מאָנאָלאָגן: דאָס טעפּל

שלום עליכם (אַלע װערק)

― רבי! איך װיל אײַך פֿרעגן אַ שאלה װיל איך אײַך. איך װײס נישט, צי קענט איר מיך, צי קענט איר מיך נישט. איך בין יענטע בין איך, יענטע די קורעלאַפּניטשקע. איך האַנדל מיט אײער האַנדל איך, מיט עופֿות, מיט גענדז און מיט קאַטשקעס. איך האָב מיר מײַנע שטענדיקע קונהטעס האָב איך מיר, אַ צװײ־דרײַ הײַזער, האַלטן זײ מיך אונטער, זאָל זײ גאָט געבן געזונט און אַלדאָס גוטס; װאָרעם איך זאָל נאָך דאַרפֿן צאָלן פּראָצענט, װאָלט נישט געקלעקט די חלה אַף דער „המוציא“. כאַפּ איך אַ דרײַערל כאַפּ איך, אַ מאָל דאָ, אַ מאָל דאָרטן, דאָ גענומען, דאָרט געגעבן, דאָרט געגעבן, דאָ גענומען ― מע דרײט זיך, משטײנס געזאָגט! אַװדאי, װאָס זאָלט איר קלערן, װען מײַן מאַן עליו־השלום זאָל מיר אַצינד לעבן ― טע־טע־טע!… כאָטש אַז מע װיל שמועסן דאָס אײגענע צוריק, האָב איך קײן האָניק פֿאַר אים נישט געלעקט, װאָרעם קײן פֿאַרדינער, זאָל ער מיר מוחל זײַן, איז ער דאָך נישט געװען, נאָר געגעסן און געלערנט, געגעסן און געלערנט, און געהאָרעװעט האָב א י ך , און האָרעװען בין איך געװױנט נאָך פֿון קינדװײַז אױף, נאָך באַ מײַן מאַמען עליה־השלום, בתיה האָט זי געהײסן, בתיה די ליכט־ציִערין, זי איז געװען אַ ליכט־ציִערין, פֿלעגט אױפֿקױפֿן חלבֿ באַ די קצבֿים און ציִען ליכט, חלבֿנע צעפּלעך, מע האָט נאָך נישט געװוּסט דעמאָלט פֿון קײן גאַז און פֿון קײן לעמפּלעך מיט גלעזלעך, װאָס טרישטשען אַלע מאָל, ערשט יענע װאָך געפּלאַצט באַ מיר אַ גלעזל, און פֿאַר צװײ װאָכן אַ גלעזל…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: יונג געשטאָרבן… אַז מײַן משה־בנציון עליו־השלום איז געשטאָרבן, איז ער אַלט געװען סך־הכּל זעקס און צװאַנציק יאָר. האַ? נאָך אַ מאָל: װי אַזױ זעקס און צװאַנציק? נײַנצן איז ער אַלט געװען צו דער חתונה, אַ יאָר אַכט איז פֿאַראַן אַז ער איז געשטאָרבן, איז אינאײנעם נײַנצן און אַכט ― אַפּנים, אַזױ גרױס װי דרײַ און צװאַנציק. פֿאַר װאָס־זשע איז באַ מיר אױסגעקומען זעקס און צװאַנציק? װײַל איך האָב פֿאַרגעסן די זיבן יאָר, װאָס ער האָט געקרענקט. דאָס הײסט, קרענקען האָט ער געקרענקט אַ סך מער, ער איז געװען פֿון תּמיד אָן אַ קראַנקער, דאָס הײסט, אַזױ איז ער אַפֿילו געװען אַ געזונטער, נאָר דער הוסט, דער הוסט האָט אים אַװעקגעלײגט! ער פֿלעגט, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, שטענדיק הוסטן, דאָס הײסט, נישט שטענדיק נאָר דעמאָלט, װען דער הוסט איז אָנגעקומען, פֿלעגט ער זיך פֿאַרהוסטן, און אַז ער האָט זיך פֿאַרהוסט, האָט ער געהוסט און געהוסט און געהוסט… די דאָקטױרים האָבן געזאָגט, אַז ס'איז באַ אים אַ ספּאַזמע אַזעלכע, דאָס הײסט, אַזעלכעס, װאָס אַז מען װיל הוסטן, הוסט מען, און אַז מע װיל ניט הוסטן, הוסט מען ניט. שטראַם־גראַם, מאַך מיר אַ האַרמידער! ציגן זאָלן אַזױ װיסן אין פֿרעמדע גערטנער שפּרינגען, װי זײ װײסן, די דאָקטױרים הײסט דאָס, װער ס'האָט זײ געשלײערט!… אָט האָט איר רב אַהרן דעם שוחטס ייִנגל, יאָקל הײסט ער, עס האָט אים װײ געטאָן אַ צאָן האָט אים װײ געטאָן, האָט מען אים געטאָן אַלצדינג, געשפּראָכן און געשטאָכן, און געזען, אַז עס העלפֿט נישט. גײט ער, יאָקל הײסט דאָס, און לײגט־אַרײַן אַ קנאָבל אין אױער אַרײַן, ― מע זאָגט, אַז ס'איז אַ רפֿואה קנאָבל צו צײן־װײטיק ― האָט ער זיך געריסן אַף די גלײַכע װענט, יאָקל הײסט דאָס, און פֿונעם קנאָבל זאָגט ער נישט אױס. קומט דער דאָקטער און טאַפּט אים באַם דופֿק. װאָס טאַפּסטו אים באַם דופֿק, דו נאַרישער לעקיש?… אַװדאי, מע זאָל אים, יאָקלען הײסט דאָס, נישט געװען אָפּפֿירן קײן יעהופּעץ, װאָלט ער שױן איצטער אָנגעשפּאַרט, װײסט איר װוּ? דאָרטן, װוּ די שװעסטער זײַנע, פּערל נעבעך, װאָס איז אַװעקגעגאַנגען פֿון אַ גוט אױג, ניט פֿאַר אײַך געדאַכט, אין קימפּעט…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: אַן אַלמנה… איך בין געבליבן אַן אַלמנה, ניט דאָ געדאַכט, נאָך גאָר אַ יוגנט הײסט דאָס, מיט אַ קלײן קינד און מיט אַ האַלבער שטוב אַף די „קבצניװקעס“, די אַנדערע פֿון לײזער דעם סטאָליערס דירה, אױב איר װײסט; נישט װײַט פֿון דער באָד. װעט איר דאָך פֿרעגן, װאָס עפּעס אַ האַלבע שטוב נאָר? מחמת די אַנדערע האַלבע איז נישט מײַנע; זי געהערט צו מײַן שװאָגער געהערט זי, עזריאל הײסט ער, איר קענט אים, אַלײן איז ער אַ װעסעלעקוטער, פֿון װעסעלעקוט, אַ שטעטל אַזעלכעס, און האַנדלען האַנדלט ער מיט פֿיש, און פֿאַרדינט, קײן עין־הרע, זײער שײן, עס װענדט זיך װי דער טײַך האַלט: איז אין דרױסן שטיל, כאַפּט זיך פֿיש, און אַז סע כאַפּט זיך פֿיש, איז װאָלװל פֿיש; איז אין דרױסן אַ װינט, כאַפּט זיך נישט קײן פֿיש, און ס'איז טײַער פֿיש. נאָר גלײַכער איז, אַז עס כאַפּט זיך און ס'איז װאָלװל… אַזױ זאָגט ער, עזריאל הײסט דאָס, פֿרעג איך אים: „װאָס איז דער שׂכל?“ זאָגט ער: „דער שׂכל איז אַ פּראָסטער שׂכל: איז אין דרױסן שטיל, כאַפּט זיך פֿיש, און אַז סע כאַפּט זיך פֿיש, איז װאָלװל פֿיש; איז אין דרױסן אַ װינט, כאַפּט זיך נישט קײן פֿיש, און ס'איז טײַער פֿיש. נאָר גלײַכער איז, אַז עס כאַפּט זיך און ס'איז װאָלװל“… זאָג איך: „יאָ, אָבער װאָס איז דער שׂכל?“ זאָגט ער: „דער שׂכל איז אַ פּראָסטער שׂכל: איז אין דרױסן שטיל, כאַפּט זיך פֿיש, און אַן סע כאַפּט זיך פֿיש, איז װאָלװל פֿיש…“ „טפֿו זאָלסטו װערן! ― זאָג איך צו אים, ― גײ טענה מיט אַ גראָבן יונג“…

― יאָ, אַקעגן װאָס־זשע איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: אַן אײגענע דירה… אַװדאי איז גלײַכער אײן װינקעלע אַן אײגנס, אײדער שלעפּן זיך אין שכנות. װי זאָגט איר: „מײַנס איז נישט יענעמס!“… האָב איך מיר, הײסט דאָס, מײַן האַלבע שטוב, אַ שטיקל נחלה, נישט צו פֿאַרזינדיקן. נאָר איך בעט אײַך, צו װאָס באַדאַרף אַן אַלמנה, משטײנס געזאָגט, מיט אײן־און־אײנציק קינד אַ גאַנצע האַלבע שטוב? פֿאַראַן װוּ דעם קאָפּ אַנידערלײגן ― גענוג! ובפֿרט, אַז מע באַדאַרף זי דעקן, די שטוב, זי שטײט שױן היפּשע עטלעכע יאָר נישט געדעקט שטײט זי; דעקוטשעט ער מיר, דער זיסער שװאָגער מײַנער, עזריאל הײסט דאָס, מע זאָל זי דעקן!… „צײַט, זאָגט ער, מע זאָל זי דעקן!“ „נו, זאָג איך, למאַי־זשע דעקט מען זי נישט?“ זאָגט ער: „לאָמיר זי דעקן“… זאָג איך: „לאָמיר זי דעקן“… דעקן־דעקן, דעקן־דעקן ― און דערבײַ בלײַבט דאָס. װאָרעם אַף דעקן באַדאַרף מען שטרױ, פֿון שינדל שמועסט מען נישט, װוּ האָב איך אַף שינדל? פֿאַרדינג איך צװײ חדרים פֿאַרדינג איך. אין אײן חדרל זיצט באַ מיר חײם־חנה דער טױבער, אַן אַלטער מאַן, שױן עובֿר־בטל. די קינדער צאָלן מיר פֿאַר אים פֿינף גילדן אַ װאָך דירה־געלט, און עסן עסט ער באַ זײ, אַ טאָג איבער אַ טאָג, דאָס הײסט, אַ טאָג עסט ער און אַ טאָג פֿאַסט ער, און דעם טאָג, װאָס ער עסט, עסט ער אױך מכּות. אַזױ זאָגט ער, חײם־חנה דער טױבער. און אפֿשר איז דאָס אַ ליגן אפֿשר? אַלטע לײַט האָבן ליב װאָרטשען; װיפֿל מען גיט זײ, איז װינציק, װוּ מע זעצט זײ, איז שלעכט, און װוּ מע לײגט זײ, איז האַרט…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: שכנים… קײן גוטער ייִד זאָל זײ נישט קענען! מילא יענער, דער טױבער, איז אַ טױבער, כאָטש אַ שטילער שכן, װי זאָגט איר: מע הערט אים נישט און מע זעט אים נישט… האָט מיך אָבער דער גוטער יאָר געטראָגן, איך זאָל דעם אַנדערן חדר פֿאַרדינגען דער מיטניטשקע, גנעסע הײסט זי. זי האַלט אַ קלײטל פֿון מעל האַלט זי. אַ גוטע שטוקע!… תּחילת, איר זאָלט זען, איז זי געװען װײך, װי אַ האָניקטײגל, קוצעניו־מוצעניו, נשמהניו, האַרצעניו, זי װעט מיר דאָס, זי װעט מיר יענץ… װאָס באַדאַרפֿט זי דען, משטײנס געזאָגט? אַ שטיקל אױװן אַף צושטעלן דאָס טעפּל, אַן עק בענקל אַף אױסזאַלצן דאָס שטיקל פֿלײש אײן מאָל אין װאָך, און אַ ברעג טישל אַף אױסקאַטשען אַ בלעטל לאָקשן אײן מאָל אין אַ יובֿל… „און די קינדער, זאָג איך, װוּ װעט איר אַהינטאָן די קינדער אײַערע װוּ? איר האָט דאָך, גנעסע, זאָלן געזונט זײַן, קלײנע קינדער האָט איר דאָך!“… „װײס איך, זאָגט זי, װאָס איר רעדט, יענטע־לעבן! איר װײסט דען, װאָס דאָס איז פֿאַר קינדער? באַרליאַנטן, נישט קײן קינדער! זומער־לעבן װאַלגערן זײ זיך אין דרױסן אַ גאַנצן טאָג, און װינטער פֿאַרקלײַבט מען זיך אַפֿן אױװן, װי די שעפֿעלעך, און מע הערט נישט פֿון זײ קײן פּיפּס. אײן חסרון נאָר, װאָס זײ דאַרפֿן, קײן עין־הרע, אַ סך, האָבן ליב קײַען, פּיקערס, קײן עין־הרע“… נו־נו! אַװדאי האָב איך מיר געקױפֿט אַן אומגליק אַף מײַנע שׂונאימס קעפּ! מילא קינדערלעך ― אײנס און אײנס, איבערגעװאַשענע, גאָט זאָל נישט שטראָפֿן פֿאַר די רײד, אַ שטיקל ברױט איז פֿאַר זײ נישט אױפֿצועסן! טאָג װי נאַכט איז באַ זײ הו־האַ! מע שרײַט און מע קװיטשעט, מע הרגעט זיך און מע שלאָגט זיך ― אַ גיהנום! װאָס זאָג איך אַ גיהנום? דער גיהנום, זאָג איך אײַך, איז גאָלד!… נאָר מײנט נישט, אַז איר זײַט פֿאַרטיק. דאָס װאָלט נאָך געװען אַ האַלבע צרה, װאָרעם אַ קינד קאָן מען אײַנשטילן: אַ זעץ, אַ פּאַטש, אַ קניפּ ― פֿאָרט אַ קינד! האָט איר גאָט געגעבן אַ מאַן, עוזר הײסט ער; איר מוזט אים קענען, ער איז אונטער־שמשׂ אין אונטערשטן קלײַזל, נעבעך אַ כּשרער ייִד און, דאַכט זיך, גאָר נישט אַזאַ גרױסער נאַר אױך; זאָלט איר הערן, װי זי באַגראָבט אים, גנעסע הײסט דאָס: עוזר, אַהין! עוזר, אַהער! עוזר, דאָס! עוזר, יענץ! עוזר־עוזר! עוזר־עוזר!… און ער ― אָדער ער זאָגט־אָפּ אַ װערטל (ער איז נאָך אַ װערטל־זאָגער צו די צרות), אָדער ער רוקט־אָן דאָס היטל און גײט אַװעק… ס'איז נאָר, זאָג איך אײַך, אַ הצלחה און גענוג!…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: שלעכטע שכנים… שלעכט צו שלעכט איז נישט גלײַך! לאָז מיר דאָס דער רבונו־של־עולם נישט פֿאַררעכענען פֿאַר קײן לשון־הרע; איך דאַרף אַף איר, װאָס איז שײך, קײן שלעכטס נישט רײדן. װאָס האָב איך צו איר? זי איז אַ ייִדענע, װאָס האָט ליב געבן אַן אָרעמאַן אַ שטיקל ברױט, נאָר דער גוטער יאָר זאָל זי װיסן: אַז עס קומט איר אָן די מאַנקאָליע ― זאָל גאָט שומר ומציל זײַן! ס'איז אַ בזיון צו דערצײלן: קײן אַנדערן װאָלט איך דאָס געװיס נישט געזאָגט, נאָר באַ אײַך, װײס איך, װעט דאָס זײַן אַ סוד… ששש… זי פּאַטשט אים אונטער… דעם מאַן, הײסט דאָס… אַז קײנער זעט נישט… „אַי, זאָג איך צו איר, גנעסע, גנעסע! װי האָט איר קײן מורא נישט פֿאַר גאָט? פֿאַר גאָט װי האָט איר קײן מורא נישט?“.. זאָגט זי: „ס'איז נישט אײַער באָבעס דאגה“… זאָג איך: „אַ שײנע רײנע כּפּרה“… זאָגט זי: „לאָז דער זײַן די כּפּרה, װער עס קוקט אַרײַן אין יענעמס טעפּל“… זאָג איך: „לאָז דעם אַרױס די אױגן, װער עס האָט קײן בעסערס נישט געזען“… זאָגט זי: „לאָז דעם פֿאַרלײגן, װער עס הערט זיך צו“… װאָס זאָגט איר אַף אַזאַ פּיסקאַטע?…

― יאָ, אַקעגן װאָס־זשע איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: איך האָב ליב רײן… למאַי זאָל איך לײקענען? װאָס קומט מיר דערפֿאַר? קאָן זי אפֿשר נישט לײַדן, גנעסע הײסט דאָס, למאַי באַ מיר איז רײן, באַ מיר איז שײן, באַ מיר אין ציכטיק, באַ מיר איז ליכטיק. און באַ איר? איר זאָלט זען ― תּמיד חושך, שטענדיק פֿינצטער, פֿאַרטיאָפּעט און פֿאַרשליאָפּעט ביזן האַלדז, די פּאָמוניצע פֿול װי אַן אױג ― טפֿו!… קומט דער פֿרימאָרגן ― איז הימל עפֿן זיך! ס'איז דען קינדער? שדים, נישט קײן קינדער! פּונקט װי מײַן דװידל, להבֿדיל באלף הבֿדלות! װאָרעם מײַן דװידל זאָל געזונט זײַן איז דאָך אַ גאַנצן טאָג אין חדר איז ער, און קומט באַנאַכט, נעמט ער זיך צו דער אַרבעט: אָדער ער דאַװנט, אָדער ער לערנט, אָדער ער קוקט אַזױ אַרײַן אין אַ ספֿר קוקט ער. און אירע קינדערלעך ― גאָט זאָל נישט שטראָפֿן פֿאַר די רײד! אָדער סע עסט, אָדער סע װײנט, אָדער סע שלאָגט זיך קאָפּ אָן װאַנט… איר פֿאַרשטײט? בין איך שולדיק, אַז גאָט האָט זי געבענטשט מיט אַזאַ כאַליאַסטרע פֿון סאַװוּלעס און פֿון גאָנצעס, און מיר האָט ער געשענקט אַזאַ מתּנה, אַ שטיק גאָלד, אַ באַרליאַנט, עס זאָל מיר נאָר נישט פֿאַרשטערט װערן, רבונו־של־עולם, װאָרעם ער קאָסט מיך גענוג טרערן קאָסט ער מיך! קוקט נישט, װאָס איך בין אַ ייִדענע! אַ מאַנצביל אַף מײַן אָרט װאָלט דאָס געװיס נישט איבערגעטראָגן! עס זאָל אײַך צו קײן חרפּה נישט זײַן. פֿאַראַן מאַנצבילן אַזעלכע, װאָס זײַנען טױזנט מאָל ערגער פֿון װײַבער זײַנען זײ; אַז סע קװעטשט זײ צו עפּעס אַ זאַך, װײסן זײ נישט, װוּ זײ זײַנען אין דער װעלט… װאָס דאַרפֿט איר אַ סך ראַיות? אָט נעמט, למשל, יאָסע משה־אַבֿרהמס: כּל־זמן פֿרומע־נעכע האָט אים געלעבט, האָט ער זיך געהאַלטן, און אַז זי איז, נישט דאָ געדאַכט, געשטאָרבן, האָט ער אָפּגעלאָזט הענט און פֿיס און לײַב און לעבן… „רב יאָסע, זאָג איך צו אים, גאָט איז מיט אײַך! מילא, אַז סע שטאַרבט אַ װײַב, װאָס זאָל מען טאָן? ס'איז אַ גאָטס זאַך!“… ה' לקח ה' נתן, װי אַזױ שטײט דאָרטן געשריבן באַ אונדז אין די הײליקע ספֿרים? אײַך באַדאַרף מען נישט דערצײלן, מסתּמא װײסט איר בעסער…

― יאָ, אַקעגן װאָס־זשע איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: אַ בן־יחיד… ער איז באַ מיר אײן־און־אײנציקער, װי זאָגט איר: אײן אױג אין קאָפּ, דװידל הײסט עס. איר קענט אים נישט? ער הײסט נאָך מײַן שװער דװיד־הערש הײסט ער. איר זאָלט אים זען ― אינגאַנצן דער פֿאָטער, אים צו לענגערע יאָר, אינגאַנצן משה־בנציון, אַפֿילו די װוּקס די אײגענע, און דאָס פּנים ― װי באַ אים, עליו השלום: געל, אױסגעדאַרט, אױסגעדײװערט, הױט און בײנער, און שװאַך, שװאַך, אױסגעמוטשעט נעבעך פֿונעם חדר, פֿון דער גמרא… „אָבער גענוג דיר, זאָג איך צו אים, גענוג דיר, זונעניו, רו זיך אָפּ אַ ביסל, זע װאָס פֿאַר אַ פּנים דו האָסט, נעם עפּעס אין מױל אַרײַן, זאָג איך, עס עפּעס, טרינק עפּעס, נאַ דיר אַ גלעזל ציקאָריע נאַ דיר!“… „ציקאָריע, זאָגט ער, טרינק בעסער אַלײן, מאַמע; דו האָרעװעסט, זאָגט ער, איבערן כּוח. איך װאָלט דיר בעסער געהאָלפֿן, זאָגט ער, טראָגן דעם קאָשיק פֿונעם מאַרק“… „ס'אַ משל! ― זאָג איך, ― װאָס רעדסטו װאָס? דו װײסט, װאָס דו רעדסט? װאָס הײסט, דו װעסט טראָגן קאָשיקעס? נישט דערלעבן װעלן דאָס מײַנע שׂונאים, איך האָב גענוג שׂונאים! דו באַדאַרפֿסט, זאָג איך לערנען, זיצן און לערנען!“… און בשעת־מעשׂה קוק איך אַף אים, אַף מײַן דװידלען הײסט דאָס, ― אינגאַנצן ער, עליו־השלום, אַפֿילו מיטן הוסט, פֿאַרפֿינצטערט און פֿאַרװיסט בין איך געװאָרן! יעדער הוסט, װאָס ער טוט, רײַסט מיר אױס אַ שטיק האַרץ! װאָרעם אײדער איך האָב אים דערלעבט צו זען אַ שטיקל מענטש, זײַנען מיר גוט די אױגן אַרױסגעקראָכן! אַז בסך־הכּל, דאַרפֿט איר װיסן, האָט זיך גאָר קײנעם נישט געגלױבט, אַז דאָס קינד זאָל בלײַבן לעבן זאָל דאָס, װאָרעם װוּ ערגעץ אַ שלאַק, אַ צרה, אַ חלאַת ― איז דאָס געװען באַ אים: טאָמער װילט איר מאָזלען ― איז מאָזלען, פּאָקן ― איז פּאָקן, און דיפֿטעריטן, און שקאַרלאַטינעס, און זאַװעלקעס, און זוביטשעס, און װאָס ניט?… די נעכט, װאָס איך בין אױסגעזעסן איבער אים, זאָל מיר גאָט נישט רעכענען; אַפּנים, אַז די טרערן מײַנע, און אַ ביסל טאַקע זכות־אָבֿות האָבן זיך אַרײַנגעמישט, און איך האָב קױם־קױם דערלעבט די בר־מצװה זײַנע! מײנט איר דאָך, אַז ס'איז אַן עק? הערט־זשע אױס אַן אַנטיק: באַדאַרף ער ניט גײן אײנ־ מאָל באַנאַכט, װינטער איז דאָס געװען, פֿונעם חדר, און באַגעגענען עפּעס אײנעם אָנגעטאָן אין גאָלע װײַסן און פּאַטשן מיט בײדע הענט?… אַװדאי האָט זיך נעבעך דאָס קינד איבערגעשראָקן אַף טױט און איז אַנידערגעפֿאַלן חלשות אַפֿן שנײ, און מע האָט אים געבראַכט אַהײם אַ טױטן האָט מען אים געבראַכט, קױם־קױם אָפּגעמינטערט; און אַז מע האָט אים אָפּגעמינטערט, האָט ער זיך ערשט דעמאָלט אַנידערגעלײגט, אַ װײטיק איז דער מאַמע זײַנער, און איז אָפּגעלעגן אין אַ העליש פֿײַער אַזױ גרױס אַזױ קלײן, װי זעקס װאָכן!… װי אַזױ איך האָב איבערגעלעבט אָט דאָס שטיקל צײַט ― איז טאַקע נאָר אַ נס מן השמים! װאָס האָב איך דעמאָלט נישט איבערגעטאָן? געגעבן נדרים, פֿאַרקױפֿט אים און צוריק אױסגעקױפֿט, צוגעזעצט אים נאָך אַ נאָמען (חײם־דװיד־הערש), און טרערן ― טרערן, װער רעדט פֿון טרערן? „גאָטעניו, האָב איך געטענהט צום רבונו־של־עולם, װילסט מיך שטראָפֿן? שטראָף מיך מיט װאָס דו װילסט, נאָר מײַן קינד זאָלסטו באַ מיר ניט צונעמען זאָלסטו ניט!“… און אַז גאָט האָט מיר געשענקט די מתּנה, ער איז געזונט געװאָרן, מאַכט ער צו מיר: „דו װײסט, מאַמע? איך קאָן דיר אָפּגעבן אַ גרוס פֿונעם טאַטן. דער טאַטע איז באַ מיר געװען צו־גאַסט“… דערהערט די דאָזיקע װערטער, איז מיר שיִער די נשמה אַרױס, און דאָס האַרץ ― טיאָך־טיאָך־טיאָך!… „לאָז ער זיך מיִען, זאָג איך. אַ סימן, אַז דו װעסט, אם ירצה השם, לאַנג לעבן און זײַן געזונט“… אַזױ זאָג איך אים, און דאָס האַרץ ― טיאָך־טיאָך־טיך!… ערשט אָט־שפּעט, אין אַ צײַט אַרום, װער איך געװאָר, אַז דער, װאָס איז געװען אָנגעטאָן אין װײַסן און געפּאַטשט מיט די הענט, װײסט איר, װער דאָס איז געװען? אַנו, טרעפֿט, רבי, איר זײַט דאָך אַ חכם! ― רב ליפּאַ איז דאָס געװען, ליפּאַ דער װאַסערפֿירער! ער האָט זיך יענעם טאָג, פֿאַרשטײט איר מיך, געקױפֿט אַ נײַעם פּעלץ אַ װײַסן, און מחמת דער פֿראָסט האָט געברענט, האָט ער זיך געװאָלט אַ ביסל דערװאַרעמען, האָט ער געפּאַטשט אַ האַנט אָן אַ האַנט ― מײַנע צרות אַף זײַן קאָפּ! האָט איר געהערט אַ השׂגה, אַ ייִד זאָל זיך אָנטאָן אין אַ װײַסן פּעלץ גאָר אין מיטן דרינען?…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: געזונט… געזונט ― דאָס איז דער עיקר. אַזױ זאָגט דער דאָקטער אונדזערער און הײסט מיר, איך זאָל אים פּילנעװען זאָל איך אים, קאָכן יײַכלעך, אַלע טאָג אַ יײַכל, זאָגט ער, כאָטש פֿון אַ פֿערטל עוף, אױב איך קאָן, זאָגט ער, אױספֿירן, האָדעװען אים, זאָגט ער, מיט מילך און מיט פּוטער און מיט טשעקאָלאַד, אױב איך קאָן, זאָגט ער, אױספֿירן… אַ שײנער משל ― אױב איך קאָן אױספֿירן? אַפּנים, ס'איז דען פֿאַראַן אײן זאַך אַף דער װעלט, װאָס איך זאָל פֿון דװידלס װעגן ניט קאָנען אױספֿירן? ס'איז עפּעס אַ תּירוץ? און אַז מע זאָל מיר זאָגן, אַ שטײגער, כּדומה למשל: גײ, יענטע, גראָב ערד, האַק האָלץ, טראָג װאַסער, קנעט לײם, באַגנבֿע אַ קלױסטער, אַבי פֿון דװידלס װעגן ― איז אַפֿילו אין מיטן האַלבע נאַכט אינעם גרעסטן פֿראָסט! אָט האָט זיך אים פֿאַרװאָלט הײַנטיקן זומער ביכלעך אַזעלכע, ספֿרים מסתּמא, װאָס איך האָב זײ ניט, און מחמת איך גײ־אַרײַן אין די גרעסטע הײַזער גײ איך, האָט ער מיך געבעטן, טאָמער קאָן איך אים קריגן די דאָזיקע ביכלעך, צי די ספֿרים, און האָט מיר פֿאַרשריבן אַף פּאַפּיר האָט ער מיר. קום איך צו גײן און באַװײַז דאָס פּאַפּיר און בעט באַ זײ די ביכלעך, צי די ספֿרים, אײן מאָל און צװײ מאָל און דרײַ מאָל. לאַכן זײ פֿון מיר: „צו װאָס טױג אײַך, יענטע, אַזעלכע ביכער? איר האָדעװעט מיט זײ די עופֿות, די גענדז מיט די קאַטשקעס?“… „לאַכט, לאַכט, טראַכט איך מיר, אַבי מײַן דװידל װעט האָבן אין װאָס אַרײַנצוקוקן װעט ער האָבן“… גאַנצע נעכט, גאַנצע נעכט קוקט ער אַרײַן אין די דאָזיקע ביכלעך, צי די ספֿרים, און בעט מיך, איך זאָל אים ברענגען נאָך און נאָך. װעל איך אים זשאַלעװען? טראָג איך אָפּ די און נעם נאָך… קומט צו גײן אַ חכם אַ דאָקטער און פֿרעגט מיך, צי קאָן איך אױספֿירן פֿון זײַנעט װעגן אַלע טאָג אַ יײַכל כאָטש פֿון אַ פֿערטל עוף? און פֿון דרײַ פֿערטל עוף, אַז מע באַדאַרף, װעל איך קוקן אַף דרך־ארץ? פֿון װאַנען נעמט זיך, פֿרעג איך אײַך, אַזעלכע דאָקטױרים אַף דער װעלט? װוּ װאַקסן זײ אױס? אַף װעלכע הײװן ראָשטשינעט מען זײ און אַף װאָסער אױװן באַקט מען זײ?…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: יײַכלעך… שטעל איך אים צו אַלע טאָג אַ יײַכל פֿון אַ פֿערטל עוף, און פֿאַרנאַכט, אַז ער קומט צו גײן פֿונעם לערנען, עסט ער, און איך זעץ מיך אַװעק אַקעגן מיט אַן אַרבעט אין דער האַנט און װער גרעבער װי לענגער װער איך, און איך בעט גאָט, גאָט זאָל מיר העלפֿן, איך זאָל אים מאָרגן, אם־ירצה־השם, װידער קאָנען צושטעלן אַ יײַכל פֿון אַ פֿערטל עוף… „מאַמע, זאָגט ער מיר, פֿאַר װאָס עסטו נישט מיט מיר?“ „עס געזונט, זאָג איך, איך האָב שױן אָפּגעגעסן“… „װאָס האָסטו געגעסן?“ זאָגט ער. „װאָס איך האָב געגעסן, זאָג איך, האָב איך געגעסן, אַבי איך האָב שױן געגעסן. עס געזונט!“ און אַז ער לערנט־אָפּ די ביכלעך, צי די ספֿרים, נעם איך ערשט דעמאָלט אַרױס פֿונעם אױװן אַ פּאָר געבאַקענע קאַרטאָפֿל נעם איך, אָדער איך רײַב אָן אַ שטיקל ברױט מיט ציבעלע רײַב איך, און מאַך מיר אַ סעודה… און איך שװער אײַך בנאמנות, איך זאָל אַזױ דערלעבן אָן אים נחת מיט אַלדאָס גוטס, אַז איך האָב הנאה פֿון דער דאָזיקער ציבעלע אַ סך מער, װי פֿון דעם שענסטן געבראָטנס, װי פֿון דער בעסטער יױך, װאָרעם איך דערמאָן מיך, אַז דװידל האָט, קײן עין־הרע, געגעסן אַ יײַכל פֿון אַ פֿערטל עוף, און, אם־ירצה־השם, אַף מאָרגן איז װידער פֿאַראַן אַ יײַכל פֿון אַ פֿערטל עוף!… אײן שטיקל חסרון נאָר ― אָט דאָס הוסטן, װאָס ער הוסט נעבעך אַלע מאָל: קאַכי־קאַכי! קאַכי־קאַכי!… איך בעט דעם דאָקטער בעט איך, ער זאָל אים עפּעס געבן צום הוסט. זאָגט ער: „װיפֿל איז אַלט געװען דער מאַן מײַנער, משה־בנציון עליו־השלום, בשעת ער איז געשטאָרבן, און פֿון װאָס איז ער געשטאָרבן?“… „פֿונעם טױט, זאָג איך, איז ער געשטאָרבן, פֿונעם טױט. ס'איז אים אױסגעגאַנגען, זאָג איך, יאָרן, איז ער געשטאָרבן… װאָס איז דאָס פֿאַר אַ משל אַהערצוצו?“… „איך באַדאַרף דאָס װיסן, זאָגט ער, איך האָב באַטראַכט אײַער זון, איר האָט אַ װױלן זון, אַ געראָטענעם“… „אַ שײנעם דאַנק אײַך, זאָג איך, דאָס װײס איך אַלײן. איר גיט מיר בעסער אַ רפֿואה צום הוסט גיט מיר, ער זאָל אױפֿהערן הוסטן זאָל ער מיר“… „דאָס קאָן מען ניט, זאָגט ער, איר דאַרפֿט נאָר, זאָגט ער, אַכטונג געבן, ער זאָל װינציקער לערנען“… „װאָס דען, זאָג איך, זאָל ער טאָן?“ „ער זאָל עסן אַ סך, זאָגט ער. און גײן שפּאַצירן אַלע טאָג, און דער עיקר ― נישט זיצן באַנאַכט איבער די ביכער. אױב עס איז אים באַשערט, זאָגט ער, זײַן אַמאָל אַ דאָקטער, װעט ער נישט אָנװערן שפּעטער מיט עטלעכע יאָר“… „װאָס עס האָט זיך מיר געחלומט, טראַכט איך מיר, יענע נאַכט און הײַנטיקע נאַכט און אַ גאַנץ יאָר! עפּעס רעדט ער נישט צו דער זאַך, טאַקע נאָר װי אַ דולער רעדט ער! װאָס הײסט, מײַן דװידל װעט זײַן אַ דאָקטער גאָר? פֿאַר װאָס זאָל ער בעסער ניט זײַן קײן גובערנאַטאָר פֿאַר װאָס?“… קום איך צו גײן אַהײם און דערצײל דאָס מײַן דװּידלען דערצײל איך דאָס, װערט ער רױט װי פֿײַער און רופֿט זיך אָן צו מיר: „װײסטו װאָס, מאַמע? גײ נישט מער צום דאָקטער און רײד נישט מיט אים“… „איך װיל שױן אַפֿילו, זאָג איך, זײַן פּנים נישט אָנקוקן! איך זע דען ניט, אַז ער איז אַ חושים?“… אַ דאָקטער זאָל דיר האָבן אַ מאָדנע טבֿע, ליב האָבן זיך אַרײַנלאָזן אין אַזעלכע דרכים, נאָר אױספֿרעגן באַם חולה: פֿון װאָס ער לעבט, און װי אַזױ ער לעבט, און װוּ נעמט ער אַף צו לעבן?… װאָס גײט דאָס דיך אָן? מע שענקט דיר אַ האַלב קערבל? ― נעם און פֿאַרשרײַב אַ רעצעפּט!…

― יאָ, אַקעגן װאָס־זשע איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: מען איז כּסדר פֿאַרטאַרעראַמט… אַװדאי איז מען פֿאַרטאַרעראַמט און מע שלאָפֿט אין שלײער, אַז מע האָט אַ קאָשיק מיט אײער, מיט עופֿות, מיט גענדז און מיט קאַטשקעס, און עטלעכע נגידיתטעס אַף זיך, װאָס איטלעכע װיל פֿריִער, האָט מורא, טאָמער האָט יענע אױסגעקליבן די בעסטע אײער מיט די שענסטע עופֿות. װען איך האָב צײַט, זאָגט שױן איר אַלײן, קאָכן יײַכלעך, אַז איך בין קײנמאָל ניטאָ אין דער הײם? נאָר אַ ייִד אַ למדן, װי זאָגט איר, גיט זיך אַן עצה: גאַנץ פֿרי, אײדער איך קלײַב מיך אַרױס אין מאַרק, הײץ איך אײַן אין אױװן הײץ איך, נאָכדעם כאַפּ איך מיר אַראָפּ אַף אַ מינוט און זאַלץ־אױס דאָס פֿערטל עוף זאַלץ איך, און גײ אַף דער אַרבעט, און כאַפּ מיך װידער אַראָפּ און גיס־אָפּ דאָס פֿלײש גיס איך, און שטעל צו דאָס טעפּל שטעל איך, און בעט זי, די שכנה מײַנע, גנעסען הײסט דאָס, זי זאָל אַכטונג געבן אַפֿן טעפּל זאָל זי, דאָס הײסט, אַז דאָס טעפּל װעט פֿאַרזידן, זאָל זי דאָס צודעקן מיט דער פּאָקרישקע און פֿאַרשאַרן מיט אַש ― אַ גרױסע אַרבעט, משטײנס געזאָגט! װיפֿל מאָל מאַכט זיך, אַז איך קאָך־אָפּ פֿון אירעט װעגן אַ גאַנצע װעטשערע? מען איז דאָך עפּעס ייִדן, װײ איז מיר, מע זיצט דאָך צװישן מענטשן, ניט אין קײן װאַלד זיצט מען!… און שפּעטער, אַף דער נאַכט, אַז איך קום אַהײם פֿון דער אַרבעט, צעבלאָז איך ערשט אַ פֿײַער צעבלאָז איך, און װאַרעם־אָן דאָס טעפּל, און ער עסט אַ פֿריש יײַכל עסט ער… װאָלט, דאַכט זיך, געװען גוט, אַיאָ? איז דאָך אָבער מײַן שכנה, ניט אױסגערעדט זאָל זײַן, מחילה אַ גרױסע… איך װיל ניט זאָגן װאָס… איז זי זיך מײשבֿ הײַנט אין דער פֿרי און שטעלט זיך אַװעק קאָכן פֿון אירע קינדערס װעגן אַ מילכיקן אָנבײַסן ― האַלעשקעס אָדער באַלאַבעשקעס מיט מילך. װאָס איז דאָס פֿאַר אַ מאכל באַלאַבעשקעס מיט מילך? און װאָס עפּעס פּלוצעם אין מיטן מיטװאָך שבת־צו־נאַכט? לאָז מיך אַזױ װיסן אַ בײזע װעטשערע! אַ מאָדנע ייִדענע אָט די מיטניטשקע! באַ איר איז אָדער גאָר, אָדער גאָרניט. דרײַ טעג קאָן אַװעקגײן זאָל זי ניט צעלײגן קײן פֿײַער אין אױװן, און פּלוצעם קומט איר אָן ― זאָל זי נעמען אָנבױטן אַ גאַנצע פּאָמוניצע, כּלומרשט אַ הירזשענעם קאָליש אָדער אַ קרופּניק, װאָס מע באַדאַרף אָנטאָן אַ פּאָר ברילן, מע זאָל דאָרטן דערזען אַ הירזשעלע, אָדער גאָר אַ טאָפּ מיט פֿיש־קאַרטאָפֿלעס, װאָס די ציבעלעס לאָזן זיך הערן פֿאַר אַ מײַל און פֿונעם פֿעפֿער, װאָס זי האָט אָנגעפֿעפֿערט, גײען זײ אום נאָכדעם אַלע אַ גאַנץ מעת־לעת, האַלטן אָפֿן די מײַלער און האַקן: הואַ־הואַ!…

― יאָ, אַקעגן װאָס־זשע איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: שלימזל… איז זיך מײשבֿ די שכנה מײַנע און פֿאַרקאָלאָטשעט באַלאַבעשקעס פֿון רעטשענע מעל און שטעלט־צו אַ קריגל מיט מילך שטעלט זי אין אױװן, סע זאָל אױפֿזידן, און צװישן די קינדער אירע װערט אַ שׂימחה, אַ גדולה, טאַטעניו! זײ האָבן קײנמאָל ניט געזען קײן ביסל מילך, אַפּנים. מאָלט אײַך, נישט מער זאָלן אונדזערע שׂונאים פֿאַרמאָגן, װיפֿל דאָרט איז געװען מילך! אפֿשר צװײ לעפֿל, דאָס איבעריקע װאַסער. נאָר באַ אַזעלכע קבצנים, משטײנס געזאָגט, איז דאָס אױך אַ זאַך!… דערװײַל טראָגט־אָן דער גוטער יאָר דעם שמשׂ. עס װײַזט אױס, אַז עוזר האָט נאָך אין קלײַזל אָנגעשמעקט, אַז אין דער הײם באַ אים קאָכט זיך אַ נגידישער אָנבײַסן קאָכט זיך, איז ער געקומען צו פֿליִען מיט אַ װערטל, װי דער שטײגער זײַנער: „אַ גוט יום־טובֿ!“… „אַ װיסטער, אַ פֿינצטערער גוט יום־טובֿ אַף דיר, זאָגט זי, װאָס אַזױ פֿרי?“… „איך האָב מורא געהאַט, זאָגט ער, טאָמער, חלילה, פֿאַרשפּעטיק איך דאָ אַ ברכו… װאָס קאָכט זיך דאָס באַ דיר אין אױװן?“… „קדחת, זאָגט זי, פֿון דײַנעט װעגן אין אַ קלײן טעפּעלע“… „פֿאַר װאָס ניט, זאָגט ער, אין קײן גרױסן טאָפּ, װאָלט שױן געװען פֿאַר אונדז בײדן?“… „אַ, פֿאַרכאַפּט זאָלסטו װערן מיט דײַנע װערטלעך!“ ― זאָגט זי אָנגעצונדן, און נעמט דעם ראַהעטש און טוט אַ כאַפּ דאָס קריגל. טוט זיך דאָס קריגל אַ קער־איבער, און די מילך ― פּליוך איבערן גאַנצן אױװן!… אַ גװאַלד, אַ רעש, אַ געפּילדער! גנעסע שעלט דעם מאַן מיט טױטע קללות; זײַן גליק, װאָס ער האָט זיך אָפּגעטראָגן באַצײַטנס. און די קינדער נעבעך זײַנען אַראָפּ פֿונעם אַפֿן־אױװן און האָבן געמאַכט אַ געװײן מיט אַ געשרײ, גלײַך װי מען האָט זײ אָפּגעקױלעט טאַטע־מאַמע… אַ כּפּרה, זאָג איך, אײַערע באַלאַבעשקעס מיט מילך ― מײַן דװידלס יײַכל, האָב איך מורא, איז יאָ פֿאַרפֿאַלן, און דאָס טעפּל מײַנס איז חלילה טריפֿה געװאָרן!“… „כאַפּט דער רוח דאָס יײַכל אײַערס מיטן טעפּל, זאָגט גנעסע מײַנע באַלאַבעשקעס מיט מילך זײַנען אפֿשר באַ מיר אַזױ טײַער, װי אײַערע אַלע טעפּלעך מיט אַלע אײַערע יײַכלעך, װאָס איר קאָכט פֿון אײַער קדיש װעגן!“… „װײסט איר װאָס, זאָג איך, זײַן זאָלט איר אַלע די כּפּרה פֿאַר מײַן דװידלס מינדסטן נאָגל פֿונעם קלענסטן פֿינגערל!“… „װײסט איר װאָס, זאָגט זי, זײַן זאָל דװידל די כּפּרה פֿאַר אונדז אַלעמען, ער איז אײנער!“… װאָס זאָגט איר אַף אַזאַ הולטײַקע? איז זי ניט װערט געװען, מע זאָל איר צעפּאַטשן די פּיסקעס מיט אַ נאַסער האַנטשירקע?…

― יאָ, אַקעגן װאָס איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: פֿון מילכיקס מיט פֿלײשיקס אין אײן אױװן קאָן קײן גוטס ניט אַרױס… האָט זיך דאָס קריגל, הײסט דאָס, געשטעלט פּאָפּעריק, און די מילך ― חוץ איבערן גאַנצן אױװן. האָב איך מורא, טאָמער, חלילה, האָט זיך דאָס אָנגערירט אָן מײַן יױך־טעפּל, בין איך אַ פֿאַרפֿאַלענע בין איך! כאָטש אַפֿילו, צוריק שמועסנדיק, װי קומט די מילך צו מײַן טעפּל, אַז מײַן טעפּל איז געשטאַנען פֿאַררוקט אין אַש העט ― העט אין אַ װינקעלע? נאָר אױך די אײגענע מעשׂה, איך קאָן ערבֿ זײַן? אַ קשיא אַף אַ מעשׂה! מײַן פֿינצטער מזל! טאָמער?… איך װעל אײַך זאָגן דעם רעכטן אמת װעל איך אײַך: מילא, דאָס יײַכל װי דאָס יײַכל; עס טוט מיר אַװדאי האַרצעדיק באַנג, װאָס װעט ער נעבעך עסן, דװידל? נאָר מסתּמא װעל איך שױן עפּעס צוטראַכטן פֿון זײַנעט װעגן מסתּמא; איך האָב נעכטן געבראַכט גענדז פֿון דער שחיטה, געמאַכט אָבדירקעס אַף צו פֿאַרקױפֿן, איז מיר פֿאַרבליבן אַ ביסל דרױב אַף שבת: קעפּלעך, קישקעלעך, דאָס, יענץ ― מען קאָן שױן עפּעס מאַכן דערפֿון! איז מיר אָבער שלעכט ― איך האָב נישט קײן טעפּל האָב איך נישט. איך האָב מורא, טאָמער מאַכט איר מיר טריפֿה דאָס טעפּל, בין איך געבליבן אָן אַ טעפּל, און אָן אַ טעפּל בין איך װי אָן אַ האַנט בין איך, װאָרעם איך האָב אינגאַנצן אײן טעפּל. דאָס הײסט, האָבן האָב איך געהאַט דרײַ טעפּלעך פֿלײשיקע, האָט באַ מיר גנעסע, אַף קײן גוט אָרט זאָל זי אײַך נישט שטײן, אײנמאָל אַנטליִען אַ טעפּל, אַ שפּאָגל־נײַ טעפּל, און גײט און גיט מיר אָפּ אַ שטשערבאַטע טעפּל. זאָג איך צו איר: „װאָס איז דאָס פֿאַר אַ טעפּל?“… זאָגט זי: „ס'איז אײַער טעפּל“… זאָג איך: „װי קומט צו מיר אַ שטשערבאַטע טעפּל, אַז איר האָט באַ מיר גענומען אַ גאַנץ טעפּל?“… זאָגט זי: „שאַט, שרײַט ניט אַזױ, מע װערט פֿון אײַך ניט גליקלעך! ערשטנס, האָב איך אײַך אָפּגעגעבן אַ גאַנץ טעפּל; צװײטנס, אַז איך האָב באַ אײַך גענומען דאָס טעפּל, איז דאָס געװען אַן אָנגעשטשערבעט טעפּל; און דריטנס, האָב איך באַ אײַך קײנמאָל נישט גענומען קײן טעפּל, איך האָב מיר מײַן טעפּל, און טשעפּעט זיך אָפּ פֿון מײַן לעבן!“… אַ הולטײַקע קאָן!…

― יאָ, אַקעגן װאָס־זשע איז דאָס געקומען צו רײד? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט, אַז טעפּלעך אין בעל־הבתּישקײט איז קײנמאָל נישט צו פֿיל… בין איך, הײסט דאָס, װי איר זעט, געבליבן באַ צװײ טעפּלעך גאַנצע טעפּלעך און אײן טעפּל אַ שטשערבאַטע טעפּל, דאָס הײסט, צװײ טעפּלעך… נאָר װי טאָר אַן אָרעמאַן האָבן צװײ טעפּלעך? באַדאַרף זיך מסתּמא טרעפֿן אַזױ, אַז איך קום אײנמאָל צו גײן פֿונעם מאַרק מיט די עופֿות קום איך, בינדט זיך אָפּ אַן עוף און דערשרעקט זיך פֿאַר דער קאַץ… װעט איר פֿרעגן: װי קומט אַהער אַ קאַץ? אַלץ זי מיט אירע קדישים! דערטאַפּן זײ ערגעץ אַ קעצל, מוטשען זײ דאָס אַזױ לאַנג, ביז זײ פֿאַרמוטשען דאָס. „אַ צער בעלי־חײם! ― טענהט מיט זײ מײַן דװידל ― אַ לעבעדיקע זאַך!“… נאָר גײ רײד מיט אַזעלכע היצעלעס, לײדיקגײערס, פּוסטעפּאַסניקעס!… בקיצור, זײ האָבן עפּעס אָנגעהאַנגען דער קאַץ אַפֿן שפּיץ װײדל, האָט זי אָנגעהױבן שפּרינגען, מאַכן אָנשטעלן, האָט זיך דאָס עוף דערשראָקן און איז אַרױפֿגעפֿלױגן גלײַך אַף דער אױבערשטער פּאָליצע ― און טראַך אַ טעפּל אין דער ערד אַרײַן! איר מײנט אפֿשר ― דאָס שטשערבאַטע טעפּל? אַװדאי־יאָ! ס'פֿאַרשטײט זיך אַז ברעכן װעט זיך ברעכן אַ גאַנץ טעפּל! דאָס איז שױן תּמיד אַזױ, פֿון זינט די װעלט איז אַ װעלט!… איך האָב געװאָלט װיסן האָב איך געװאָלט, פֿאַר װאָס איז דאָס, למשל: צװײ מענטשן גײען, דער גײט און דער גײט; אײנער איז אַ בן־יחיד, אײן־און־אײנציקער, אַ ציטעריקער באַ דער מאַמען, און דער אַנדערער איז… רביניו! גאָט איז מיט אײַך! װאָס איז אײַך אַזעלכס?… רביצין! רביצין! װוּ זײַט איר ערגעץ?… אַהערצו גײט! גיכערט! דער רבֿ איז עפּעס נישט מיט אַלעמען! ניט גוט געװאָרן… אַפּנים, אַף צו חלשן!… װאַסער! װאַסער!…

געשריבן אין יאָר 1901 אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ ייִדענע, װאָס הײסט בתיה, קױלעט גענדז חנוכּה און פּרעגלט שמאַלץ אַף פּסח

― פאַראַיאָרן חנוכּה האָב איך, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, נישט פֿאַר מיר געדאַכט, געהאַט אַן אומגליק מיט א גליק אינאײנעם. איר מעגט דאָס האָרכן; אַזאַ מעשׂה טרעפֿט זיך אײן מאָל אין טױזנט יאָר! איך האַנדל מיט גענדז האַנדל איך און מיט פּסחדיקער שמאַלץ שױן עטלעכע און צװאַנציק יאָר ― האָט זיך מיר, הערט איר, אַזאַ מעשׂה נאָך נישט געטראָפֿן.

איך האַנדל מיט גענדז… איר מײנט, אָט אַזױ נעמט מען דאָס און מע האַנדלט? ראשית חכמה, הײבט זיך אָן אַזױ: קומט אָסיען־צײַט, אַרום נאָך סוכּות, הײבט מען אָן אײַנקױפֿן גענדז, און פֿאַרװאַרפֿן די גענדז אַפֿן װינטער אין שטײַג אַרײַן, און האָדעװען די גענדז, און אַכטונג געבן אַף די גענדז; און קומט חנוכּה, הײבט מען אָן די גענדז קױלען און מאַכן פֿון גענדז געלט. נאָר איר מײנט, אַז אָט אַזױ גרינג קױפֿט מען גענדז, און מע פֿאַרװאַרפֿט גענדז, און מע קױלעט גענדז, און מע מאַכט פֿון גענדז געלט? ערשטנס, דאָס קױפֿן גענדז. קױפֿן גענדז דאַרף מען האָבן מיט װאָס. קײן לאַגער־געלט, קײן קאַפּיטאַלן אײגענע, הײסט עס, איז דאָך נישטאָ. מוז מען לײַען, אָנקומען צו רב אַלטערן. און רב אַלטערן קענט איך דאָך ― ס'איז אַ ייִד, װאָס האָט ליב אױסקאָכן דאָס װאַסער. דאָס הײסט, אָפּזאָגן זאָגט ער נישט אָפּ, נאָר ער הײסט קומען מאָרגן, מאָרגן ― איבערמאָרגן, נעמט אַרױס די נשמה. און ערשט נאָכדעם הײבט ער אָן ציִען די קלײ: שלעפּן פּריצענט, צורעכענען טעג. ס'איז אַ גוטער רב אַלטער! נישט אומזיסט האָט ער אַזעלכע פּיסקעס, און זי, אַלטעריכע, מײן איך, האָט אַ פּנים ― אַף אַלע מײַנע ליבע, און אַ פּאָר באַקן ―