אָרעמע און פֿרײלעכע: די פֿרײלעכע קאָמפּאַניע

שלום עליכם (אַלע װערק)

אין אַ הײסן זומערטאָג, אין אײנע פֿון די גרױסע גאַסן פֿון דער גרױסער שטאָט, װעלן מיר זאָגן אין יעהופּעץ, האָט געשפּאַצירט מיט אַ ציגאַר אין די צײן אַ שװאַרצער יונגערמאַן מיט רױטע בעקלעך פֿון אַ יאָר… איך קאָן אײַך נישט זאָגן אַקוראַט פֿון װיפֿל יאָר, װאָרעם איך האָב זײַן פּאַס נישט געזען. אַמאָל, אַז מע האָט נאָך בײַ אונדז געטראָגן בערד, האָט מען נאָך דער באָרד גרינג געקאָנט שאַצן יענעמס יאָרן. הײַנט, אַז שערן און גאָלן די באָרד איז געװאָרן בײַ ייִדן, ברוך־השם, אַ װאָכעדיקער גאַנג ― אַדרבא, נאַט אײַך אַ געגאָלטע מאָרדע און זײַט אַ בריה, טרעפֿט װיפֿל איז זי אַלט?… אַנדערע איז גאָר שװער צו דערקענען אַפֿילו, צי זײ זײַנען ייִדן, דאָס הײסט, אַז מע קוקט זיך גוט צו צו זײ, דערקענט מען זײ אַפֿילו גרײַלעך. מע דערקענט זײ נאָך דער נאָז, נאָך די אױגן, נאָכן קוק. אַ ייִד קוקט גאָר אַנדערש; אַ ייִד, אַז ער קוקט אױף אײַך, לײענט איר איבער אין זײַנע אױגן: „װער זײַט איר? עפּעס זײַט איר מיר קענטלעך? און װאָס איז אײַער טועכץ? זאָגט ― אפֿשר קאָנען מיר אײנס דאָס אַנדערע צו נוץ קומען?“ אָט אַזױ קוקט אַ ייִד… נאָר מיר קערן זיך אום צוריק צו אונדזער פּאַרשױן, צום שװאַרצן יונגנמאַן.

דער שװאַרצער יונגערמאַן איז זיך געגאַנגען פּאַװאָלינקע, נישט אַרױסגעלאָזט די ציגאַר פֿון מױל, װי אַ מענטש, װאָס האָט נאָר־װאָס אָפּגעגעסן אַ פֿײַנעם מיטאָג, פֿאַררײכערט אַ ציגאַר און מאַכט „מאָציאָןмоцион: שפּאַציר נאָך עסן“. אױך דאָס פּנים זײַנס איז געװען זײער פֿײַן אױסגעפּוצט, די בעקלעך רױט, די װאָנצעס אַרױפֿגעדרײט אַרױף, נאָר די מלבושים זײַנען געװען אַביסל געכאַפּט, דהײַנו: די אַרבל פֿונעם פּידזשאַק האָבן אַביסל צו פֿיל געגלאַנצט, די הױזן זײַנען געװען אַביסל אױסגעטראָטן, און די שטיבלעטן, כאָטש זײ זײַנען אַמאָל געװען גרױסאַרטיקע, לאַקירטע שטיבלעטן מיט שײנע קנעפּלעך, האָבן איצטער, אױף דער עלטער, אַביסל אונטערגעפֿוצעװעט, חלילה נישט צעריסן, נאָר שטאַרק צעטראַסקעט, און די אָפּצאַסן אַביסל אױסגעדרײט. אױך דאָס קאַפּעליושל האָט אױסגעזאָגט דעם סוד, אַז דאָס באַדאַרף זײַן נישט קײן גרױסער נגיד, װאָרעם אַ חוץ װאָס דער פֿאַסאָן איז שױן לאַנג אַרױס פֿון דער מאָדע, איז דאָס קאַפּעליושל אַלײן געװען צוגעלעגערט און אָפּגעבאַרעט אַ ביסעלע און די טאַשמע פֿאַרשמאַלצט מיט פֿעטן ― זײער־זײער אַ געמײן קאַפּעליושל.

דער דלות האָט שױן אַזאַ טבֿע, אַז קױם כאַפּט ער זיך אַרײַן צו אײנעם, איז קודם־כּל לײגט ער זיך בײַ אים אױפֿן קאַפּעליוש און אױף די שפּיץ־שטיװל, און נאָכדעם פֿאַרקלײַבט ער זיך צו אים אין אַ בײַטל אַרײַן, רײניקט אױס פֿון דאָרטן װוּ ערגעץ אַ מטבע אַן אַלטע, אַן אָפּגעריבענע, לאָזט איבער אַ צװײ קנעפּלעך מיט אַ „רעצעפּיסקװיט“ פֿון דער פּאָסט און רײַבט אױס אַ לעכל, אַז טאָמער װעט זיך מאַכן אַ מאָל אַ מטבע, זאָל זי אױך אַרױסקריכן.

װעדליק דער דאָזיקער פּאַרשױן איז געגאַנגען רויִק, געצײלטע טריט, און געדרײט מיטן שטעקל און צוגעזונגען שטילערהײט אַ גאַנץ פֿײַנעם ניגון און אַלץ געקוקט אַרױף אין די פֿענצטער אַרײַן, האָט מען געקאָנט זיכער מײנען, אַז דאָס איז אָדער אַ רײַזנדער, װאָס איז אַראָפּגעקומען אַהער פֿון אַ פֿרעמדער מדינה און האָט נישט װאָס צו טאָן ― איז ער זיך אַרױסגעגאַנגען אַביסל אָנקוקן די שטאָט, אָדער דאָס איז אַ היגער תּושבֿ, װאָס זוכט אַ געראָטן פּלאַץ אױף צו שטעלן אַ מױער, װאָס זאָל האָבן אַ ברײטן הױף מיט אַ פֿאָנטאַן און מיט כאָטש אַ שטיקל גאָרטן צו דער גאַס. אָפּגעשטעלט האָט ער זיך נעבן אַ טױער, דערזען אַ צוגעקלעפּט צעטל מיט זיבן גרײַזן:

„עס גיט זיך אָפּ ביליק אַ צוזאַמענװױנונג, גילטיק פֿאַר אַ בחור“. אױפֿן פּנים פֿון אונדזער העלד האָט זיך באַװיזן אַ צופֿרידן שמײכעלע. די משמעות, אַז ער איז אַ בחור און זוכט אַ װאָלװעלע װױנונג, און עס אַרט אים נישט צו װױנען מיט נאָך עמעצן.

אָנגעקלונגען צום „סטרוזש“ און אַרױפֿגעקלעטערט מיט אים אױפֿן פֿינפֿטן שטאָק, איז ער אַרײַנגעקומען אין אַ קלײן פֿינצטער חדרל, װאָס האָט אױסגעזען װי אַ טױבנשלאַק אױף אַ בױדעם, און האָט געטראָפֿן אַ הױכן, טרוקענעם פּאַרשױן מיט אַ בראָנדזן גלאַנציק פּנים, מיט אַ ליסינע אױפֿן קאָפּ און מיט אַ גרױ־געשאָרן בערדל, זיצן בײַם פֿענצטער אױף אַ צעבראָכן בענקל און דרײען פּאַפּיראָסן. דער אַלטער פּאַרשױן איז געגאַנגען אָנגעטאָן… דאָס הײסט, ער איז ניט געגאַנגען און ניט אָנגעטאָן ― ער איז געזעסן אױסגעטאָן, כּמעט, קאָן מען זאָגן, װי אָדם־הראשון אין גן־עדן, אױב איר װעט ניט רעכענען פֿאַר קײן מלבושים אַ צעכראַסטעט, צעריסן, העמדל ביז די קני, און אױף די לאַנגע טרוקענע באַװאַקסענע באָרװעסע פֿיס אַ פּאָר מאָדנע מעשטעס, װאָס זײַנען געמאַכט געװאָרן אָדער פֿון באַבולע־פּאַפּיר, אָדער פֿון אַן אַלטן זאַק ― פֿון לעדער געװיס נישט.

דער דאָזיקער אַלטער איז נישט אױפֿגעשטאַנען פֿאַרן אַרײַנגעקומענעם גאַסט, האָט ניט געטראָגן אַקעגן דעם שלום־עליכם, און אַפֿילו נישט אױפֿגעהױבן די אױגן, נאָר געבעטן זיצן און אױסגעצױגן אַ לאַנגע, אַ טרוקענע, באַװאַקסענע און אַ ציטערנדיקע האַנט און האָט אַ זאָג געטאָן, נישט קוקנדיק אױפֿן אורח:

― זיצט.

דער אַרײַנגעקומענער פּאַרשױן פֿון זײַן זײַט האָט אױסגעטאָן דעם קאַפּעליוש און האָט זיך אַ נײג געטאָן צום האַלב־נאַקעטן בעל־הבית. נאָכדעם האָט ער אָנגעהױבן זוכן מיט די אױגן, װוּ ער זאָל זיך אַנידערזעצן, און מחמת ס'איז מער ניט געװען װי אײן בענקל, און דאָס בענקל איז דאָך געװען פֿאַרנומען ― לכן האָט ער זיך אַביסל אַרומגעדרײט און געפֿאַלן אױף אַ שׂכל, אַז אײדער בלײַבן שטײן איז גלײַכער זיך זעצן אױף אַ בעטל פֿון די דרײַ בעטלעך, װאָס שטײען בײַ די װענט. דער דאָזיקער פּלאַן איז געפֿעלן דעם בעל־הבית אױך, װאָס האָט ניט אָפּגעריסן די אױגן פֿון דער אַרבעט, און ער האָט זיך געװענדט צום אַרײַנגעקומענעם פּאַרשױן מיט די דאָזיקע װערטער:

― האָט נאָר קײן פֿאַראיבל נישט, װאָס איך נעם אײַך אױף „אין כאַלאַט“; ס'איז שרעקלעך הײס אין דרױסן, און דאָ אונטערן דאַך איז נאָך הײסער, אַ רײנער גיהנום! איר װילט מסתּמא דינגען בײַ מיר די קװאַרטיר? פֿיר קאַרבן אַ חודש, מײַן בעטל, אײַער בעטגעװאַנט, אײן מאָל אין טאָג הײס װאַסער פֿונעם סאַמאָװאַר. געלט אַלע װאָך אױף צופֿריִער. װאָס איז אײַער טועכץ?

― מײַן טועכץ? ― מאַכט צו אים דער אורח אונטער דער נאָז. ― המ… אײן מאָל אין טאָג הײס װאַסער? און איך האָב גערעכנט צװײ מאָל.

― װאָס דאַרפֿט איר צװײ מאָל? איר זײַט דען אַ שטוב־מענטש? איר דרײט זיך דאָך אַרום מסתּמא אין גאַס.

― דרײען דרײט מען זיך ― מאַכט צו אים דער אורח ― עס טרעפֿט אָבער, מע קומט אַמאָל אַהײם פֿאַר פֿרי, גלוסט זיך אַ טרונק.

― טרינקט מען װאַסער.

― אַ דאַנק אײַך פֿאַר דער עצה.

― נישטאָ פֿאַר װאָס.

אַזױ ענטפֿערט אים דער האַלב־נאַקעטער בעל־הבית, װאַרפֿט ניט אַװעק די אַרבעט אױף קײן רגע און האָט נאָך אײן קוק נישט געטאָן אױפֿן גאַסט.

― װיפֿל זײַנען מיר דאָ, הײסט עס? ― פֿרעגט אים דער גאַסט און קוקט, װי אַזױ האָבן אַהער געקאָנט אַרײַן דרײַ בעטלער?

― מיר װעלן זײַן, הײסט דאָס, אַזױ גרױס, װי דרײַ שכנים און אײנער אַ בעל־הבית.

― דרײַ שכנים און אײנער אַ בעל־הבית? איך זע נאָר דרײַ בעטלעך. װוּ זשע שלאָפֿט איר?

― פֿאַר מיר זאָרגט איר זיך? עהע־הע! איך װעל מיר שױן געפֿינען אַן אָרט. איך קאָן שלאָפֿן אױפֿן טיש אױך.

דער אורח איז געבליבן זיצן איבערראַשט. ער איז געװען זײער נײַגעריק צו װיסן, װי אַזױ װעט זיך דאָס דער דאָזיקער אַלטער לײגן אױפֿן טיש, און װוּ װעלן זיך, למשל, אַהינטאָן זײַנע לאַנגע פֿיס? ער האָט אים באַטראַכט, װי אַ מענטשן, װאָס רעדט פֿון װעג, און האָט זיך נישט געקאָנט אײַנהאַלטן און האָט אים טאַקע פֿאָרט אַ פֿרעג געטאָן:

― איך װאָלט אַ בעלן געװען װיסן, װי אַזױ קאָן אַזאַ הױכער מענטש שלאָפֿן אױף אַ קורצן טיש?

― איר װײסט נישט, װי אַזױ? מע רוקט־צו צו דעם טיש נאָך אַ צװײ טישן, קומט שױן אױס גוט.

― איר האָט דאָך אָבער נאָר אײן טיש.

― איז טאַקע נישט גוט.

„אַן אַלטער לץ!“ ― טראַכט זיך דער גאַסט און טוט אַ פֿרעג דעם בעל־הבית:

― װען, הײסט דאָס, באַדאַרף מען צאָלן די ערשטע ראַטע פֿאַר דער ערשטער װאָך?

― אױב די קװאַרטיר איז פֿאַר אײַך, איז טאַקע באַלד קלאַפּ און צײל, װי זאָגט ער: אַ מיתה־משונה אױפֿן אָרט.

דער גאַסט, װאָס איז אַלײן אױך געװען נישט קײן מרה־שחורהניק און האָט אַלײן ניט פֿײַנט געהאַט צו טרײַבן קאַטאָװעס, איז געװען אַנטציקט פֿון דעם דאָזיקן מאָדנעם נפֿש, װאָס האָט די גאַנצע צײַט נישט אױפֿגעהױבן די אױגן אַ קוק צו טאָן אױף אים, און אַפֿילו דעמאָלט, װען ער האָט אַרױסבאַקומען אַ זילבערן קערבל און אַנידערגעלײגט אים דעם אױפֿגאָב, האָט דער בעל־הבית דאָס קערבל צוגערוקט מיט אײן פֿינגער צו זיך און אַלץ נישט אױפֿגעהױבן די אױגן אױפֿן גאַסט און זיך גענומען װידער צו די פּאַפּיראָסן.

דאָס האָט שױן דעם גאַסט פֿאַרדראָסן, און ער איז אױפֿגעשטאַנען און אָפּגערעקאָמענדירט זיך פֿאַר אים:

― אַרקאַדי שװײצער.

― בראָנזענטאָלער! ― האָט אים דער בעל־הבית אָפּגעענטפֿערט קורץ, נישט אױפֿגעהױבן די אױגן אױפֿן גאַסט און דערלאַנגט אים אױף צו געזעגענען זיך צװײ לאַנגע, דאַרע, טרוקענע האָריקע פֿינגער.

שױן געשטאַנען בײַ דער טיר, האָט זיך אַרקאַדי שװײצער אױסגעדרײט צום בעל־הבית:

― זאָגט זשע מיר, מײַן ליבער בראָנזענטאָלער, װער זײַנען יענע צװײ שכנים מײַנע?

בראָנזענטאָלער האָט אַלץ געדרײט די פּאַפּיראָסן און נישט געטאָן דעם גאַסט צוליב אַ קוק צו טאָן אױף אים.

― איר דאַרפֿט טאַקע נײטיק װיסן דעם ייִחוס זײערן? אַז איר װעט װערט זײַן בײַ גאָט און האָבן די זכיה, װעט איר אױף דער נאַכט זיך באַקענען מיט זײ. אײנער הײסט „נאָל“, דער אַנדערער „שמאָל“, און מיט אײַך און מיט אונדז בײדן אינאײנעם װעט דאָס אױסקומען „נאָל, שמאָל עט קאָמפּאַניע“. זײַט איר שױן צופֿרידן? אַדיעוadieu: אַדיע! איר קאָנט זיך מטריח זײַן ברענגען אײַער באַגאַזש.

אַרקאַדי שװײצער איז אַװעקגעגאַנגען אױף דער אַלטער סטאַנציע נאָכן באַגאַזש, װאָס איז באַשטאַנען פֿון אַ קלײן רענצל, נאָר פֿעסט געפּאַקט, אָנגעשטאָפּט מיט… װאָס קאָן זיך, למשל, געפֿינען בײַ אָט אַזאַ מין חבֿרה־מאַן אין רענצל? איך װײס נישט, װי אַזױ איר, ― איך האָב פֿון תּמיד אָן שטאַרק חשק אַ קוק טאָן יענעם אין רענצל אַרײַן, ― און פֿון זינט איך האָב געלײענט די מעשׂה פֿון דעם פּאַריזער פּאָרל, איז בײַ מיר דער חשק געװאָרן נאָך גרעסער. אױב איר האָט צײַט, װעל איך אײַך דערצײלן די דאָזיקע מעשׂה אין קורצן:

די געשיכטע קומט פֿאָר אין פּאַריז.

אַן „ער“ מיט אַ „זי“.

ער פֿון בערלין, זי פֿון װין.

ער אַ חתן, זי אַ כּלה. דאָס הײסט, זײ האָבן געזאָלט װערן חתן־כּלה, זײַנען זײ זיך צונױפֿגעפֿאָרן קײן פּאַריז אױף אָנקוקן זיך.

געקומען צו פֿאָרן אין אײן צײַט, זײַנען זײ פֿאַרפֿאָרן אין אײן האָטעל און אָפּגעשטעלט זיך אין פֿאַרשײדענע נומערן, געװײנטלעך, און מחמת זײ האָבן זיך ניט געקענט, האָבן זײ גאָרנישט געװוּסט אײנס פֿונעם אַנדערן.

באַדאַרף זיך טרעפֿן אַ מעשׂה (אױף אַ מעשׂה פֿרעגט מען נישט קײן קשיא): זײ האָבן בײדע געהאַט אַלץ אײנע רענצלעך פֿון אײן פֿאַבריק מיט אַלץ אײנע שליסעלעך, און די מענטשן, װאָס האָבן אַראָפּגעטראָגן דעם באַגאַזש, האָבן זיך פֿאַרביטן מיט די יוצרות, אַרײַנגעטראָגן צו אים איר רענצל, און צו איר ― זײַן רענצל.

אױסגעטאָן זיך און אײַנגעװאַשן זיך, װי עס געהער צו זײַן, האָט זיך יעדער פֿון די צװײ אָפּגעשלאָסן דאָס רענצל, געװאָלט איבערטאָן זיך, װי עס פּאַסט פֿאַר חתן־כּלה. און שטעלט אײַך פֿאָר זײער איבערראַשונג, אַז זײ האָבן אָנגעהױבן אַרױסנעמען פֿון דאָרטן די מלבושים: ער ― נקבֿהשע, און זי ― מאַנצבילשע! זײ זײַנען בײדע שיר נישט געפֿאַלן חלשות! נאָר אַלע מענטשן אױף דער װעלט זײַנען דאָך נײַגעריק… אַז דער ערשטער שרעק איז איבערגעגאַנגען, האָבן זײ אָנגעהױבן אַרײַנקוקן אין די רענצלעך אַרײַן נאָך טיפֿער און האָבן אָנגעהױבן אַרױסנעמען פֿון דאָרטן משונה־מאָדנע זאַכן, אַרױסשלעפּן פּעק מיט פּאַפּירן, בריװעלעך, אַלערלײ ― און פֿרעמדע בריװעלעך װילט זיך דאָך דװקא לײענען! ― און מען איז געװאָר געװאָרן אײנס אױפֿן אַנדערן אַזעלכע סודות, װאָס װען זײ געפֿעלן זיך, טוען אַ שידוך, האָבן חתונה און לעבן־אָפּ אַ האַלבע מאה יאָרן, װאָלטן זײ ניט דערגאַנגען קײן צענט־חלק אַפֿילו… בקיצור, זײ האָבן זיך צעפֿאָרן, ער קײן בערלין, זי קײן װין ― אױס שידוך.

אַצינד װעלן מיר זיך נעמען צו אונדזער אַרקאַדי שװײצערס רענצל.

דאָרט איז געװען אַביסל װעש, אַ פּאָר פּאַפּירענע קאָלנערס מיט מאַנקעטן, עטלעכע פּודעלעך פֿון אױסגערײכערטע פּאַפּיראָסן, אַ סידורל מיט אַ תּהילימל מיט אַ פּאָר קלײנע תּפֿילימלעך (אַ ייִדישע נשמה טאָר מען ניט שאַצן!), און אַ גאַנצער פּאַק מיט צונױפֿגעטאַשטע, גוט־צונױפֿגעלײגטע און מיט רױטע פֿאָדעם־זײַד פֿאַרבונדענע טעשלעך קאָרטן.

פֿון דעם דאַרפֿן מיר לערנען דעם פּשט, אַז אַרקאַדי שװײצער האָט נישט פֿײַנט קײן קערטל. נאָר צו װאָס טױג האַלטן בײַ זיך אין רענצל אַזאַ משׂא מיט קאָרטן? איז די משמעות, אַז אַרקאַדיס געשעפֿט, דאָס הײסט זײַן פּרנסה, איז קאָרטן ― און מיר האָבן נישט געהאַט קײן טעות. זיך גוט נאָכגעפֿרעגט בײַ זײַנע באַקאַנטע, זײַנען מיר געװאָר געװאָרן, אַז ער דרײט זיך אַרום קאָרטן און דערפֿון טאַקע לעבט ער. דער פּירוש פֿון די דאָזיקע װערטער איז ניט גלאַט; מע באַדאַרף עס פֿאַרשטײן, און מיט דער צײַט װעלן מיר דאָס, אם ירצה השם, װיסן. מיר װעלן זיך נאָך אומקערן שפּעטער צו זײַן פּראָפֿעסיע. דערװײַל װעלן מיר זיך באַקענען מיט די איבעריקע שכנים.

אַז אַרקאַדי האָט געבראַכט צו טראָגן דאָס רענצל אױף דער נײַער קװאַרטיר, איז שױן געװען פֿאַרנאַכט. אין חדר האָט שױן געטשאַדעט אַ פֿאַררײכערט לעמפּל און בײַם טיש איז געזעסן און געשריבן אַ מאָדנער נפֿש מיט אַ בלאַס פּנים, מיט הונגעריקע אױגן, מיט אונטערגעבױגענע שיטערע, שטאַרק־אָנגעשמירטע האָר. אָנגעטאָן איז ער געװען אין אַ טשעשונטשאָװעчечунча: אַ געדיכטע זײַד פּידזשאַקל מיט מאָדנע ברײטע אַרבל, אַ קלאָר־װײַסן קאָלנער פֿון פּאַפּיר מיט אַ שניפּס אַ שאַרף־רױטן, װי פֿײַער, מיט דינע שמאָלע װײַסע הױזן אױף אַ פֿאָר קלײניטשקע פֿיסעלעך.

„אַ פּנים, דאָס מוז זײַן אײנער פֿון די דרײַ שכנים, פֿון דער חבֿרה „נאָל, שמאָל עט קאָמפּאַניet company: און שותּפֿים“. “― האָט זיך אַרקאַדי געטראַכט.

אַרײַנגעקומען און אָפּגעלײגט דאָס רענצל אױף אַ בעטל, האָט זיך אַרקאַדי שװײצער פֿאָרגעשטעלט פֿאַרן נפֿש מיטן רױטן שניפּס און מיט די װײַסע תּחתּונים, און דער נפֿש מיטן רױטן שניפּס און מיט די װײַסע תּחתּונים האָט זיך אױפֿגעכאַפּט, אױסגעטאָן אױף דער גיך די ברילן, אַ טרײסל געטאָן מיט די אונטערגעבױגענע אָנגעשמירטע האָר.

― דאָס זײַט איר אונדזער נײַער שכן? זיצט, זעצט זיך, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט? ― און ער טראָגט אים אונטער דאָס אײן־און־אײנציקע בענקל.

דער רױטער שניפּס, די פֿעטע אונטערגעבױגענע נאָר שיטערע האָר, די מאָדנע ברײטע אַרבל פֿונעם טשעשונטשאָװן פּידזשאַק, די װײַסע תּחתּונים, דאָס הײזעריקע קול פֿונעם נפֿש און דערצו נאָך דאָס אונטערשפּרינגען זײַנס ― דאָס אַלצדינג אינאײנעם האָט געהאַט דעם זיבעטן חן, און אונדזער אַרקאַדי האָט באַדאַרפֿט זײַן שטאַרקער פֿון אײַזן, ער זאָל זיך אײַנהאַלטן פֿון אױסצושיסן אים אַ געלעכטער גלײַך אין פּנים אַרײַן.

― איר שרײַבט אַ בריװל? שרײַבט, שרײַבט! ― האָט ער צו אים געזאָגט און אָפּגערוקט פֿון זיך דאָס בענקל.

― איך שרײַב נישט קײן בריװל, איך שרײַב אַ בוך. איך שרײַב כּסדר. איך בין אַ שרײַבער, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ מחבר. ― האָט אים יענער געגעבן צו פֿאַרשטײן אױף זײַן הײזעריקער שטימע, אונטערגעטאַנצט און צוגעטרײסלט מיט די שיטערע אונטערגעבױגענע הערלעך. און דאָ האָט אַרקאַדי באַמערקט אַ פּאָר קלײנע װײַסע הענטלעך מיט דינע קלײנע פֿינגערלעך, װאָס האָבן אױסגעזען נאָך קלענער אונטער די ברײטע אַרבל פֿונעם טשעשונטשאָװן פּידזשאַק.

― איר זײַט אַ שרײַבער? װאָס זשע שרײַבט איר איצטער? זעט נאָר, איר זאָלט אונדז דאָ ניט באַשרײַבן.

דער שרײַבער האָט זיך צעלאַכט מיט אַ צעשאָטן הײזעריק געלעכטער און אַרױסגעװיזן קלײנע שװאַרצע צײנדלעך, װי בײַ אַ קינד, װאָס האָט קאַליע צײן דערפֿאַר, װאָס סע עסט אַ סך צוקערקעס.

― איך בין ניט פֿון די שרײַבער, װאָס באַשרײַבן יענעם. איך בין גערן, אַז יענער טשעפּעט מיך נישט.

אַזױ האָט אים געענטפֿערט דער מחבר, און איך מײן, אַז ס'איז געװען לחלוטין איבעריקע װערטער, דען װען אַפֿילו ער זאָל דאָס ניט זאָגן, װאָלט מען אַלײן געקאָנט פֿאַרשטײן, אַז דאָס איז אַ מענטש, װאָס איז גערן, אַז יענער טשעפּעט אים ניט. אַזעלכע מענטשעלעך באַװײַזן זיך גיך אַרױס מיט זײער כאַראַקטער: „אָט אַ דאָס בין איך און אַזױ מאָלט מיך“. אַזעלכע מענטשלעך זײַנען געטרײַ איבערגעגעבן דער גאַנצער װעלט, און די גאַנצע װעלט שאַפֿט מיט זײ, עקספּלואַטירט זײ. איר קאָנט פֿון זײ פֿלעכטן שטריקלעך, טאָן מיט זײ װאָס איר װילט. אַזעלכע מענטשלעך זײַנען גרױסע בײַשנים; זײ װעלן אײַך קײנמאָל ניט באַקלאָגן זיך אױף זײער פֿינצטער מזל; זײ, אַז זײ װײנען, װײנען זײ נאָר אױף יענעמס צרות, קומען־אָפּ פֿאַר פֿרעמדע זינד, האָבן ניט מיט װאָס אַ טאָג איבערצוקומען, קאָנען אױסגײן אין מיטן העלן טאָג פֿאַר אַלעמען אין די אױגן, כאַפּן זיך אָן אָן אַ שאַרף פֿון אַ שװערד, טוליען זיך צו יענעם און קלעפּן זיך אָן אַזױ שטאַרק, אַז ס'איז שװער זײ אָפּצורײַסן און אָפּצוטרײַבן פֿון זיך, װי אַן אמת געטרײַ הינטל…

דאָס איז אַ כּלל אױף דער װעלט, אַז הילף קומט מערסטנטײל אומגעריכט. גאָט װײס װאָס מיט אונדזער פּאַרשױן װאָלט געװען, װען סע קומט ניט אָן פּלוצעם בראָנזענטאָלער און דער מחבר הערט נישט אױף צו לײענען אים גאַנצע שטיקער פֿון דער „חלירע“. איך װײס אַ מעשׂה, װאָס אַ יונגער מענטש, אַ געזונטער, אַ שטאַרקער, האָט געחלשט בײַ אַ מחבר אונטער די הענט. פֿון דעמאָלט אָן, אַז דער מענטש דערהערט דעם נאָמען מחבר, אַנטלױפֿט ער װוּ דער שװאַרצער פֿעפֿער װאַקסט.

― טשײַדעלע! גאָט האָט אײַך שױן צוגעשיקט אַ קרבן, און איר מוטשעט אים מיט אײַערע מעשׂיות? אַנו, לײגט נאָר אַװעק די „חלירע“, און לאָמיר בעסער נעמען עפּעס אין מױל אַרײַן.

מיט די דאָזיקע װערטער האָט דער בעל־הבית זיך געװענדט צום מחבר און האָט אַ װאָרף געטאָן אױפֿן טיש אַ פּעקל ― דאָרט איז געלעגן אַ פֿלעשל „מאָנאָפּאָלקע“, אַ ברײטל מיט אַ טאַראַנקע מיט אַ פּאָר ציבלקעס. און אַרקאַדי האָט אים באַטראַכט, כּמעט גאָר ניט דערקענט אינעם אָנטאָן. אױף אים איז געװען אַ שװאַרצע שבתדיקע קאַפּאָטע, אַ װײַס העמד, געלע שיך מיט רױטע שפּראָנטשקעס, און אױפֿן קאָפּ ― אַ ברײטער װײַסער שטרױענער קאַפּעליוש מיט אַ פּענסנע אױף די אױגן ― אַ גאַנצער פֿראַנט! דאָס טונקל־בראָנדזענע פּנים מיט די שאַרפֿע װינקלען האָט געגלאַנצט אונטערן װײַסן קאַפּעליוש און אױסגעזען, װי אַן אױסגעגאָסענע סטאַטוע.

דער בעל־הבית בראָנזענטאָלער האָט אַראָפּגעװאָרפֿן פֿון זיך די יום־טובֿדיקע מלבושים און געבליבן אינעם אינדערפֿריִעדיקן קאָסטיום פֿון אָדם־הראשונען, אַרײַנגעשטעקט די לאַנגע דאַרע האָריקע פֿיס אין די משונה־מאָדנע מעשטעס און בשעת־מעשׂה אַ זאָג געטאָן:

― אַנו, טשײַדעלע, זײַט אַ בעל־הביתטע, מאַכט טײ!

דער מחבר מיטן רױטן שניפּס און מיט די װײַסע תּחתּונים, װאָס דער בעל־הבית רופֿט אים „טשײַדעלע“, האָט במחילת־כּבֿודו זיך אָנגעבױגן און אַרױסגעשלעפּט פֿון אונטערן בעט אַ קלײן בײַכיק סאַמאָװאַרל און איז אַװעקגעגאַנגען מיט דעם דאָס אױפֿשטעלן, און דאָס סאַמאָװאַרל האָט אױסגעזען בײַ אים אױף די הענט, װי אַ קלײן קינד בײַ אַ געטרײַער מוטער. בשעת גײן האָט דער מחבר אונטערגעטאַנצט און צוגעטרײסלט מיט די שיטערע אונטערגעבױגענע הערלעך, און אַרײַנגעקומען, האָט ער זיך גענומען צו די גלעזער, אַװעקגעשטעלט איטלעכע זאַך אױף איר אָרט מיט די קלײנע װײַסע הענטלעך, װי אַן אמתע בעל־הביתטע. גיך איז געװאָרן אױפֿגעשניטן דאָס ברױט מיטן פֿישל, און אַלע דרײַ האָבן זיך געזעצט אַרום טיש, דער בעל־הבית אױפֿן בענקל און זײַנע צװײ שכנים אױף די בעטלעך, און מע האָט זיך געזעצט טרינקען טײ, פֿריִער גענומען צו קאַפּלעך „מאָנאָפּאָל“ און פֿאַרביסן מיט טאַראַן גאַנץ געמיטלעך, גלײַך װי מע װאָלט געװען צװישן זיך אַלטע באַקאַנטע שױן פֿון כּמה־וכּמה יאָרן.

― אַצינד, טשײַדעלע, דערצײלט אונדז, װאָס הערט זיך עפּעס נײַס אױף דער װעלט?

אַזױ האָט זיך אָנגערופֿן בראָנזענטאָלער צום מחבר, נאָכדעם אַז ער האָט פֿאַררײכערט אַ פּאַפּיראָס, דאָס ערשטע מאָל אַ קוק געטאָן אױף דעם נײַעם שכן, װאָס האָט פֿאַררײכערט אַ גראָבע ציגאַר, װאָס דער רױך פֿון איר װאָלט געװען אַ גוטע סגולה אױף אַרױסצוטרײַבן פֿליגן.

― הערט איר? ― מאַכט דער בעל־הבית צום נײַעם שכן. ― איך װאָלט געמעגט שװערן, אַז איך האָב אײַך געזען בײַ סעמאַדעניןД. А. Семадені: אַ זיסװאַרג־קאַפֿע אין קיִעװ אין „ביליאַרד“?

אונדזער שכנס רױטע בעקלעך זײַנען געװאָרן נאָך רױטער. ס'איז אים, אַ פּנים, נישט אָנגעשטאַנען דאָס ערטל, װוּ מע האָט אים דאָרטן געזען, האָט ער זיך װי פֿאַרענטפֿערט:

― מעגלעך, עס קאָן זײער געמאָלט זײַן. בײַטאָג מאַכט זיך, נישטאָ װאָס צו טאָן, כאַפּט מען זיך אַרײַן אױף אַ האַלבע שעה זען, װי מע שפּילט אין ביליאַרד.

― און מיר דאַכט זיך, אַז איך האָב אײַך אַלײן געזען עטלעכע מאָל מיט אַ לאַנגן שטעקן אין די הענט אַרומדרײען זיך אַרום גרינעם טיש, און דװקא אָן אַ קאַפּאָטע. איך פֿאַרשטײ ניט, װאָס איז דאָ פֿאַראַן צו שעמען זיך? אַ פּרנסה גלײַך מיט אַלע פּרנסות.

דאָס האָט אונדזער בעל־הבית געטראָפֿן, װי מע זאָגט, פּונקט אין קאַרב אַרײַן. אין דער לעצטער צײַט האָט אַרקאַדי שװײצער נעבעך געלעבט נאָר פֿונעם ביליאַרד. דאָס הײסט, אײגנטלעך, איז זײַן פּרנסה געװען, װי מיר האָבן שױן אױבן געזאָגט, קאָרטן, נאָר קאָרטן מיט ביליאַרד, באַדאַרפֿט איר װיסן, קערן זיך אָן שטיקלעך אײגענע, אָפֿטמאָל גאַנץ נאָענטע מחותּנים, למשל, װי אַ מלמד שמעקט מיט שדכנות, אַ בעל־טאַקסע מיט קצבֿ, אַ קרעמער מיט באַנקראָט, אַ באַנקיר מיט גנבֿה, וכדומה, וכדומה, וכדומה.

װי אַ מענטש אַ בעל־פּרנסה, האָט אונדזער אַרקאַדי שװײצער פֿײַנט געהאַט אַלײן צו שפּילן אין ביליאַרד. דאָס שפּיל אַלײן איז אים שױן לאַנג נימאס געװאָרן, דען עס קאָסט אים גענוג געלט. זײַן עובֿדה איז געװען זיצן און קוקן, װי יענער שפּילט, און „האַלטן מאַזאָмазать: שמירן פֿאַר יענעם“.

― „האַלטן מאַזאָ“ אױפֿן ביליאַרד ― דאָס איז אַ מין געשעפֿט, װי אַלע געשעפֿטן אױף דער בערזע, און מיר רעכענען נישט פֿאַר איבעריק זיך אָפּשטעלן דערױף אױף אַ צװײ מינוט.

שטעלט אײַך פֿאָר אַ גרױס, שטאַרק אָנגערײכערט און פֿאַרברודיקט חדר, מיט עטלעכע לאַנגע טישן, מיט גרינס באַצױגן, און מענטשן, צו מײנסטן יונגע לײַט, דרײען זיך אַרום פֿון אין דער פֿרי ביז שפּעט אין דער נאַכט מיט לאַנגע גלאַטע שטעקנס, צילן זיך אין די געטאָקטע װײַסע בײנערנע גאַלקעס, און װער עס האָט געמאַכט מער גאַלקעס, דער האָט „געענדיקט די פּאַרטיע“ און נעמט צו דאָס געלט.

שפּילן ― שפּילן, צום מײנסטן, נאָר צװײ, און דער גאַנצער איבעריקער עולם, פֿאַרשײדענע מינים פּאַרשױנען, זיצן אַרום און אַרום בײַ די װענט און קוקן אױף דאָס שפּיל, און מע לײגט־אײַן געלט פֿאַר די שפּילערס, װער פֿון די צװײ װעט פֿריִער ענדיקן די פּאַרטיע, ― דאָס װערט אָנגערופֿן האַלטן מאַזאָ.

צװישן די שפּילערס זײַנען פֿאַראַן גרױסע ספּעציאַליסטן, װאָס גיבן יענעם עטלעכע אױגן „פֿאָר“, געװינען די ערשטע פּאַרטיע און נאָכדעם הײבן זײ אָן שטאַרק פֿאַרשפּילן, געבן פֿאַלשע גענג („קלאָפּ־שטאָס“), מאַכן כּלומרשט אומגערן אַ ציטער מיט דער האַנט („מענדראַזשע“), און דערמיט כאַפּט מען „פּיזשאָנעס“ (אומשולדיקע טײַבעלעך) און מע נאַרט אױס בײַם עולם דאָס ביסל מינץ. די חבֿרה, װאָס פֿירן צונױף די דאָזיקע שפּילערס, װערן אָנגערופֿן מיטן נאָמען „באַלעבאַטים“, אָדער „נאַװאָדטשיקעסнаводшик: בלײַ־װאַרפֿער“.

אײנער פֿון די דאָזיקע „נאַװאָדטשיקעס“ איז געװען, עס זאָל אײַך צו קײן חרפּה ניט זײַן, אונדזער פֿײַנער אורח אַרקאַדי שװײצער, װאָס איז די לעצטע צײַט ניט אַרױסגעקראָכן פֿונעם ביליאַרד, זיך געװײקט דאָרטן טאָג װי נאַכט, זיך אָנגעגעסן מיטן רױך און זיך אָנגעהערט מיט די שײנע װערטלעך, מיטן ניבול־פּה און מיט די מחלוקתן און מיט די קללות און די סקאַנדאַלן, װאָס דאָרטן קומען פֿאָר. דאָס איז געװען פֿאַר אונדזער אַרקאַדין אַ גרױסער אַראָפּפֿאַל, אַן אמתע ירידה, קאָן מען זאָגן, דען ער איז געװען, אײגנטלעך, אַ קאָרטן־שפּילער. דאָס האָבן אים די צרות זײַנע געבראַכט דערצו, ער זאָל זיך אַראָפּלאָזן אַזױ נידעריק און װערן אַ „נאַװאָדטשיק“ צװישן ביליאַרדטשיקעס. נאָר װאָס טוט נישט אַ ייִד צוליב פּרנסה? און דערמאָנט זיך אונדזער אַרקאַדי שװײצער אָן יענע גוטע יאָרן, בשעת ער האָט „געפֿירט אַ גרױסע שפּיל“, געפֿאָרן מיט חבֿרה אױף די פּאַראָכאָדן, געכאַפּט אַ האָז און אים אױסגערײניקט די קעשענעס עד לפּ″ק; און נאָכדעם אין די האָטעלן געלעגן װאָכן־לאַנג, ניט אָנגעקוקט די ליכטיקע שײַן און נאָר געשפּילט און געשפּילט און געשפּילט; און נאָכדעם, אין די קלובן, געװאָרפֿן אַ באַנק אין „דיאַבעליקאַ קאָרטן־שפּיל“: פֿינף־און־צװאַנציק פֿאַר צװאַנציק, פֿופֿציק פֿאַר פֿערציק, און הונדערט פֿאַר אַכציק, און צװײ הונדערט פֿאַר הונדערט זעכציק, און פֿיר הונדערט פֿאַר דרײַ הונדערט צװאַנציק, ― און אונדזער אַרקאַדי לאָזט אַרױס אַ טיפֿן זיפֿץ פֿונעם האַרצן.

― װאָס זיפֿצט איר אַזױ? אױף גלות ישׂראל, צי אױף דעם, װאָס סע גײט אײַך ניט אין דער שפּיל?

― װאָסער שפּיל? װער שפּילט הײַנט? ― מאַכט אַרקאַדי מיט אַזאַ מינע, װי אַ מענטש, װאָס איז אַמאָל געװען קיסר און האָט פֿאַרלאָרן די מלוכה. ― מיטן מלאך־המות שפּילט מען זיך הײַנט! אַמאָל איז געװען אַ שפּיל, אױ אַ שפּיל! װוּ זײַנען אַהינגעקומען די יאָרן, װאָס מע פֿלעגט „פּאָנטירן“ הונדערט קאַרבן אױף אַ קאָרט? צװײ הונדערטער אױף אַ קאָרט? דרײַ הונדערטער אױף אַ קאָרט?

― אַזױ גרױס האָט איר געשפּילט? ― פֿרעגט אים בראָנזענטאָלער און הײבט ערשט אָן אים רעכט צו באַטראַכטן.

― אָט דאָס הײסט בײַ אײַך גרױס? ― מאַכט אַרקאַדי מיט גדלות, גלײַך װי מע װאָלט גערעדט פֿון זײַנע שיפֿן, װאָס זײַנען געגאַנגען אױפֿן ים, אָדער פֿון זײַן יובילײ, װאָס ער האָט זיך מיט דעם אױסגעפֿײַנט קעגן דער װעלט. ― אָט דאָס װערט אָנגערופֿן בײַ אײַך גרױס? און פֿינף מאות אױף אײן קאָרט פּאָנטירן האָט איר אַמאָל געזען? אַזױ װי הײַנט געדענק איך עס: מיר זײַנען געזעסן אַ גוטע חבֿרה קלאַפּערס; איך טו אַ קוק ― אין „בענקל“ ליגט אַ פּױטיקע פֿון כּמעט טױזנט „אײנציקע“. מײַן חבֿרהמאַן קוקט אױף מיר: „טשטאָ אוגאָדנאָчто угодно: עפּעס?“ זאָג איך צו אים: „קאַרטוקאָרט!“ מאַכט ער צו מיר נאָכדעם: „סקאָלקאָ פּריקאַזשעטיעсколько прикажете: װיפֿל װילט איר?“ טו איך אַ קלאַפּ אין טיש אַרײַן: „קאַרטואין קאָרט!“…

און אַרקאַדי שטעלט זיך פֿאָר, אַז ער איז אין קלוב און „פּאָנטירטпонтёр: װעטן קעגן דעם „באַנק““ אױף אַ קאָרט, און דאָס פּנים פֿלאַמט אים און די אױגן פֿײַערן, און ער טוט אַ זעץ מיטן קולאַק אין טיש אַרײַן אַזױ שטאַרק, אַז דער מחבר פֿאַלט שיר ניט אַראָפּ פֿונעם בעט אױף דער ערד; ער כאַפּט זיך אױף אַ טױטער און

קוקט מיט שרעק אױפֿן נײַעם שכן… דאָס געפֿעלט בראָנזענטאָלערן אַזױ שטאַרק, אַז ער צעלאַכט זיך און רופֿט זיך אָן צו אַרקאַדין:

― װאָס זאָגט איר, איך בעט אײַך, אױף אונדזער מחבר? „טשײַדעלע“ האָב איך אים אַ נאָמען געגעבן ― װײסט איר, פֿאַר װאָס? װײַל ער גײט מיר תּמיד אױסגעפּוצט, װי אַ דײַטשעלע, איז פֿון דײַטשעלע בײַ מיר געװאָרן טשײַדעלע. אַיאָ, סע פּאַסט אים?

― אָנגעמאָסטן, װי איך בין אַ מענטש! ― מאַכט אַרקאַדי און װענדט זיך צו טשײַדעלען: ― טראָגט געזונט און פֿאַרניצט געזונט און זאָלט אים צערײַסן געזונטערהײט, װי מײַן באָבע טאָלצע פֿלעגט זאָגן, בעת מע האָט מיר איבערגעניצעװעט פֿון איר װינטערדיק װאַטן־קלײדל אַן אַרבע־כּנפֿות אױף שבֿועות.

אַלע דרײַ לאַכן, און טשײַדעלע באַװײַזט זײַנע קלײנע, שװאַרצע צײנדלעך.

― אַזױ גרױס האָט איר געשפּילט? המ… ― זאָגט װײַטער בראָנזענטאָלער און לאָזט שױן נישט אַראָפּ קײן אױג פֿון זײַן נײַעם שכן, און לאָזט אַרױס אַ גאַנצן קנױל מיט רױך פֿונעם מױל, װאָס באַגעגנט זיך מיטן רױך פֿון אַרקאַדיס ציגאַר. דער רױך קײַקלט זיך און פֿילט־אָן דאָס קלײנע פֿינצטער חדרל, און די לופֿט װערט אַזױ געדיכט, אַז פֿון דער שײַן פֿונעם שײנעם לעמפּעלע איז קױם־קױם װאָס מע זעט אײנס דאָס אַנדערע.

― נו, און געלט? אױף צו פֿירן אַזאַ שפּיל באַדאַרף מען דאָך עפּעס האָבן פֿאָדעם! ― מאַכט צו אים בראָנזענטאָלער און באַטראַכט אים, װי אַ גרױסער פּראָפֿעסאָר דעם חולה, דאָס הײסט, קױם־קױם װאָס ער טוט אױף אים אַ קוק מיט אײן אױג.

― געלט פֿרעגט איר? ― ענטפֿערט אים אַרקאַדי און נעמט אַרױס די גראָבע ציגאַר פֿון די צײן: ― געלט פֿרעגט איר? אַזױ װי שטערן אין הימל! קאַרג „פּיזשאָנען“, קאַרג „פֿרײַערס“, קאַרג אידיאָטן פֿאַראַן אױף דער װעלט? װי די געבראָטענע טײַבעלעך פֿליִען זײ גלײַך אין מױל אַרײַן, װי די שרעטעלעך טראָגן זײ אײַך דאָס געלט גלײַך אַקעגן, בעטן זיך, חלשן: נאַט, נעמט־צו בײַ אונדז די נשמה, אַבי שפּיל מיט אונדז!… אָט אַזעלכע אידיאָטן זײַנען דאָס! איך װײס עס גאַנץ גוט, דען איך בין אַלײן געװען אַ רעכטער אידיאָט, ביז איך האָב אָנגעשמעקט און געכאַפּט דעם סטרי און האָב אָנגעהױבן מאַכן אַ קערבל גאָר באופֿן־אַחר! אַי יאָרן, יאָרן! ס'איז געװען, הערט איר, יאָרן! (בשעת־מעשׂה פֿאַרטראַכט זיך אַרקאַדי שװײצער און לאָזט אַרױס אַ טיפֿן זיפֿץ פֿונעם האַרצן). יענע יאָרן װעלן זיך אַזױ גיך, האָב איך מורא, נישט אומקערן. אין אַדעס איז דאָס געװען! אַי אַדעס, אַדעס! אַ שטעטל! לעבן זאָל דאָס טאַקע ביז משיח װעט קומען! אין דעם אַדעס, פֿאַרשטײט איר מיך, בין איך אױפֿגעװאַקסן, אָנגעקומען אַהין פֿון בעסאַראַביע, ניט אױסגערעדט זאָל זײַן, אַ נאַקעטער, אַ באָרװעסער, און געשמײכלט צו אַ בולקע. דען װאַקסן װאַקס איך, דאַרפֿט איר װיסן, פֿון סאַמע ייִחוס ― דעם גרױסן „שומר־בגדימס“ אַן אײניקל; אױף אונדזער לשון הײסט עס, אַז מײַן זײדע רב אַהרן איז געװען אַ שומר אין באָד, געהיט דאָס אָנטאָן פֿון די באַלעבאַטים, און האָט באַקומען דערפֿאַר גאַנצע צװײ גילן אַ װאָך, אַ חוץ פּעטש, דען װיפֿל טליתים־קטנים זײַנען בײַ אים פֿאַרפֿאַלן געװאָרן מיט, להבֿדיל, תּחתּונים! געװען אַ רירעװדיקע זאַך, זאָל ער מיר מוחל זײַן, אונטער דער נאָז געקאָנט בײַ אים אַװעקטראָגן! יענעם זאָגן: װאָס טוסטו, מבֿײש שטעלן, אָנטאָן אַ בזיון ― חס־ושלום! בײַ אים, הײסט דאָס, בײַם זײדן רב אַהרן, זכר־לבֿרכה, האָב איך זיך אױפֿגעהאַלטן, דען דער טאַטע מײַנער איז געװען װײַט אונטער זיבן שלעסער; ער איז געזעסן מיט גרױס כּבֿוד באַזונדער אין אַ חדר, איבער אַ בילבול מן־הסתּם, און אַ סאָלדאַט בײַ דער טיר האָט אים געהיט פֿון אַ גוט אױג, ער זאָל ניט אַריבער, חס־ושלום, איבערן פּלױט און מאַכן אַ ויבֿרח, און די מאַמע מײַנע זאָל לעבן האָט זיך געלערנט קאָכן און באַקן בײַ אַ פֿרעמדן אױװן, דאָס הײסט, נישט חס־ושלום צוליב מיצװה, נאָר פּשוט פֿאַר אָנדערהאַלבן קאַרבױנים אַ װאָך. האָט זי אַפֿילו געװאָלט, איך זאָל אױך זײַן מיט איר אין קיך, מיט איר אינאײנעם עסן קעסט, האָט אָבער די בעל־הביתטע (אַפֿילו אַ גאַנץ שײנע נגידית מיט פּערל) נישט געקאָנט איבערטראָגן מײַן אַפּעטיט; איך עס, זאָגט זי, קײן עין־הרע, פֿאַר דרײַ, און מע האָט מיר געגעבן דעם װעג. איך האָב געמוזט אָנקומען צום זײדן רב אַהרן, זכר לבֿרכה, מיט אים אינאײנעם זיצן אין באָד און אַכטונג געבן אױף די בגדים. איז דער חסרון אָבער, װאָס דאָס האָט לאַנג נישט געקאָנט געדױערן, מחמת איך בין געװען, לא־עליכם, אַ גרױסער ניצרך אױף מזומנע קאָפּיקעס, און האָב ניט געהאַט, איר זאָלט זאָגן, אַ פּרוטה של נחושת. האָב איך מיך מישבֿ געװען און האָב אָנגעהױבן מאַכן אַ רעװיזיע איבער די בעל־הבתּישע קעשענעס, שלעפּן, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, פֿון פֿרעמדע הױזן און אַנטלײַען, אַבי ס'איז נאָר געװען פֿון װאַנען, אַ מטבע, ― אַז גאָט װעט מיר העלפֿן, װעל איך מסתּמא אָפּגעבן… בקיצור, װאָס זאָל איך אײַך לאַנג ברײַען? איך האָב אַזױ לאַנג געטרײַבערט קעשענעס, ביז מע האָט מיך געפּאַקט מיט אַ גרױסן סקאַנדאַל און מע האָט צוליב מיר דעם זײדן אָפּגעזאָגט פֿון דער שטעלע, און איך האָב געמוזט זאָגן מײַן שטעטל „אַדיע“, און אַװעק קײן אַדעס, און בכדי ס'זאָל מיר נישט זײַן שװער די נסיעה, האָב איך די שטיװעלעך פֿאַרקױפֿט און טאַקע געהאַט דערװײַל װאָס צו עסן, װי זאָגט איר: צדה־לדרך… געקומען קײן אַדעס אַזאַ „בן־בקר“, װי איך, אַ בר־מיצװה־בחורל פֿון אַ יאָר זעכצן־זיבעצן; אַ שײנער יונג בין איך געװען, האָב איך באַלד פֿאַרטראָטן אַ שטעלע, נישט, חס־ושלום, בײַ אפֿרתן אין קאַנטאָר, נאָר אין אַ געשעפֿט פֿון בערשטלעך מיט שוּװאַקס, דאָס הײסט, איך האָב מיך געשטעלט בײַ אַ שטיװל־פּוצער פֿאַר אַ שטיװל־פּוצער, און האָב מיט גאָטס הילף נושׂא־חן געװען בײַ דער װעלט, דען אָפּפּוצן אַ פּאָר שטיװל באַדאַרף מען קאָנען, די אַרבעט באַדאַרף גײן גיך און געשװינד, אַ שפּײַ אױף אײן בערשטל און אַ רײַב מיטן אַנדערן בערשטל ― און הלך משה־מרדכי!… װאָס טױג אײַך, איך האָב צונױפֿגעשלאָגן די עטלעכע גראָשנס און האָב אַ שפּײַ געטאָן אױף מײַן בעל־הבית דעם עקספּלואַטאַטאָר און אַלײן געעפֿנט אַ געשעפֿט, דאָס הײסט, אײַנגעהאַנדלט אַ פּאָר בערשטלעך מיט שוּװאַקס מיט אַ שײן פֿוס־קעסטל אַ לײַטיש, און פּאַשאָל אױף דער „רישעליעאַ רעסטאָראַן אין קיִעװ“ אַרבעטן. און געאַרבעט האָב איך, קאָן מען זאָגן, אױף אַלע כּלים, געקליבן די גראָשנס, זיך צונױפֿגעשלאָגן ביז אַ זײגער אַן אײגענעם פֿון זהבֿ־טהור ― רײן זילבער, און דער מאַמע קײן בעסאַראַביע אַװעקגעשיקט אַ דרײַערל, לאָז זי װיסן, אַז זי האָט אַ זון אין אַדעס ― און אַרױסגעשטעלט אַ פֿײַג דער גאַנצער װעלט. איז דאָך אָבער פֿאַראַן אַ גרױסער גאָט, באַדאַרף איך עסן קעסט אין אַ ייִדישן טראַקטיר, און דאָרטן אין דעם טראַקטיר באַדאַרף זײַן אַ בעל־הביתטע אַ יפֿהפֿיה מיט איר הײליקן נאָמען רײזל, נאָר גערופֿן האָט מען זי ראָזע. באַדאַרף איך איר מסתּמא געפֿעלן װערן אין שלײער, גײט זי און רעדט מיך אָפּ פֿון מײַן געשעפֿט און נעמט מיך צו צו זיך און קרױנט מיך פֿאַר אַ װיקידײַלאָ…

― פֿאַר אַ װאָס? ― רופֿט זיך אָן בראָנזענטאָלער, און טשײַדעלע נאָך אים:

― פֿאַר װאָס האָט מען אײַך געמאַכט?

― פֿאַר אַ װיקידײַלאָ. אַ װיקידײַלאָ װײסט איר ניט װאָס הײסט? ― מאַכט אַרקאַדי שטאַרק פֿאַרװוּנדערט מיט אַזאַ מינע, װי אַ מענטש, װאָס דערהערט, אַז יענער װײס ניט װאָס הײסט אַ מוציא מיט האָניק. ― סטײַטש, אַ װיקידײַלאָ װערט אָנגערופֿן אַזאַ פּאַרשױן, װאָס אַז מע דאַרף אײנעם געבן דעם װעג, נעמט מען אים אָן בײַם קאַרק און מע גיט אים מיט דער קני פֿון הינטן און מע זאָגט אים: „זה התּרנגול ילך“… הײַנט פֿאַרשטײט איר שױן, װאָס דאָס הײסט? און אַ װיקידײַלאָ בין איך געװען דװקא ניט קײן שלעכטער, און האָב נושׂא־חן געװען בײַ איר אין די אױגן. קורץ, די דאָזיקע ראָזע איז געװען אין מיר פֿאַרליבט, װי אַ קאַץ אין די נײַן טעג, און האָט זײער געגאַרט צו מיר, איך זאָל פֿאַר איר חתונה האָבן. האָב איך איר געזאָגט: חתונה האָבן ― מהיכא־תּיתי, זײער פֿײַן; נאָר װאָס דען? איך װיל אַ „תּוספֿות כּתובה“, דאָס הײסט, טאַקע משלשל זײַן במזומנים כאָטש אַ טױזנט „אײנציקע“. האָט זי מיך אָנגעקוקט װי אַ משוגענעם. נאָר װער האָט אױסגעפֿירט? געװײנטלעך, איך, ניט זי. און חוץ־לזה האָב איך אױסגענומען מיט איר אַ תּנאַי, אַזױ װי איך מיש מיך נישט אין אירע געשעפֿטן, אַזױ טאָר זי זיך ניט מישן אין מײַנע געשעפֿטן. און מײַנע געשעפֿטן זײַנען געװען ביליאַרד און קאָרטן. בײַטאָג האָט מען געאַרבעט אױפֿן ביליאַרד, בײַנאַכט ― אין קאָרטן. נאָר װי אַזױ, מײנט איר, געאַרבעט? די פֿײַנסטע מענטשן מיט די שענסטע קינדער פֿלעגן אַרײַנקומען צו אונדז אין געשעפֿט אַרײַן, זיך געלערנט שפּילן אױפֿן ביליאַרד, און אַז מע שפּילט זיך אָן אַ גאַנצן טאָג אױפֿן ביליאַרד, מוז מען נאָכדעם בײַנאַכט פֿאַרבײַסן מיט אַ קערטל. זאָגט אפֿשר, אַז נײן?

נישט בראָנזענטאָלער דער בעל־הבית, נישט טשײַדעלע דער מחבר האָבן געקאָנט זאָגן, אַז נײן, און זײ האָבן געבעטן דעם נײַעם שכן, ער זאָל זײ דערצײלן װײַטער, און אַרקאַדי שװײצער טוט זײ צוליב, פֿאַררײכערט אַ פֿרישע ציגאַר און דערצײלט װײַטער.

― איך װאָלט אײַך, אײגנטלעך, באַדאַרפֿט דערצײלן, װי אַזױ איך האָב מיך געשײדט מיט מײַן יפֿהפֿיה, און פֿאַר װאָס איך האָב מיך געשײדט, און װאָס פֿאַר אַ מין שפּיצל זי האָט מיר אָפּגעטאָן. האָב איך אָבער מורא, אַז די מעשׂה װעט זײַן אַביסל צו לאַנג, לכן לײג איך דאָס אָפּ, אם ירצה השם, אױף הושענא־רבה, און הלך משה־מרדכי ― איך גײ מיר װײַטער. הקיצור, איך האָב מיך אָפּגעזעגנט מיט מײַן פּלונית בת פּלונית און בין אַװעקגעפֿאָרן װײַטער, און האָב מיך אַראָפּגעכאַפּט אַהערצו, און האָב מיך באַזעצט אָט־אַ־דאָ אין יעהופּעץ, און האָב אָנגעהױבן זוכן אַ געשעפֿט. װאָס פֿאַר אַ געשעפֿט קאָן, אַ שטײגער, מאַכן אַזאַ נפֿש, װי איך? אַז אױף אַ מלאָכה בין איך פֿױלעכלעך; שרײַבן און רעכענען האָט מײַן טאַטע פֿאַרגעסן מיך לערנען; האַנדלען מיט װײץ און מיט קאָרן אָדער מיט פּאַפּירן אױף דער בערזע האָב איך מורא געהאַט, טאָמער, חלילה־וחס, די שעה זאָל ניט זײַן, איך פֿאַרהאַנדל מיך אַזױ, אַז איך מוז מיך נאָכדעם שטעלן ― טוט מיר באַנג, איך זאָל מיר ניט פֿאַרשמירן מײַן נאָמען, װאָס כ'האָב אױף דער װעלט. „כאַפּט דער רוח דאָס געלט, אַבי דער נאָמען זאָל איבערבלײַבן“, ― װי כ'האָב געזאָגט אַמאָל אַ באַקאַנטן באַנקיר נאָכדעם, אַז ער איז געבליבן אָן אַ פֿירער און האָט נאָך געלײזט פּעטש אױך… אַרומגעדרײט, אַרומגעדרײט אַזױ לאַנג, ביז איך האָב מיך פֿאָרט צוגעשלאָגן צו מײַנעם, װי זאָגט איר: כּל עורבֿ למינהו ― איטלעכער טרינקער געפֿינט זיך זײַן װײַן; איך האָב מיך באַקענט מיט אַ פּאָר הײַזלעך, דװקא אין בעל־הבתּישן גראַד, און האָב אָנגעהױבן אַהינצוצו אַרײַנקומען. איך זע ― מע קלײַבט זיך צונױף אַלע נאַכט, הײַנט איך צו דיר, מאָרגן דו צו מיר, כּלומרשט „אימענינעס“, מע רופֿט צונױף געסט אַ דרײַסיק־פֿערציק פּאַרשױן, צװישן זײ, מערסטנטײל, פּיזשאָנטשיקעס, יונגע־לײַטלעך הײסט עס אַזעלכע, װאָס פֿליִען גלײַך אין מױל אַרײַן, װי די געבראָטענע טײַבעלעך: „נאַט, שלינגט אונדז אײַן געזונטערהײט, און לאָז אײַך װױל באַקומען“… דער בעל־הבית, געװײנטלעך, װײס שױן װאָס ער האָט צו טאָן. זעצט ער אױס די ליבע געסט בײַ די גרינע טישלעך און פּאָרט זײ צונױף ממזריש, און אַלײן איז ער אױפֿגעלײגט שרעקלעך, און אױך די בעל־הביתטע איז שטאַרק האָפֿערדיק, טראָגט־אונטער איטלעכן באַזונדער טײ מיט אײַנגעמאַכטס, און די שפּיל גײט ביזן װײַסן טאָג אַרײַן, װי אין קלוב… און שטעלט אײַך פֿאָר, אַז מיך האָט מען דאָס דערטאַפּט פֿאַרן פּיזשאָן, און מע זעצט מיך אַװעק מיט עפּעס מאָדנע מיני פּאַרשױנען בײַ אײן טישל, צװישן זײ אײנער אַ קאַפּיטאַן מיט גילדענע קנעפּ און מע נעמט מיך צו דער אַרבעט, אָבער אַזױ װי סע געהער צו זײַן! פֿױל איך מיך נישט, הײב מיך אױף פֿון טיש און רוף אַװעק דעם בעל־הבית אױף אַ זײַט און זאָג צו אים אַזױ: „הערט זשע אױס, מײַן ליבער פֿעטער בלעם, איר זאָלט װיסן זײַן, אַז איך בין אַ געשלאָגענער הונט. אײַער קאַפּיטאַן הײבט מיר נישט אָן צו געפֿעלן“… ― „װאָס הײסט, מאַכט ער, מיט װאָס געפֿעלט ער אײַך ניט?“ ― „דען, זאָג איך, ער איז אַזױ אַ קאַפּיטאַן, פּונקט װי איך בין אַ גובערנאַטאָר“. ― „פֿון װאַנען, זאָגט ער, נעמט איר דאָס?“ „פֿון די ידים, זאָג איך, ער מאַכט מיר, זאָג איך, צו געשװינד מיט די ידים; איך האָב מורא, זאָג איך, אַז ס'איז בײַ אים צו אַן אױסגעשריבענע האַנט“. ― „װאָס־זשע, זאָגט ער, װילט איר?“ ― „װאָס, זאָג איך, זאָל איך װעלן? איך װיל מאַכן אַ סקאַנדאַל, װײַטער גאָר נישט“. ― „איר זײַט, זאָגט ער, משוגע, צי חסר־דעה? װיפֿל האָט איר פֿאַרשפּילט?“ ― „װעט איר מיר, זאָג איך, אומקערן? בלאָטע!“ ― „װאָס דען, זאָגט ער, װילט איר?“ ― „איך װיל, זאָג איך, ס'זאָל טאַקע זײַן יחדיו, חצי שלי וחצי שלך, װי מײַנער אַ גוטער ברודער זאָגט, בעת ער װיל יענעם באַגראָבן, הײבט ער אָן צו רײדן אױף דײַטש: „לעבען אונד לעבען לאַססעןleben und leben lassen: לעבן און לאָזן לעבן“…

בײַ די װערטער האָט זיך אַרקאַדי צעלאַכט גאַנץ געשמאַק מיט אַ קװיטש, װי זײַן שטײגער איז, און דערזען, אַז קײנער לאַכט ניט, האָט ער גענומען פֿאַרענטפֿערן זיך:

― מײנט ניט, אַז איך בין, חס־ושלום, אַ געבאָרענער שוליער, אַ קאָרטן־שפּילער, אַ בײַטל־שנײַדער. דאָס הײסט, קײן צדיק אין פּעלץ בין איך אױך ניט, איך דאַרף מיך פֿאַר אײַך ניט אױספֿײַנען, קײן שידוך מיט אײַך טו איך ניט און קײן געלט װעט איר מיר נישט לײַען, דען איך האָב מורא, אַז איר זײַט אַלײן, מחילה, בקבצנו… נישט מער, אַן אַנדערער אױף מײַן אָרט האָט ליב די זאַך באַפּוצן, און איך רײד אָפֿנטלעך. בײַ מיר איז דער אמת אין דרױסן אױבן־אױף, װי אױף אַ טעלער. די נױט, פֿאַרשטײט איר, האָט מיך געבראַכט דערצו, איך זאָל זיך אַרײַנלאָזן אין דעם װיסטן ברױט, װי מײַנער אַ גוטער באַקאַנטער זאָגט: „סע ליגט ― נעם, אַניט ― װעט אַן אַנדערער צונעמען“… הקיצור, איך האָב מיך אַזױ לאַנג געדרײט צװישן באַקאַנטע אױף אימענינעס, ביז ס'איז אײנמאָל אַרױסגעשפּרונגען אַ סקאַנדאַל. מע האָט אָנגעטראָפֿן אױף אײנעם, למשל, אַזאַ „בחורעץ“, װי איך, האָט ער געבראַכט צו פֿירן אַ קאָקאַרדע, האָב איך מיך מישבֿ געװען און האָב באַלד געמאַכט אַן אָפּטריט און בין נעלם געװאָרן אױף אַ קלײנער צײַט, דען איך, פֿאַרשטײט איר מיך, האָב פֿײַנט, אַז מע טשעפּעט זיך צו מיר: װער איך בין? און װאָס איך טו? און פֿון װאַנען איך לעב? דען, אַז מען זאָל װעלן, הערט איר, אַזױ איטלעכן באַזונדער נעמען צום עקזאַמען ― מעגט איר מיר גלױבן, אַז העכער אַ האַלבע שטאָט גײט אַװעק אַרעסטאַנטסקע ראָטע. זאָגט אפֿשר, אַז נײן?

נישט בראָנזענטאָלער דער בעל־הבית, נישט טשײַדעלע דער שכן זאָגן ניט, נישט יאָ, נישט נײן: זײ װילן אױסהערן די ביאָגראַפֿיע פֿונעם נײַעם שכן ביזן סוף, און דער נײַער שכן טוט זײ צוליב און דערצײלט װײַטער:

― לאַנג אַרומגײן אַזױ אָן אַרבעט איז אָבער אױך קײן תּכלית ניט. און אַגבֿ איז דער יצר־הרע פֿון קאָרטן אַזױ גרױס, אַז דער, װאָס האָט אײן מאָל פֿאַרזוכט דעם טעם פֿון קאָרטן, קאָן זיך אָן אַ קערטל נישט באַגײן. סע ציט, װי דעם שיכּור ציט עס צו אַביסל בראָנפֿן. איך האָב אַזױ לאַנג זיך אײַנגעהאַלטן און געפֿאַסט, ביז איך האָב מיך באַקענט מיט אײנעם אַ פֿלאָקן־שיסער, און דװקא אין ביליאַרד, װאָס האָט מיר אױפֿגעעפֿנט די אױגן, באַװיזן אַ נײַע װעלט, װאָס זי הײסט „קלוב“, און דאָ האָט זיך ערשט אָנגעהױבן פֿאַר מיר דאָס אמתע לעבן, דער אמתער גן־עדן! אַ װערטעלע אױסצורײדן ― קלוב! איך קאָן מיר קומען װען איך װיל, שפּילן מיט װעמען איך װיל, װאָס איך װיל, און אױף װיפֿל איך װיל! װילט איר ― שטײט איר בײַ דער זײַט און קוקט און „שמירט זיך צו“ װיפֿל אײַער האַרץ גלוסט; װילט איר ― זעצט איר זיך אין קאָן, און װיפֿל איר װילט, אַזױ פֿיל „ענטפֿערט“ איר. טרעפֿט איר ― איז גוט; אלא ניט ― װערט איר באַגראָבן, איז לא פֿידלתּם ― האָט איר נישט געטאַנצט מיטן בער. קײנער פֿרעגט אײַך ניט, װער איר זײַט, און פֿון װאַנען עס קומט צו אײַך געלט, און צי האָט איר געװוּנען, צי פֿאַרלאָרן ― נישט קײנעמס עסק! כּל־זמן עס באָמבלט זיך בײַ אײַך די מטבע און איר האָט װאָס צו שטעלן ― שטעלט איר. אַז ניט ― קאָנט איר אײַך גײן בשם־אלקי־ישׂראל װוּהין איר װילט, די װעלט איז פֿאַר אײַך אָפֿן. אָט װאָס סע הײסט „קלוב“! איר קאָנט אין אײן טאָג אַװעקגעבן װאָס איר האָט, פֿאַרלירן די לעצטע פּאָר מכנסים, דערפֿאַר אָבער, אַז סע גײט אײַך אַװעק דאָס בלאַט און עס קומען אָן די „פּאַסן“, זאָלט איר דעמאָלט טאָן אַזױ װי איך האָב געטאָן, בעת ס'האָט מיר געפֿידלט. איר זאָלט, הערט איר, שנײַדן, בראָקן, האַקן, שינדן פֿון זײ די פֿעל, טרענען די קישקעס פֿון די ממזרים, אַ רוח אין זײער טאַטנס טאַטן אַרײַן!

אַרקאַדי האָט זיך אַזױ צעהיצט, אַז ער דערלאַנגט אַ זעץ מיטן קולאַק איבערן טיש, און דער מחבר פֿאַלט שיר ניט אום פֿאַר דערשרעק.

― אַ ביסעלע שטילער ― זאָגט צו אים בראָנזענטאָלער ― איר שרעקט מיר איבער אַלע מאָל טשײַדעלען אױף טױט.

און אַרקאַדי פֿאַרענטפֿערט זיך:

― סע פֿאַרדריסט מיך, פֿאַרשטײט איר מיך, למאַי איך האָב זײ אָפּגעגעבן צוריק דאָס ביסל גאָלד. איך האָב געהאַט ביד אַרױס פֿון דאָרט מיט אַ שײנעם קאַפּיטאַל, און נישט אײן מאָל, נאָר עטלעכע מאָל, זיך קױפֿן אַ פֿערד־און־װעגעלע מיט גומעלאַסטיקענע רעדלעך, מיט אַ שײן פּעלצל, אַרײַנלײגן די הענט אין די קעשענעס, װי אַנדערע טוען, און װערן אַ שײנער בעל־הבית אין יעהופּעץ… נאָר דער רוח זאָל מיך װיסן, װאָס מיט מיר איז. פֿאַרשפּיל איך ― אַרט מיך ניט, נאָר טאָמער הײב איך אָן צו געװינען, מײן איך שױן, אַז דאָס זײַנען געקומען די „פּאַסן“, און איך װיל נאָר דערגרונטעװען זיך ביזן דרײַצנטן „פּאַס“, און איך רײַס מיך, דראַפּע מיך אױף די גלײַכע װענט, און הײב אָן שיסן מיט האַרמאַטן פֿינף־און־צװאַנציק פֿאַר צװאַנציק! פֿופֿציק פֿאַר פֿערציק! און הונדערט פֿאַר אַכציק! און צװײ הונדערט פֿאַר הונדערט זעכציק! און פֿיר הונדערט פֿאַר דרײַ הונדערט צװאַנציק! און אַכט הונדערט פֿאַר זעקס הונדערט פֿערציק! און…

― ששש… ― מאַכט צו אים בראָנזענטאָלער און האַלט אים צו דאָס מױל. ― איר קאָנט אַזױ פֿאַרפֿאָרן אין אלף־השישי אַרײַן!

אַרקאַדי געפֿינט זיך װי באַלײדיקט:

― איר מײנט, אַ פּנים, איך בין אײַך מגזם, דערצײל אײַך בבֿא־מעשׂיות פֿון טױזנט אײן נאַכט? װאָס איר װילט קאָנט איר אױף מיר זאָגן ― קײן ליגנער בין איך קײנמאָל נישט געװען. איך זאָל נישט דערלעבן צו זען די אַלטע מאַמע מײַנע ― ס'איז בײַ מיר די בעסטע שבֿועה, דען זי איז בײַ מיר טײַער, איך שיק איר נאָך הײַנט אױך אַ קערבל אַ װאָך, עס מעג דונערן און בליצן, ― און איך זאָל טאַקע אַזױ מצליח זײַן, און עס זאָלן מיר אַזױ גיך אָנקומען די דרײַצן פּאַסן, װי איך זאָג אײַך אמת! דער גאַנצער אומגליק איז, װאָס ס'איז נישטאָ דער מזומנער כּף־הא'ער, און איך גײ שױן מער נישט אין קלוב! ס'איז, פֿאַרשטײט איר מיך, אױסגעגאַנגען פֿאָדעם, און בין נאָך דערצו אַ בעל־חובֿ גמילות־חסדים גוטע ברידער ― די האָר זײַנען נישט מײַנע! אַװעקגעטראָגן אין לאָמבאַרד דעם גוטן זײגער פֿון זהבֿ־טהור מיטן גילדענעם רינג מיט װוּ איך האָב געהאַט ערגעץ אַ זאַך, װאָס מע קאָן פֿאַרזעצן… און נאָך אַלע היומס, זאָג איך אײַך, לאָם איך נאָר באַקומען דעם ערשטן פֿינף־און־צװאַנציקער, ― און איך װעל אים, אם ירצה השם, מיט גאָטס הילף, באַקומען ― מאַך איך אַ פֿאַרמעגן פֿון אַריבער מאה אַלפֿים! איר קוקט מיך אָן, װי אַ משוגענעם? אַיאָ? אָט װעל איך אײַך װײַזן גאָר אַ קורצן חשבון, װעט איר אַלײן זען, אַז אַזאַ נפֿש, װי איך, קאָן מאַכן פֿון אײן כּף־הא'ער די רײנע הונדערט טױזנט אײנציקע, און נאָך מיט אַ סמיטשיק! איר װײסט, װאָס סע באַטרעפֿט דרײַצן פּאַסן פֿון אַ פֿינף־און־צװאַנציקער? אַנו, נעמט נאָר אַקאָרשט, זײַט מוחל, אַ טינט און פּען!

― אַ טינט און פּען? דערױף איז טשײַדעלע בײַ מיר דער מאַכער, ― זאָגט בראָנזענטאָלער, און דער מחבר נעמט די פּען, טונקט אײן אין טינטערל, קוקט אױף אַרקאַדין, און אַרקאַדי הײסט אים שרײַבן:

― שרײַבט, זײַט מוחל, 25 און 50, און 100 און 200, און 400 און 800, דען יעדער „פּאַס“ איז צװײ מאָל אַזױ פֿיל, און 1,600 און 3,200, און 6,400 און 12,800. האָט איר ערשט צען פּאַסן. הײַנט 25,600 און 51,200 און 102,400, ― פֿאַרשטײט איר שױן, װוּ איך האַלט?

אַרקאַדי צעלאַכט זיך, װי זײַן שטײגער, מיט אַ קװיטש, לײגט אַרײַן די ציגאַר אין די צײן און די הענט אין די קעשענעס, גײט־אָפּ אַ פּאָר טריט צוריק און בלײַבט שטײן מיט אײן פֿוס אַרױסגעשטעלט אױף צופֿריִער אין מיטן חדר און שאָקלט זיך צו בעת־מעשׂה מיטן גאַנצן קערפּער, און ער זעט אױס װי אַ באַראָן, װאָס האָט נאָר־װאָס טאַקע געהאַט די דרײַצן פּאַסן און געמאַכט די שײנע עטלעכע קערבלעך.

װער עס האָט אין יענער מינוט נישט געזען דעם נײַעם שכן אַרקאַדי שװײצער, דער האָט אױף זײַן לעבן נישט אָנגעקוקט קײן גליקלעכן מענטשן אױף דער װעלט!

― אַזױ? ― זינגט אױס בראָנזענטאָלער, דער בעל־הבית, און ציט זיך אױס װי לאַנג ער איז ― אַצינד פֿאַרשטײ איך שױן אײַער קוק; איר זוכט, הײסט דאָס, דעם נעכטיקן טאָג, מײן איך, דעם דרײַצנטן פּאַס? איר װילט, הײסט דאָס, דערגרונטעװען די שפּיל ביזן דנאָ? אַװדאי, אַװדאי, מע קאָן נישט זאָגן, אַ געשעפֿט איז דאָס, נאָר ניט אַזױ ראַיעל, װי איר מײנט.

אַרקאַדי שװײצער געפֿינט זיך װי באַלײדיקט.

― ניט ראַיעל, זאָגט איר? גוט איז אײַך, אַז אײַערע פֿאַבריקעס אַרבעטן דאָרטן, אײַערע שיפֿן אױפֿן ים גײען זיך, די מילן מאָלן, און אַלײן זיצט איר אױפֿן גרײטן און שנײַדט קופּאָנעס פֿון די ביכלעך פּאַפּיראָס־פּאַפּיר. האָט קײן פֿאַראיבל ניט, פּאַני, װאָס איך װעל אײַך פֿרעגן, אַ שטײגער, נאַפּשיקלאַד, כּדומה־למשל, װאָס איז, אײגנטלעך, אײַער געשעפֿט?

― מײַן געשעפֿט? עהע־הע! ― ציט אױס דער בעל־הבית אױף אַן אַרשין. ― מײַן געשעפֿט? אַ סך האָבן זיך שױן געבראָכן די מוחות, געװאָלט װיסן, מיט װאָס איך פֿאַרנעם זיך; דער אָקאָלאָדאָטשניק האָט װיפֿל מאָל געװאָלט דערגרונטעװען זיך, נאָר מכּות װעט עמעצער גאָר פֿאַלן דערױף!

― װאָס־זשע? איר שרײַבט מזוזות? צי איר טרײַבט אַרױס שדים? צי איר מאַכט פֿאַלשע פֿערציקער? מיר מעגט איר זאָגן, נישקשה, װי אין אַן אײַזערנעם קאַסטן מיט אַ גלאָק!

― עט, איך האָב פֿאַר אײַך װינציק װאָס מורא, לאָז זיך אײַך דאַכטן! נאָר דער חסרון, װאָס ס'איז ניטאָ בײַ װאָס אָנצונעמען.

― אָבער אַ נאָמען באַדאַרף דאָך עס האָבן!

― הערסטו, אָט דאָס איז דאָך די מעשׂה, װאָס סע האָט קײן נאָמען ניט! װאָס פֿאַר אַ נאָמען, אַ שטײגער, קאָן מען דאָס געבן, טשײַדעלע, װאָס שװײַגט איר?

דאָס קלײנע מחברל, װאָס בראָנזענטאָלער האָט אים אַ נאָמען געגעבן טשײַדעלע, כאַפּט זיך אױף, װי פֿונעם שלאָף, שפּרינגט אַראָפּ פֿונעם בעטל מיט אַ טענצל, װי זײַן שטײגער איז, דרײט זיך אױס אױף אײן פֿוס, מאַכט צו־רעכט די ברילן און רופֿט זיך אָן צום בעל־הבית.

― אײַער געשעפֿט װאָס פֿאַר אַ נאָמען מע קאָן געבן? סע האָט קײן שום נאָמען נישט.

― אָ! זעט איר? ― מאַכט דער בעל־הבית און װײַזט אָן מיט די אױגן אױפֿן מחברל. ― איר האָט געזען, װי טשײַדעלע האָט זיך נאָר־װאָס אױסגעדרײט אױף אײן פֿוס און איז געבליבן שטײן אױף אײן אָרט? פּונקט אַזױ דרײ איך מיך אַרום אַ געשעפֿט, אַ גרױס געשעפֿט, שױן פֿון כּמה־וכּמה יאָרן; איך דרײ מיך און דרײ מיך און שטײ אױף אײן אָרט.

― אַ? אױב אַזױ, פֿאַרשטײ איך שױן! ― פֿאַרכאַפּט אַרקאַדי שװײצער מיט אַ געלעכטער. ― איר זײַט אַ מעקלער פֿון די מעקלערס, װאָס פֿאַרקױפֿן דעם שפּיץ פֿון די יעהופּעצער בערג, דעם שאָטן פֿון די בײמער פֿונעם בױבעריקער װאַלד, און בײַטן דעם נעכטיקן טאָג אױפֿן אַדעסער לימאַן, און פֿירן־דורך אַ באַן גלײַך פֿון מאַזעפּעװקע צו דער לבֿנה? אָט אַזױ זשע רעדט! װאָס זשע מאַכט איר אָנשטעלן? אָחינו אַתּה, נאַט אײַך אָפּ שלום, דען אַז איך װיל, זאָג איך, אַז איך בין אױך אַ מעקלער. איך האָב אױך אַ צװײ־דרײַ אָפּיסןопись: אינװענטאַר בײַ זיך אין קעסטל פֿון די רײַכע אימעניעס, מיט די שײנע װעלדער, מיט די גרױסע פּאַלאַצן, מיט די קלוגע פֿערד, מיט די רײנע סאַזשלקעס, מיט די אמתדיקע דגים און מיט די װילדע קאַטשקעס, װאָס שװימען אַרום פֿון אױבן אױפֿן װאַסער…

― טיע־טיע־טיע! ― שלאָגט אים איבער בראָנזענטאָלער אין מיטן ― אַ ייִד איז דיר קײן קאַטאָװעס ניט. זע־נאָר, װי ער האָט זיך דאָס אַביסל צעלאָזט, װי אַ בעל־דרשן! עס הײבט זיך גאָר ניט אָן. איך בין קײנמאָל ניט געװען קײן מעקלער און װעל ניט זײַן קײן מעקלער, און בין אַפֿילו נישט געלעגן נעבן מעקלערס. מײַן געשעפֿט איז ירושה. מיר לאָדן אַ ירושה, אַ גרױסע ירושה לאָדן מיר.

― אַ ירושה? ― כאַפּט אים אונטער אַרקאַדי. ― פֿון װעמען איז? טאַקע פֿון אײַערן אַ זײדן? מסתּמא אַ מאַיאָנטיק אַ גרױסער, פֿון עטלעכע דערפֿער מיט שאָף און רינדער, מיט װאַסער־מילן אײגענע, מיט בריקלעך, מיט קרעטשמעס, מיט הײַזער אַ גוזמא און מיט קלײטן געמױערטע, ― װאָס דען קאָן זײַן, איך בעט אײַך, אַ ייִדישע ירושה?

― שױן? איר האָט שױן װידער צעלאָזט דאָס צינגל אײַערס? אַז איר װילט מיך אױסהערן אַקוראַט, זאָלט איר מיך ניט איבערשלאָגן. פֿאַר װאָס האָב איך אײַך ניט איבערגעשלאָגן, בעת איר האָט גערעדט?

אַזױ זאָגט בראָנזענטאָלער, פֿאַרציט זיך געשמאַק מיטן פּאַפּיראָס, שפּאַרט זיך אָן אָן טיש, ציט אױס די לאַנגע פֿיס און הײבט־אָן צו דערצײלן, און בײדע שכנים הערן זיך צו מיט קאָפּ:

― באַשטײן באַשטײט די ירושה אונדזערע דװקא פֿון מזומן געלט, און באַטרעפֿן באַטרעפֿט זי אַרום און אַרום בסך־הכּל, שױן מיט פּראָצענט און מיט פּראָצענט־דפּראָצענט, אַזױ גרױס װי נײַן־און־נײַנציק מיליאָן.

― האַ? נײַן־און־נײַנציק מיליאָן? ― שרײַט אױס אַרקאַדי שװײצער און שפּרינגט אַזש אונטער פֿון התפּעלות. ― דאָס איז דאָך עפּעס, װײ איז מיר, אַ מין פּױטיקע, װאָס װאָלט אונדז גענוג געװען אין דרײען אױפֿן גאַנצן לעבן, און עס װאָלט נאָך געבליבן אַביסל די קרובֿים און אַביסל אױף עולמות. װאָס, ניט אַזױ?

בראָנזענטאָלער לאָזט אים רײדן, ענטפֿערט אים ניט דאָס אַנדערע װאָרט, פֿאַרציט זיך מיטן פּאַפּיראָס און דערצײלט װײַטער:

― זײַנען מיר אױף די נײַן־און־נײַנציק מיליאָן, הײסט דאָס, דרײַ יורשים: אײן ברודער מיט צװײ שװעסטער, צו דרײַ־און־דרײַסיק מיליאָן אױף אַ חלק.

― װאָס רעדט איר? ― כאַפּט אים אונטער אַרקאַדי. ― מיר דאַכט, אַז אַ ברודער נעמט צװײ מאָל אַזױ פֿיל װי אַ שװעסטער, הײַנט װי אַזױ קומט בײַ אײַך אױס דער חשבון צו דרײַ־און־דרײַסיק מיליאָן אױף אַ חלק?

― מיר האָבן דאָך עפּעס געשמועסט, פּאַני שװײצער, אַז מע זאָל מיך ניט איבערשלאָגן? פֿון װאַנען האָט זיך גענומען צו אונדז די דאָזיקע ירושה ― אין דערינען אַ גאַנצע מעשׂה: איך בין גאָר אַלײן בטבֿע, װי איר קוקט מיך אָן, אַ ייִד אַ חלפֿן…

― אױ! ― כאַפּט זיך אױף שװײצער. ― גאָט זאָל מיר טאַקע אַזױ העלפֿן, װי איך האָב געקלערט, אַז איר באַדאַרפֿט זײַן אַ חלפֿן! דאָס פּנים איז בײַ אײַך װי בײַ אַ חלפֿן. אַלע חלפֿנים האָבן עפּעס מאָדנע טרוקענע פּנימער און זעען אױס װי עפּעס הילצערנע מענטשן מיט שטרױענע קעפּ.

― איך בעט אײַך, ― זאָגט צו אים דער בעל־הבית ― איר װעט אַמאָל אַנטשטומט װערן, צי נײן? דאָס מױל מאַכט זיך אײַך גאָר נישט צו אױף קײן מינוט! אַ פּנים, ס'איז בײַ אײַך אַזאַ מין חלאַת?

אַרקאַדי שװײצער ענטפֿערט אים דערױף גאָר ניט; ער פֿאַרשטופּט דאָס מױל מיטן ציגאַר, זעצט זיך צו און מאַכט אַ מינע פֿון אַ סטאַטיק, װי אַ מענטש, װאָס האָט זיך געגעבן דאָס װאָרט שװײַגן, און דער בעל־הבית קאָן דערצײלן זײַן געשיכטע שױן אָן אַ שום איבערשלאָג.

― שאַ, װוּ זשע האַלטן מיר? יאָ. בין איך, הײסט דאָס, געװען אַ ייִד אַ חלפֿן, געשטאַנען מיט אַ טישל אין מאַרק און צעביטן קלײן געלט, און דערפֿון געצױגן דאָס שטיקל ברױט. איז אָבער דער חסרון, װאָס פֿון חלפֿנות אַלײן קאָן מען ניט לעבן; גײ, װאַרט, קוק אַרױס אױף אַ ייִדן, ביז ער װעט קומען אַמאָל אױסבײַטן אַ קערבל אױף מינץ, װעט מען פֿאַרדינען אַ האַרטן צװײער. װאָס־זשע טוט מען? באַדאַרף מען זײַן דערצו אַ שטיקל…

― גנבֿ ― העלפֿט אים אונטער אַרקאַדי שװײצער ― װאָס דען? ערלעך איז שװערלעך, װי מײַן באָבע טאָלצע, עליה־השלום, פֿלעגט זאָגן בשעת אַראָפּנעמען װאַקס פֿון די ערבֿ יום־כּיפּורדיקע ליכט…

― װער בעט אײַך, איר זאָלט מאַכן אַ פּירוש אױף מײַנע װערטער? ― זאָגט צו אים בראָנזענטאָלער. ― איך זאָג, אַז פֿון חלפֿנות אַלײן איז שװער צו לעבן, מוז מען זײַן דערצו אַ שטיקל סוחר: קױפֿן אַ מאָל אַן אַלטע מטבע אין גלײַכן געלט, אַמאָל אַ חפֿץ, אַן אַלטן הדס, אַ זילבערנע גאַלקע פֿון אַ שטעקל, אַביסל ברוך, און אָט אַזױ װערט מען פֿון אַ חלפֿן אַ שטיקל קרעמער, דאָס הײסט, מע דינגט־אָפּ אַ לאָך און מע שלאָגט צו אַ בלעטל: „קױפֿט און פֿאַרקױפֿט“, ― װערט שױן גוט. עס קומט אַרײַן אַ מאָל אַ פּריץ, אַ פּריצה, אַ ייִד, אַ שװאַרץ יאָר, ער קױפֿט, פֿאַרקױפֿט, בײַט אױס שילע נאַ שװײקעМеняешь шило на швайку: אײן סאָרט פּאָנץ פֿאַר אַן אַנדערן, צי מע פֿאַרדינט, צי מע דערלײגט ― גאָר ניט, מע האַנדלט. ויהי היום, אײנמאָל, פֿאַרנאַכט איז דאָס געװען, זײן איך מיר אַזױ פֿאַרטראַכט, קײן פּדיון איז ניטאָ, עפֿנט זיך די טיר און עס קומט אַרײַן צו מיר אין געשעפֿט אַרײַן עפּעס אַ פּריץ אַ מאַגנאַט, הױך װי עוג־מלך־הבשן, כּמעט אונטערגעשפּאַרט מיטן קאָפּ דעם בױדעם, מיט צװײ מוראדיקע װאָנצעס, מיט אַ מין נאָז…

― אַשר לא נאָזו אַבֿותינו! ― כאַפּט אים אונטער אַרקאַדי, ― און בראָנזענטאָלער שטעלט אַנידער אױף אים די אױגן, און דאָס בראָנדזענע פּנים װערט בײַ אים װי פֿאַרשטאָרבן, װי אײנער רעדט: „װאָס איז דאָס פֿאַר אַ מין שפּראַך?“

― ס'איז לשון־קודש ― גיט אים אַרקאַדי צו פֿאַרשטײן גאַנץ ערנסט.

― גוט, װאָס איר האָט אױסגעזאָגט, אַז ס'איז לשון־קודש, אַניט, װאָלט מען געקאָנט מײנען, אַז ס'איז פֿראַנצױז. ― רופֿט זיך אָן דער מחבר טשײַדעלע, און אַרקאַדי צאָלט אים אָפּ אױפֿן אָרט:

― גוט מאָרגן, געלי, רעטעך טראָג איך! װער פֿרעגט אײַך, גרינער אַגרעס, זױערע קיסליצע, בהמה בצורת קעלבל?

― אַ דאַנק פֿאַר אַ קאָמפּלימענט! ― זאָגט אים טשײַדעלע און טוט זיך אַ בײג צו אים.

― ניטאָ פֿאַרװאָס. ― ענטפֿערט אים אַרקאַדי מיט אַ בײג צוריק.

― ייִדן! טאָמער װאָלט איר אױפֿגעהערט זיך איבערשיסן מיט װערטער? ― זאָגט צו זײ דער בעל־הבית און דערצײלט װײַטער:

― שאַ, װוּ־זשע האַלטן מיר? יאָ. קומט אַרײַן צו מיר אין קלײטל אַ הױכער פּריץ, זעצט זיך אַװעק און באַטראַכט מײַן קראָם, פֿרעגט זיך נאָך אױף איטלעכער זאַך, װאָס קאָסט דאָס, װאָס קאָסט יענץ, רעדט מיט מיר אױף פּױליש, פֿאַרשטײ איך, אַז ס'איז אַ פּאָליאַק, נאָר קױפֿן קױפֿט ער גאָר ניט. „פֿון װאַנען איז אַ פּריץ?“ ― פֿרעג איך אים. זאָגט ער: „איז װאַרשאַװיאַиз варшавы: פֿון װאַרשע“. „װאָס טוסטו הי?“ זאָגט ער: „ניץ ניע ראָביאַніц нє робе: גאָרנישט“ ― גאָר נישט, הײסט דאָס. אױף מאָרגן ― נאָך אַמאָל דאָס אײגענע: אַרײַנגעקומען, געזעסן, געקוקט, געבעבעט, ― גאָר נישט. אױף איבערמאָרגן װידער דאָס אײגענע, און אַזױ אַלע טאָג. „װי געפֿעלט דיר די שטאָט, פּאַני כראַביע?“ ― פֿרעג איך אים. זאָגט ער: „זײער אַ פֿײַנע שטאָט, און ניט אַזױ די שטאָט, זאָגט ער, װי די מענטשן, און ניט אַזױ די היגע מענטשן, װי די היגע ייִדן; פֿון ייִדן האַלט ער אַן עולם־ומלואו, מחמת ייִדן זײַנען זאָגט ער, זײער אַ פֿײַן פֿאָלק; „איזראַעליטי יעסטאָ באַרדזאָ שליאַכעטנע נאַציאַизраэлиты ест бардзо шляхетне нация: ייִדן זײַנען זײער אַן אײדל פֿאָלק“, ― זאָגט ער, טאַקע מיט דעם דאָזיקן לשון, װי איר זעט מיך אַ ייִדן! דאָס ערשטע מאָל אַף מײַן לעבן הער איך, אַז אַ פּריץ, און נאָך אַ פּאָליאַק דערצו, זאָל האַלטן פֿון ייִדן, ליב האָבן זײ, רופֿן אונדז גאָר „איזראַעליטי“, ניט „זשידזשי“, זיך אינטערעסירן מיט אונדז, לױבן אין טאָג אַרײַן אונדזער אַמאָליקע ייִדישע מלוכה, מיט אונדזערע מלכים, מיט אונדזערע נבֿיאים, און װער שמועסט שלמה המלך ― דער איז, זאָגט ער, געװען „באַרדזאָ ניע גלופּי טשלאָװיקбардзо нє глупі чоловік: גאָרניט קײן נאַרישער מאַן“, דאָס הײסט, גאָר קײן נאַר נישט, טאַקע מיט דעם דאָזיקן לשון, װי איר זעט מיך אַ ייִדן! בקיצור, דער פּריץ איז געװאָרן בײַ מיר אַ הײמישער פּריץ און זײער־זײער אַן אָפֿטער גאַסט. איך װײס אַלײן נישט, פֿאַר װאָס, נאָר מיר זײַנען געװאָרן מיט אים נפֿש־אַחת, זיך ליב געקריגן פּשוט אײנס דאָס אַנדערע, אָנגעהױבן אַרײַנקומען אײנס צום אַנדערן, ער צו מיר אַלע פֿרײַטיק־צו־נאַכטס אױף שבתדיקע פֿיש, איך צו אים שבת בײַטאָג אױף אַ גלעזל טײ. װער ער איז און װאָס ער איז ― האָב איך נישט אָנגעהױבן צו װיסן. איך האָב נאָר געהערט, אַז ער איז אַ גראַף, און רופֿן רופֿט מען אים דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי.

― אָהאָ! ― מאַכט אַרקאַדי שװײצער. ― ער כאַפּט שױן אַ ביסל דעם אָנבליק פֿון אונדזער משה־מענדי־מרדכי־אַהרן־פּײסי־דבֿורה־משה־מענדיס, װאָס מע דאַרף פֿריִער גוט איבערבײַסן, מע זאָל דאָס קאָנען אױסרײדן אין אײן אָטעם. מילא בקיצור, װי אַזױ, זאָגט איר, רופֿט מען אים, אײַער אָדון?

― דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי רופֿט מען אים, און װױנען װױנט ער הינטער דער שטאָט בײַ זײַנע צװײ שװעסטער, װאָס מע רופֿט זײ בײַ אונדז „די באַרישניעס“ און װאָס בײדע אינאײנעם זײַנען אַלט אַריבער אַ מאה. די דאָזיקע מײדלעך זיצן שטענדיק פֿאַרשפּאַרט, האָבן מורא פֿאַר אַ מענטשן, קײן בן־אָדם האָט נאָך נישט געהאַט בײַ אונדז די זכיה זײ צו זען, און איך אױך נישט, און איטלעכס מאָל, װען איך האָב מיט אים געװאָלט מאַכן אַ שמועס פֿון זײַנע שװעסטער ― פֿלעגט ער נאָר אַ מאַך טאָן מיט דער האַנט, זיך נעמען צום לאַנגן ציבעק און פֿאַרשלאָגן די רײד. אײנמאָל זיץ איך מיט אים אַזױ שבת בײַטאָג און מיר טרינקען טײ, רופֿט ער זיך אָן צו מיר פּלוצעם פֿון דער העלער הױט: „זאָג מיר נאָר, פּאַני מאָשקע, װיפֿל שאַצסטו מיך?“ זאָג איך: „איך פֿאַרשטײ ניט װאָס דו מײנסט, פּאַני כראַביע“. מאַכט ער צו מיר: „װיפֿל, מײנסטו, אַ שטײגער, פֿאַרמאָג איך?“ זאָג איך צו אים: „װיפֿל דו פֿאַרמאָגסט, װינטש איך דיר, דו זאָלסט פֿאַרמאָגן צען מאָל אַזױ פֿיל“. מאַכט ער צו מיר װײַטער: „אַלע נאַפּשיקלאַד?“ דאָס הײסט, ער װיל, איך זאָל אים נאָר שאַצן װיפֿל ער פֿאַרמאָגט! בין איך מיך מישבֿ: עס קאָסט מיך געלט? איך כאַפּ מיך אַרױס מיט די רי″ש אַלפֿים! אַז מײַן פּריץ הײבט זיך נישט אָן צו קאַטשען, װי גרױס ער איז, און טרײסלען זיך און לאַכן אױף אַזעלכע קולות, אַז איך האָב געמײנט, ער װעט, חלילה, פּלאַצן פֿאַר געלעכטער. „טי יעסטעם װיעלקים דורניםті єстем вєлкім дурним: איך בין אַ גרױסער נאַר, מאָשקע!“ מאַכט ער צו מיר נאָכדעם, אַז ער האָט זיך שױן גוט אָנגעלאַכט; דאָס הײסט, אַז איך בין אַ גרױסער נאַר. „איך פֿאַרמאָג, זאָגט ער, אױף מײַן חלק אַלײן נישט מער און נישט װינציקער פֿון דרײַ און דרײַסיק מיליאָן. און מיר אַלע דרײַ, איך מיט מײַנע צװײ שװעסטער, הײסט דאָס, פֿאַרמאָגן מיר נײַן־און־נײַנציק מיליאָן!“ און נישט לאַנג געטראַכט, גײט ער צו צום שופֿלאָד און נעמט מיר אַרױס אַ פּאַק מיט פּאַפּירן און טראָגט מיר אונטער די פּאַפּירן גלײַך אין פּנים אַרײַן און זאָגט צו מיר: „נאַ באַטשна бач: זע!, זע, הײסט דאָס! װאָס זאָל איך זען? איך זע פּאַפּירן מיט שטעמפּלען אַ סך, נאָר װאָס דאָס איז ― װײס איך נישט! „דו זעסט, זאָגט ער צו מיר, אָט די דאָזיקע חתימה? דאָס איז די חתימה פֿונעם פּרעזידענט אַלײן, פֿון אַמעריקע, צוגעשיקט גלײַך אױף מײַן נאָמען פֿון סאַן־פֿראַנציסקאָ, פֿון קאַליפֿאָרניע“. מילא, קאַליפֿאָרניע הײַנט, קאַליפֿאָרניע מאָרגן, אַז איך װײס נישט מיט װאָס מען עסט דאָס! „װײסטו װאָס, פּאַני מאָשקע, מאַכט ער צו מיר, לאָמיך דיר כאָטש דערצײלן, װער איך בין ― װעסטו פֿאַרשטײן װאָס דאָס איז פֿאַר פּאַפּירן און װער איז דער גראַף דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי“. אַזױ זאָגט ער צו מיר, דער פּריץ הײסט דאָס, און פֿאַררײכערט דעם לאַנגן ליולקע־ציבעק און הײבט מיר אָן צו דערצײלן אַ גאַנצע מעשׂה.

― אַ פּנים, אַז דאָ הײבט זיך ערשט אָן די רעכטע מעשׂה? ― זאָגט אַרקאַדי שװײצער און שפּאַרט זיך אָן מיטן קאָפּ אױף דער לינקער האַנט און טוט אַ װוּנק צום מחבר: ― פּאַני פּיפּערנאָטער! מע האָט דאָך אײַך געלאָזט בעטן, איר זאָלט ניט שלאָפֿן און האָרכן מיט קאָפּ.

― הלװאַי װאָלט איר אַזױ געהאָרכט מיט קאָפּ און װינציקער גערעדט! ― ענטפֿערט אים טשײַדעלע, און בראָנזענטאָלער דערצײלט די געשיכטע פֿונעם גראַף דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי.

― שאַ, װוּ־זשע האַלטן מיר? יאָ, בײַם גראַף דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי. קומען קומט ער אַרױס, זאָגט ער, פֿון די אמתע דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקיס, פֿון די ערשטע אַלטע פּױלישע מאַגנאַטן, געבונדן מיט די פּאָטאָצקיסPotocki, מיט די ליובאָמירסקיסLubomirski און מיט די זאַמאָיסקיסZamoyski, געשפּילט אַמאָל די גרעסטע ראָלע אין דער װעלט, געהאַט אײגענע אימעניעס גרױסע אױף טױזנטער קאָמפֿעדראַטנעקװאַדראַטנע װערסטן, מיט װעלדער אַזעלכע, װאָס קײן פֿוס פֿון קײן מענטשן איז דאָרט נאָך קײנמאָל נישט געװען, מיט די שענסטע פּאַלאַצן, גערטנער, אָראַנזשערײען, מיט די ברענענדיקע פֿערד, מיט די שײנע קאַרעטעס, מיט די גרױסע טײַערסטע הינט, און אַז מען איז בײַ זײ אַרױסגעפֿאָרן, זאָגט ער, נאַפּאָלאָװאַניעна паляванне: אױף יאַגד, אָדער נאַ־שפּאַציראױף אַ שפּאַציר, איז אַ יעגער פֿון פֿאָרנט, אַ יעגער פֿון הינטן, זעקס פֿערד נאַ־שפּיץ ― ערדציטערניש! הײַנט די קעלערס זײערע מיט די בעסטע װײַנען, מיט די אַלטע בראָנפֿנס, מיט די גוטע סטאַרקעסстарки: אַלטע װײַנען, מיט די אמתע קאָניאַקן, מיט די עכטע פּױלישע מעדן און געשמאַקע נאַליװקעס, װאָס אַז מען עפֿנט אױף אַ פֿלעשל, שפּרינגט אַרױס דער קאָריק און סע גײט אַזש אַ רױך…

בשעת־מעשׂה באַװײַזט בראָנזענטאָלער מיט דער האַנט, װי אַזױ עס שפּרינגט אַרױס דער קאָריק: פּאַץ! און אַרקאַדי שװײצער רופֿט זיך אָן:

― װײסט איר, װאָס איך װעל אײַך זאָגן? איך בין אײַך מוחל די קאַרעטעס מיט די פֿערד, מיט די גרױסע טײַערסטע הינט, מיט די יעגערס פֿון פֿאָרנט און פֿון הינטן, פֿאַר אײן פֿלעשל פּױלישן מעד אָדער נאַליװקע פֿון יענע אַלטע פּױלישע מעדן מיט די נאַליװקעס. צי איר װילט דװקא אַ גלעזל װײַן, און אפֿשר װימאָראָזיק דערצו?

― עס מעג זײַן אַ פּראָסט גלעזל שטאַרקע, ― מאַכט בראָנזענטאָלער און דערצײלט װײַטער:

― הײַנט געלט, מזומן געלט און באַנקאָװע בילעטן, זאָגט ער, איז געװען אַזױ פֿיל, אַז אױף שנײַדן קופּאָנעס האָט מען געהאַלטן באַזונדערע מענטשן, װאָס זײַנען געזעסן מיט שערלעך פֿון גאַנץ פֿרי ביז שפּעט אין דער נאַכט און מע האָט געשניטן און געשניטן און געשניטן.

בשעת־מעשׂה באַװײַזט בראָנזענטאָלער מיט צװײ פֿינגער, װי אַזױ מע האָט געשניטן די קופּאָנעס, און אַלע דרײַ שטעלן זיך פֿאָר אַ גאַנצן באַרג מיט קופּאָנעס, און אַרקאַדי שװײצער רופֿט זיך אָן:

― פּונקט װי בײַ מײַן עלטער־זײדן פֿון דער מאַמעס צד; ער איז געװען, זאָגט מען, אַזאַ גבֿיר און האָט געהאַט אַזױ פֿיל בהמות מיט שאָף מיט ציגן, אַז ס'איז געװען אוממעגלעך, מע זאָל זײ מעלקן; האָט מען אױסגעגראָבן פֿון זײערט װעגן אַ גרוב און מע האָט זײ אַרײַנגעלײגט אין גרוב אַרײַן, זײ זאָלן זיך אַלײן מעלקן און טאַקע דאָרטן מיט די פֿיס אױסשלאָגן פּוטער…

― איך זע אין אײַך, ― זאָגט צו אים דער בעל־הבית מיט פֿאַרדראָס ― אַז איר מײנט, מע דערצײלט אײַך פּיזמונות, מעשׂיות פֿון טױזנט אײן נאַכט?

― חס־וחלילה! ― מאַכט אַרקאַדי. ― װאָס הײסט, איך װעל אַזעלכעס מײנען? װאָס בין איך עפּעס, אַ ייִנגעלע? דערצײלט, דערצײלט, מיר האָרכן אײַך מיט קאָפּ!

― שאַ, װוּ זשע האַלטן מיר? יאָ, זײַנען זײ געװען, הײסט דאָס, אומגעהײַער רײַך און געשפּילט די גרױסע ראָלע ביז… ביזן פּױלישן מיאַטעזשмятеж: רעװאָלט, האָט מען בײַ זײ צוגענומען אַלע זײערע מאַיאָנטקעס מיטן טיטל גראַף, געװאָרן אױס גראַף דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי, נאָר פּשוט ― פּאַני דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי.

― פּאַן יוזש נע אַסעסאָרПан юж не асессор: איר זײַט מער ניט קײן נאַטשאַלניק? שׂרה, נעם־צו די פֿיש! ― מישט אַרײַן אַרקאַדי אַ װאָרט, און בראָנזענטאָלער בעט אים, ער זאָל ניט האָבן קײן טבֿע פֿון איבערשלאָגן, בשעת יענער רעדט.

― שאַ, װוּ־זשע האַלטן מיר? יאָ, האָט מען בײַ זײ צוגענומען אַלצדינג, און זײ האָבן נעבעך געמוזט אָפּטרעטן, גענומען אױף זיך דעם גלות, צעקראָכן געװאָרן איבער דער גאַנצער װעלט, דער אַהער, דער אַהין, און געבליבן זײַנען זײ נאָר אין דרײַען: ער, הײסט דאָס, און זײַנע צװײ שװעסטער, מײדלעך, װאָס האָבן זיך אױפֿגעהאַלטן בײַ זײערן אַן אַלטן פֿעטער, אױך אַ דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי, און פֿון יענעם פֿעטער האָבן זײ געהערט, אַז ער האָט אַ ייִנגערן ברודער סטאַניסלאַװ דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי אין אַמעריקע ערגעץ, אין קאַליפֿאָרניע, גײט אים דאָרטן זײער גוט, און ער רופֿט זײ אַלע אַהין, קײן קאַליפֿאָרניע, נאָר זינט דער דאָזיקער פֿעטער זײערער איז אַװעקגעשטאָרבן, האָבן זײ שױן מער פֿון דעם סטאַניסלאַװ דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי נישט געהערט און נישט געזען, און האָבן שױן גאָר פֿאַרגעסן, אַז זײ האָבן אַמאָל געהאַט ערגעץ אַ פֿעטער סטאַניסלאַװ. פּלוצעם, מיט עטלעכע יאָר צוריק, קומט זײ אָן אַ ידיעה, אַז אין אַמעריקע, אין קאַליפֿאָרניע, אין דער שטאָט סאַן־פֿראַנציסקאָ, איז מיט דרײַסיק יאָר צוריק געשטאָרבן אײנער אַ סטאַניסלאַװ דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי און האָט איבערגעלאָזט זײער אַ גרױס פֿאַרמעגן אין די בענק מיט אַ צװאה, אַז דאָס געלט זאָל ליגן פֿינף און צװאַנציק יאָר און עס זאָל װאַקסן אױף דעם פּראָצענט, און אַז עס װעלן איבערגײן די פֿינף און צװאַנציק יאָר, זאָל מען דאָס צעטײלן צװישן זײַנע קרובֿים, איטלעכן באַזונדער אַ גלײַכן חלק. און אַזױ װי פֿון אַלע דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקיס זײַנען פֿאַרבליבן נאָר ער, מײַן פּריץ הײסט דאָס, מיט זײַנע צװײ שװעסטער, לכן זײַנען זײ די אײנציקע יורשים אױפֿן גאַנצן פֿאַרמעגן װאָס טרעפֿט אָן אַצינד, װי איך האָב אײַך געזאָגט, נײַן־און־נײַנציק מיליאָן, דאָס הײסט פּונקט צו דרײַ און דרײַסיק מיליאָן אױף אַ חלק.

― איך זאָל פֿאַרמאָגן דאָס פּראָצענט פֿונעם געלט, װאָלט איך זײ באַװיזן אין קלוב, װער עלטער איז! ― כאַפּט זיך אױף אַרקאַדי.

― לאָם איך פֿאַרמאָגן כאָטש די הוצאָות, װאָס דאַרף קאָסטן פֿאַרן ברענגען דאָס געלט פֿון דאָרטן אַהער, װאָלט איך שױן געװוּסט װאָס צו טאָן! ― זאָגט דער מחבר.

― האָט קײן פֿאַראיבל נישט, איר זײַט בײדע נאַראָנים! ― זאָגט בראָנזענטאָלער. ― איר װינטשט מיר בעסער, איך זאָל דורכפֿירן אָט דאָס, װאָס איך װײס, װעט איר בעסער מאַכן.

― אָמן, לאָז אײַך גאָט העלפֿן! ― זאָגן בײדע שכנים מיט אַ מאָל, און דער בעל־הבית דערצײלט װײַטער:

― שאַ, װוּ־זשע האַלטן מיר? יאָ, בײַ די נײַן־און־נײַנציק מיליאָן. דערהערט פֿון אים אַזאַ מעשׂה, פֿאַרשטײט איר דאָך, װי אַזױ איך בין אונטערגעשפּרונגען און זאָג צו אים, צו מײַן פּריץ הײסט דאָס: „סטײַטש, אַדוני פּריץ, נײַן־און־נײַנציק מיליאָן, װאָס שװײַגסטו?“ מאַכט ער צו מיר: „ביסט אַ נאַר, דאָ העלפֿט ניט קײן שרײַען! מע דאַרף, זאָגט ער, פֿאָרן און נעמען געלט“. „נו, זאָג איך, פֿאָרט מען און מע נעמט געלט!“ „אָט אַזױ גיך, זאָגט ער, פֿאָרט מען און מע נעמט געלט? מע דאַרף, זאָגט ער, נעמען מיט זיך אַן אַדװאָקאַט, און פּאַפּירן אַ סך דאַרף מען אַרױסנעמען; דאָס קאָן מען נישט מאַכן כאַפּנדיק; מע דאַרף דערצו האָבן, זאָגט ער, געדולד און געלט, זאָגט ער, געלט, פּיעניאָנדזעpieniądze: געלט!“… אַזױ זאָגט ער צו מיר און פּיפּקעט דעם ליולקע־ציבעק גאַנץ רויִק. און איך? איך ברען, איך גלי, איך עק מיך! „װאָס איז מיט דיר, פּאַני מאָשקע, זאָגט ער, װאָס ביסטו אַזױ צעקאָכט?“ „סטײַטש, זאָג איך, אַזאַ מטמון מיט געלט! אַזאַ אַן אוצר! אַ קלײניקײט נײַן־און־נײַנציק מיליאָן!? פֿון אונטער דער ערד, זאָג איך, װאָלט איך אױסגעגראָבן געלט אױף הוצאָות און װאָלט אַװעקגעפֿאָרן נאָך די מיליאָנען!“ אַזױ זאָג איך צו אים, און ער זיצט זיך גאַנץ קאַלטבלוטיק, פּיפּקעט דעם ליולקע־ציבעק, טוט זיך אַפֿילו ניט אַ קנײטש, װי אײנער רעדט: „װאָס זאָל איך טאָן? זאָל איך מיר מפֿקיר זײַן צוליב די מיליאָנען? דאָס לעבן איז טײַערער!“ בקיצור, װאָס זאָל איך אײַך דערצײלן? איך האָב מיך גענומען צו מײַן פּריץ אים פּיקן אין קאָפּ אַרײַן אַלע טאָג, אַלע טאָג: „פּריצאָני, װאָס שװײַגסטו? איך װעל מיך פּרוּװן, זאָג איך, בײַ מײַנע ייִדן, טאָמער װעל איך קריגן פֿון דײַנעט װעגן די עטלעכע קערבלעך, װאָס מע דאַרף“. „מהיכא־תּיתי, מאַכט ער, אַז דו װילסט, פּרוּװ זיך, אפֿשר װעסטו קריגן? איך װײס, זאָגט ער, אַז מיט ייִדן קאָן מען אַלצדינג מאַכן, װאָרעם ייִדן זײַנען, זאָגט ער, אַ רײַך פֿאָלק און אַ קלוג פֿאָלק און אַ פֿאַרשטענדיק פֿאָלק. אױף דער גאַנצער װעלט, זאָגט ער, איז נישטאָ נאָך אַזאַ פֿאָלק, װי ייִדן! צװײ, זאָגט ער, פֿעלקער זײַנען פֿאַראַן אױף דער װעלט: פּױלן און ייִדן! די דאָזיקע צװײ פֿעלקער, זאָגט ער, מוזן אַמאָל גובֿר זײַן די גאַנצע װעלט און געװעלטיקן איבער דער גאַנצער װעלט! אַלע פֿעלקער, זאָגט ער, װעלן אונטערגײן, אױפֿפֿרעסן אײנס דאָס אַנדערע, נאָר ייִדן און פּױלן ― די װעלן בלײַבן אײביק! „פּאָליאַקי אי איזראַעליטיПоляки и израелиты: פּאָליאַקן און ייִדן“ ― טאַקע מיט דעם דאָזיקן לשון, װי איר זעט מיך אַ ייִדן!

― װאָס טױג מיר זײַנע קאָמפּלימענטן? ― מאַכט אַרקאַדי. ― איר דערצײלט בעסער, װאָס האָט איר געמאַכט מיט די ייִדן?

― הערסטו? ― זאָגט בראָנזענטאָלער. ― אָט דאָ הײבט זיך ערשט אָן די רעכטע מעשׂה!

― טאַקע באמת? ― מאַכט אַרקאַדי שװײצער. ― װאָס־זשע איז געװען ביז אַהער?

― אַ הקדמה. ― רופֿט זיך אָן דער מחבר.

― אמת, טשײַדעלע איז גערעכט, דאָס איז געװען נישט מער װי אַ הקדמה; נאָר שרעקט זיך נישט, די הקדמה איז גרעסער פֿונעם ספֿר.

אַזױ זאָגט בראָנזענטאָלער דער בעל־הבית און דערצײלט װײַטער די געשיכטע מיט די מיליאָנען.

― שאַ, װוּ־זשע האַלטן מיר? יאָ, בײַ אונדזערע ייִדעלעך. אונדזערע ייִדעלעך זײַנען, ברוך־השם, אַזאַ פֿאָלק, װאָס קאַטאָרע זײ װעלן אײַך קױפֿן און פֿאַרקױפֿן, האַנדלען־װאַנדלען, דרײ־שמײ װאָס איר װילט, כּל־השפּעקולאַציעס־שבעולם! דערצײלט זײ אױפֿן הימל אַ יריד ― װעלן זײ אַװעקװאַרפֿן האַק און פּאַק און פֿליִען גלײַך אין הימל אַרײַן און שפּרינגען אין פֿײַער אַרײַן; און קומט לײגט זײ פֿאָר אַ רײן געשעפֿט, אַ כּשרע ירושה, אַ מזומנע זאַך, װאָס אָט ליגט דאָס, גײ הײב עס אױף און נעם דאָס צו ― נײן, איז נישטאָ קײנער אין דער הײם! װאָס איז די מעשׂה? ס'איז צו גוט, זאָגן זײ, צו פֿיל געלט, צו אַ גרױס גליק ― און גײ מאַך מיט זײ! סטײַטש, בהמות בצורת־אָדם, נײַן־און־נײַנציק מיליאָן! נײן, זאָגן זײ, מיר זײַנען אײַך מוחל די מיליאָנען, גיט אונדז בעסער אַ געשעפֿט פֿון טױזנטער… אַנדערע מאַכן נאָך חוזק, דאָס גרעסטע געלעכטער, לצעװען אױף װאָס די װעלט שטײט: „װאָס הערט זיך מיט אײַערע מיליאָנען?“ ס'איז מיר געװען, הערט איר, אַ בזיון פֿאַר מײַן פּריץ, װאָס האַלט אַזױ פֿון ייִדן, לױבט זײ אין טאָג אַרײַן, רעכנט זײ פֿאַר די ערשטע חכמים אין דער װעלט ― צום סוף, נאַט אײַך, רײנע בהמות, כּשרע קעלבלעך, פֿערד, װי איך בין אַ ייִד, פֿערד! תּחילת האָבן זיך אַפֿילו יאָ געפֿונען אַ פּאָר מענטשלעך, װאָס האָבן אײַנגעשטעלט עטלעכע קערבלעך אױף הוצאָות, נאָר אַז ס'איז געקומען, מע האָט באַדאַרפֿט האָבן נאָך הוצאָות, פּאַפּירן, דעפּעשן, האָבן זײ זיך מישבֿ געװען: סטאָפּ! װאָס איז די מעשׂה? גענוג, זאָגן זײ, ס'איז בײַ זײ ניט קײן קװאַל, זאָגן זײ, אַ ברונען נעמט זיך אױך אױסעט… געפֿעלט אײַך אַביסל חכמים? זײ װאָלטן אַ בעלז געװען אױף מיליאָנען און ס'זאָל זײ קײן געלט ניט קאָסטן! געבראָטענע טײַבעלעך אין מױל אַרײַן! אַנדערע האָבן אָפּגעשװיגן, און פֿון אַנדערע האָבן מיר נאָך געהאַט בזיונות אױך; זײ האָבן געסטראַשעט מיטן פּראָקוראָר… װאָס דאַרפֿט איר מער, אַז זײ האָבן אַרױפֿגעפֿירט מײַן אײגן װײַב, זי זאָל בײַ מיר נעמען גט.

― װאָס? איר זײַט אַ באַװײַבטער? מזל־טובֿ אײַך! ― כאַפּט זיך אױף אַרקאַדי.

― געװען אַ באַװײַבטער, ― זאָגט בראָנזענטאָלער ― הײַנט שױן ניט. זאָרגט זיך נישט, מיר האָבן זיך געגט. קרובֿים האָבן זיך אַרײַנגעמישט און גלאַט גוטע פֿרײַנט: „װאָס טױג אײַך, זאָגן זײ, מיליאָנען? היט בעסער אָפּ אײַער געשעפֿט, אַ מזומנער גראָשן איז טײַערער פֿון אַלע חלומות, און װאָס טױג אײַך, זאָגן זײ, אַרומפֿירן זיך מיטן דאָזיקן אָדון? גאָט װײס, װאָס פֿאַר אַ נפֿש דאָס איז? אפֿשר איז דאָס אַן אָדם־בפֿקדך?“ און נאָך כּדומה אַזעלכע שטעכװערטער זאָגן זײ מיר, און מײַן װײַב האָט זיך צוגעזעצט צו מיר אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל: גט און גט. „שטיא! ― טענה איך צו איר ― װאָס הערסטו זײ? דײַנע גוטע פֿרײַנט, זאָג איך, זײַנען דיך מקנא, פֿאַרגינען דיר נישט אַזאַ גליק!“ גײ טענה מיט אַ ייִדענע. „פֿאַר דיר, זאָגט זי, דאָס גליק, בינד מיך אױף און גיב מיר גט!“ װאָס טױג אײַך, מיר האָבן זיך געמוזט גטן, און פֿאַר גריזאָטע מיט בזיון בין איך אָפּגעטראָטן פֿון מײַן שטאָט און בין אַריבערגעפֿאָרן אַהערצוצו קײן יעהופּעץ אינאײנעם מיט מײַן פּריץ, הײסט דאָס, זוכן, טאָמער װעלן מיר דאָ געפֿינען געלט אױף הוצאָות. פֿאָרט אַ גרױסע שטאָט מיט אַלערלײ געשעפֿטן, מיט מעקלערס אַ סך, מיט מענטשן, װאָס װילן, חלשן פֿאַרדינען אַ קערבל, און האָב אים באַזעצט, מײַן פּריץ הײסט דאָס, אין אַ שײנעם נומער פֿון אַ האָטעל, און אַלײן האָב איך מיר אָפּגעדונגען אָט־אָ־דעם דאָזיקן בױדעם, װי זאָגט איר, נענטער צו גאָט, און אַלע פֿרימאָרגן נעם איך מיר דאָס שטעקעלע און גײ מיר אַרױס אױף דער בערזע, אין דרױסן הײסט דאָס, דאָרט װוּ אַלע ייִדן דרײען זיך אַרום, און שליס קענטשאַפֿט מיט דער װעלט, און ס'איז אַ סבֿרה, אַז מיר מאַכן דאָ אַ קאָמפּאַניע, דאָס הײסט, עטלעכע מענטשן לײגן זיך צונױף מיט אַ קאַפּיטאַל פֿון היפּשע עטלעכע טױזנט קערבלעך אַף חלקים, דאָס הײסט, װיפֿל איטלעכער גיט, אַזױ פֿיל חלקים האָט ער אין געשעפֿט, אַף יעדן הונדערטער נעמט זיך אָן צען טױזנט, אױף טױזנט ― הונדערט טױזנט, אױף צען טױזנט ― אַ מיליאָן. און װי פֿאַרשטײט איר, האָט איצטער מײַן װײַב חרטה? זי שיקט אונטער צו מיר אַלע מאָל אַ גוטן פֿרײַנט, און די גוטע פֿרײַנט װערן צעפּיקעט פֿאַר קינאה, װאָרעם װי קאָנען זײ דאָס גאָר איבערטראָגן, אַז זײער קרובֿ, משה בראָנזענטאָלער, אַ ייִד אַ חלפֿן, זאָל מיט אַ מאָל אַזױ אױפֿגעריכט װערן, באַקומען דרײַ מיליאָן קאַרבן?!

― װאָס? דרײַ מיליאָן קאַרבן? ― כאַפּט זיך אַרױס אַרקאַדי שװײצער און שפּרינגט אַראָפּ פֿונעם בעטל. ― װאָס הײסט דרײַ מיליאָן קאַרבן?

― װאָס האָט איר זיך אַזױ דערשראָקן? ― מאַכט צו אים בראָנזענטאָלער און פֿאַרדרײט אַ פּאַפּיראָס און קוקט אַראָפּ צו זיך אױף די פֿיס גאַנץ קאַלטבלוטיק, גלײַך װי מע רעדט דאָ פֿון אַ דרײַערל. ― װאָס זײַט איר דאָ אַזױ נתפּעל געװאָרן? איך האָב קאַרג האָרעװאַניע דערבײַ?

― אָבער דרײַ מיליאָן? ― זאָגט אַרקאַדי און צענעמט די הענט.

― דרײַ מיליאָן. אַזױ האָבן מיר אָפּגערעדט! און נישט נאָר גערעדט ― טאַקע צעשריבן זיך אױף פּאַפּיר און געחתמעט באַס נאָטאַריוס, װאָרעם מען איז דאָך ניט מער װי לעבעדיקע מענטשן, דער פּריץ איז שױן אַן אַלטער פּריץ, אַלײן בין איך אױך נישט קײן יונגערמאַן, איך האָב ברידער אַ סך מיט שװעסטער אָרעמע, אַ מענטש איז ניט בײַ זיך אין די הענט, אַ קשיא אױף אַ מעשׂה? נאַט לײענט!

און בראָנזענטאָלער עפֿנט אױף דאָס טישקעסטל, שלעפּט אַרױס שױן אַביסל אַ פֿאַרגעלטן בױגן פּאַפּיר, געחתמעט מיט אַ מאָדנע פֿאַרדרײטער, פֿאַרצוקטער, פֿאַרפּלאָנטערטער חתימה מיט שלענגלעך, מיט דרײדעלעך, מיט בײגעלעך און מיט װײדעלעך, און רופֿט זיך אָן צו אַרקאַדין:

― איר זעט אַ חתימה? דאָס מאַכט: „יאַן־קאַזימירזש־זיגמונד, גראַף־דאָמבע־דעמבאָ־דעמביצקי“…

און אַרקאַדי שװײצער שטײט און קוקט זיך אײַן אין דער דאָזיקער קינצלעך פֿאַרדרײטער חתימה, װאָס זעט אױס אױפֿן פּאַפּיר, װי אַ שלאַנג מיט אַ פֿױגל האָבן זיך אַרומגענומען, אײַנגעפּלאָנטעט אײנס אינעם אַנדערן, און אין מיטן אַ קלעק, און מע װײסט ניט, װוּ הײבט זיך אָן שלאַנג און װוּ לאָזט זיך אױס פֿױגל. און ער בלײַבט שטײן װי אָפּהענטיק אין מיטן חדר מיט דער ציגאַר אין מױל, די הענט צענומען, די פֿיס צעשפּרײט, די פּלײצעס אױפֿגעהױבן און דאָס פּנים שטאַרק אױסגעצױגן, און קאָן לאַנג־לאַנג נישט אױסרײדן אַ װאָרט. נאָכדעם טוט ער זיך אַ פּאַטש מיט די הענט איבער די ליטקעס און צעלאַכט זיך מיט אַ קװיטש, װי זײַן שטײגער איז, און ציט אױס:

― דרײַ מיליאָן קאַרבױנים! כאַ־כאַ־כאַ! אָט דאָס הײסט אַ מטבע! דרײַ מיליאָן! װען איך האָב, אַ שטײגער, אָט די דרײַ מיליאָן אײנציקע! אַך טיах ты: אַך, דו, רבונו של עולם!!!…

די דרײַ מיליאָן, װאָס בראָנזענטאָלער װעט אַמאָל באַקומען, האָבן אונדזער אַרקאַדין, װי מע זאָגט, אונטערגעטראָגן. ער האָט נישט אױפֿגעהערט אַרומצושפּאַנען, היצן זיך, שיטן מיט װערטער, װי פֿון אַ זאַק, און דער האַלב־נאַקעטער בעל־הבית איז מיט אַ מאָל אױסגעװאַקסן, באַקומען חן בײַ אים אין די אױגן, און ער האָט זיך אָנגעהױבן צולאַשטשען זיך, צושאַרן זיך צו אים, װי אַ קעצעלע, אָדער װי אַ געטרײַער הונט, אַז ער װיל זיך צוחנפֿענען צו זײַן בעל־הבית.

אַרקאַדי שװײצער האָט דאָס געטאָן ניט מחמת ער האָט אַרױסגעקוקט דערפֿון עפּעס אַ טובֿה פֿאַר זיך. ער האָט דאָס געטאָן נאָר צוליב דעם כּוח־המושך פֿון געלט, װאָס האָט אים תּמיד געצױגן צו זיך, װי אַ מאַגנעט. ער האָט ליב געהאַט געלט ניט מחמת דעם, װאָס ער דאַרף דאָס אַזױ נײטיק האָבן, נאָר מחמת דעם װאָס ס'איז געלט , מחמת דעם, װאָס „געלט איז אַ גוטע, ליבע זאַך“. אונדזער אַרקאַדי האָט געקאָנט אױסשטײן אױף די פֿיס צען שעה כּסדר אין קלוב אַרום דעם גרױסן קײַלעכיקן טיש און באַטראַכטן דאָס שפּיל, קוקן װי דאָס רױטע קלינגענדיקע גאָלד שיט זיך אָן אַן עק, אָן אַן אױפֿהער, גײט־איבער פֿון אײנעם צום אַנדערן, גיסט זיך װי װאַסער. אָט ליגט בײַ אײנעם אַ גאַנץ בערגעלע גאָלד, דאָס גאָלד װאַקסט און װאַקסט, אָט גײט דאָס אַריבער צו יענעם, און אָט איז דאָס װידער געקומען צוריק. אַרקאַדי שטײט און קוקט, װי יענער „װאַרפֿט די קאָרט“, און כאָטש ער האָט אין דעם שפּיל קײן שום חלק נישט, װאָרעם ער איז „נקי“ )אױף זײַן שפּראַך(, „רײן װי אַ טעלער“, נאָר גלאַט, דער גלאַנץ פֿון גאָלד און דאָס קלינגען פֿון גאָלד און דאָס גאָלד אַלײן פֿאַראינטערעסירט אים אַזױ װײַט, אַז עס קלאַפּט אים דאָס האַרץ פֿאַר יענעם, ער קװעלט־אָן אינאײנעם מיט דעם, װאָס „נעמט אױס“, און העלפֿט מיט אַ זיפֿץ יענעם, װאָס האָט אײַנגעשטעלט און איז „אַרײַן װי קורח“.

ס'איז שװער צו זאָגן, װעלכעס שטײט בײַ אים העכער ― צי דאָס שפּיל, צי דאָס געלט? בײדע זאַכן אינאײנעם זײַנען בײַ אים װי צונױפֿגעפֿלאָכטן, אײַנגעפּלאָנטעט אײנס אינעם אַנדערן, ליב, אײַנגעבאַקן אין האַרצן, טײַערער פֿון אַלצדינג אױף דער װעלט, און נאָר אין די צװײ זאַכן ליגט זײַן נשמה, און נאָר אַרום די צװײ זאַכן דרײען זיך זײַנע מחשבֿות. װאָס עס זאָל זיך אים ניט חלומען ― חלומען זיך אים „פּאַסען“ )געװינס( אָדער „פּראָװאַלן“ )פֿאַרלוסט(, און נאָר קאָרטן און נאָר גאָלד זעט ער פֿאַר די אױגן. אַז ער דערזעט פֿאַר זיך געלט, איז די ערשטע מחשבֿה זײַנע: „װיפֿל קאָן מען מיט דעם מאַכן, װען גאָט העלפֿט, עס קומען אָן די רעכטע „פּאַסען“, דער דרײַצנטער, דרײַצנטער פּאַס?“ און ער הײבט אָן רײדן מיט גאָט, װערן אַ מאמין.

אַרקאַדי שװײצער איז, װי דאָס רובֿ קאָרטן־שפּילער, אַ גרױסער, גרױסער מאמין, און נישט נאָר אַ מאמין אַלײן, נאָר אַן אָבערגלײבער, גלײבט אין גוטע און שלעכטע חלומות, גײט נישט אין קלוב אַרײַן שפּילן מאָנטיק, נישט דעם דרײַצנטן, קערט זיך אום צוריק טאָמער באַגעגנט ער אַ גלח, און עס לױפֿט אים איבער דעם װעג אַ קאַץ, װײס ער געװיס, אַז יענע נאַכט מוז ער „באַגראָבן װערן“; האָט מורא פֿאַר אַ גוט אױג ערגער װי אַ ייִדענע, טאָמער געװינט ער, זאָגט ער, אַז ער האָט פֿאַרשפּילט, און בײט נישט קײן געלט יענעם בשעת שפּילן, און װעט אײַך נישט לײַען פֿונעם קאָן, איר זאָלט זיך פֿאַר אים אױסציִען! און כאָטש ער איז איצט „נישט בײַ געלט“ שױן פֿון אַ צײַט און װײס נישט, פֿון װאַנען קאָן ער האָבן געלט, דאָך גלײבט ער, װי אַן ערלעכער ייִד גלײבט אין משיחן, אַז דער „גאָט פֿון קאָרטן“ קאָן נאָך מאַכן אַזױ, אַז אַרקאַדי שװײצער זאָל נאָך האָבן געלט, און גרױס געלט! דער עיקר איז ― דער ערשטער כּף־הא'ער מיט די ערשטע שײנע פּאַסען, װעט שױן נאָכדעם גײן, אם ירצה השם, װי אַ מיזמור!

דער ערשטער געדאַנק זײַנער איז געװען נאָכדעם, אַז ער האָט זיך אַביסל באַרויִקט פֿון די דרײַ מיליאָן: אפֿשר איז דאָס אַ באַשערטע זאַך פֿון גאָט, װאָס ער האָט זיך דאָ באַזעצט מיט דעם דאָזיקן בראָנזענטאָלער? װאָרעם װאָס האָט ער עפּעס גראָד אָנגעטראָפֿן אַהערצו און נישט ערגעץ אַנדערש? אפֿשר הײבן זיך אָן פֿון דער מינוט „זײַנע זיבן יאָר“? בײַ אָט אַזאַ מין סומע פֿון דרײַ מיליאָן ― װי װעט אים נישט אַראָפּפֿאַלן כאָטש עטלעכע טױזנטער, איך זאָג שױן נישט קײן צענער הונדערטער טױזנטער! און אַרקאַדי הײבט־אָן זיך אונטערשמירן צום בעל־הבית שױן גאָר מיט אַן אַנדער ניגון:

― זאָג־זשע מיר, מײַן ליבער רב משה, ― אַזױ, דאַכט זיך, רופֿט מען אײַך, האַ? ― אַ שטײגער, כּדומה־למשל, װען איר טרעפֿט צו מיר פֿריִער מיט אַ קלײן שטיקל צײַט, בשעת מיר איז, ניט הײַנט געדאַכט, געװען געראַם אין קאָפּ, ענג אין קעשענע און דאָס קערבל איז געװען אַ ממזר, ― סטײַטש, נעם איך דאָך אַרױס די האַרטע הונדערטערס בשׂימחה רבה ואָמרו כּולם און זאָג: זה כּפּרתי, זה חליפֿתי, זה הטױזנטער ילך לחײם אַרוכים טובֿים ולשלום, װאָרעם אַרקאַדי שװײצער פֿאַרשטײט מיט גאָטס הילף אַן עסק, דער מוח איז אים ניט אױסגעטריקנט. עלעהײ, ס'איז אַ קאָרט און איך שטעל אױף איר. װאָס, אפֿשר ניט אַזױ, רב משה?

― געװיס אַזױ! ― כאַפּט זיך אַרױס דער מחבר טשײַדעלע פֿאַרן בעל־הבית און כאַפּט אָבער באַלד אַ מיאוסן פּסק פֿון אַרקאַדין, ער זאָל זיך נישט מישן װוּ מע דאַרף ניט. מערקװירדיק! אױף װיפֿל בראָנזענטאָלער האָט בײַ אַרקאַדין אין די אױגן געװוּנען, אױף אַזױ פֿיל, אָדער נאָך מער, האָט בײַ אים דער מחבר פֿאַרלאָרן, און אַרקאַדי האָט זיך נישט געקאָנט אײַנהאַלטן און האָט אים אָפּגעגאָסן מיט אַ גאַנצער פּאָמעניצע:

― סקאָצל קומט, מײַן ליבער דײַטש, בעל־מחבר פֿון דער חלירע, שוטה בן פּיקהאָלץ, איר זײַט אױך דאָ? און איך האָב געמײנט, אַז איר האַלט שױן העט־װײַט אין זיסן שלאָף, און עס חלומען זיך אײַך מכשפֿות מיט װילדע ציגן, פּיפּערנאָטערס, וכדומה אַזעלכע ענינים, װאָס איר באַשרײַבט זײ דאָרטן אין אײַערע ביכלעך.

דאָס קלײנע מחברל האָט נעבעך געמוזט, װי אַ טשערעפּאַכעלע, אַרײַנציִען אין זיך דאָס קעפּל און װערן נאָך קלענער, װי ער איז, און אָפּשװײַגן דעם דאָזיקן גראָבן נפֿש, װאָס קאָן מאַכן יעדן מיט דער בלאָטע. „אַן עם־האַרץ בלײַבט אַן עם־האַרץ ― לאָז מײַנס איבערגײן“… ― קלערט ער זיך, און אַרקאַדי לאַשטשעט זיך װידער צום בעל־הבית, װי אַ קעצעלע.

― אַ פּנים, רב משה, איר זײַט אַזאַ ייִד, װאָס קאַטאָרי איר האָט פֿײַנט יענעם אָנצומוטן, זיך צוזעצן, װי אַנדערע זעצן זיך צו, דעקוטשען יענעם אַזױ לאַנג, ביז יענער מוז זאָגן „באָם!“ איך אױף אײַער אָרט װאָלט שױן לאַנג אָנגעשפּאַרט מיט אַזאַ גליקלעך געשעפֿט, װײסט איר װוּ? אַ קלײניקײט ― אַ פּראָצעס פֿון נײַן און נײַנציק מיליאָן! אַ װערטל אױסצורײדן ― נײַן־און־נײַנציק מיליאָן!

― נײַן־און־נײַנציק מיליאָן! ― העלפֿט אים אונטער דער מחבר, און אַרקאַדי פֿאַלט־אָן אױף אים װידער אַ מאָל און מאַכט אים מיט דער בלאָטע:

― דײַטש, איר רעדט אױך פֿון מיליאָנען? אַנו, שװערט מיר אױף אײַערע הײליקע נאמנות, מײַן טײַער שפּילפֿײגעלע פֿון דער חלירע, אַז איר האָט אַמאָל אױף אײַער לעבן געזען מיט אײַערע אײגענע אױגן אַ הונדערטער אַ גאַנצן, װעל איך אײַך צאָלן קנס װיפֿל „זײ“ װעלן הײסן!

און אַרקאַדי װײַזט אָן מיט דער האַנט אױפֿן בעל־הבית, אָנגעבױגן דאָס קעפּל אױף אַ זײַט און צוגעמאַכט אײן אױגל.

― מײנט איר דאָך, אַז איר האָט געטראָפֿן? ― האַקט אים אָפּ דער בעל־הבית. ― זאָג איך אײַך, אַז איר האָט, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, אַ גרױסן טעות! טשײַדעלע האָט, װי איר קוקט אים אָן, אַ סך הונדערטערס! אַ גאַנץ פֿאַרמעגן! טשײַדעלע, זאָלט איר װיסן, איז אַ ייִד אַן עושר, אַ גבֿיר!

דאָס װאָרט „גבֿיר“ האָט בראָנזענטאָלער אָפּגעהאַקט, װי מיט אַ האַקמעסער, און דער עפֿעקט דערפֿון איז געװען אַזױ גרױס, אַז אַרקאַדי שװײצער האָט זיך מיט אַ מאָל אױסגעגלײַכט, אַרױסגעכאַפּט די ציגאַר פֿון די צײן און געקוקט פֿונעם מחבר אױפֿן בעל־הבית און פֿונעם בעל־הבית אױפֿן מחבר און געפּינטלט מיט די אױגן, װי אײנער רעדט: „װאָס טוט זיך עס מיט מיר?“

מחמת אונדזער מחבר טשײַדעלע איז, װי דער לעזער האָט שױן באַמערקט, אַ שטיל מענטשל, װאָס האָט פֿײַנט, װי אַנדערע, באַרימען זיך, דערצײלן גוזמות, מאַכן פֿון זיך אַ גאַנצן װעזן, דערפֿאַר האָט געמוזט רײדן פֿאַר אים בראָנזענטאָלער דער בעל־הבית, דערצײלן פֿאַרן דריטן שכן רובֿ גדלו ורובֿ עשרו, און טשײַדעלע האָט נאָר אַלע מאָל אַרײַנגעװאָרפֿן אַ װאָרט מן־הצד, נישט געקוקט בשעת־מעשׂה אױף קײנעם, נאָר אָדער אַראָפּ צו זיך אױף די שפּיץ פֿיסלעך, אָדער אַרױף אַהין ערגעץ אין דער הײך, צװישן דער װאַנט און צװישן דער סטעליע, װוּ עס האָט זיך באַזעצט אַ שפּין, אױסגעבױט אַ קונציקע קײַלעכיקע דירה, בריהש געבליבן הענגען מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פֿיס אַרױף און אַרױסגעקוקט, גאָט זאָל צושיקן עפּעס פּרנסה…

― אונדזער טשײַדעלע ― אַזױ זאָגט בראָנזענטאָלער און קאַטשעט אַ פּאַפּיראָס ― איז אַ מענטש, װאָס קאַטאָרי גאָט האָט אים געבענטשט מיט אַזאַ פֿאַרמעגן, װאָס האָט קײן מורא נישט פֿאַר קײן פֿײַער און נישט פֿאַר קײן װאַסער, פֿאַר פֿאַרלירן אָדער פֿאַר אַװעקגנבֿענען; אים קאָן קײנער נישט קאָנקורירן, איבערשלאָגן, צונעמען; זײַן סחורה איז תּמיד געלט און זײַן געלט איז שטענדיק מיט אים!

אַרקאַדי שװײצער קאָן זיך נישט אײַנהאַלטן און טוט אַ פֿרעג:

― װאָס־זשע איז בײַ אים פֿאַר אַ מין סחורה: דימענטן? בריליאַנטן?

― נאָך טײַערער פֿון בריליאַנטן! ― זאָגט בראָנזענטאָלער, און טשײַדעלע לאָזט אַראָפּ די אױגן. ― װאָרעם װאָס איז דען, אײגנטלעך, בריליאַנטן? בריליאַנטן איז דאָך נישט מער װי שטײנער, אַ צירונג, אַ מאָדע אַזעלכע; לאָז דאָס װערן אױס מאָדע ― מעגט איר דאָך נעמען אײַערע בריליאַנטן און אַרױסװאַרפֿן זײ אױף אַ רײן אָרט. דאָס אָבער, װאָס אונדזער טשײַדעלע פֿאַרמאָגט, איז אַזאַ סחורה, װאָס װעט קײנמאָל נישט אַרױס פֿון דער מאָדע, און כּל־זמן די װעלט איז װעלט, װעלן זיך מענטשן אָן דעם נישט באַגײן.

― אָהאָ! ― מאַכט אַרקאַדי. ― אַ ייִדישע נשמה קאָן מען נישט שאַצן, װי מײַן באָבע עליה־השלום האָט אַמאָל געזאָגט, אַז זי האָט געזוכט אַ פֿאַרפֿאַלענעם זעקסער און אױסגעטרײסלט אים בײַ מיר אין קעשענע…

און אין האַרצן טראַכט זיך אַרקאַדי: „דאַכט זיך, אַזאַ פּימפּערל? גיכער געריכט זיך אױף אים אַ מפּלה!“… נאָר דער בעל־הבית שטױסט זיך, װאָס ער מײנט, און רעדט װײַטער:

― פֿאַרשטײט איר מיך, אונדזער טשײַדעלע האָט גאָט געשענקט אַ מתּנה, װאָס ניט איטלעכער פֿאַרמאָגט דאָס, דהײַנו: אַלץ װאָס ער זעט מיט די אױגן…

― נעמט ער מיט די הענט? ― כאַפּט אונטער שװײצער. ― פּונקט װי מײַן פֿעטער לײביש; איך האָב געהאַט אַ פֿעטער לײביש, האָט ער אױך געהאַט אַזאַ טבֿע…

― װילט איר האָרכן, איז גוט; אַניט ― גײט אײַך מיט אײַער פֿעטער לײביש װוּהין איך װײס! ― מאַכט צו אים דער בעל־הבית.

שװײצער בלײַבט זיצן װי אַ סטאַטיק, און בראָנזענטאָלער רעדט װײַטער:

― איז אַלץ, װאָס ער זעט מיט די אױגן, באַשרײַבט ער מיט די הענט; און הענט האָט אים גאָט געגעבן גאָלדענע; ער, אַז ער זעצט זיך אַװעק שרײַבן, קאָן ער אײַך שרײַבן און שרײַבן אָן אַן אױסלאָז און אָן אַן אױפֿהער; סע שרײַבט זיך בײַ אים אַזױ לאַנג, ביז עס גײט אױס מאַטעריאַל, איך מײן טינט און פּאַפּיר.

― ער דאַרף זײַן אַ װילדער בעל־הוצאה אױף די צװײ מינים? ― װאַרפֿט אַרײַן אַרקאַדי.

― װאָס פֿאַר אַ װערדע האָט דאָס אָבער קעגן דעם, װאָס ער ברענגט אַרױס דערפֿון! מיט אײן פֿלעשל טינט קאָן אײַך טשײַדעלע אָנשרײַבן אַ בוך פֿון טױזנט בלעטלעך.

― און פֿאַר נױט ― זעצט־צו אַרקאַדי ― גיסט מען אונטער װאַסער, װי די װײַנשענקערס טוען, אַז עס קומט צו די אַנדערע טעג יום־טובֿ און דער װײַן הײבט אָן צו טאָגן, און עס װילט זיך ניט אַרױסלאָזן קײן פּדיון…

― טאָמער װאָלט איר פֿאַרשטעקט דעם צאַפּן? ― מאַכט צו אים בראָנזענטאָלער און דערצײלט װײַטער: ― בקיצור, אונדזער טשײַדעלע איז אַ גאָלדשפּינער, ס'איז בײַ אים אַ קװאַל, װאָס לאָזט זיך קײנמאָל ניט אױס. זעט איר אָן דאָרטן אונטערן בעט אַ קעסטל? איז דאָס פֿול װי אַן אױג, אָנגעפּאַקט מיט ספֿרים שױן אָנגעשריבענע, און נאָך װאָסערע ספֿרים! אַנטיקן־שבאַנטיקן! ער האָט זײ מיר כּמעט אַלע איבערגעלײענט. די ספֿרים, װען מע דרוקט זײ אָפּ און מע לאָזט זײ אַרױס אױף דער װעלט, פֿאַרצוקערט מען זײ! דער גאַנצער חסרון איז, װאָס ס'איז ניטאָ מיט װאָס צו דרוקן זײ!

― ניטאָ קײן פֿאָדעם, הײסט עס? ― שטעלט אַרײַן אַרקאַדי שװײצער. ― ס'איז בײַ אײַך, הײסט דאָס, אַ „געלט־מאַנגל“, װי דער דײַטש זאָגט, פּונקט דאָס זעלבע חלאַת, װאָס בײַ מיר: „בײַטל־פֿיבער“ רופֿט מען דאָס בלשון־הדאָקטאָריע. װיפֿל באַדאַרף מען דערױף, למשל, געלט?

― װאָס איז די נפֿקא־מינה, ― זאָגט בראָנזענטאָלער ― אַז ס'איז ניטאָ? און דערצו איז טשײַדעלע, װי איר קוקט אים אָן, אַ מאָדנע מענטשל, גאָר נישט דאָס, װאָס אַנדערע מחברים; אַנדערע מחברים גײען אַרום מאַכן געלט…

― בעטלען? ― כאַפּט זיך אױף דער מחבר. ― גיכער שטאַרבן! ― און די אױגן צינדן זיך אָן בײַ אים, און די בעקלעך װערן אים רױט, װי דער רױטער שניפּס, װאָס ער טראָגט אױפֿן װײַסן פּאַפּירענעם קאָלנער. און דער בעל־הבית װײַזט־אָן אױף אים מיט דער האַנט, װי אַ געטרײַער פֿאָטער אױף זײַן אײַנגעשפּאַרט קינד.

― אַ גדלן ― מאַכט בראָנזענטאָלער, ― אַ גדלן און אַן עקשן! װיפֿל איך טענה ניט מיט אים, איז דאָס װי אַן אַרבעס אין װאַנט. איך טענה מיט אים: לאָמיר דערװײַל אַרױסלאָזן אײן ביכל, און נאָכדעם װעלן מיר שױן זען װאָס מיר האָבן צו טאָן. דערױף איז גענוג דערװײַל די ערשטע עטלעכע הונדערט קערבלעך.

― סך־הכּל? ― מאַכט אַרקאַדי. ― װאָס פֿאַר אַ ראָלע שפּילט אַזאַ קלײנע סומע בײַ אַזעלכע קאַפּיטאַליסטן, װי איר, כלעבן, ובפֿרט נאָך אױף אַזאַ גאָלדן געשעפֿט, װי ביכער?

― לאַכט איר דאָך? ― זאָגט צו אים בראָנזענטאָלער מיט פֿאַרדראָס. ― װעל איך אײַך װײַזן, אַז איר זײַט, מחילה, אַ גרױסע בהמה און איר הײבט ניט אָן צו פֿאַרשטײן פֿון דאַנען אַהין. איר האָט נאָר אַ מױל און סע רעדט, און װײַטער איר זאָלט פֿאַרשטײן אַן עסק, אַרומנעמען אַ זאַך ― דאָס ניט! אָט װעל איך אײַך מאַכן אַ פּראָסטן חשבון. זאָגט מיר, װאָס איך װעל אײַך פֿרעגן, פּאַני שװײצער, אַז איר זײַט יאָ אַזאַ חכם: װיפֿל, רעכנט איר, געפֿינען זיך, אַ שטײגער, ייִדן?

― װוּ? דאָ, אין יעהופּעץ? ― פֿרעגט אַרקאַדי ― עס װענדט זיך װאָסערע ייִדן; אױב סװאָלעטשעסсволочей: ממזרים מיט פּאַרכעס ― איז, קײן עין־הרע, אַ סך…

― נײן, ― ענטפֿערט אים בראָנזענטאָלער, ― נישט דאָס מײן איך! איך מײן אַלע ייִדן אַרום און אַרום?

― אומעטום ― העלפֿט אים אונטער טשײַדעלע ― אױף דער גאַנצער װעלט.

― אױף דער גאַנצער װעלט? ― מאַכט שװײצער און פֿאַרקאַטשעט דעם שטערן. ― מע זאָגט, קײן עין־הרע, היפּשלעך, אַזױ פֿיל מכּות אַלע אַנטיסעמיטן אינאײנעם.

― װיפֿל זאָלן מיר רעכענען צװישן זײ אַזעלכע, װאָס לײענען ביכער? ― פֿרעגט בראָנזענטאָלער.

― װאָס לײענען ביכער װײס איך נישט, ― מאַכט אַרקאַדי ― נאָר אַזעלכע, װאָס שפּילן אין קאָרטן, זײַנען געװיס מער; דאָס בין איך אײַך ערבֿ.

― לאָז זײַן אַזױ! ― לאָזט אים צו דער בעל־הבית. ― װעלן מיר רעכענען, אַז פֿון עטלעכע מיליאָן איז פֿאַראַן נאָר צװײ מיליאָן ייִדן, װאָס לײענען ביכער. פֿון זײ װעלן מיר אַראָפּרעכענען אַ מיליאָן, װאָס קאָנען נישט אױסגעבן קײן קערבל אױף אַ ביכל, אָדער זײ װילן נישט קױפֿן קײן ביכער. בלײַבט אונדז איבער אײן מיליאָן ייִדן, װאָס װילן יאָ אַמאָל לײענען אַ בוך. הײַנט לאָמיר רעכענען שױן אױף דעם פֿאַל, אַז צװײ ייִדן װעלן קױפֿן פֿאַר אײן קערבל אײן ביכל אױף צו לײענען.

― רעכנט אײן ביכל אױף דרײַען, ― פֿאַרריכט אים דער מחבר אַלײן.

― אַן עק! ― זאָגט דער בעל־הבית.― לאָז זײַן אַ ביכל אױף פֿירן, אױף פֿינף אירע! װיפֿל־זשע האָט איר דעמאָלט? ניט קײן צװײ הונדערט טױזנט קאַרבן?

― פּונקט דאָס גרױסע געװינס, ― מאַכט אַרקאַדי, װאָס הײבט ערשט איצט אָן רעכט צעקײַען. ― אױ װײ, ס'איז דאָך עפּעס טאַקע גאָר נישקשהדיק פֿון אַ געשעפֿטל, װי איך בין אַ מענטש!

― װאָס זשע דען האָט איר געמײנט? ― מאַכט צו אים דער בעל־הבית, און דער מחבר װערט גרעבער װי לענגער ― הײַנט שטעלט אײַך פֿאָר, אַז איך װיל גאָר ניט רײַך װערן מיט אַ מאָל און איך שטעל אַװעק דעם מקח נאָר אַ האַלב קערבל פֿאַר אַ ביכל?

― אַ חצי פֿױגל איז בזיל־הזול, אַ מציאה פֿאַר אַ גנבֿ! ― מאַכט אַרקאַדי, װי אַ מענטש, װאָס איז אַ מבֿין אױף די זאַכן.

― דאָס האָט איר פֿאַרן ערשטן ביכל, ― ציט דער בעל־הבית דעם חשבון נאָך װײַטער, ― הײַנט װאָס װעט איר זאָגן, מײַן ליבער הער שװײצער, אַז אַזעלכע ביכער זײַנען פֿאַראַן בײַ אונדזער טשײַדעלע אַ שטיקלעך דרײַסיק?

― אָהאָ! קײן עין־הרע ניט! ― מאַכט אַרקאַדי און שפּרינגט אַראָפּ פֿונעם בעטל. ― דאָס שמעקט דאָך שױן גאָר מיט מיליאָנען, װי איך בין אַ מענטש!

― װאָס זשע דען האָט איר געמײנט? ― זאָגט בראָנזענטאָלער, און טשײַדעלע װערט צעשמאָלצן פֿאַר תּענוג. ― לאָמיר נאָר דערטאַפּן די ערשטע עטלעכע הונדערטער, אַזױ לאָזן מיר אַרױס תּיכּף־ומיד דאָס ערשטע ביכל, לײזן מיר אָפּ אַ מאה אלף, לײגן מיר דאָס אַרײַן טיף אין קעשענע און נעמען זיך צו די איבעריקע ביכער, אײנציקװײַז; אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז מיר לאָזן אַרױס אַלע דרײַסיק שטיק, פֿאַרשטײט איר דאָך שױן, װאָס פֿאַר אַ פּנים מיר באַקומען דעמאָלט אין דער װעלט?! איך בין אײַך שױן מוחל דאָס געלט ― איך רײד פֿונעם כּבֿוד, װאָס טשײַדעלע װעט דעמאָלט האָבן, אַז זײַנע ביכער װעלן פֿאַרפֿלײצן די גאַנצע װעלט! איר מעגט פֿון מיר לאַכן, הערט איר, זאָגן, אַז איך בין אַן אַלטער נאַר, ― איך בין אים באמת מקנא, דאָס הײסט, פֿאַרגינען פֿאַרגין איך אים מיטן גאַנצן האַרצן, נאָר מקנא בין איך אים אַװדאי זײער גוט. אַ קלײניקײט ― אַזאַ כּבֿוד! אַזאַ נאָמען!

בײַ אַרקאַדי שװײצער האָט זיך פֿאַרדרײט דער קאָפּ ניט אַזױ נאָך פֿונעם כּבֿוד מיטן נאָמען, װי פֿון די מיליאָנען, װאָס שטײט־פֿאָר טשײַדעלע זאָל דאָ פֿאַרדינען. און דער מחבר איז מיט אַ מאָל אױסגעװאַקסן בײַ אים אין די אױגן, געװאָרן שענער גאָר אױפֿן אױסזיכט און גרעסער אױף דער װוּקס. עס האָט זיך אים געדאַכט, אַז טשײַדעלע האָט טאַקע אַ פּנים פֿון אַ… אַ… עפּעס נישט קײן געװײנלעכער פּאַרשױן. עפּעס די האָר מיט די קלײנע הענטלעך עפּעס… כלעבן, ער האָט שױן לאַנג אַרױסגעזען, כּמעט פֿון דער ערשטער מינוט, אַז דאָס איז אַ מענטשל ניט װי אַלע מענטשן… און אונדזער אַרקאַדי שװײצער האָט זיך נישט געקאָנט אײַנהאַלטן און איז צוגעגאַנגען צום מחבר און האָט אים אָנגענומען בײַ אײנע פֿון זײַנע קלײנע הענטלעך מיט די דינע פֿינגערלעך און האָט אים אָפּגעגעבן אַ שײנעם אַ ברײטן מזל־טובֿ, אים געװינטשעװעט, ער זאָל דערלעבן װאָס גיכער אַרױסלאָזן אַלע זײַנע באַרימטע ביכער, װאָס װעדליק ער, אַרקאַדי שװײצער, זעט אַרױס, באַדאַרף דאָרטן שטעקן עפּעס אַזעלכעס, אַזעלכס, װאָס ער קאָן עס מיט קײן װערטער נישט אַרױסגעבן. און פּלוצעם האָט ער זיך געגעבן אַ פּאַטש אין שטערן, אַ ביסל פֿאַרטראַכט זיך און אַ זאָג געטאָן:

― שאַט, װײסט איר גאָר װאָס? ס'איז דאָ אַ פּלאַן בײַ מיר! אַ טײַערער פּלאַן! אַ גאָלדענער פּלאַן! אַזאַ יאָר אױף מיר!

בײדע צװײ, דער בעל־הבית און דער מחבר, האָבן אױפֿגעשטעלט מױל און אױערן, האָרכן װאָס פֿאַר אַ פּלאַן האָט פֿאַר זײ דער נײַער שכן? און אַרקאַדי שװײצער האָט זיך געװענדט צו זײ בזה־הלשון:

― הערט זשע אױס, מײַנע ליבע ייִדן, װאָס איך װעל אײַך זאָגן; נאָר בעטן װעל איך אײַך, אַז קײן פֿאַראיבל זאָל ניט זײַן און איר זאָלט נישט האָבן קײן טבֿע פֿון בלאָזן זיך. מען איז דאָך הײמישע מענטשן. מיר אַלע דרײַ זײַנען, ברוך־השם, גלײַכע נגידים, אַחוץ אונדזער שאָדן אױף אַלע אַנטיסעמיטן געזאָגט געװאָרן! טאָמער װאָלט געװען אַ סבֿרה, למשל, מיר זאָלן שליסן צװישן זיך אַ מין… אַ מין געזעלשאַפֿט, אַ שותּפֿות?

― אַ שותּפֿות? אױף װאָס אַ שותּפֿות? אױפֿן דלות? נאָל־שמאָל־עט־קאָמפּאַניע? ― פֿרעגן בײדע מיט אַ מאָל, דער בעל־הבית מיטן מחבר, און אַרקאַדי פֿאַלט בײַ זיך נישט אַראָפּ און צעקײַט זײ די װערטער, בכדי זײ זאָלן פֿאַרשטײן װאָס ער מײנט:

― איך מײן דאָס גאַנץ ערנסט. איך װיל, פֿאַרשטײט איר מיך, מיר זאָלן זיך געבן דאָ אײנס דאָס אַנדערע דאָס הײליקע װאָרט, אַ תּקיעת־כּף, אַזױ װי קײנער װײס ניט װעמענס מאָרגן עס איז, צי איך מיט מײַנע דרײַצן פּאַסען אין קלוב, צי איר מיט אײַער כּפֿול־שמונהדיקן פּריץ דעמבאָ־דאָמבע־דעמביצקי אין אַמעריקע, צי זײ, דער מחבר הײסט דאָס, מיט זײערע ביכלעך? ― איז אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל: װער פֿון אונדז עס זאָל פֿריִער נישט אױפֿגעריכט װערן, באַדאַרף עס זײַן יחדיו. איר פֿאַרשטײט? מע זאָל זיך טײלן גלײַך, און אַלצדינג זאָל זײַן אינאײנעם, יחדיו, אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל יחדיו!

בשעת־מעשׂה האָט אַרקאַדי שװײצער אױפֿגעהױבן די רעכטע האַנט אין דער הײך, דעם קאָפּ אָנגעבױגן אױף אַ זײַט, און דער בעל־הבית מיטן מחבר זײַנען געזעסן אַ פּאָר מינוט פֿאַרטומלט, געקוקט אײנס אױף דאָס אַנדערע און געשװיגן. דער פּלאַן איז געװען אַזױ אומגעריכט און דער טאָן אַזױ ערנסט, אַז בראָנזענטאָלער איז אױפֿגעשטאַנען דער ערשטער פֿונעם טיש, צוגעגאַנגען צום נײַעם שכן, אױסגעצױגן אים די לאַנגע דאַרע האָריקע האַנט און אַרױסגעלאָזט הױך אױף אַ קול: „יחדיו!“ און אױף אים קוקנדיק, האָט זיך אױך דאָס מחברל אַראָפּגעכאַפּט פֿונעם בעטל, אױסגעצױגן בײדע שכנים זײַן קלײן הענטל און אױסגעקװיטשעט אױף זײַן דינער שטימע: „יחדיו!“ און אַלע דרײַ שכנים האָבן זיך פֿרײַנטלעך געקוקט אײנס דאָס אַנדערע אין די אױגן אַרײַן, עטלעכע מאָל גוט־גוט געקװעטשט זיך בײַ די הענט און איבערגעחזרט נאָך עטלעכע מאָל דאָס ליבע זיסע װאָרט „יחדיו!“ און פּלוצעם האָט זיך דער מחבר אַ װאָרף געטאָן צום קעסטל װאָס אונטערן בעט, אַרױסגעכאַפּט פֿון דאָרטן אַ בױגן פּאַפּיר, געבראַכט צו טראָגן אַ טינט און פּען, אָנגעשריבן אין דער ברײט פֿונעם בױגן פּאַפּיר מיט גרױסע געכּתיבֿהטע אותיות:

און אַ זאָג געטאָן צו די שכנים מיט אַ פֿאַרפֿלאַמט פּנימל:

― חתמעט זיך, זײַט־מוחל, אױפֿן דאָזיקן פּאַפּיר. דאָס איז אונדזער קאָנטראַקט.

― װאָס באַדײַטן די דאָזיקע אותיות? ― פֿרעגן בײַ אים די איבעריקע צװײ שכנים שטאַרק פֿאַרװוּנדערט.

― די דאָזיקע אותיות ― זאָגט טשײַדעלע ― באַדײַטן: אמת, ברכה, גנבֿה, דלות. דאָס הײסט, דער פּשט איז אַזױ: אַז מיר װעלן גײן מיטן אמת, װעט זײַן ברכה , און אַז מיר װעלן גײן מיט גנבֿה , װעלן מיר האָבן דלות… פֿאַרשטײט איר שױן? הײַנט לײגט זיך, זײַט מוחל, מיט די חתימות!

דעם מחברס אײַנפֿאַל איז אַזױ געפֿעלן געװאָרן, אַז דער בעל־הבית האָט אים אונטערגעטראָגן אַ פּאַפּיראָס מיט אַזאַ מינע, גלײַך װי מע טראָגט אונטער אַ ליב קינד אַ צוקער־לעקעכל אָדער אַ קאָנפֿעקטל, און אַרקאַדי האָט זיך ניט געקאָנט אײַנהאַלטן און האָט אים דערלאַנגט אַ רעכטן זעץ אין פּלײצע.

― בראַװאָ! װוּ תּורה דאָרט איז חכמה! אַזױ פֿלעגט זאָגן דער זײדע מײַנער, דער „שומר־בגדים“ אַלײן, בשעת מנשהקע דער רופֿא פֿלעגט פֿרײַטיק אין באָד אַ גאָל טאָן אַ ייִדן דעם קאָפּ, אַװעקװאַרפֿן אין מיטן און גײן צום אַנדערן ייִדן.

און ס'איז געבליבן, אַז דער שותּפֿות זאָל הײסן „א' ב' ג' ד' עט קאָמפּאַניע“…

נאָכדעם האָט זיך אָנגעהױבן בײַ די נײַע שותּפֿים די צערעמאָניע פֿון אונטערשרײַבן זיך. פֿריִער פֿון אַלע, געװײנלעך, האָט זיך געחתמעט דער בעל־הבית, משה בראָנזענטאָלער, אַנידערגעזעצט אַ פֿײַנע בעל־הבתּישע חתימה מיט אַ פּאָר קװעטשלעך און מיט אַ בעל־הבתּיש דרײדל. נאָך אים האָט זיך באַדאַרפֿט אונטערשרײַבן אַרקאַדי שװײצער, האָט ער געזאָגט, אַז כּל־ימיו האָט ער ליב זיך חתמענען צום לעצט, לכן זאָל זיך טשײַדעלע מוחל זײַן חתמענען פֿריִער. און אַז דער מחבר אַלײן האָט זיך שױן צעשריבן פֿײַנטשיק מיט אַ היפּש דרײדל און מיט אַ שײנעם צוק, װי עס פּאַסט פֿאַר אַ שרײַבער, און ס'איז געקומען צו אַרקאַדין, האָט ער גענומען די פּען צװישן די פֿינגער, װי מע נעמט אַ פּראָפּנציִער אױף אַרױסצושלעפּן אַ קאָריק פֿון אַ פֿלעשל, און האָט אָנגעדראַפּעט פּאַװאָלינקע אױפֿן פּאַפּיר עטלעכע פּאַסיקלעך מיט אַ צװײ־דרײַ רעדעלעך, און אױסגעלאָזט מיט אַ קלעק; ― די דאָזיקע חתימה האָט געקאָנט מאַכן װאָס איר װילט אין דער װעלט, נאָר ניט „אַרקאַדי שװײצער“. און בשעת־מעשׂה האָט אַרקאַדי רעכט געשװיצט און געזאָגט, אַז מחמת ער האָט ייִנגלװײַז זײער אַ סך געשריבן, האָט דאָס אים שטאַרק געשאַרט צו דער ראיה, האָבן אים די דאָקטױרים אָנגעזאָגט, ער זאָל זיך היטן פֿון אַ פּען, װי אין אױג אַ שטאָך, נאָר הלװאַי, זאָגט ער, װאָלט ער געהאַט דאָס געלט ― װאָס ער װאָלט נאָך געקאָנט פֿונדעסטװעגן אױפֿן ניכטערן האַרצן אָנשרײַבן מיט הױלע ציפֿערן אַלײן!

און די דרײַ שכנים, װאָס האָבן געשלאָסן שותּפֿות, האָבן זיך שפּעט, מיטן טאָגלעכן שײַן, אָפּגעזעגנט, זיך געװינטשעװעט אַ גוטע נאַכט מיט זיסע חלומות, זיך אױסגעטאָן און געלײגט שלאָפֿן, און גאָט װײס, אױב אױף דער גאַנצער װעלט זײַנען געװען אַזעלכע דרײַ צופֿרידענע מענטשן, װאָס זאָלן שלאָפֿן אַזױ זיס, אַזױ געשמאַק, און זאָלן זען אַזעלכע זיסע גילדענע חלומות, װי עס האָבן געזען אין דער דאָזיקער נאַכט, אינעם דאָזיקן שטאַרק־אָנגערײכערטן פֿינצטערן חדרל, כּמעט אונטערן דאַך, אונדזערע דרײַ פּאַרשױנען.

אַז איר װילט, װעל איך אײַך דערצײלן אַ שײנע מעשׂה, װי אַזױ איך האָב אױף זיך געהאַט אַמאָל אַ פּעקל, װאָס איך האָב עס אַלײן גענומען אױף זיך, און בין שיִער־שיִער ניט אומגליקלעך געװאָרן! און איר מײנט, איבער װאָס? נאָר איבער דעם, װאָס איך בין געװען אַ יונגערמאַן ניט קײן געניטער, ניט קײן איבערגעשפּיצטער, דאָס הײסט, עס קאָן זײַן, איך בין נאָך הײַנט אױך װײַט פֿון אַ חכם, װאָרעם איך זאָל זײַן אַ קלוגער, װאָלט איך דאָך, װי זאָגט איר, געהאַט געלט; אַז מע האָט געלט, איז מען דאָך אי קלוג, אי שײן, אי מע קאָן זינגען.

בין איך, הײסט דאָס, געװען אַ יונגערמאַן, געזעסן אױף קעסט בײַ שװער און שװיגער, געזעסן און געלערנט, אַביסל אַרײַנגעקוקט אין די ביכלעך בסוד, די שװער און שװיגער זאָלן ניט װיסן, ניט אַזױ דער שװער, װי די שװיגער. איך האָב, דאַרפֿט איר װיסן, אַ שװיגער אַ מאַנצביל, דאָס הײסט: אַ ייִדענע, װאָס גײט אין ספּאָדעק. פֿירט אַלײן אַלע געשעפֿטן, אַלײן געטאָן שידוכים, אַלײן געקליבן חתנים פֿאַר די טעכטער. און אױך מיך האָט זי אַלײן אױסגעקליבן, אַלײן פֿאַרהערט, אַלײן געבראַכט צו פֿירן קײן זװאָהיל פֿון ראַדאָמישלי ― איך בין אַלײן אַ ראַדאָמישלער בין איך, מסתּמא האָט איר געהאָרכט ראַדאָמישלי, מע האָט דאָס ניט לאַנג באַשריבן אױפֿן בלאַט…

בין איך, הײסט דאָס, געזעסן אין זװאָהיל אױף קעסט, געקװעטשט דעם