אײַזנבאַן־געשיכטעס: קאָנקורענטן

שלום עליכם (אַלע װערק)

קאָנקורענטן

תּמיד, סאַמע אין דער רעכטער בהלה, װען ייִדן שטופּן זיך, דער אַרײַן, דער אַרױס, און מע שלאָגט זיך אין װאַגאָן פֿאַר די ערטער, װי, להבֿדיל, אין שול פֿאַר הקפֿות ― פּונקט דעמאָלט זײַנען זײ דאָ. זײ בײדע: ער און זי.

ער ― אַ שװאַרצער, אַ גראָבער, אַ צעבורשעטער, מיט אַ בעלמע אױף אײן אױג. זי ― אַ רױטע, אַ דאַרע און אַ געשטופּלטע. בײדע אָפּגעריסן, אָפּגעשליסן, בײדע מיט געלאַטעטע שיך און בײדע מיט אײנע און די זעלבע סחורה: ער אַ קױש, זי אַ קױש; ער מיט געפֿלאָכטענע קױלעטשלעך, האַרטע אײער, פֿלעשלעך מיט זעלצערװאַסער און מאַראַנצן, זי אױך מיט די זעלבע געפֿלאָכטענע קױלעטשלעך, האַרטע אײער, פֿלעשלעך זעלצערװאַסער און מאַראַנצן.

אַמאָל מאַכט זיך, אַז ער האָט אין קױש סקאָרמוטשן מיט רױטע װײַנשל, שװאַרצע קאַרשן אָדער גרינע עסיקזױערע װײַנטרױבן. דעמאָלט קומט זי אױך מיט די זעלבע רױטע װײַנשל, שװאַרצע קאַרשן אָדער גרינע עסיקזױערע װײַנטרױבן.

און בײדע קומען זײ תּמיד אין אײן צײַט, שטופּן זיך דורך אין אײן טיר פֿון װאַגאָן און רײדן בײדע אױף אײן לשון, נאָר מיט אַ באַזונדערער אױסשפּראַך. ער ― אַביסל יאַדישליװע, אָן אַ רי"ש, װײך, צעגאַנגען, װי אָן אַ צונג. און זי ― שעפּעליאַװע, דװקא אַ פֿול מױל מיט צונג.

אפֿשר מײנט איר, אַז זײ שמײַסן זיך מיט די מקחים, קאָנקורירן, װאַרפֿן דעם מאַרק? חלילה. דער פּרײַז איז בײַ זײ אײן פּרײַז. זײער גאַנצע קאָנקורענץ באַשטײט נאָר אין דעם, װער פֿון זײ רופֿט אַרױס מער רחמנות. בײדע בעטן זיך בײַ אײַך, איר זאָלט רחמנות האָבן אױף זײערע פֿינף קינדער יתומים (בײַ אים פֿינף קינדער יתומים, בײַ איר פֿינף קינדער יתומים). בײדע קוקן זײ אײַך אין די אױגן אַרײַן, שטופּן אײַך זײער סחורה גלײַך אין פּנים אַרײַן און רײדן איבער אײַך אַזױ לאַנג, אַז ― צי איר דאַרפֿט, צי איר דאַרפֿט נישט — איר מוזט עפּעס קױפֿן.

נישט מער, װאָס פֿון זײער רײדן מיט זײער װײנען מיט זײער בעטן זיך װערט איר אַביסל פֿאַרטומלט. איר װײסט ניט, בײַ װעמען איר זאָלט קױפֿן: בײַ אים, צי בײַ איר? פֿאַלט איר מסתּמא אױף אַן עצה און װילט געבן צו לײזן בײדן, לאָזן זײ אײַך ניט:

― קױפֿט איר, רב ייִד, דאַרפֿט איר קױפֿן בײַ אײנעם. אױף צװײ חתונות טאַנצט מען נישט!

װילט איר זײַן אַ בעל־יושר, קױפֿט אײן מאָל בײַ אים, דאָס אַנדערע מאָל בײַ איר. װערט איר אױסגעזידלט אױף אַלע זײַטן:

― רב ייִד! מיט װאָס בין איך אײַך עפּעס הײַנט ניט געפֿעלן אין שלײער?

אָדער אַזױ:

― רב ייִד! ערשט יענע װאָך האָט איר בײַ מיר געקױפֿט און האָט זיך, דאַכט מיר, ניט געסמט און ניט דערװאָרגן אױך?…

פֿאַלט איר אַרײַן אין „מאָראַל“ און הײבט זײ אָן זאָגן מוסר, אַז יענער האָט אױך אַ נשמה, יענער דאַרף אױך לעבן, װי דער דײַטש זאָגט: „לעבען און לעבען לאַססעןleben und leben lassen: לעבן און לאָזן לעבן“. באַקומט איר דערױף אַ תּשובֿה, נישט אױף דײַטש, נאָר דװקא אױף פּראָסט ייִדיש, אַפֿילו אַ ביסעלע פֿאַרשטעלט, נאָר גאַנץ פֿאַרשטענדלעך:

― פֿעטער! מיט אײן דאָס אױף צװײ ירידים פֿאָרט מען נישט!…

יאָ, אָט אַזױ איז עס, ליבער פֿרײַנט! יוצא זײַן פֿאַר אַ װעלט זאָלט איר קײנמאָל ניט װעלן ― עס װעט אײַך ניט געראָטן, און װערן אַ רודף־שלומניק זאָלט איר זיך קײנמאָל ניט פּרוּװן ― עס װעט אײַך אױספֿאַלן באָקאָם. איך װײס פֿון מײַן אײגענער פּראַקטיק. איך װאָלט אײַך דערצײלט װעגן דעם אַ שײנע געשיכטע, װי אַזױ איך בין אַמאָל געװען אַ נאַר, איך האָב מיך אַרײַנגעלײגט צװישן אַ פּאָרפֿאָלק, געװאָלט מאַכן שלום, און דער שפּיץ איז געװען ― איך האָב געכאַפּט אָפּגעשניטענע יאָרן פֿון מײַן אײגן װײַב. איך האָב אָבער מורא מישן אײן געשיכטע אין דער אַנדערער, איך זאָל נישט אַװעק אָן אַ זײַט, כאָטש אַפֿילו אין געשעפֿט טרעפֿט זיך אָפֿטמאָל, אַז מע לײגט־פֿאָר אײנעם אײן אַרטיקל און רײדן רעדט מען גאָר האָצעקלאָץ, אױפֿן הימל אַ יריד… הכּלל, מיר קערן זיך אום צו אונדזער געשיכטע.

אײנמאָל, געװען איז דאָס אָסיענצײַט, אין אַ רעגנדיקן טאָג. דער הימל איז געװען װײנענדיק, די ערד ― װיסט און פֿינצטער, און די סטאַנציע פֿול־און־פֿול מיט מענטשן. פּאַסאַזשירן אַרײַן, פּאַסאַזשירן אַרױס. אַלע לױפֿן, אַלע שטופּן זיך. און ייִדן, געװײנלעך, מער פֿון אַלעמען. מע יאָגט זיך, מע קריכט אײנס איבער דאָס אַנדערע, מיט טשעמאָדאַנעס, פּעקלעך און בעטגעװאַנט. אַ געשרײ, אַ ליאַרעם, אַ געפּילדער! און סאַמע אין דער רעכטער הושטשע ― ער און זי. בײדע אָנגעלאָדן מיט עסנװאַרג, װי תּמיד. בײדע שטופּן זיך אין אײן טיר אַרײַן, װי תּמיד. פּלוצעם… װאָס האָט זיך געטראָפֿן? בײדע קױשן ליגן אױף דער ערד. די קױלעטשלעך מיט די אײער מיט די פֿלעשלעך זעלצערװאַסער מיט די מאַראַנצן װאַלגערן זיך אין דער בלאָטע, און אַ מישמאַש פֿון געשרײען, קװיטשערײַען, טרערן און קללות גיסט זיך צונױף אינאײנעם מיטן געלעכטער פֿון די קאָנדוקטאָרן און מיטן רעש און מיטן טומל פֿון די פּאַסאַזשירן. עס קלינגט און עס פֿײַפֿט. נאָך אַ מינוט ― און מיר פֿאָרן.

אין װאַגאָן איז אַ גערעדערײַ. אַחינו־בני־ישׂראל שמועסן זיך דורך, לופֿטערן די שפּראַך. און דװקא אַלע מיטאַמאָל, װי די װײַבער אין שול, אָדער װי די גענדז אױפֿן יריד. עס איז שװער צו כאַפּן דעם תּוך, דעם אינהאַלט. סײַדן באַזונדערע פֿראַזן.

― אַ גערעט אױף געפֿלאָכטענע קױלעטשלעך.

― אַ פּאָגראָם אױף אײער.

― װאָס האָט ער געהאַט צו די מאַראַנצן?

― װאָס פֿרעגט איר? ― עשׂו!

― װיפֿל שאַצט איר דעם היזק?

― אַ מיצװה, לאָזן זײ נישט קריכן, נישט אײַנעסן זיך אין די בײנער אַרײַן!

― װאָס זאָלן זײ נעבעך טאָן? אַ ייִד זוכט פּרנסה.

― כאַ־כאַ־כאַ! ― רופֿט זיך אָן אַ געדיכטע באַסאָװע שטימע. ― ייִדישע פּרנסות!

― ייִדישע פּרנסות? ― לאָזט זיך הערן א יונג קולכל מיט אַ קװיטש, ― איר האָט שענערע פּרנסות? גיט זײ אַהער.

― יונגערמאַן! נישט צו אײַך רעדט מען! ― דונערט די באַסאָװע שטימע.

― נישט צו מיר רעדט איר? איך רײד אָבער צו אײַך ― איר האָט שענערע פּרנסות? אַיאָ, איר שװײַגט? װאָס שװײַגט איר?

― װאָס װיל פֿון מיר אָט דער יונגערמאַן?

― װאָס זאָל איך װעלן? איר זאָגט: ייִדישע פּרנסות ― זאָג איך: אַדרבא, איר האָט שענערע? גיט זײ אַהער.

― געפֿעלט אײַך אַביסל אַ פּריטשעפּע?!

― שאַט, ייִדן! זאָל זײַן שטיל, אָט איז זי דאָ.

― װער?

― זי אַלײן, דאָס װײַבל פֿון די אָנבײַסנס.

― װוּ איז זי, די יפֿהפֿיה, װוּ?

― אָט איז זי, אָ!

אַ געשטופּלטע, אַ רױטע, מיט געשװאָלענע אױגן פֿון געװײן, שטופּט זי זיך דורך מיטן לײדיקן קױש צװישן עולם, זוכט אַ פּלאַץ, זעצט זיך אַװעק אױף דער ערד, אױפֿן איבערגעקערטן קױש, באַהאַלט די פֿאַרשװאָלענע אױגן אינעם צעריסענעם שאַל און װײנט זיך שטילערהײט.

אַ מאָדנע שטילשװײַגן װערט מיט אַ מאָל אין װאַגאָן. אױסגעגאַנגען רײד. אָפּגענומען לשון. נאָר אײנער כאַפּט זיך אױף און רופֿט זיך אָן צום עולם מיט אַ געדיכטער באַסאָװער שטימע:

― ייִדן! װאָס שװײַגט איר?

― װאָס זאָלן מיר שרײַען?

― מע דאַרף איר עפּעס מאַכן.

אַ שײנע מעשׂה! װײסט איר, װער דער אײנער איז? דװקא אָט יענער, װאָס האָט נאָר־װאָס געלאַכט „כאַ־כאַ־כאַ, ייִדישע פּרנסות“. אַ מאָדנער נפֿש מיט אַ מאָדנע היטל אױפֿן קאָפּ. אַ מין קאַשקעט מיט אַ גלײַכן גלאַנצנדיקן דאַשיק. און דערצו טראָגט ער נאָך בלױע ברילן, אַזױ, אַז קײן אױגן זעט מען נישט. נישטאָ קײן אױגן. נאָר אַ נאָז, אַ פֿלײשיקע, פֿעטע, בולבעװאַטע נאָז.

נישט לאַנג געטראַכט, כאַפּט ער אַראָפּ דעם קאַשקעט פֿון קאָפּ, װאַרפֿט אַרײַן דער ערשטער אַ פּאָר זילבערנע מטבעות, און גײט פֿון אײנעם צום אַנדערן און דונערט מיט דער באַסאָװער שטימע:

― גיט, ייִדישע קינדער, װיפֿל איר קאָנט. אחד המרבה ואחד הממעיט ― מאַכט רש″י: „דאַראָװאַננאָמו קאָניו װזובי ניע סמאָטריאַטдарованому коню взобь не смотрят: קוק ניט אין מױל פֿון אַ געשענקטן פֿערד“.

דער עולם האָט זיך אַ נעם געטאָן צו די קעשענעס, אױפֿגעעפֿנט די בײַטעלעך, און עס האָבן אָנגעהױבן קלינגען מטבעות, אַלערלײ מטבעות, זילבערנע און קופּערנע. צװישן עולם זיצט אױך אײנער אַ קריסט, אַ קאַצאַפּ מיט גרױסע שטיװל און מיט אַ זילבערנער קײט איבערן האַלדז; האָט ער, גענעצנדיק, זיך איבערגעצלמט און אױך אַרײַנגעװאָרפֿן אַ מטבע. נאָר אײן פּאַסאַזשיר האָט זיך אָפּגעזאָגט, נישט געװאָלט געבן גאָרנישט. און דװקא אָט יענער, װאָס האָט זיך אָנגענומען די קריװדע פֿון ייִדישע פּרנסות. אַ יונגערמאַן אַן אינטעליגענט מיט פּוכקע בעקלעך, אַ געל שפּיצעכיק בערדל, און מיט אַ גאָלדענעם פּענסנע. אײנער פֿון די יונגעלײַט, װאָס האָבן רײַכע טאַטע־מאַמע, רײַכע שװער־און־שװיגער, און אַלײן זײַנען זײ אױך אָנגעשטאָפּט, און פֿאָרן דריטע קלאַס, װײַל זײ זשאַלעװען געלט.

― יונגערמאַן, גיט עפּעס אין היטל אַרײַן! ― זאָגט צו אים דער נפֿש מיט די בלױע ברילן און מיט דער בולבעװאַטער נאָז.

— איך גיב נישט, ― זאָגט דער יונגערמאַן דער אינטעליגענט.

― פֿאַרװאָס?

― אָט אַזױ, ס'איז בײַ מיר אַ פּרינציפּ.

― דאָס האָב איך געװוּסט פֿריִער.

― פֿון װאַנען?

— מע זעט נאָך די באַקן, װי די צײנער קנאַקן — מאַכט רש″י: „װידנאָ פּאַנאַ פּאָ כאָליאַװעвидно пана по халяві: מע קען אים זען בחינם“…

דער יונגערמאַן דער אינטעליגענט װערט אָנגעצונדן, פֿאַרלירט אַזש דאָס פּענסנע און פֿאַלט־אָן אױף דער בולבעװאַטער נאָז מיט אַ קװיטש:

― איר זײַט אַן איגנאָראַנט, אַ גראָבער יונג, אַן עם־האָרץ, און אַ נאַכאַל, אַן עזות־פּנים דערצו!

― דאַנקען גאָט! אַבי נישט קײן דבֿר אַחר ביד חזקה שתּים.

אַזױ ענטפֿערט אים די בולבעװאַטע נאָז מיט דער באַסאָװער שטימע דװקא אין גוטן מוט און גײט צו דער װײנענדיקער ייִדענע מיט די געשװאָלענע אױגן:

― מומעניו! טאָמער װאָלט געװען גענוג צו װײנען? איר מאַכט אײַך נאָך קאַליע אײַערע שײנע אױגן. גיט אַהער בײדע זשמעניעס, לאָמיך אײַך אױסשיטן דאָס ביסל קלײנגעלט.

אַ מאָדנע װײַבל! איך האָב געמײנט, אַז דערזען אַזױ פֿיל געלט, װעט זי מסתּמא צעגײן און צעגאָסן װערן פֿון װינטשעװאַניעס. עס הײבט זיך גאָר נישט אָן. אָנשטאָט װינטשעװאַניעס, האָבן זיך אַ גאָס געטאָן פֿון איר מױל קללות. עס האָט זיך בײַ איר געעפֿנט אַ פֿאָנטאַן, אַ קװאַל פֿון קללות:

― אינגאַנצן ער ― ברעכן זאָל ער האַלדז און נאַקן, בײן און לײַב אױפֿן גלײַכן װעג, ליבער גאָט! אַלצדינג נעמט זיך פֿון אים ― נעמען זאָל אים די ערד, זיסער פֿאָטער! ער זאָל גאָר נישט דערלעבן קומען אַהײם, קומען זאָל אױף אים אַ מיתה־מהומה, אַ חלירע, אַ שׂריפֿה, אַ מגפֿה, אַן אױסכאַפּעניש! אַן אױפֿלױפֿעניש! אַן אײַנדאַרעניש! אַ צונױפֿשרומפּעניש!…

רבונו של עולם! פֿון װאַנען נעמען זיך בײַ אַ מענטשן אַזױ פֿיל קללות? אַ גליק, װאָס דער נפֿש מיט די בלױע ברילן האַקט איר איבער אינמיטן:

― גענוג אײַך שױן צו בענטשן, װײַבל! זאָגט בעסער, װאָס האָבן געהאַט צו אײַך די קאָנדוקטאָרעס?

דאָס װײַבל הײבט־אױף אױף אים די געשװאָלענע אױגן:

― איבער אים, דער שלאַק זאָל אים טרעפֿן! ער האָט מורא געהאַט, טאָמער כאַפּ איך אױס אַלע קונים, גײט ער און שטופּט זיך אין װאַגאָן, גײ איך און פֿאַרכאַפּ פֿריִער, גײט ער און האַלט מיר צו דעם קױש פֿון הינטן, גײ איך און מאַך אַ גװאַלד, גײט דער זשאַנדאַר און טוט אַ װוּנק צו די קאָנדוקטאָרעס, גײען די קאָנדוקטאָרעס און שיטן אונדז אױס בײדע קױשן אין דער בלאָטע, צעשאָטן זאָלן װערן די בײנער זײַנע אַזױ װי זאַמד, ליבער גאָט! איר מעגט מיר גלײבן, איך זאָל אַזױ רײדן מיט װעמען מיר איז ליב, אַז זינט איך האַנדל מיט דער דאָזיקער סחורה און פֿאָר אױף דער ליניע, האָט מיך נאָך קײנער נישט אָנגערירט, איר זאָלט זאָגן, אױף אַ האָר אַפֿילו! איר מײנט, מחמת װאָס? מחמת גוטסקײט? אַזױ פֿיל מכּות זאָל זיך אים זעצן, װיפֿל קױלעטשלעך מיט װיפֿל אײער עס װערט צעטײלט אױף דער סטאַנציע! אַלעמען, פֿונעם קלענסטן ביזן גרעסטן, מוז מען פֿאַרשטופּן דעם האַלדז. קומט דער טאָג, הײבט זיך אָן אַן אױסטײלעניש: דעם אַ קרענק, דעם קדחת, דעם אַ מכּה. דער סטאַרשיстарший: עלטער קאָנדוקטאָר נעמט זיך אַלײן זײַן חלק אָנבײַסן, װאָס ער װיל, און די איבעריקע קאָנדוקטאָרעס טײלט מען אױס, װעמען אַ קױלעטשל, װעמען אַן אײ און װעמען אַ מאַראַנץ. װאָס דאַרפֿט איר מער? אַפֿילו דער גױ, װאָס הײצט די אױװנס, אַ חלירע אים אין פּנים, מײנט איר, איז נישט קײן בעלן אױף אָנבײַסן? אַזאַ מכּה אים! ער שרעקט מיך, אַז טאָמער נישט, װעט ער מיך מסרן צום זשאַנדאַר. ער װײס נישט, אַ קרענק אים אין די בײנער, אַז דער זשאַנדאַר אַלײן איז אױך אַן אונטערגעשמירטער. דעם זשאַנדאַר איז מען מטמא אַלע װאָך, אַז עס קומט זונטיק, מיט אַ פּאָרציע מאַראַנצן. אי דאָס ― קלײַבט ער אױס די גרעסטע, די שענסטע, די בעסטע מאַראַנצן…

— מומעניו! ― שלאָגט איר איבער דער װאָס מיט די בלױע ברילן, — װעדליק איך פֿאַרשטײ נאָך אײַערע געשעפֿטן, דאַרפֿט איר גײן אין גאָלד.

― װאָס רעדט איר? — כאַפּט זיך אַרױס דאָס װײַבל, גלײַך װי זי פֿאַרענטפֿערט זיך, — קױם־קױם װאָס מע קומט אױס מיטן קרן. און אַמאָל מאַכט זיך, אַז מע דערלײגט די הױט. מע װערט בדיל־הדל.

― צו װאָס־זשע טױג אײַך דער מיסחר?

― װאָס־זשע, זאָל איך גײן גנבֿענען, אַז איך האָב פֿינף קינדער, פֿינף חלירעס אים אין בױך, און אַלײן בין איך קראַנק, קרענקען זאָל ער אין הקדש, ליבער גאָט, פֿון הײַנט אָן כאָטש ביז איבעראַיאָר ראָש־חודש אלול, װי ער האָט געמאַכט אַ תּל, באַגראָבן דאָס געשעפֿט, באַגראָבן זאָל איך אים! אַזאַ געשעפֿט, אַזאַ זיס געשעפֿט, אַזאַ גוט געשעפֿט!

― אַ גוט געשעפֿט?

― אַ גאָלדן געשעפֿט, פּרנסה בשפֿע. װי זאָגט איר, מיט טעלער און מיט לעפֿל.

― אָט נאָר־װאָס האָט איר געזאָגט, מומעניו, אַז מע װערט בדיל־הדל.

— װאָס־זשע, מע פֿאַרדינט, אַז מע צעטײלט העכער האַלב אומזיסט דעם קאָנדוקטאָר און דעם סטאַרשי קאָנדוקטאָר און אַלע זונטיק דעם זשאַנדאַר? װאָס איז בײַ מיר ― אַ קרעניצע? אַ ברונען? צי גנבֿיש געלט?

דער נפֿש מיט די בלױע ברילן און מיט דער בולבעװאַטער נאָז הײבט שױן אָן אַרױס פֿון די כּלים:

― מומעניו, איר מאַכט מיט מיר זומער און װינטער!…

― איך מאַך? די צרות מײַנע מאַכן, מאַכן זאָל איך אים אַ טױט, װי ער האָט מיך אַװעקגעקױלעט, געקױלעט זאָל ער װערן פֿון גאָט, אַז געװען איז ער סך־הכּל אַ שנײַדער, אַ לאַטוטניק, געשטשאָבעט מיט דער נאָדל און װי עס איז פֿאַרדינט, װי זאָגט איר, װאַסער אױף קאַשע. האָט ער זיך אָבער מתקנא געװען אין מיר, דערזען, די אױגן זאָלן אים אַרױס, אַז איך עס ברױט, עסן זאָלן אים װערעם, און האַלט־אױס מיטן דאָזיקן קױש, קײן עין־הרע, פֿינף קינדער יתומים, זאַלץ אים אין די אױגן, שטײנער אים אין האַרצן, גײט ער, אַרױסגײן זאָל אים די פּאַרע, און קױפֿט זיך אױך אַ קױש, קױפֿן זאָל איך אים תּכריכים, ליבער גאָט! פֿרעג איך אים: װאָס איז דאָס? זאָגט ער: אַ קױש. װאָס װעסטו טאָן, זאָג איך, מיטן קױש? זאָגט ער: דאָס אײגענע, װאָס דו. זאָג איך: װאָס הײסט? זאָגט ער: אָט דאָס הײסט… איך האָב, זאָגט ער, אױך פֿינף קינדער, װאָס דאַרפֿן עסן… דו װעסט זײ, זאָגט ער, מיט ברױט נישט האָדעװען… האָט איר עפּעס צו אים? און אָט אַזױ, װי איר זעט, שלעפּט ער זיך מיר נאָך מיטן קױש און שלעפּט אַװעק בײַ מיר אַלע קונים, שלעפּן זאָל מען אים די צײן פֿון מױל, און רײַסט אַרױס פֿון מיר דעם לעצטן ביסן, רײַסן זאָל מען פֿון אים שטיקער, זיסער פֿאָטער, האַרציקער, געטרײַער!

פֿאַלט דער נפֿש מיט די בלױע ברילן אױף אַ גלײַכע זאַך, װאָס מיר אַלע זײַנען, אײגנטלעך, דערױף געפֿאַלן:

― װאָס־זשע דאַרפֿט איר זיך טאָפּטשען בײדע אױף אײן אָרט?

דאָס װײַבל שטעלט־אַװעק אױף אים די געשװאָלענע אױגן:

— װאָס־זשע דען זאָלן מיר טאָן?

— זוכט אײַך אױס אַן אַנדער פּלאַץ. די ליניע איז גרױס.

— נו, און ער?

— װער?

— דער מאַן מײַנער.

— װאָסער מאַן?

— מײַן צװײטער מאַן.

— װאָסער צװײטער מאַן?

דעם װײַבלס רױט געשטופּלט פּנים װערט נאָך רױטער.

— װאָס הײסט ― װאָסער צװײטער מאַן? דאָס איז ער דאָך טאַקע, דער שלימזל, מײַן צװײטער מאַן, אַז אָך און װײ איז מיר!

אַלע כאַפּן מיר זיך אױף פֿון די ערטער:

— ער, אָט דער קאָנקורענט אײַערער, איז אײַער צװײטער מאַן?

— װאָס דען האָט איר געמײנט? מײַן ערשטער מאַן? עהע־הע! װען מײַן ערשטער מאַן, עליו־השלום, זאָל מיר איצטער לעבן!…

אַזױ ציט אױס דאָס װײַבל מיט אַ ניגון און װיל אונדז אָנהײבן דערצײלן, אַ פּנים, װער איר ערשטער מאַן איז געװען און װאָס ער איז געװען. װער הערט זי? אַלע רײדן, אַלע װערטלען זיך, אַלע חכמען זיך, און מע לאַכט, און מע לאַכט, און מע לאַכט!

טאָמער װײסט איר, װאָס איז דער געלענדער?…

ענדע געשיכטע נומער אײנס געשריבן אין יאָר 1909. דער גליקלעכסטער אין קאָדני

די בעסטע צײַט פֿאָרן אין באַן איז ― װײסט איר װען? אָסיענצײַט,
אַרום נאָך־סוכּות.

ס'איז נישט הײס און נישט קאַלט, און איר קוקט נישט אָן דעם פֿאַרװײנטן הימל מיט דער קלאָגעדיקער פֿאַרחושכטער ערד. טראָפּנס רעגן שמײַסן אין די פֿענצטער, קײַקלען זיך אַראָפּ אַפֿן פֿאַרשװיצטן גלאָז, אַזױ װי טרערן, און איר זיצט זיך, װי אַ פּריץ, אין װאַגאָן דריטער קלאַס מיט נאָך אַ סך אַזעלכע מיוחסים, װי איר, און כאַפּט אַ קוק אין דרױסן אַרױס, און איר דערזעט פֿון דערװײַטנס אַ װעגעלע שלעפּט זיך, טיאָפּקעט אין דער בלאָטע. אַפֿן װעגעלע זיצט, אײַנגעבױגן אין דרײַען, אַ גאָטס באַשעפֿעניש, מיט אַ זאַק איבערגעדעקט, און לאָזט אױס זײַן ביטער האַרץ צום פֿערדל נעבעך, אױך אַ גאָטס באַשעפֿעניש, ― און איר דאַנקט גאָט, װאָס איר זײַט אונטער אַ דאַך, צװישן מענטשן. איך װײס נישט, װי אַזױ איר ― איך האָב ליב פֿאָרן אין באַן אָסיענצײַט, אַרום נאָך־סוכּות.

דאָס ערשטע איז באַ מיר — אַן אָרט. האָב איך פֿאַרכאַפּט אַן אָרט, און װער שמועסט נאָך אין דער רעכטער האַנט, נעבן פֿענצטער, — בין איך מיר אַ קיסר. אַרױסגענומען דעם פּאָרטאַבאַק, הײבט מען אָן צו פֿאַררײכערן אַ פּאַפּיראָס נאָך אַ פּאַפּיראָס און אַרומקוקן זיך, װער פֿאָרט אין װאַגאָן און מיט װעמען קאָן מען רײדן אַ פּאָר װערטער װעגן געשעפֿט? פּאַסאַזשירן, דאַכט זיך, נישט צו פֿאַרזינדיקן, אָנגעפּאַקט, װי