בײלקע, באַשטימען ― עם געװענדעט אָן דיר... מײן איך, אָן אײַך...
ב ייִ ל ק ע: אַך! מיר איז שװער, מיר איז אומאײַנגענעמען... איר װײסט, אַז איה בין אײַך בײדן דאַנקבאַר▮.. איר האָט פֿאַר מיר בײד▮▮ אַזױפֿיל געטאָן...
מ אָטל קאַסאָ י: אוז מיר זײַנען ערשט ▮גרײט צו טאָז...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: אין פֿײַער אוּן אין װאַסער!
ב ייִ ל ק ע: )טראַכט כלוסרשט אַ חײַלע)▮ שאַט! װײסט איך װאָס מיר איז נאָרװאָס אײַנגעפֿאַלז? לאָמיר װאַרפֿן גורל!...
מ אָטל קאַסאָ י: דאָס אײגענע האָבן מיר שױן מיט קאָפּ־▮ען לאַנג געטראַכט...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: נאָד אײדער דאָס אוּמגליק האָט געטראָפֿן מיטן גרױסן געװינס...
ב ייִ ל ק ע: זעט איר? ― אַף אַ גלײַכע זאַה פֿאַלן אַלע גלײַד... ▮ועסט דאָס טיכל ▮יט די צװײ פּאַרטיקע קניפּלעך, דרײט כלו▮רשט אַ נײַ קניפּל, ציט עס אױס צו זײ בײדע)▮ װעד פֿון אײַך איז עלטער?
ק אָפּל פאַלבאָ ן: )איך שױן גרײט געח▮ אױסצוצ▮ען די ▮האַנט)▮ דו ביסט עלטער, מאָטל, אױב איך האָב קײן טעות...
מ אָטל קאַסאָ י: מיט אַ יאָד און מיט אַ װאָך.
ב ייִ ל ק ע: )צו סאָטלען)▮ װי באַלד אַזױ, באַדאַרפֿסטו... מײן איך, באַדאַרפֿט איר, מאָטל, ציִען דער ערשטער... )טראָגט אים אונטער די צװײ עקן פֿונעם טיכל▮ סאַטל קאַסאַו קלערט כלו▮רשט אַ חײַלע, חאַקלט ציט פּאַסעלעך ם▮ט צחײ פֿינגער באַם שפּי▮ פֿון עק טיכל און של▮ט אַרױס אַ קניפּל. ב▮ילקע באַהאַלט דאָס טיכל)▮
מ אָטל קאַסאָ י: )טרי▮סלט אָפּ די הענט, קוקט אַ▮ קאָ▮לען ▮יט אַנטשולדיקונג). נו?
ק אָפּל פאַלבאָ ן: )בלאַם, זיפֿצט אַ▮. צו סאַטלען)▮ דײַן גליק... לאָז גאָט געבן... )▮אָן ניט רײךן װײַטער פּון אױפֿרעגונג▮ שלינגט ךי טרערן)▮ ב ייִ ל ק ע: אײַ־פֿע, קאָפּל, איך האָב זיך ניט געריכט אַף אײַך... ג▮האַלטן פֿאַר אַ גוטן פֿרײַנט...
מ אָטל קאַסאָ י: )צו בײלקען)▮ קאָפּל זאָגט דען עפּעס? אַדרבא!...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: אַדרבא! לאָז מיר אָנגײן, װאָס איר װינטש אים און אײַה בײדן... ס'איז דאָך אַ גורל, אַ לאָטעריע...
מ אָטל קאַסאָ י: ער זאָל געוּוען אַרױסציִען, װאָלט ער...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: איד זאָל געװען אַרױסציִ▮▮ן, װאָלט איך... איד װינטש אײַך, איר זאָלט אײַך עלטערן אין... אין... אַלדאָס גוטס.
מ אָטל קאַסאָ י: אָמן! קום אַהער, לאָמיר זיך צעקושן. )נעסען זיך אַרום▮ סאָטל סיט קאָפּלען, און צעקושן זיך▮)
ק אָפּל פאַלבאָ ן: דעם אמת אױב איר װילט װיסן, האָט מיר דאָס האַרץ געזאָגט שױן לאַנג, אַז דער גליקלעכער װעט זײַן מאָטל, נ▮ט איך... װי קום איך? איך בין פֿון תּמיד אָן אַ שלים־מזל... שלים▮ שלים―מזל... און איד האָב צו קײנעם ניט קײן טענות... גאָט איז מײַן עדות, װי ▮▮יך האָכ אײַך ליב געהאַט, בײלקע, און האָב אײַך ליב נאָד אַצינד.. און װאָס פֿאַר אַ גוטער פֿרײַנט איך בין צו מײַן הבר מאָטל▮.. איך זאָג אײַה נאָכאַמאָל, אַז װאָס איה װינטש אײַך בײדן, מעג עס מיר אָנגײן כאָטש האַלב... אײַ, איה האָב געהאַט אַ שטיקל האָפֿענונג ― בין איך ניט שולדיק. איך בין דאָה ניט מער װי אַ מענטש... איך האָב אָבער אין זינען געהאַט אױך די אַנדערע זײַט, אַז טאָמער חלילה לאָזט זיד אױס מיט אַ בױדעם ― אַזױ פֿאָר איך גלײַך אַװעק קײן אַמעריקע. אַ סימן האָט איר...)צעש▮יליעט זיך, ציט אַרױס פֿון בוזעם־▮עשענע אַ ביכל). אָט האָב איד מיר צוגעגרײט אַ פּאַס..▮ )סאָטל קאַסאָי ▮ון בײלקע קוקו זיך איבער. בײדע זײַנען גערירט)▮
ב ייִ ל ק ע: צו װאָס אַזױ װײַט, אַזש קײן אַמעריקע? בלײַבט דאָ, און ל▮מיר זײַן גוטע פֿרײַנט.
מ אטל קאַסאָ י: פֿאַרגעס ניט קאָפּל, װער עס בעט דיך...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: מירן נאָד האָבן אַ ישוב... דערװײַל בי▮ איך נאָך אַ היגער און באַדאַרף פֿריִער פּראַװען אײַער חתונה. ▮▮יך בו▮ דאָד עפּעס אַ מחותּן... פֿון חתנס צד.
ב ייִ ל ק ע: נײן, פֿון כלהס צד.
מ אָטל קאַסאָ י: פֿון בײךע צדדים.
ק אָפּל פאַלבאָ ן: פֿון בײדע צדדים. )הערט זיך צו). מע ג▮יט, מע נײט... )▮ס קוסט אײנס נ▮ך דאָס אַנדערע אַ סנין ▮דן פֿון אַלערלײ סינים ― סיט היטלען און סיט קאַפּעלושלעך, סיט לאַנגע קאַ־פֿאָטעס און סיט קורצע װײטיקלעך▮ ― אײנער סיט גראָבע פּאוח או▮ ▮יט אַ ירסלקע אונטערן חײכן קאַפּעלוש, אונטערגעבונ▮ סיט אַ רױטע פּאַטשײלע, ־ שפּילט די ראָל פֿון אַ רבֿ▮ ▮ נאַך אײנער האַלט אַ פּלעשל סיט אַ גלעזל ― ער חעט דאַס זײַן דער שסש▮ פֿיר אַנדערע ײַדן האַל▮
די פּיר שטאַנגען, פּח אױ▮ אַ גרינע שאַל סיט אַ באַכראַסאַ, ― ▮▮
חעט זײַן די חופּה. אַ פּאָר חײַבער האַבן זיך אױך אַרײַנגערוקט, שטײ▮ פֿונדערחײַטן סיט פֿרוסע פּניסער גרײט צו ענטפּערן ,יברוך הוא ▮רוך שסו אסן“▮ אױך ײַנגלעך קונדײסים זײַנ▮ געקום▮ אַנקוקן אַ שטילע חופּה א▮ אפֿשר כאַ▮ אַ שטיקל לעקעך).
ק אָפּלפאַלבאָ ן: )טוט אַ ח▮נק צום ▮▮, חאָס שפּילט די ראָליע פֿון אַ ▮). ▮נו?
ד ע ר ייִ ד: )צו קאָ▮לען)▮ נו־נו! )טוט אַ חוּנ▮ צו אײנער פּװ די חײַבער, זי זאָל נעסען די כּלה. ― יענע גײט צו צו בײלקען, נעסט ▮רױס אַ געלע פּאַטשײלע)▮
ד י ייִ דענ ע: װער איז דער חתן? )רופּט צו קאָפּלען).
ק אָפּלפאַלבאָ ן: )חײַזט אַ▮ סאַטלען). דער חתן איז ― ער.
מ אָטלקאַסאָ י: )גײט צו)▮ דאָס בין איד.
ד י ייִ דענ ע: )גיט אים די געלע פֿאַטשײלע). אָט מיט דעך פֿאַטשײלע, זײַט מוחל, ▮דעקט איבער דער כּלה דאָס פּנים, דאָס װעט זײַ▮ דאָס באַדעקנס. )סאָטל נעסט די געלע פֿאַטשײלע, גײט צו פּאַסעלעך צו בײלקען און דעקט איר איבער דאָס פּנים▮ די ייִדענע נעסט בײלק▮ פֿאַר אַ האַנט, טוט אַ װונק צו קאָפּלען, ער זאָל נעסען דעם חחן פּאַר אַ האַנט▮ ער פֿירט זײ אַרונטער דער חופּה).
ד ע ר ייִ ד: )צום חחן)▮ אי־אָ? טבעת?... )דער חחן פֿאַרשטײט ניט)▮
ד י ייִ ▮ד ע נ ע: אַ רינגל, אַ פֿינגערל, אַף מקדש זײַן...
ק אָפּלפאַלבאָ ן: )טוט זיך אַ כאַ▮ צו די ▮עשענעס)▮ אַ פֿינגערל? ס'איז דאָ, ס'איז דאָ... אַלצדינג האָב איך באַדאַרפֿט איז זינען האָבז... יעדע זאַך באַזאָרגן... אַפֿילו אַ קידושין פֿינגעך▮ל... )ציט ▮רױס אַ ▮אַ▮ירל פֿון ▮עשענעי חיקלט אַרױם פֿון דאַרט אַ גאַל▮ רינגל, גיט דאָס איבער צו סאַטלען)
ד ע ר ייִ ד: )צו חאַטלע▮▮ טו אָן דאָס פֿינגערל דער כּלה אוּן זאָג מיר נאָך איטלעכס װאָרט! )זאָגט. סאָטל זאָגט אים נאָך)▮ ▮הר▮ את... מקודשת לי... בטבעת זו... כדת משה ױשראל“... מזל טובֿ!
ד ערעול ם: מזל טובֿ! מזל טובֿ! )▮אָפּל פֿאַלבאָן און סאָטל ▮אַסאָי כאַ▮ זיך אַרום און קושן זיך ― אין דעם סאַסע רעכטן טוסל ▮▮נט זיך די טיר און עס רײַ▮ זיך אַרײַן▮ שיסעלע סאַראַקער, עטיע־▮עניע און סאָלאָחײטשיק דער שדכן סיט זײ▮ עס װערט אַ סוסאַטאָכע)▮
ב ייִ ל ק ע: )פֿאַלט צו צו סאַטל▮ אַ▮ די הענט)▮ דער טאַטע!..▮ די מאַמע!...
ש ימעלעסאַראָקע ר: )קוקט זיך אַרום, דערקענט ניט די טאָכטער אונטער דער געלער פֿאַטשײל▮▮ װ▮ איז זי ערגעץ? װוּ איז מײַן קינד? װאָס שװײַגט איר, ייִדן? עמך!... ע טיעמעני ־ ע: דו הערסט דעז ניט איר ▮ול?
ס אָלאָװ ייִ טשי ק: )שטופּט זיך דורך)▮ פּאַזװאָלטיע!... איזװיניטיע, גאָספּאָדאַ▮ אָט דאָס איז זי דאָך! )רײַסט אַרונטער די ג▮ע פ▮טשײלע פֿון בײלקעס פּנים)י זאַמעטשאַטעלנאָ! דאָס איז אַ מעשׂה, װאָס טשטאָ ניבוד אַסאָבענע!...
ש ימעלע סאַראָקע ר: )דערזעט בײלקען▮ לאַזט ױך צו ▮יר חיט אָפֿענע אָרעחם). טעכטערלעך מײַנע טײַערע! אַבי דו לעבסט און מײַנע אױגן זעען דיך! )בײל▮ע ▮אַלט אים אין די הענט אַרײַן. בײ▮ ו▮▮ װײנען)▮
ע טיעמעני ― ע: )פֿאַרברעכט רי הענט, פּאַלט אַ▮ אַ שטול, שאָ▮לט ךיך און װײנט, לררענענרי▮ סיט אַ ניג▮ פֿון חחינוה)▮ װײ איז מיר און װינד איז מיר! אַ דונער איז מיר און אַ בראָד איז מיר! צו װאָס מיר האָבן ▮יד דערלעבט און װאָס מיר זעען מיט די אױגן! מיט װאָס דאָבן מיר זיד ▮אַרזינדיקט באַ גאָט, אַז אונדזער קינד זאָל אוּנדז אַזױ פ▮רשװאַרצן דאָס פּנים? װאָס טוט זיך דאָ און מיט װעמעז װיל זי דאָס גײן צו דער חופּה, פֿאַרװיסט און פֿאַרפֿינצטערט בין איד געװאָרן?!...
ס אלאָװ ייִ טשי ק: )האָט שטילערהײט געכאַפּט אַ ▮▮ר װערטער סיט רי ייִדן און געחױרע געװאָרן אַרן אײן סינוט אַלצדינג▮ ― צו עטיע־סעני▮). איזװיניטיע, מאַדאַם! איר װײסט גאָרניט װאָס איר ךעדט. אײַער טאָכטער האָט שױן חתונה געהאַט נאָרװאָס... מיט אָט דעם יאַט▮.. )װײַזט אַ▮ סאַטלען)▮ אײַד קומט מזל טובֿ!...
ע טיעמעני ־ ע: )פֿאַרחאַרפּט דעם קאָפּ אַ▮ צו חלשן)▮ אױ, אַ דונער איז מיר! אױ, אַ שלאַק איז מיר! אָ קױל תאָט מיד געטראָפֿן! אַ שפּין אין האַרצן אַרײַן!...
ש ימעלע סאַראָקע ד: שאַ! שטיל! גענוג דיר צו לײגן קנײטלעה! נאַרישע קלאָגמוטער! בהמה װאָס דו בי▮ט! ▮דײַ▮ קיגד זאָל געװען חלילה שטאַרבן, אָדער אַװעקשמדן זיך, װאָלט געװען בעס▮ר? הערט נאַר אַן אומגליק ― איר טאָכטער האָט חתונה געהאַט פֿאַר איר גלײַכן, גענומען אַ שנײַדער, אַן אמתן עמך ― איז איר ביטער! )צו דער ס▮כטער). װער איז דײַן באַשעדטער? )חײַזט אַ▮ סאָטלען און אַ▮ קאָפּ־לען). דער? צי יענער? איך בין נאָך ניט קלאָר אַקוראַט...
ק אָפּל פאַלבאָ ן: )װײַזט אַ▮ סאָטלען)▮ ער איז דאָס דער גליקלעכער... מיר האָבן געװאָרפֿן גורל▮..
ש ימעלע סאַראָקע ר: )איבערראַשט▮. װאָסער גורל?
ק אָל ▮ פאַלבאָ ז: אַזױ װי מיר בײדע זײַנעז געװען פֿאַר־ליבט▮ ה▮בן מיד געצױגן קניפּלעך, חאָט ער אַרױסגעצױגן, הײסט עס, איז ער זוכה בגורל.
ס אָלאָװ ייִ טשי ק: זאַמעטשאַטעלנאָ! האָב א▮ך אײַך ניט געזאָגט, אַז אײנער פֿון די צװײ וּועט נעמען אײַער טאָכטער? איך זאָל שױן טאַקע אַזױ לעבן מיט אײַה און מיט אײַער װײַב!... ־ ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָס־זשע האָט מען נאָך באַדאַרפֿט אַנטלױפֿן? האָט איר דאָך געקענט זאָגן מיר, װאָלט דאָך עס געװען שײן און פֿײַן און שאַ און עמך...
מ אָטל קאַסאָ י: װער האָט געקאָנט מיט אײַך רײדן?
ב ײלק ע: נאָך דעם אומגליק, װאָס האָט געטראָפֿן, זינט דו האָסט אױסגענומען דאָס גרױסע געװינס...
ש ימעלע סאַראָקע ר: װאָסערע לאָקשן? װאָסערע פֿלױמען? אױס אומגליק! אױס גרױסער געװינס! מע האָט צוגענומען, אױסגעצאַפּט, אױסגעמאַנטאַטשעט און אױסגעכמאַליעט אינגאַנצן ביז דער לעצטער פּרוטה. ניט געלאָזט, איר זאָלט זאָגן, אַפֿילו אַ סימן. געבליבן דער אײגענער עמך, װאָס געװען...
ב ײלק ע: (איבערראַשט). װער איז דאָס געװען? װוּ? װען?
ע טיעמעני ־ ע: אָט יענע צװײ שלים־מזלען, װאָס פֿון טרעיאַטער...
ב ײלק ע: װיגדאָרטשוק און רובינטשיק? װיִאַזױ איז דאָס געשען?
ש ימעלע סאַראָקע ר: װיִאַזױ ס'איז געשען, איז פֿאַרפֿאַלן... צוגענומען װי מיט די הענט און אַװעק װוּ דער װײַסער פֿעפֿער װאַקסט... קײן האָן האָט אַפֿילו ניט געקרײט... און אפֿשר מײנסטו, אַז ס'האָט זיך מיר ניט געחלומט פֿריִער מיט אַ נאַכט אַ בײזער חלום? ס'זאָל נאָר אױסגײן אַף זײער קאָפּ, רבונו של עולם!
ע טיעמעני ־ ע: אָמן!
ד י װײַבע ר: (מאַכן אַ פֿרום פּנים). אָמן, ברוך הוא וברוך שמו!
ש ימעלע סאַראָקע ר: נאָר גענוג. כאַפּט זײ דער װאַטן־מאַכער! אַבי מײַן קינד האָט זיך מיר אָפּגעזוכט, בין איך צופֿרידן, הײב איך אױף די הענט צו גאָט און זאָג: גם זו לטובֿה!...
ע טיעמעני ־ ע: אָמן!
ד י װײַבע ר: (פֿרום). אָמן, ברוך הוא וברוך שמו!..
ש ימעלעסאַראָקע ר: אײַ, װאָס איך בין געבליבן אַז פֿאָדעם? ― ס'האָט מיד גאָט געשטראָפֿט דערפֿאַר, װאָס עס האָט זיך מיר פֿאַרװאָלט װערן אַ מיליאָנטשיק... און ייִחוס האָט זיך מיר פֿאַרגלוסט... דער קאָפּ האָט זיך מיר פֿאַרדרײט, איך בין געװען שיכּור... עפּעס װי אָטשאַדעט... איצט איז אַרױס דער טשאַד, האָב איך זיך אױסגעניכטערט, זע איך, אַז איך בין געװען אַ נאַר און אַז איך בין װערט שמיץ... (צום עולם). ייִדן! איר האָט געהערט מן־הסתּם, אַז אַן אָרעמער שנײַדער האָט אױסגענומען דאָס גרױסע געװינס, די צװײ הונדערט טױזנט? דאָס בין איך. שימעלע סאַראָקער איז מײַן נאָמען... די צװײ הונדערט טױזנט זײַנען אױסגערונען, אַװעק מיטן װינט און מיטן רױך, און שימעלע איז צוריק דער אײגענער עמך, װאָס געװען... איצט איז באַ מיר אַ שׂמחה, אַ יום־טובֿ, ― מײַן טאָכטער האָט חתונה געהאַט למזל ― װוּ איז דער לעקעך און בראָנפֿן? לאָמיר נעמען צו קאַפּעלעך משקה און טרינקען לחײם פֿאַר אונדזער פֿאָלק, שער און אײַזן עמך!...
ק אָפּל פֿאַלבאָ ן: (טוט זיך אַ װאַרף צו די פּעקלעך מיט די שקאַרמוצן. בינט אױף און לײגט אױס אַפֿן טיש). אָט דאָ איז פֿאַראַן אַלצדינג, אי צו טרינקען, אי צו פֿאַרבײַסן... (ער און דער ייִד, װאָס דינט אַלס שמשׂ, שטעלן אױס אַפֿן טיש די פֿלעשלעך מיט די גלעזלעך).
ס אָלאָװײטשי ק: (נעמט אַף זיך די ראָל פֿון אַ סאַרװער און פֿון אַ טאָסטמײַסטער און באַזעצט צום טיש גאַנץ אױבנאָן חתן־כּלה, דערנאָך די מחותּנים שימעלען מיט עטיע־מעניען). איזװיניטיע, אײַך קומט דער אױבנאָן. (צו די ייִדן). עולם! צום טיש! (צו קאַפּלען). חתנס צד! גיס אָן די גלעזלעך! (צו די װײַבער). װײַבער! נעמט לעקעך, מאַכט מזונות! (טײלט זײ אױס לעקעך, לײגט אַלײן אױך אין מױל אַרײַן. װײַזט אַף די קינדער). און גיט די ממזרים אױך צו שטיקלעך לעקעך ― ס'אַ מצװה! און ס'איז טאַקע ,גוטער לעקעך אױך ― טשטאָ ניבוד זאַ־מעטשאַטעלנאָ! (קײַט). לחײם, חתן־כּלה! לחײם, מחותּן!, לחײם, מחותּנתטע! לחײם חתנס צד און כּלהס צד! און לחײם, ייִדן אַלע! לאָמיר זײַן געזונט און טאַנצן אַף פֿרעמדע און אַף אײגענע חתונות! (טרינקט. אַלע באַגעגענען זיך מיט די גלעזלעך און טרינקען און פֿאַרבײַסן).
ש ימעלע סאַראָקע ר: ישקני ― הערט־זשע מיך אױס, ייִדן, די מעשׂה דערפֿון איז אַזױ: באַ מיר איז הײַנט אַ צװײענדיקער יום־טובֿ. ערשטנס, װאָס סע האָט זיך אָפּגעזוכט מײַן קינד, מײַן בת־יחידה, מײַן אױג אין קאָפּ. זײַן זאָל זי מיר געזונט און שטאַרק און זאָל מיר איבערלעבן!
ע טיעמעני ־ ע: אָמן!
ד י װײַבע ר: (מיט אַ פֿרומע מינע). אָמן, ברוך הוא וברוך שמו!
ש ימעלע סאַראָקע ר: דאָס אַנדערע, װאָס זי האָט זיך באַהעפֿט מיט איר גלײַכן און האָט זיך אױסדערװײלט אַ מאַן פֿון אונדזער פֿאָלק, שער און אײַזן עמך, ניט געװאָלט הערן אַפֿילו פֿון יענעם פּיפּערנאָטער דעם ריסטעקראַט, װאָס האָט זיך צוגעשמײכלט צו די פֿופֿציק טױזנט, װאָס איך האָב געהאַט בדעה איר צו געבן נדן און װאָס די צװײ ממזרים, זשוליקעס און אַפֿעריסטן האָבן באַ מיר אױסגעמאַנטאַ־טשעט מיט נאָך הונדערט טױזנט ― די כּפּרה זאָלן זײ זײַן מיטן געלט פֿאַר מיר און פֿאַר אײַך און פֿאַר כּל ישׂראל.
ע טיעמעני ־ ע: אָמן! ד י װײַבע ר: (פֿרום). אָמן, ברוך הוא וברוד שמו!
ש ימעלע סאַראָקע ר: װיבאַלד אַזױ, באַדאַרף מען נעמען נאָכאַמאָל צו קאַפּלעך לחײם לכּבֿוד דעם פּאָרפֿאָלק און לכּבֿוד זײערע פֿרײַנט און גוטע פֿרײַנט און לכּבֿוד אַלע אונדזערע עמך... (באַגעגנט זיך מיט די גלעזלעך, טרינקט. אַלע טרינקען מיט). און גאָר אַ באַזונדערן לחײם װיל איך טרינקען צו דעם, װעלכן מײַן טאָכטער האָט אױסדערװײלט. (צו מאָטלען). לחײם, מאָטל! לאָז גאָט געבן, אַז דײַן „זכה בגורל“ זאָל זײַן מיט מער גליק און מיט מער אַריכת־ימים, װי מײַז „זכה בגורל“ איז געװען!
ע טיעמעני ־ ע: אָמן!
ד י װײַבע ר: (פֿרום). אָמן, ברוך הוא וברוך שמו! (שימעלע און מאָטל צעקושן זיך).
ש ימעלע סאַראָקע ר: (שױן גאָר פֿרײלעך). ישקני ― הערט מיך אױס, ייִדן! אַז גאָט האָט אַזױ געפֿירט, מיר זאָלן זיך באַגעגענען מיט אײַך אָט אַ דאָ אַף אַזאַ שׂמחה, איז אַ יושר, מיר זאָלן זיך טאַקע פֿרײען, כאַפּן אַ טענצל, אַזױ װי גאָט האָט געבאָטן. מירן זיך נעמען פֿאַר די הענט, איר װעט מיר העלפֿן זינגען, און מיר װעלן כאַפּן אַ טענצל, דאָס הײסט, גײן דעם אמתן עמך... (דער עולם שטעלט זיך אַװעק אַרום דעם מחותּן, פּליעסקען צו מיט די הענט, כאַפּן אונטער אַ פֿרײלעכן ניגון, און עס װאַקסט אױס דער ייִד, װאָס האָט מסדר קידושין געװען, און צו דעם נאָך אַ ייִד, און בײדע לאָזן זיך טאַנצן).
ס אָלאָװײטשי ק: (שטעלט אָפּ דעם ערשטן ייִדן). פֿעטער! װער זײַט איר?
ד ע ר ייִ ד: (טאַנצנדיק). איך בין דער ייִד, װאָס כ'האָב מסדר קידושין געװען.
ס אָלאָװײטשי ק: און װער איז דער אַנדערער? (װײַזט אָן אַפֿן צװײטן, װאָס טאַנצט).
ד ע ר ייִ ד: (טאַנצנדיק). גלאַט אַ ייִד.
ש ימעלע סאַראָקע ר: זײער גערעכט. דאָס איז אַ בראַװער ייִד! פֿון די אמתע עמך!... (פֿאַרקאַטשעט די פּאָלעס און גײט אַ פֿרײלעכס).
ס אָלאָװײטשי ק: און װוּ בין איך? (ער האָט פֿאַרקאַטשעט די אַרבל און לאָזט זיך אַקעגן אים. בײדע שטײַגן איבער אײנס דאָס אַנדערע אין טאַנצן, װאָס גײט אַלע מאָל שטאַרקער און לעבעדיקער. ביז עם רײַסט זיך אַרײַן אין רעדל אױך די ייִדענע, װאָס האָט געשפּילט די ראָלע פֿון אַן אונטערפֿירערן, און גײט אַ „קאָזאַטשקע“, מאַכנדיק מיט דער געלער פֿאַטשײלע איבערן קאָפּ אַלערלײ מאַניפּולאַציעס. ― קאָפּל פֿאַלבאָן קאָן זיך ניט באַהערשן און טאַנצט אױך אין קאָן. מאַכט פֿרי־סיאַדקעס. ― אַלע זינגען, אַלע פּליעסקען. העכער פֿון אַלע הערט זיך שימעלעס קול).
ש ימעלע סאַראָקע ר: שטאַרקער, ייִדן! לעבעדיקער!
לעבעדיקער! עמך, שער און אײַזן אונדזער פֿאָלק ― עמך!!!...
פֿאַרהאַנג לאַנגזאַם.
געשריבן אין יאָר 1915.
א ינהאַל ט
די אַסיפֿה―――――――――――― 175
יקנה″ז――――――――――――― 189
מזל טובֿ!―――――――――――― 261
פֿאַרביטן די יוצרות――――――――― 283
אַגענטן――――――――――――― 301
קעניג פּיק―――――――――――― 315
שראַגע――――――――――――― 327
עולם־הבא―――――――――――― 343
מיסטער בױם אין קלאָזעט―――――――― 355
אינצװײען אַ זעקס־און־זעכציק―――――― 361
אַ „רײנע קאָמעדיע“
די נעמען פֿון די פּאַרשױנען:
ר אַבינע ר, נאָך גאָר אַ יונגערמאַן, געענדיקט 4 קלאַסן, טראָגט בלױע ברילן. ר אַבינערש ע, זײַן װײַב. אַ יונג װײַבל. ב רוךהער ־ ש, אַ בעל־הלװאה. ניט גאָר קײן יונגערמאַן, אָבער אױך ניט קײן
אַלטער ייִד. רײַבט זיך צװישן יונגע לײַט.
ש מ ח ה, אַ נגידישער יונגערמאַן. האַלט די טאַקסע.
אַ ברהמ ל, אַ יונגערמאַן אַ „משׂכּיל“. גיט װאָכער.
אַ הרצ ע, נאָרװאָס פֿון קעסט. שטופּט זיך צו די גרױסע.
ב נ צ ע, זיצט נאָך אַף קעסט. קוקט אַהרצען אין די צײן אַרײַן.
מ אָ ט ל
י ענק ל
י ו ס ל
ה ערשל בחורים, װאָס לײענען גאַזעטן.
ב ע ר ל
אַ נ ש ל
א י צ ל
ל ײבק ע, אַ שמשׂ.
די סצענע קומט פֿאָר אינעם סוף פֿונעם נײַנצנטן יאָרהונדערט, אין אַ קלײן שטעטל,
פּונקט צװישן מאַקאַרעװקע און צװישן סטרישט ש, אין דער
סבֿיבֿה פֿון מאַזעפּעװק ע, באַם ראַבינער אין שטוב, שבת־צו־נאַכטס נאָך
הבֿדלה.