אײַזנבאַן־געשיכטעס: צוגענומען

שלום עליכם (אַלע װערק)

געשיכטע נומער פֿיר צ ו ג ע נ ו מ ע ן

― איר זאָגט דאָס? איך װעל אײַך דערצײלן אַ שענערע זאַך. פֿאַראַן באַ אונדז אײנער פֿינקלשטײן. אַ ייִד אַ גבֿיר. אַן אַדיר. האָט ער צװײ בנים. דאַכט זיך מיר, װען איך האָב זײַן געלט, װאָלט איך אַ שפּײַ געטאָן אַפֿן גאַנצן טאַרעראַם. װיפֿל, מײנט איר, האָט אים אָפּגעקאָסט? לאָמיר דאָס פֿאַרמאָגן בײדע כאָטש האַלב!…

― אַלדי שװאַרצע יאָר! איך האָב עס נאָך געזאָגט פֿאַראַיאָרן. אָט װעט איר זען, האָב איך געזאָגט, אַז העכער האַלב װעלן זיך אױסשמדן.

― דאָס אײגענע, װאָס איך. באַ אונדז איז געװען אײנער מאַרשאַק, איז ער אױסגעװען װוּ די װעלט האָט אַן עק. אין ערגעץ ניט צוגעלאָזט. איז ער געגאַנגען און האָט זיך אַװעקגעסמט…

― הלװאַי איך זאָל ליגן זאָגן, האָב איך געזאָגט, אָט װעט איר זען, זאָג איך, אַז מע װעט זיך געבן אַ נעם באַ אונדז צום שמדן, װעט ניט בלײַבן אײן ייִד, צו אַלדי שװאַרצע יאָר! װאָס דען? ס'איז, אַפּנים, אַן אופֿן גאָר איבערצוטראָגן די צרות מיט די פּראָצענטן מיט די צירקולאַרן? אַלע טאָג, אַלע טאָג אַ נײַער צירקולאַר. װיפֿל ייִדישע קינדער, אַזױ פֿיל צירקולאַרן. אָט װעט איר זען, האָב איך געזאָגט, װי מע װעט זיך דערשפּילן, אַז מע װעט גאָר אױפֿהערן צונעמען. אַ סימן האָט איר, נעמט, למשל, שפּאָלע. שפּאָלע — אַ ייִדישע שטאָט? אַיאָ?

— למאַי נעמיראָװ? אָט האָב איך אַ בריװ פֿון נעמיראָװ, שרײַבט מען מיר פֿון דאָרטן זײער מיאוסע זאַכן!…

― און אין לובען, מײנט איר, איז בעסער?

― װאָס איז אין לובען?

― צי, אַשטײגער, אין אַנאַניעװ. אין אַנאַניעװ פֿלעגט מען אַלע יאָר צונעמען נישט װינציקער פֿון דרײַ ייִדן.

― װאָס טױג אײַך אַנאַניעװ? נעמט בעסער טאָמאַשפּאָל. אין טאָ־מאַשפּאָל, זאָגט מען, האָט מען הײַנטיקס יאָר נישט צוגענומען אײן ייִדן אַפֿילו, איר זאָלט זאָגן, אַף אַ רפֿואה!

― און באַ אונדז האָט מען הײַנטיקס יאָר צוגענומען אַכצן ייִדן.

דאָס איז געװען אַ קול פֿון אױבן. מײַנע צװײ פּאַרשױנען (און איך אױך) פֿאַררײַסן די קעפּ אַרױף, הײבן־אױף די אױגן אַף דער אײבערשטער באַנק. פֿון דער אײבערשטער באַנק הענגען אַראָפּ צװײ פֿיס אין טיפֿע גומענע קאַלאָשן. די צװײ פֿיס מיט די טיפֿע גומענע קאַלאָשן טראָגן אַף זיך אַ ייִדן מיט אַ שװאַרצן צעקודלטן קאָפּ, מיט אַ פֿאַרשלאָפֿן פּנים, װאָס זעט אױס װי געשװאָלן.

מײַנע צװײ פּאַרשױנען באַטראַכטן דעם פֿאַרשלאָפֿענעם מיטן געשװאָלענעם פּנים, עסן אים אױף מיט די אױגן, גלײַך װי ער װאָלט געװען עפּעס אַ מין באַשעפֿעניש, װאָס אין אונדזערע ערטער זעט מען דאָס גאָר ניט. בײדע מיט אַ מאָל װערן זײ װי אױפֿגעלעבט, דערפֿרײען זיך, און מיט בלישטשענדיקע אױגן טוען זײ אַ פֿרעג באַם אײבערשטן פּאַרשױן:

― באַ אײַך האָט מען, זאָגט איר, צוגענומען אַכצן ייִדן?

— אַכצן שטיק, װי די בערן, און מײַנעם אױך בתוכם.

― אײַערן האָט מען אױך צוגענומען?

― נאָך אַ מין צונעמען!

— װוּ? װוּּ?

― באַ אונדז טאַקע, אין קלײן־פּערעשטשעפּענע.

— אין װאָסער פּערעשטשעפּענע? װוּ איז דאָס ערגעץ פּערעש־טשעפּענע?

בײדע כאַפּן זיך אױף אַף די פֿיס, קוקן אײנס אַף דאָס אַנדערע, און בײדע ― אַפֿן פּאַרשױן פֿון דער אײבערשטער באַנק. דער פּאַרשױן פֿון דער אײבערשטער באַנק קוקט צו זײ אַראָפּ מיטן פֿאַרשװאָלענעם פּנים:

― קלײן־פּערעשטשעפּענע װײסט איר ניט? אַ שטעטל פֿאַראַן אַזעלכעס. איר האָט גאָר נישט געהערט קײנמאָל? פֿאַראַן צװײ פּערעש־טשעפּענעס: גרױס־פּערעשטשעפּענע און קלײן־פּערעשטשעפּענע. בין איך אַ קלײן־פּערעשטשעפּענער.

― אױב אַזױ, קומט דאָך אײַך שלום. קריכט אַראָפּ אַהער. װאָס װעט איר זיצן דאָרט אײנער אַלײן אונטערן הימל?

דער בעל־הבית פֿון די פֿיס מיט די טיפֿע גומענע קאַלאָשן קלע־טערט־אַראָפּ, קרעכצנדיק, צו די צװײ. און די צװײ צערוקן זיך, מאַכן פֿונעם דריטנס װעגן אַן אָרט און זײ באַפֿאַלן אים, װי די הונגעריקע הײשעריקן.

― האָט מען אײַערן, זאָגט איר, צוגענומען?

— נאָך אַ מין צוגענומען!

― זאָגט־זשע נאָר, ליבער פֿרײַנט, װי קומט עס? מע נעמט באַ אײַך, אַפּנים, אַ קערבל?

― אַ קערבל? חלילה וחס! מע טאָר גאָר נישט דערמאָנען פֿון קײן געלט. דאָס הײסט, אַמאָל איז באַ אונדז דװקא אָנגעגאַנגען געלט. און נאָך אַ מין געלט! אָהאָ־האָ! מע פֿלעגט פֿאָרן צו אונדז פֿון אַנדערע שטעט אַרום און אַרום. מע האָט שױן געװוּסט, אַז פּערעשטשעפּענע איז אַן אָרט, װוּ מע נעמט. נאָר פֿון אַ פּאָר יאָר, פֿון זינט מע האָט געמסרט — אַף מײַן גליק ― האָט מען אױפֿגעהערט באַ אונדז נעמען געלט.

― װאָס־זשע? אַ פּראָטעקציע?

— װאָסער אַ פּראָטעקציע? זײ האָבן צװישן זיך אָפּגעמאַכט אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל, אַז װיבאַלד אַ ייִד, אַזױ איז — צוגענומען! פּריני־מאַט אי ניקאַקיך!

― טאַקע באמת? װאָס רעדט איר? איר מאַכט, אַפּנים, פֿון אונדז חוזק?

— חוזק מאַך איך? װאָס בין איך אײַך פֿאַר אַ חוזק־מאַכער?

אַלע דרײַ קוקן זיך אָן, גלײַך װי זײ װאָלטן װעלן איבערלײענען, װאָס שטײט באַ זײ אָנגעשריבן אַף די פּנימער. און מחמת אַף זײערע פּנימער שטײט נישט אָנגעשריבן גאָרנישט, טוען די צװײ אַ פֿרעג באַם דריטן:

― שטײט נאָר, װי אַזױ האָט איר געזאָגט? פֿון װאַנען זײַט איר אַלײן? דער דריטער װערט אַביסל ברוגזלעך.

— פֿון פּערעשטשעפּענע — האָב איך אײַך שױן געזאָגט דרײַ מאָל. פֿון קלײן־פּערעשטשעפּענע.

― האָט קײן פֿאַראיבל נישט. מיר האָרכן דאָס ערשטע מאָל אַזאַ שטאָט.

― כאַ־כאַ־כאַ! פּערעשטשעפּענע אַ שטאָט? אױך מיר אַ שטאָט! פּערעשטשעפּענע איז ניט קײן שטאָט, נאָר אַ שטעטל, אַ דאָרף קאָן מען זאָגן, „אַ מעסטעטשקע“.

― און פֿונדעסטװעגן איז דאָ, זאָגט איר, באַ אײַך… װי אַזױ הײסט אײַער שטעטל? פּער… פּערע…

דער ייִד פֿון קלײן־פּערעשטשעפּענע װערט שױן טאַקע רעכט אין כּעס.

― מאָדנע ייִדן דאָס איז! איר קאָנט נישט אױסרײדן קײן ייִדיש װאָרט, צי װאָס? פּע־רע־שטשע־פּע־נע! פּע־רע־שטשע־פּע־נע!

— נו, גוט, גוט. פּערעשטשעפּענע איז פּערעשטשעפּענע. װאָס־זשע דאַרף מען זײַן אַזױ אין כּעס?

— איך בין גאָר ניט אין כּעס. איך האָב פֿײַנט, אַז מע פֿרעגט מיך איבער אײן זאַך נײַן און נײַנציק מאָל.

— האָט קײן פֿאַראיבל נישט. מיר האָבן די אײגענע מכּה, װאָס איר. מיר האָבן דערהערט פֿון אײַך, אַז מע האָט אײַערן צוגענומען, האָט דאָס אונדז געגעבן אַ נעם. דערפֿאַר פֿרעגן מיר זיך אַזױ נאָך. מיר װעלן אײַך זאָגן דעם רײנעם אמת: מיר האָבן זיך קײנמאָל נישט פֿאָרגעשטעלט, אַז באַ אײַך, װי אַזױ הײסט עס, אין פּערע־פּערע־שטשעפּענע זאָל זיך געפֿינען אַ גימנאַזיע!

דער פּערעשטשעפּענער ייִד שטעלט אָן אַף זײ די אױגן, קוקט בײז:

— װער האָט אײַך געזאָגט, אַז באַ אונדז אין פּערעשטשעפּענע איז דאָ אַ גימנאַזיע?

מײַנע צװײ פּאַרשױנען פֿון זײער זײַט שטעלן אָן אַפֿן דריטן פּאַרשױן די אױגן:

— איר זאָגט דאָך, אַז אײַערן האָט מען צוגענומען באַ אײַך טאַקע אין פּערעשטשעפּענע?

דער פּערעשטשעפּענער קוקט אַף זײ מלא גזלן. נאָכדעם שטײט ער

אױף און שרײַט אױס זײ גלײַך אין פּנים אַרײַן:

― פֿאַר אַ סאָלדאַט האָט מען אים צוגענומען! פֿאַר אַ סאָלדאַט! פֿאַר אַ סאָלדאַט!…

אין דרױסן איז שױן גרױסער טאָג. אין די פֿענצטער גנבֿעט זיך אַרײַן אַ גרױע בלױלעכע ליכטיקײט. דער עולם ביסלעכװײַז שטײט אױף. װער עס גלײַכט זיך אױס די בײנער. װער עס הוסט זיך אױס. און װער עס נעמט זיך צו די פּעקלעך, גרײט זיך אין װעג אַרײַן.

מײַנע דרײַ פּאַרשױנען האָבן זיך צעשײדט. געװאָרן אױס מחותּנים. אײנער האָט זיך אָפּגעקערעװעט אין אַ װינקעלע און פּאַװאָלינקע פֿאַררײכערט אַ פּאַפּיראָס. דער אַנדערער האָט אױפֿגעעפֿנט אַ קלײן סדורל, אַװעקגעזעצט זיך דאַװנען פֿון פֿאָרנט, אײן אױג צוגעמאַכט און געשעפּטשעט שטילערהײט. דער דריטער, דער בײזער ייִד, װאָס פֿון קלײן־פּערעשטשעפּענע, ― דער האָט זיך גאָר גענומען צום עסן.

מערקװירדיק, װי די דרײַ זײַנען עפּעס מיטאַמאָל געװאָרן, װי וױלד־פֿרעמדע. נישט נאָר מע רעדט נישט אױס צװישן זיך אַ װאָרט, נאָר מע קוקט זיך נישט אַפֿילו אײנס דאָס אַנדערע אין די אױגן אַרײַן, גלײַך װי זײ װאָלטן אַלע אינאײנעם עפּעס אָפּגעטאָן אַ פּאַסקודנע זאַך, אַ מיאוסע עבֿירה…

ענדע געשיכטע נומער פֿיר

געשריבן אין יאָר 1909. געשיכטע נומער פֿינף אַ מענטש פֿון בוענאָס אײַרעס

פֿאָרן אין באַן איז גאָר ניט אַזױ אומעטיק, װי אַנדערע מײנען. אַבי מע טרעפֿט נאָר אָן אַ גוטע קאָמפּאַניע. אַמאָל מאַכט זיך אײַך צו פֿאָרן מיט אַ סוחר, מיט אַ מענטשן, װאָס פֿאַרשטײט געשעפֿט. דעמאָלט װײסט איר גאָרנישט, װוּ די צײַט קומט אַהין. און אַמאָל טרעפֿט איר אָן נישט אַף קײן סוחר, נאָר אַזױ אַף אַ געניטן מענטשן, אַ קלוגן, אַ דורכגעטריבענעם, אַ „גערײכערטע ליולקע“, װאָס איז קלאָר די װעלט אַף אױסװײניק. מיט אַזאַ מענטשן איז אַ פֿאַרגעניגן צו פֿאָרן. מע קאָן פֿון אים עפּעס נאַשן. און אַמאָל שיקט אײַך גאָט צו גלאַט אַ לעבעדיקן פּאַסאַזשיר. אַ לעבעדיקן און אַ פֿרײלעכן און אַ באַרעדעװדיקן. רעדט ער און רעדט און רעדט. דאָס מױל מאַכט זיך אים ניט צו רײדנדיק. און נאָר פֿון זיך, און נאָר פֿון זיך.

אָט מיט אַזאַ מין נפֿש איז מיר אױסגעקומען אײנמאָל פֿאָרן אַ גאַנץ היפּשע שטרעקע.

אונדזער באַקאַנטשאַפֿט האָט זיך אָנגעהױבן ― װי אַזױ הײבט זיך אָן אַ באַקאַנטשאַפֿט אין װאַגאָן? ― פֿון אַ קלײניקײט: „װײסט איר ניט, װי אַזױ הײסט די סטאַנציע?“ אָדער: „װוּ האַלט דער זײגער?“ אָדער: „צי האָט איר ניט באַ זיך אַ שװעבעלע?“ גיך, גאַנץ גיך זײַנען מיר געװאָרן גוטע ברידער, גלײַך װי מיר װאָלטן שױן געװען באַקענט װער װײסט פֿון װען אָן. אַף דער ערשטער סטאַנציע, װוּ מיר האָבן זיך אָפּגעשטעלט אַף עטלעכע מינוט, האָט ער מיך שױן געכאַפּט אונטער דער האַנט, צוגעפֿירט גלײַך צום בופֿעט, און גאָרנישט געפֿרעגט מיך, צי איך טרינק, צי נײן, האָט ער געהײסן אָנגיסן צװײ גלעזלעך קאָניאַק. באַלד