אָרעמע און פֿרײלעכע: פֿינף און זיבעציק טױזנט

שלום עליכם (אַלע װערק)

פֿינף און זיבעציק טױזנט: אַ פּעקל

איר זאָגט „פּעקלעך?“… אַלץ הײסט בײַ אײַך „פּעקלעך“!… מיר דאַכט, אַז זינט גאָט האָט באַשאַפֿן די װעלט, און זינט ייִדן זײַנען אַ פֿאָלק, האָט מען נאָך פֿון אַזאַ „פּעקל“ נישט געהערט און נישט געזען אין חלום אַפֿילו! אױב איר האָט צײַט, רוקט זיך צו, זײַט מוחל, און הערט מיך אױס מיט קאָפּ, װעל איך אײַך דערצײלן פֿון אַלף ביז תּיו, מיט אַלע ברעקלעך און מיט אַלע פּיטשעװקעס, אַ מעשׂה מיט פֿינף און זיבעציק טױזנט. איך פֿיל, אַז ס'איז מיר ענג אָט־אַ־דאָ־אָ, סע קװעטשט מיך, סע ברענט אין מיר אַ פֿײַער, איך מוז, איך מוז דאָס אַרױסגעבן פֿון זיך!… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נאָר אײן זאַך װעל איך פֿון אײַך בעטן: אַז איך װעל זיך אָפּשטעלן, אָדער פֿאַרקריכן קײן בױבעריק, זאָלט איר מיר דערמאָנען װוּ איך האַלט, װאָרעם פֿון דער חתונה אָן, פֿון די פֿינף און זיבעציק טױזנט הײסט דאָס, האָט מיר אָנגעהױבן, ניט פֿאַר אײַך געדאַכט, זשומען אינעװײניק אין קאָפּ, און סע מאַכט זיך מיר הײַנט אָפֿט, אַז איך פֿאַרגעס װוּ איך האַלט… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… זאָגט נאָר, האָט איר נישט בײַ זיך קײן פֿינף און זיבעציק טױזנט… טפֿו! מײן איך אַ ציגאַר טיטון?

קורץ און גוט, װוּ האַלט איך? בײַ די פֿינף און זיבעציק טױזנט הײסט דאָס… הײַנטיקן ערשטן מײַ האָב איך, װי איר זעט מיך, געװוּנען די פֿינף און זיבעציק טױזנט. דאַכט זיך, אין פֿלוג, װאָס איז דאָ פֿאַראַן צו האָרכן? קאַרג מענטשן פֿאַראַן, װאָס געװינען געלט? למאַי אָט האָט אײנער אַ ניקאָלאַיעװער, זאָגט מען, אױסגענומען די רי″ש אַלפֿים200,000? צי אָט האָט אַן אַדעסער יונגערמאַנטשיק, אַ בוכהאַלטער פֿון אַ קאַנטאָר, געװוּנען פֿערציק טױזנט קאַרבן ― און שאַ, שטיל, פֿײַן, שײן, מהיכא־תּיתי… אמת, אױף די גרױסע געװינסן קוקט אַרױס די גאַנצע װעלט, הונדערט זעקס און דרײַסיק מיליאָן מענטשן זײַנען אונדז מקנא. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נאָר די מעשׂה איז, װאָס אַ געװינס צו אַ געװינס איז ניט גלײַך. די מעשׂה מיט דעם געװינס איז אַ מעשׂה־ניפֿלא, אַ געקײטלטע מעשׂה, אַ מעשׂה אױף אַ מעשׂה, און אַ מעשׂה־בתּוך־מעשׂה, און אַ מעשׂה איבער אַ מעשׂה. מע באַדאַרף זיך, הערט איר, גוט אונטערצוגאַרטלען, מע זאָל זי אױסהאָרכן ביזן סוף און פֿאַרשטײן, װאָס דאָ טוט זיך.

קודם כּל באַדאַרף איך מיך פֿאַר אײַך פֿאָרשטעלן, װער איך בין. איך װעל מיך פֿאַר אײַך ניט גײן באַרימען, אַז איך בין דער גרױסער למדן, מיטן גרױסן עושר, מיטן גרױסן פֿילאָזאָף. איך בין, װי איר זעט מיך, אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר ― אַ ייִד אַ בעל־הבית הײסט דאָס, מיט אַן אײגענער שטוב, מיט אַ שטיקל נאָמען און מיט אַ שטיק װערדע בײַ זיך אין שטעטל. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אמת, אַמאָל האָב איך געהאַט געלט, טאַקע גאָר אַ סך געלט, ― װאָס איז שײך צו זאָגן אַ סך? בראָדסקי האָט אַװדאי אַ סך מער; נאָר גאָרנישט, עטלעכע טױזנט קערבלעך האָב איך געהאַט, האָט זיך, װי זאָגט איר, גאָט אַרומגעקוקט אױף מיר, עס האָט זיך מיר פֿאַרגלוסט, פֿאַרשטײט איר מיך, מיט אַ מאָל רײַך װערן, האָב איך אַ האַנדל געטאָן אין די הונגעריקע גובערניעס מיט ברױט, און בין געבליבן, װי מע זאָגט, אָן אַ פֿירער. אַ שטיקל גליק כאָטש, װאָס נישט דערונטער. מײנט איר דאָך מן הסתּם, אַז װי באַלד איך האָב אָנגעװאָרן דאָס געלט, בין איך געװאָרן חלילה בײַ זיך געפֿאַלן? קענט איר מיך נישט! איך בין, פֿאַרשטײט איר, אַזאַ נפֿש, װאָס געלט שפּילט בײַ מיר אַזאַ ראָלע, װי װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? װי אָט דאָס אַש פֿונעם פּאַפּיראָס. לחלוטין גאָרנישט, אָבער טאַקע גאָלע גאָרנישט! װאָס איז שײך צו זאָגן גאָרנישט? געלט איז אַװדאי אַ גוטע זאַך, נאָר גײן זיך שלאָגן איבער דעם, מפֿקיר זײַן דאָס לעבן ― דאָס נישט. שלעכט איז נאָך, אַז ס'איז נישטאָ דאָס, װאָס מע באַדאַרף, אַז מע קאָן זיך נישט שטעלן װי סע געהער צו זײַן, אַז מע קאָן נישט געבן די נדבֿה מיט דעם נדר, װאָס איך װאָלט װעלן געבן. איר מעגט מיר זיכער גלײבן, אַז איך זע בשעת מע גײט־צו צו יענעם בעל־הבית און מע מאָנט בײַ אים אַ דרײַערל אױף דער שטאָט, און בײַ מיר נישט, עקט זיך מיר דאָס חיות. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? איך װעל גיכער כאַפּן אַ פּסק פֿונעם װײַב, פֿאַר װאָס ס'איז נישטאָ אױף שבת, אײדער אָפּזאָגן אַן אָרעמאַן, בשעת עס באָמבלט זיך נאָך אַ פֿערציקער אין בײַטעלע. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אָט אַזאַ מין משוגענער בין איך! האָט איר ניט בײַ זיך אַ פֿערציקער… טפֿו! מײן איך אַ שװעבעלע אױף צו פֿאַררײכערן?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? האָב איך אָנגעװאָרן די עטלעכע גילדן און בין געבליבן, הײסט דאָס, אָן אַ פֿערציקער. אַז איך האָב אָנגעװאָרן די עטלעכע גילדן און בין געבליבן אָן אַ פֿערציקער, רוף איך מיך אָן אײנמאָל אין אַ שײנעם פֿרימאָרגן צו מײַן װײַב: „הערסטו, צפּורה, װאָס איך װעל דיר זאָגן? מיר זײַנען רײן“. מאַכט זי צו מיר: „װאָס הײסט, מיר זײַנען רײן?“ זאָג איך: „מיר האָבן שױן נישט אַ פֿערציקער!“ איז דאָך עס אַ ייִדענע, הײבט זי דאָך אָן מסתּמא צו ליאַרעמען: „װײ איז מיר, װיסט איז מיר, פֿינצטער איז מיר, אַ שלאַק איז מיר, יעקבֿ־יוסיל, װאָס רעדסטו, װוּ איז דײַן געלט?“… „שאַ, שאַ, זאָג איך, װאָס פּילדערסטו אַזױ? װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז ס'איז מײַן געלט? ה′ נתן וה′ לקח, אָדער, װי זאָגט איר: נע בילאָ או מיקיטאַ הראָשי אי נע בודע!не бело у микита гроші і не буде: מיקיטאַ האָט ניט קײן געלט און ער װעט ניט האָבן װוּ שטײט דאָס, זאָג איך, געשריבן, אַז יעקבֿ־יוסיל באַדאַרף זיצן אין פֿיר דירות און האַלטן צװײ דינסטן און אַרױסגײן מיט דער שײנער שבתדיקער קאַפּאָטע? למאַי, זאָג איך, אָט זײַנען פֿאַראַן ייִדן, װאָס גײען־אױס פֿון הונגער, ― נו, אם־כּן, שטאַרבן זײ דען? אַז מע זאָל װעלן, זאָג איך, גײן מיט דעם גאַנג, למאַי דאָס, למאַי יענץ, װאָלט די װעלט קײן קיום נישט געהאַט“… און נאָך כּדומה אַזעלכע װערטער מיט משלים האָב איך איר געבראַכט, און זי, מײַן װײַב הײסט דאָס, האָט פֿאַרשטאַנען, אַז איך בין גערעכט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… דאָס באַדאַרפֿט איר װיסן, אַז איך האָב מײַן אײגנס אַ װײַב, װאָס איך באַדאַרף מיך מיט איר כּלל ניט שעמען ― זי פֿאַרשטײט אַן עסק; לאַנג טענהן באַדאַרף מען נישט. זי האָט באַלד אױפֿגעהערט צו פּילדערן און צו ליאַרעמען און האָט נאָך, אַדרבא, גענומען מיר אױסרײדן דאָס האַרץ, אַז מסתּמא איז דאָס אַ באַשערטע זאַך, אַז גאָט איז אַ פֿאָטער, ער װעט מסתּמא אױספֿירן… און טאַקע נישט־לאַנג געטראַכט, גענומען און פֿאַרדונגען די דירה אַ שכן, אַלײן זיך באַזעצט אין אײן שטיבל מיט אַ קיך, די דינסטן, מחילה, אָפּגעשאַפֿט, דאָס װײַב, זאָל מאַריך ימים זײַן, האָט פֿאַרקאַטשעט די אַרבל און זיך אַלײן אַװעקגעשטעלט בײַם אױװן און איך האָב מיך אַלײן אױפֿגערופֿן חמישי: „יעמוד רב יעקבֿ־יוסיל קבצן!“ זיך פֿאַרשריבן, װי זאָגט איר, פֿאַר אַן אָרעמאַן. װאָס איז שײך זאָגן אַן אָרעמאַן? פֿאַראַן, מאָלט אײַך, גרעסערע אָרעמע־לײַט פֿון מיר; פֿאָרט, װי זאָגט איר, אַ שטיקל נחלה, אַ שטוב, װאָס מע קאָן ציִען פֿון איר די פּרנסה. דער חסרון איז נאָר, װאָס ס'איז פֿיר װאָכן אין חודש. אין אַ חודש זאָל מער ניט זײַן װי צװײ װאָכן, װאָלט מען מיט דער הוצאה אפֿשר אױסגעקומען אַקוראַט; און אַזױ בלײַבן איבער צװײ װאָכן אױפֿן אַנדערן חודש, איז נישט גוט, װאָס זאָלט איר קלערן! נאָר גאָרנישט, װי זאָגט איר: מיט צרות װערט מען געװױנט. ס'איז גאָר נישטאָ קײן בעסערס און קײן רויִקערס, זאָג איך אײַך, װי אַן אָרעמאַן: מען איז פּטור, פֿאַרשטײט איר מיך, פֿון קאָפּדרײעניש, פֿון צאָלעניש, לײַעניש, באָרגעניש, לױפֿעניש, עולם־התּוהו! איז דאָך אָבער פֿאַראַן אַ גאָט אױף דער װעלט, זאָגט ער: „װאָס טױג דיר, יעקבֿ־יוסיל, לעבן באַרוט, אָן צרות? אַ בילעט האָסטו? נאַ דיר פֿינף און זיבעציק טױזנט און װער פֿאַרשװאַרצט!“… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… האָט איר נישט בײַ זיך קײן בילעט… טפֿו! מײן איך אַ פּאַפּיראָס טיטון?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? בײַם בילעט הײסט דאָס. אַ בילעט? אָט־אַזױ־אָ האָט זיך מסתּמא אַ ייִד אַ בילעט און נעמט אױס די פֿינף און זיבעציק טױזנט? װאַרט־צו אַ קאַפּעטשקע! ערשטנס, אױף װאָס האַלט אַ ייִד אַ בילעט? ער זאָל אים קאָנען פֿאַרזעצן און נעמען געלט. גײ זשע, דו שוטה, יעקבֿ־יוסיל, טראָג־אַרײַן דעם בילעט אין אַ באַנק און נעם געלט! איז דער תּירוץ: ראשית, איז נישטאָ בײַ אונדז אין שטעטל קײן בענק, והשנית, װאָס איז מיר די באַנק? אַ באַנק קאָן דען נישט אָנזעצן, אַז זי װיל?… די װעלט איז נישט הפֿקר, מע כאַפּט נישט פֿון די הענט, און װער דאַרף עס מײַן בילעט? איר פֿאַרשטײט, צי נײן? אַזױ האָב איך מיר בשעת מעשׂה געטראַכט, און אפֿשר האָב איך בשעת מעשׂה גאָר נישט געטראַכט, און האָב מיר מישבֿ געװען: איך האָב אַ שכן, װאָס זיצט בײַ מיר אין דער דירה טאַקע, אַ יונגערמאַן אַ בעל־הלװאה, זײער אַ פֿײַנער יונגערמאַן, אַ יונגערמאַן, װאָס קען שײן לערנען, אַ לײַטישער יונגערמאַן ― פֿאַר װאָס זאָל איך נישט אָפּלײגן דעם בילעט בײַ אים? לאָז ער מיר נאָר געבן אױף אים צװײ הונדערטער, װעל איך אַװדאי נעמען, ― פֿאַר װאָס זאָל איך נישט נעמען? בין איך אַרײַנגעגאַנגען צו מײַן שכן, בירנבױם הײסט ער, און רוף מיך אָן צו אים: „פּאַני בירנבױם, אפֿשר װעט איר מיר געבן צװײ הונדערט קערבלעך אױף מײַן בילעט?“ מאַכט ער: „איך װעל אײַך געבן צװײ הונדערט קערבלעך אױף אײַער בילעט“. זאָג איך: „װיפֿל װעט איר מיר רעכענען פּראָצענט?“ זאָגט ער: „װיפֿל זאָל איך אײַך רעכענען פּראָצענט?“ זאָג איך: „איך װײס, װיפֿל איר זאָלט מיר רעכענען פּראָצענט? רעכנט מיר באַנקאָװע פּראָצענט“. מאַכט ער: „איך װעל אײַך רעכענען באַנקאָװע פּראָצענט“… בקיצור, מיר האָבן זיך אױסגעגלײַכט מיטן פּראָצענט און איך האָב אים אַװעקגעגעבן דעם בילעט אױף פֿינף חדשים און האָב גענומען די צװײ הונדערט קערבלעך. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? גײ זשע, דו שוטה, יעקבֿ־יוסיל, און נעם־אַרױס בײַ אים אַ צעטל, אַז דו האָסט בײַ אים אַזאַ און אַזאַ בילעט פֿון אַזאַ און אַזאַ סעריע מיט אַזאַ און אַזאַ נומער! נײן. גײט ער, בירנבױם הײסט דאָס, און נעמט, אַדרבא, בײַ מיר אַרױס אַ צעטל, אַז איך האָב בײַ אים אַנטליִען אױף פֿינף חדשים צװײ הונדערט קאַרבן אױף אָט אַזאַ און אַזאַ בילעט, מיט אַזאַ און אַזאַ נומער, מיט אַזאַ און אַזאַ סעריע; און בײַם איך צאָל אים נישט אָפּ צום זמן די צװײ הונדערט קערבלעך, איז אַזאַ און אַזאַ בילעט מיט אַזאַ און אַזאַ נומער און מיט אַזאַ און אַזאַ סעריע זײַן בילעט, און איך האָב צו אים קײן טענות נישט… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? װאָס האָב איך מיר בשעת מעשׂה געקלערט? איך האָב מיר געקלערט: װאָס האָב איך דאָ מורא? ממה־נפֿשך, עס װעט קומען צום זמן און איך װעל אױסקױפֿן דעם בילעט, איז דאָך אַװדאי גוט; אלא נישט, װעל איך אים באַצאָלן די עיסקא, װאָס אים קומט, װעט ער מיר װאַרטן ― פֿאַר װאָס זאָל ער מיר ניט װאַרטן? װאָס אַרט דאָס אים, אַבי עיסקא! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?

כּך־הװה. ס'איז געקומען צום זמן, האָב איך דאָך מסתּמא דעם בילעט נישט אױסגעקױפֿט; ס'איז אַװעקגעגאַנגען די פֿינף חדשים מיט נאָך פֿינף חדשים, און אָט אַזױ פּאַװאָלינקע האָט זיך אַװעקגעצױגן צװײ יאָר מיט פֿינף חדשים; פּראָצענט, געװײנטלעך, צאָל איך אים, דאָס הײסט, אַמאָל געצאָלט און אַמאָל נישט געצאָלט, ― װאָס האָב איך מורא? ער װעט פֿאַרקױפֿן מײַן בילעט? ער װעט נישט פֿאַרקױפֿן מײַן בילעט! למאַי זאָל ער פֿאַרקױפֿן מײַן בילעט? אַזױ האָב איך מיר בשעת־מעשׂה געטראַכט, און אפֿשר האָב איך בשעת מעשׂה גאָר ניט געטראַכט… און די צײַט דערװײַל איז נישט גוט, קײן געשעפֿטן איז ניטאָ, װאָכן זײַנען אין חודש אַלע איבעריקע, מע מוטשעט זיך, װאָס זאָל מען טאָן? אַבי, װי זאָגט איר, יאָרן, קײן צרות איז מען נישט זשעדנע… ביז הײַנטיקן פֿאַר־פּסח…

הײַנטיקן פֿאַר־פּסח האָט מיר גאָט צוגעשיקט אַ געשעפֿטל: איך האָב געהאַנדלט עטלעכע װאַגאָן הירזש, ס'איז געװאָרן חשובֿ הירזש, האָב איך פֿאַרקױפֿט די הירזש און האָב דװקא פֿאַרדינט אױף די הירזש, דאַנקען גאָט, שײנע עטלעכע קערבלעך, און האָב געהאַט אַ פּסח, מעגט איר מיר גלײבן, אַז בראָדסקי ― בראָדסקי איז גאָרנישט אַקעגן מיר! אַ קלײניקײט, אַ מענטש איז נישט שולדיק קײנעם אַ פּרוטה ניט, און פֿאַרמאָגט נאָך זײַן אײגנס אַ פּאָר הונדערט קערבלעך אױך, הײַנט װער איז צו מיר גלײַך, איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נעם זשע, דו שוטה, יעקבֿ־יוסיל, טראָג אַרײַן בירנבױמען די צװײ הונדערטער און קױף־אױס דעם בילעט! נײן, בין איך מיך מישבֿ: װאָס האָב איך נישט קײן צײַט? בירנבױם װעט ניט אַנטלױפֿן מיטן בילעט; איך װעל נאָך צײַט האָבן אױסקױפֿן דעם בילעט נאָך פּסח, אָדער אַניט ― װעל איך אײַנצאָלן פּראָצענט װיפֿל סע קומט און אַרױסנעמען אַ קװיטל אױפֿן בילעט. אַזױ האָב איך מיר בשעת מעשׂה געטראַכט, און אפֿשר האָב איך בשעת־מעשׂה גאָר נישט געטראַכט. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? און בין אַװעקגעגאַנגען און האָב פֿאַרן געלט געהאַנדלט זעק, און האָב אָפּגעלײגט די זעק אין אַן אַמבאַר; האָט גאָט געטאָן אַ נס, מע האָט אָפּגעשלאָגן דעם שלאָס פֿונעם אַמבאַר ― ס'איז געװען הײַנטיקן נאָך פּסח איז דאָס געװען, פּונקט דעם דרײַסיקסטן אַפּריל, די נאַכט װאָס אַקעגן ערשטן מײַ, װען סע שפּילט דער בילעט ― און מע האָט אַװעקגעגנבֿעט די זעק, און איך בין װײַטער געבליבן אָן אַ פֿערציקער.

― צפּורה, זאָג איך צו מײַן װײַב, װײסטו װאָס איך װעל דיר דערצײלן אַ נײַס? מיר זײַנען שױן װידער רײן.

― װאָס הײסט, זאָגט זי, מיר זײַנען רײן?

― מיר האָבן שױן ניט, זאָג איך, אײן זאַק אַפֿילו.

― װאָס הײסט, זאָגט זי, װוּ זײַנען אַהינגעקומען די זעק?

― מע האָט זײ, זאָג איך, הײַנטיקע נאַכט אַרױסגעטראָגן פֿונעם אַמבאַר.

הײבט זי דאָך אָן מסתּמא צו ליאַרעמען און צו פּילדערן. װי דער שטײגער איז פֿון אַזאַ ייִדענע. רוף איך זיך אָן צו איר:

― שאַ־שאַ, צפּורה, שרײַ ניט אַזױ, ביסט ניט אײנע בײַ גאָט! עלעהײ, זאָג איך, לאָז זיך דיר דאַכטן, אַז ס'איז פֿאַרברענט געװאָרן די שטוב, און מיר זײַנען אַרױס נאַקעט־הױל, װי די מאַמע האָט אונדז געהאַט, ― װאָלט דיר דעמאָלט געװען בעסער?

― ס'אַ גוטער משל! ― זאָגט זי ― דעריבער באַדאַרף מען אַװעקגנבֿענען די זעק?

― װאָס געהער זיך אָן, זאָג איך, דאָס מיט דעם? אָט װעסטו געדענקען מײַן װאָרט, זאָג איך, עס װעלן זיך געפֿינען די זעק…

― פֿון װאַנען, זאָגט זי, װעלן זײ זיך צו דיר נעמען? די גנבֿים װעלן דיר אונטערװאַרפֿן די גנבֿהשע זעק, דערפֿאַר װאָס דו הײסט יעקבֿ־יוסיל?… זײ האָבן, אַ פּנים, מער נישט װאָס צו טאָן?…

― ע, ביסט אַ נאַר! ― זאָג איך ― װאָס גאָט קאָן טאָן, קאָן אַ מענטש גאָר נישט צוטראַכטן אַפֿילו…

כּך הװה. די זעק זײַנען דאָך מסתּמא געװען פֿאַרפֿאַלן, װי אין װאַסער אַרײַן. װער מיר זעק? װאָס מיר זעק? איך בין נאָר אַרומגעפֿלױגן, װי אַ משוגענער, געהאַט צו טאָן מיט פּאָליציע, געזוכט אין אַלע װינקעלעך, גענישטערט אין אַלע מײַזנלעכער. נאָר װער? װאָס? גײ זוך דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ, דעם נעכטיקן טאָג! איר פֿאַרשטײט, צי נײן? דער קאָפּ איז אין דער ערד, דאָס האַרץ איז ניכטער, אין מױל איז טרוקן, אױף דער נשמה איז װיסט און פֿינצטער, ― שטײ איך מיר אַזױ אין מאַרק בײַ אונדז אױף דער בערזע, בײַ דער אַפּטײק הײסט עס, און עס פֿליט מיר דורך אַ מחשבֿה אין קאָפּ, ― ס'איז געװען אין דער פֿרי, אַרום זײגער צװעלף איז דאָס געװען: „סטײַטש, ס'איז דאָך עפּעס הײַנט אַ יום־הדין, ערשטער מײַ, דער בילעט שפּילט, אַ קשיא אױף גאָט? מיר האָבן אַ גרױסן גאָט און אַ שטאַרקן! ער קאָן דאָך, אױב ער װיל נאָר, באַגליקן מיך מיט מײַן גאַנצער משפּחה!“… און דאָ דערמאָן איך מיר אָן די געגנבֿעטע זעק, פֿאַרגעס איך, אַז ס'איז ערשטער מײַ און אַז איך האָב אַ בילעט, װאָס שפּילט, און לאָז מיך װידער אַמאָל זוכן די זעק, עפּעס האָט זיך געפֿונען אַ שטיקל סליד פֿון די זעק, ― און אַזױ דעם גאַנצן טאָג מיט דער גאַנצער נאַכט, ביז אױף מאָרגן, דעם צװײטן מײַ. אַלײן בין איך פֿאַרטאַרעראַמט, אַ גאַנץ מעת־לעת אין מױל נישט געהאַט, שױן זײגער אײנס, דאָס האַרץ גײט מיר אונטער, איר פֿאַרשטײט, צי נײן? איך קום אַהײם, פֿאַלט נאָך אָן אױף מיר דאָס װײַב:

― טאָמער װאָלסטו געגאַנגען זיך װאַשן און עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן? טאָמער װאָלט שױן געװען גענוג זעק? דײַנע זעק ליגן מיר שױן אָט־אַ־דאָ־אָ! כאַפּט דער ריח די זעק! מע באַדאַרף זיך טאַקע נעמען דאָס לעבן פֿון די זעק? אַזױ װי מיט די זעק, אַזױ אָן די זעק! נאַ דיר אַן עסק מיט זעק! זעק־זעק! זעק־זעק!

― װײסטו װאָס, מײַן װײַב? ― זאָג איך צו איר ― טאָמער װאָלט שױן געװען גענוג זעק? סע זעקט מיר שױן אַזױ אױך גענוג אין קאָפּ, קומסטו צו גײן און זאַלצסט מיר אױף די װוּנדן: זעק־זעק! זעק־זעק!… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? אפֿשר געפֿינט זיך בײַ אײַך נאָך אַ זאַק… טפֿו! מײן איך נאָך אַ פּאַפּיראָס?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? בײַ די זעק הײסט דאָס. מילא, פֿאַרפֿאַלן די זעק. װאָס זאָל מען טאָן? די נשמה אױסשפּײַען קאָן מען ניט. איך װאַש מיך און זעץ מיך צום טיש ― װער? װאָס? עס קריכט ניט אין מױל אַרײַן.

― װאָס איז מיט דיר, יעקבֿ־יוסיל? ― פֿרעגט מיך מײַן װײַב זאָל לעבן. ― װער איז דיר איבערגעגאַנגען דעם װעג הײַנטיקן טאָג?

― איך װײס אַלײן נישט, װאָס מיר איז! ― זאָג איך און װאַרף אַװעק אין מיטן עסן און לײג מיך צו אַביסל אױף דער סאָפֿע. אַזױ װי איך ליג מיר, אַזױ טראָגט מען מיר אַרײַן דאָס בלאַט פֿון דער פּאָסט. נעם זשע, דו שוטה, יעקבֿ־יוסיל, און טו אַ קוק אין בלאַט, ס'איז הײַנט דער צװײטער מײַ, אפֿשר האָט דײַן בילעט עפּעס געװוּנען? ― װער? װאָס? פֿרעגט מיך בחרם, צי ס'איז הײַנט דער צװײטער מײַ, צי ס'איז הײַנט דער צװײ און צװאַנציקסטער יוני, צי גאָר ראָש־חודש קרעמעניץ! איר פֿאַרשטײט, צי נײן? און איך נעם דאָס בלאַט און הײב־אָן צו לײענען, געװײנטלעך, פֿון מה־טובֿו. בקיצור, איך ליג מיר אַזױ און לײען אַלערלײ נײַעסן: געשאָסן ― געהאַנגען, געשטאָכן ― געקױלעט, די ענגלענדער מיט די בורן ― עס קריכט מיר מסתּמא אין אײן אױער אַרײַן, פֿונעם אַנדערן אַרױס. װאָס מיר ענגלענדער, װער מיר בורן, אַז בײַ מיר האָט מען אַװעקגעגנבֿעט די זעק? אַ כּפּרה אַלע ענגלענדער מיט אַלע בורן פֿאַר מײַנע זעק! אַזױ האָב איך מיר בשעת מעשׂה געטראַכט, און אפֿשר האָב איך בשעת מעשׂה נישט געטראַכט גאָרנישט, און מיש מיר דאָס בלאַט פֿון אײן זײַט אױף דער אַנדערער, פֿון דער אַנדערער אױף דער דריטער ― איך טו אַ קוק: טיראַזש!… פֿליט מיר דורך פּלוצעם אַ מחשבֿה: אפֿשר האָט מײַן בילעט אױסגענומען כאָטש תּ″ק500 קערבלעך? אַצינד װאָלט דאָס מיר צו מײַנע זעק דװקא געװען צוגעפּאַסט, װי געװוּנטשן! און איך נעם און קוק־איבער פֿון אונטן אַרױף אַלע תּ″ק'ער ― נישטאָ; טױזנטער ― נישטאָ; פֿינפֿטױזנטער, אַכטטױזנטער, צענטױזנטער ― אַװדאי נישט! אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז איך בין געקומען צו די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. און אַז איך בין געקומען צו די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, האָט מיר עפּעס מיט אַ מאָל זיך אַ װאָרף געטאָן אין די אױגן און אַ זעץ געטאָן אין קאָפּ: סעריע 2289, נומער 12! איך װאָלט געמעגט שװערן, אַז ס'איז מײַן נומער! נאָר װײס איך! װי קומט צו מיר, שלימזל, אַזאַ גרױס געװינס? איך קוק זיך גוט אײַן אין די ציפֿערס ― רבונו־של־עולם! ס'איז פֿאָרט מײַן נומער! איך װיל אױפֿשטײן ― קאָן איך נישט; איך בין װי צוגעװאַקסן געװאָרן צו דער סאָפֿע. איך װיל אַ געשרײ טאָן: „צפּורה!“ ― קאָן איך נישט; די צונג איז מיר עפּעס מיט אַ מאָל װי צוגעװאַקסן געװאָרן צום גומען: איך האָב זיך אָנגענומען מיט אַלע כּוחות, בין אױפֿגעשטאַנען, צוגעגאַנגען צום טישקעסטל, אַ קוק געטאָן בײַ זיך אין בוך. יאָ, װי איך בין אַ ייִד: סעריע 2289, נומער 12!…

― צפּורה, ― זאָג איך צו מײַן װײַב און די הענט ציטערן מיר און די צײן אין מױל קלאַפּן. ― דו װײסט? עס האָבן זיך געפֿונען די גנבֿהשע זעק… קוקט זי מיך אָן װי אַ משוגענעם.

― װאָס רעדסטו? דו װײסט װאָס דו רעדסט?

― איך זאָג דיר, ― מאַך איך צו איר ― גאָט האָט אונדז אומגעקערט אונדזערע זעק בכּפֿל־כּפֿלים און מיט פּראָצענט… אונדזער בילעט האָט אױסגענומען און מיר האָבן געװוּנען, זאָג איך, אַ פֿולע היטל מיט געלט!

― דו זאָגסט דאָס ערנסט, יעקבֿ־יוסיל, צי דו לאַכסט פֿון מיר?

― װאָס הײסט, ― זאָג איך, ― איך לאַך? איך זאָג דאָס גאַנץ ערנסט, אונדז קומט מזל־טובֿ, מיר האָבן געװוּנען געלט!

― װיפֿל־זשע האָבן מיר געװוּנען? ― מאַכט זי צו מיר און קוקט מיר גלײַך אין די אױגן אַרײַן, װי אײנער רעדט: „אַנו, לאָז דאָס נאָר זײַן אַ ליגן, װעסטו זיך פֿון מיר נישט נאַרן!“

― אַ שטײגער, כּדומה למשל, װיפֿל האָסטו אַ השׂגה זאָלן מיר געװינען?

― איך װײס? ― זאָגט זי, ― עטלעכע הונדערט קערבלעך מסתּמא?

― פֿאַר װאָס ניט ― זאָג איך ― עטלעכע טױזנט?

― װיפֿל הײסט עטלעכע טױזנט ― זאָגט זי ― פֿינף? צי זעקס? צי אפֿשר טאַקע אַלע זיבן?…

― אױף מער ― זאָג איך ― האָסטו, אַ פּנים, קײן השׂגה ניט?

― צען טױזנט? ― זאָגט זי.

― האָב שׂכל, ― זאָג איך ― נעם אַ ביסל העכער!

― פֿופֿצן טױזנט?

― נאָך העכער!

― צװאַנציק? פֿינף־און־צװאַנציק?

― נאָך העכער!

― יעקבֿ־יוסיל, ― זאָגט זי ― זאָג, מוטשע ניט!

― צפּורה! ― זאָג איך און נעם זי אָן בײַ דער האַנט און קװעטש זי, ― מיר האָבן געװוּנען אַן עושר מיט געלט! אַ גאַנצן גבֿיר האָבן מיר געװוּנען! אַזױ פֿיל געלט, װאָס עס האָט זיך דיר קײנמאָל נישט פֿאָרגעשטעלט אין חלום אַפֿילו!

― נו, זאָג זשע, זאָג, װיפֿל האָבן מיר געװוּנען, יעקבֿ־יוסיל, צי ניט בײַ דער נשמה!

― מיר האָבן געװוּנען ― זאָג איך ― אַ פּױטעקע, אַ סך געלט, אַן אוצר, אַ סומע פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט קאַרבן! דו הערסט, צפּורה? פֿינף־און־זיבעציק טױזנט!

― געלױבט ביסטו, גאָט! ― זאָגט זי און כאַפּט זיך אױף און הײבט־אָן אַרומלױפֿן איבערן שטוב און ברעכן די הענט, ― געבענטשט זאָל זײַן דער נאָמען דײַנער, װאָס דו האָסט זיך אַרומגעקוקט אױף אונדז אױך אַמאָל און האָסט אונדז באַגליקט! אַ דאַנק דיר, גאָטעניו, אַ דאַנק דיר!… האָסטו נאָך גוט אַכטונג געגעבן, יעקבֿ־יוסיל, האָסט חלילה קײן טעות ניט? געלױבט ביסטו, גאָט, דערבאַרעמדיקער פֿאָטער, האַרציקער געטרײַער! די גאַנצע משפּחה װעט זיך מחיה זײַן, גוטע פֿרײַנט װעלן זיך פֿרײען, שׂונאים װעלן צעפּוקעט װערן! אַ קלײניקײט ― אַזױ פֿיל געלט, קײן עין־הרע! װיפֿל זאָגסטו, יעקבֿ־יוסיל, פֿינף־און־זיבעציק טױזנט?

― פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! ― זאָג איך. ― גיב מיר צפּורה, די קאַפּאָטע, לאָם איך גײן.

― װוּהין װעסטו גײן?

― װאָס הײסט װוּהין זאָל איך גײן? צו בירנבױמען באַדאַרף איך אַרײַנגײן, דער בילעט ליגט דאָך בײַ אים פֿאַרזעצט… און קײן צעטל האָב איך פֿון אים נישט…

אַז איך האָב איר אױסגערעדט די דאָזיקע װערטער, איז זי געװאָרן אַלערלײ קאָלירן, מײַן װײַב הײסט דאָס, און נעמט מיך אָן פֿאַר בײדע הענט און רופֿט זיך אָן צו מיר:

― יעקבֿ־יוסיל, װי גאָט איז דיר ליב, גײ נישט גלײַך. באַטראַכט זיך פֿריִער, װאָס דו טוסט און װוּהין דו גײסט און װי אַזױ דו זאָלסט מיט אים רײדן. פֿאַרגעס ניט, ס'איז פֿינף־און־זיבעציק טױזנט!

― דו רעדסט װי אַ ייִדענע! ― זאָג איך, ― און אַז פֿינף־און־זיבעציק טױזנט איז װאָס? װאָס בין איך עפּעס, אַ ייִנגעלע?

― פֿאָלג מיך, ― זאָגט זי ― יעקבֿ־יוסיל, באַטראַכט זיך פֿריִער, האַלט זיך אַן עצה מיט אַ גוטן פֿרײַנט, גײ נישט גלײַך אַהין, איך װעל דיך ניט לאָזן!

קורץ און גוט, איר װײסט דאָך, אַז אַ װײַב שפּאַרט זיך אײַן, פֿירט זי אױס אירס. מיר האָבן אַרײַנגערופֿן אַ גוטן פֿרײַנט, דערצײלט אים די גאַנצע געשיכטע. אױסגעהערט די מעשׂה, מאַכט ער, אַז זי איז גערעכט, מײַן װײַב הײסט דאָס, װאָרעם פֿינף־און־זיבעציק טױזנט איז נישט קײן שפּילעכל; דערװײַל ליגט דער בילעט בײַ יענעם, און קײן צעטל אױף אים איז נישטאָ, געלט איז אַ יצר־הרע, אַ קשיא אױף אַ מעשׂה ― טאָמער קומט אים אָן אַ שלעכטע מחשבֿה, ס'איז פֿינף־און־זיבעציק טױזנט!

איר פֿאַרשטײט, צי נײן? װאָס זאָל איך אײַך זאָגן ― זײ האָבן מיך אַרײַנגעװאָרפֿן אין אַזאַ מרה־שחורה, אַז איך האָב שױן אַלײן אױך אָנגעהױבן מורא האָבן און איבערקלערן מי יודע װאָס… װי אַזױ זשע טוט מען דאָ? איז געבליבן, איך זאָל נעמען מיט זיך צװײ הונדערט קערבלעך (געלט איז געװאָרן מיט דער רגע, װאָרעם אַז מע געװינט פֿינף־און־זיבעציק טױזנט װערט מען שױן אַ בטוח) און זאָל מיטנעמען מיט זיך אַ מענטשן, דער מענטש זאָל דערװײַל שטײן הינטער דער טיר, און איך זאָל מאַכן מיט מײַן בירנבױמען אַ שמועס, באַצאָלן אים זײַן חובֿ מיט פּראָצענט און אױסקױפֿן דעם בילעט. איז דאָך ממה־נפֿשך: װעט ער אָפּגעבן דעם בילעט, איז דאָך אַװדאי גוט; אלא נישט, װעל איך כאָטש האָבן אַן עדות… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? „דאָס איז אָבער אַלצדינג גוט, ― טראַכט איך מיר ― אױב ער װײס נאָך ניט, אַז דער בילעט האָט געװוּנען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. װאָס טוט מען אָבער, אַז ער האָט אױך אַ בלאַט, און האָט אױך געזען, אַז דער נומער האָט געװוּנען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. און װאָס טו איך, אַז ער זאָגט, אַ שטײגער, װי יענע ייִדענע מיטן טעפּל: „ערשטנס, האָב איך אײַך שױן לאַנג אָפּגעגעבן אײַער בילעט; צװײטנס, איז אײַער נומער גאָר נישט דער נומער; און דריטנס, האָב איך בײַ אײַך קײנמאָל קײן בילעט נישט גענומען!“… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? סײַדן אפֿשר גאָט האָט אַ נס געטאָן, ער װײס נאָך ניט פֿון קײן געװינס.

― געדענק זשע, יעקבֿ־יוסיל, ס'איז נישט קײן קלײניקײט ― דו גײסט איצטער אױף פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! מע זאָל בײַ דיר נישט דערקענען אױפֿן פּנים קײן סימן, קײן זכר פֿון קײן פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! און װאָס סע זאָל זיך מיט דיר נישט טרעפֿן, זאָלסטו געדענקען, אַז דאָס לעבן איז טײַערער פֿון פֿינף־און־זיבעציק מאָל פֿינף און זיבעציק טױזנט!

אַזױ מאַכט צו מיר מײַן װײַב זאָל געזונט זײַן און נעמט מיך אָן פֿאַר בײדע הענט און זאָגט מיר, איך זאָל איר געבן דאָס װאָרט, דאָס הײליקע װאָרט, אַז איך זאָל זײַן רויִק… רויִק? איר פֿאַרשטײט, גײ זײַ רויִק, אַז דאָס האַרץ קאָכט אין מיר, און די געדאַנקען שלאָגן, און איך קאָן מיר נישט מוחל זײן: „סטײַטש, סטײַטש, יעקבֿ־יוסיל שוטה, נעמסט און גיסט אַװעק אַ בילעט פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט אַ בירנבױמען, אַ װילד־פֿרעמדן, און נעמסט נישט אַרױס בײַ יענעם קײן צעטל, קײן אײַנגעטונקטע פּען! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… געפֿינט זיך נישט בײַ אײַך קײן אײַנגעטונקטע פּען… טפֿו! מײן איך קײן פּאַפּיראָס טיטון?

קורץ און גוט? װוּ זשע האַלט איך? בײַ בירנבױמען הײסט דאָס. שײן װאָלט געװען, טראַכט איך מיר, װען מײַן בירנבױם זאָל האָבן געהאַט לאַנג דורכגעקוקט דאָס בלאַט און װײסט שױן פֿון די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט גלײַך מיט מיר, און אפֿשר נאָך פֿריִער פֿון מיר, און איך קום צו אים און זאָג אים: „גאָט העלף אײַך, פּאַני בירנבױם“… „גוט יאָר. װאָס װעט איר עפּעס זאָגן?“… „װוּ איז מײַן בילעט, פּאַני?“… „װאָסער בילעט?“… „דער בילעט, סעריע 2289, נומער 12, װאָס איך האָב בײַ אײַך פֿאַרזעצט“… קוקט ער מיך אָן װי אַ תּם… אָט אַזעלכע מחשבֿות פֿליִען מיר דורך אין קאָפּ, און אין האַרצן װערט מיר ענג, אין האַלדז שטיקט מיך. נישטאָ קײן „דעכאַניעдыханье: אָטעם“, קײן פּיצל אָטעם! צום סוף, װאָס לאָזט זיך אױס? איך קום צו בירנבױמען: װוּ איז בירנבױם? ― ער שלאָפֿט… ער שלאָפֿט? איז דאָך אַ סימן, אַז ער װײסט נאָך ניט פֿון קײן פּותר און פֿון קײן חלום. געלױבט ביסטו גאָט!… איך קום אַרײַן צו אים אין שטוב אַרײַן, טרעף איך דאָס װײַב זײַנס, פֿײגעלע רופֿט מען זי, אין קיך. ס'איז אַ רױך און אַ היץ און אַ טװאַן ביזן האַלדז.

― ברוך הבא, אַ גאַסט, רב יעקבֿ־יוסיל! ― מאַכט צו מיר פֿײגעלע און בעט מיך אַרײַן אין שטוב אַרײַן, און באַזעצט מיך גאַנץ אױבנאָן, און פֿרעגט, װאָס איז די מעשׂה, װאָס מע זעט מיך ניט?

― איך װײס פֿאַר װאָס מע זעט מיך ניט? איך װײס אַלײן נישט! ― זאָג איך און קוק איר בשעת מעשׂה אין די אױגן אַרײַן און טראַכט מיר: „זי װײס שױן, צי זי װײס נאָך ניט? דאַכט זיך, אַז זי װײס נאָך ניט?… און אפֿשר װײס זי שױן?“…

― װאָס זשע מאַכט איר עפּעס, רב יעקבֿ־יוסיל?

― װאָס זאָל איך מאַכן? ― זאָג איך ― מסתּמא האָט איר געהערט פֿון מײַן „פּעקל“?

― פֿון װאָסער „פּעקל“?

― סטײַטש, איר האָט גאָר נישט געהערט ― זאָג איך ― די מעשׂה מיט די זעק, װאָס מע האָט בײַ מיר אַװעקגעגנבֿעט?

― אָט דאָס איז דאָס „פּעקל“? ― מאַכט זי. ― דאָס איז דאָך שױן אַן אַלטע מעשׂה! איך האָב געמײנט עפּעס אַ נײַס.

„עפּעס אַ נײַס?… צי מײנט זי נישט די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט?“ ― אַזױ טראַכט איך מיר און קוק איר גלײַך אין די אױגן אַרײַן און קאָן בײַ איר אין די אױגן נישט איבערלײענען גאָרניט, גאָלע גאָרניט, קײן פּיצל ניט אַפֿילו!

― אפֿשר װעט איר טרינקען אַ גלעזל טײ, רב יעקבֿ־יוסיל, װעל איך הײסן צעבלאָזן דעם סאַמאָװאַר ביז מײַן מאַן װעט אױפֿשטײן.

― אַ גלעזל טײ? מהיכא־תּיתי, פֿאַר װאָס ניט? ― מאַך איך צו איר און דאָס האַרץ גײט מיר אונטער, קײן „דעכאַניע“ איז נישטאָ, קײן פּיצל אָטעם, אין מױל איז טרוקן, אין שטוב איז הײס, דער שװײס רינט, און זי, פֿײגעלע הײסט דאָס, רעדט צו מיר ― לאָם איך אַזױ װיסן אַ בײזע װעטשערע מיט אײַך אינאײנעם, װי איך װײס װאָס זי רעדט! אַז דער קאָפּ איז מיר גאָר דאָרטן, אין יענעם אַלקער, װוּ בירנבױם ליגט און שלאָפֿט און כראָפּעט אַזױ געשמאַק, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?

― פֿאַר װאָס טרינקט איר ניט? ― מאַכט זי צו מיר, פֿײגעלע הײסט דאָס.

― װאָס דען טו איך? ― זאָג איך און דרײ און דרײ מיטן לעפֿעלע אין גלאָז.

― איר דרײט מיטן לעפֿעלע ― זאָגט זי ― שױן אַ שעה כּסדר, און טרינקען טרינקט איר נישט.

― אַ דאַנק, ― זאָג איך ― איך טרינק נישט קײן קאַלטע, מײן איך קײן הײסע טײ; איך האָב ליב, זאָג איך, אַז די טײ שטײט זיך אָפּ און װערט גוט הײס, מײן איך גוט קאַלט, דאָס הײסט, אַז זי װערט גוט אָפּגעהיצט, מײן איך אָפּגעקילט…

― עפּעס זײַט איר מיר זײער צעטראָגן, רב יעקבֿ־יוסיל! ― מאַכט זי צו מיר. ― איר זײַט אַזױ צעטראָגן, אַז איר װײסט גאָר נישט װאָס איר רעדט. שױן זשע באַדאַרף מען זײַן אַזױ צעטראָגן, אַז מע גנבֿעט אַװעק די זעק? גאָט װעט העלפֿן, די זעק װעלן זיך נאָך געפֿינען. איך האָב געהערט, מע זאָגט, ס'איז פֿאַראַן אַ סליד… שאַ, מײַן מאַן רירט זיך שױן, ער שטײט שױן אױף. אָט גײט ער!

אַרױסגעקומען איז מײַן חבֿרה־מאַן אַ פֿאַרשלאָפֿענער מיט אַ זײַדן יאַרמעלקעלע אױפֿן קאָפּ, זיך געריבן די אױגן און געקוקט אױף מיר פֿון צפֿון־זײַט.

― װאָס מאַכט אַ ייִד, רב יעקבֿ־יוסיל?

די ערשטע מחשבֿה מײַנע איז געװען: „ער װײס? צי ער װײס ניט? דאַכט זיך, אַז ער װײס ניט? און אפֿשר יאָ?“

― װאָס זאָל מען מאַכן? ― זאָג איך. ― איר האָט דאָך געהערט מײַן אומגליק מיט די זעק?

― די מעשׂה האָט שױן אַ באָרד; דערצײלט אונדז עפּעס נײַס… געפֿינט זיך נישט בײַ דיר, פֿײגעלע, אַביסל אײַנגעמאַכטס, ס'איז מיר פּאַסקודנע אין מױל פֿונעם שלאָף ― מאַכט בירנבױם און פֿאַרקרימט זיך.

„נו, װי באַלד עס װילט זיך אים אײַנגעמאַכטס, איז אַ סימן, אַז ער װײס נאָך גאָר נישט ניט“… ― אַזױ קלער איך מיר און איך פֿאַרבינד מיט אים אַ שמועס דער רוח װײס פֿון װאָס, עס קלעפּט זיך ניט אַ װאָרט צו אַ װאָרט. אינעװײניק אין בױך גענדזלט מיך, אין האַלדז שטיקט מיך, איך פֿיל, אַז עס עקט זיך מיר דאָס חיות, אָט פֿאַל איך אום, אָט הײב איך אָן צו שרײַען אױף אַ קול: „ גװאַלד, ייִדישע קינדער, פֿינף און זיבעציק טױזנט!“ איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… ביז גאָט האָט רחמנות געהאַט, איך בין אַרױף אױף אַ שמועס מכּוח פּראָצענט.

― איך קאָן אײַך, פּאַני בירנבױם, געבן אַביסל פּראָצענט, זאָג איך, דאָס הײסט, איך קאָן אײַך באַצאָלן דאָס פּראָצענט, װאָס אײַך קומט אױפֿן בילעט.

― אָך, מהיכא־תּיתי, מיטן גרעסטן כּבֿוד! ― מאַכט ער און פֿאַרזוכט אַ לעפֿעלע אײַנגעמאַכטס.

― װיפֿל זשע װעט אײַך קומען, זאָג איך, פּראָצענט הײסט דאָס?

― איר װילט װיסן, מאַכט ער, אַ חשבון, צי איר װילט טאַקע צאָלן געלט?

― נײן, ― זאָג איך ― איך מײן טאַקע, הײסט דאָס, צאָלן געלט ממש.

― פֿײגעלע! אַנו, גיב נאָר אַהער דאָס בוך…

דערהערט די דאָזיקע װערטער, בין איך פֿון טױט לעבעדיק געװאָרן: „ער װײס נעבעך ניט פֿון װאָס צו זאָגן!“…

באַצאָלט דאָס פּראָצענט, רוף איך זיך אָן צו אים:

― פֿאַרשרײַבט זשע טאַקע, זײַט מוחל, פּאַני בירנבױם, בײַ אײַך אין בוך הײסט דאָס, אַז איר האָט מקבל געװען בײַ מיר פּראָצענט פֿאַר מײַן בילעט סעריע 2289, נומער 12.

― פֿאַרשרײַב, מאַכט ער, פֿײגעלע, פֿאַרן בילעט סעריע 2289, נומער 12.

„ער הײבט נישט אָן צו װיסן!“ ― קלער איך מיר און פֿאַרבינד מיט אים אַ שמועס מכּוחן בילעט, אַז עס לױנט גאָר ניט צו האָבן אַ בילעט און צאָלן פֿאַר אים פּראָצענט; און װאָס װעט זײַן מיטן בילעט אױף װײַטער?…

― אַקעגן װאָס, הײסט דאָס, זאָגט איר דאָס? ― מאַכט ער צו מיר און טוט אַ קוק אױף מיר מיט אײן אײגל פֿון צפֿון־זײַט.

פֿונעם דאָזיקן קוק האָט זיך מיר אָפּגעריסן אין האַרצן; ס'איז מיר נישט געפֿעלן דער קוק, איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נאָר איך האָב מיך באַלד פֿאַרכאַפּט און האָב אַ זאָג געטאָן:

― פֿאַרשטײט איר, פּאַני בירנבױם, איך זאָג דאָס אַקעגן דעם, װאָס סע פֿאַלט הוצאָות אױפֿן בילעט. איר װאָלט, כלעבן, געמעגט נעמען בײַ מיר אױף װײַטער מיט אַ פּראָצענט װינציקער; פֿאָרט, װי זאָגט איר, אַלטע באַקאַנטע און נאָענטע שכנים.

― נײן, ― זאָגט ער, ― אַלצדינג יאָ, נאָר דאָס ניט. װילט איר אַזױ, איז רעכט, אַניט ― באַצאָלט מיר מײַן געלט און פֿאַרזעצט אײַך אים ערגעץ אַנדערש.

― טאַקע הײַנט? ― זאָג איך און דאָס האַרץ קלאַפּט מיר, װי אַ האַמער: טיק־טיק־טאַק! טיק־טיק־טאַק!

― אַפֿילו באַלד! ― מאַכט ער.

― נאַט זשע אײַך אײַער געלט! ― זאָג איך און נעם און לײג אים אַנידער זײַנע צװײ הונדערטער, און דאָס האַרץ ― אָט־אָט שפּרינגט דאָס אַרױס!

― נעם געלט! ― מאַכט ער צו פֿײגעלען און אַלײן בײגט ער זיך אָן צו דער גלאָז טײ און פֿאַרבײַסט מיט אַ לעפֿעלע אײַנגעמאַכטס. נאָכן לעפֿעלע נעמט ער נאָך אַ לעפֿעלע, און נאָך יענעם לעפֿעלע ― נאָך אַ לעפֿעלע און נאָך אַ לעפֿעלע. איך װאָלט שױן װעלן דערלעבן זען אַ בילעט, און צום סוף עסט ער גאָר אײַנגעמאַכטס! מיך קאָסט יעדע מינוט, יעדע רגע בלוט און געזונט! מע קאָן אָבער קײן חזיר נישט זײַן: יענער האָט ליב אײַנגעמאַכטס ― לאָז אים װױל באַקומען. טרײַבן יענעם האַלדז־און־נאַקן פּאַסט אױך נישט, מוז מען זיצן אין געהאַקטע װוּנדן און װאַרטן ביז ער װעט מאַכן אַן עק מיטן אײַנגעמאַכטס. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… געפֿינט זיך נישט בײַ אײַך אַביסל אײַנגעמאַכטס.. טפֿו! מײן איך אַ פּאַפּיראָס טיטון?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? מײַן חבֿרה־מאַן עסט אײַנגעמאַכטס. אָפּגעגעסן דעם אײַנגעמאַכטס און אָפּגעװישט די ליפּן, רופֿט ער זיך אָן צו מיר:

― רב יעקבֿ־יוסיל, געלט האָב איך בײַ אײַך אָפּגענומען, פּראָצענט האָט איר מיר באַצאָלט, אַצינד באַדאַרף איך אײַך, הײסט דאָס, געבן אײַער בילעט?

― אַ פּנים האָט דאָס! ― מאַך איך כּלומרשט קאַלטבלוטיק און פֿאַל שיִער חלשות פֿאַר פֿרײד.

― דער חסרון אָבער ― מאַכט ער ― איך קאָן אײַך הײַנט דעם בילעט נישט געבן.

װי ער האָט מיר אױסגערעדט די דאָזיקע װערטער, האָב איך דערפֿילט, אַז עס האָט זיך מיר עפּעס אַ ריס געטאָן אינעװײניק אין האַרצן; איך בין מיטאַמאָל אַראָפּגעפֿאַלן פֿונעם זיבעטן הימל גלײַך אױף דער ערד. װי אַזױ איך האָב מיך געהאַלטן אױף די פֿיס ― פֿאַרשטײ איך נישט.

― װאָס איז די מעשׂה, פּאַני בירנבױם, פֿאַר װאָס קאָנט איר מיר נישט געבן מײַן בילעט?

― דערפֿאַר, ― זאָגט ער ― װאָס איך האָב אים נישט בײַ זיך.

― װאָס הײסט ― זאָג איך ― איר האָט אים נישט בײַ זיך?

― ער ליגט בײַ מיר ― זאָגט ער ― אױף מײַן רעכענונג אין באַנק.

דערהערט די דאָזיקע דבורים, איז מיר געװאָרן אַ ביסעלע גרינגער אױף דער נשמה, און איך האָב מיך פֿאַרטראַכט.

― װאָס האָט איר זיך ― מאַכט ער צו מיר ― אַזױ פֿאַרטראַכט?

― גאָר נישט, זאָג איך, איך שטײ און טראַכט, װי אַזױ קומט די קאַץ איבערן װאַסער?

― גאַנץ פּשוט ― מאַכט ער: ― איך פֿאָר מאָרגן אין שטאָט אַרײַן, ברענג איך אײַך דעם בילעט.

― אױך געפּועלט! ― זאָג איך און הײב מיך אױף און געזעגן זיך אָפּ, און לאָז מיך גײן כּלומרשט צו דער טיר און קער מיך אום באַלד צוריק.

― געפֿעלט אײַך בעסער, פּאַני בירנבױם, װאָס פֿאַר אַ שטיק סוחר איך בין? דאָס געלט האָב איך אײַך אָפּגעגעבן, פּראָצענט אָפּגעצאָלט, דער בילעט ליגט בײַ אײַך, ― גיט זשע מיר כאָטש אַ קװיטל אױפֿן בילעט!

― אױף װאָס נוצט אײַך אַ קװיטל? ― מאַכט ער ― איך בין בײַ אײַך נישט קײן בטוח אױף צװײ הונדערט קערבלעך אָן אַ קװיטל?

― און אפֿשר זײַט איר אױך גערעכט? ― זאָג איך און לאָז מיך גײן צו דער טיר און קער מיך אום װידער אַ מאָל צוריק.

― נײן, ― זאָג איך צו אים ― עס פּאַסט עפּעס נישט, ס'איז ניט מעשׂה סוחר; אַז מע האָט בײַ יענעם אַ בילעט, באַדאַרף מען האָבן אַ קװיטל… פֿאָלגט מיך, פּאַני בירנבױם, גיט מיר אַ קװיטל. פֿאַר װאָס זאָלט איר מיך ניט געבן קײן קװיטל?

פּלוצעם הײבט זיך אױף מײַן בירנבױם, גײט־אַװעק צו זיך אין אַלקער אַרײַן הינטערן פֿאָרהאַנג און טוט אַ רוף פֿײגעלען צו זיך.

― פּאַני! ― רוף איך זיך אָן צו אים. ― איך װײס אױף װאָס איר רופֿט צו זיך פֿײגעלען. איר װילט איר הײסן, זי זאָל שיקן די דינסט קױפֿן דאָס בלאַט, ס'איז הײַנט דער צװײטער מײַ, װילט איר אַ קוק טאָן, צי האָט דער בילעט נישט געװוּנען קײן געלט? למאַי זאָלט איר זיך אומזיסט מטריח זײַן? איך װעל אײַך בעסער אַלײן אָנזאָגן די בשׂורה, אַז מײַן בילעט האָט, דאַנקען גאָט, געװוּנען שײן געלט!

מײַן פּאַרשױן איז געװאָרן אַלערלײ קאָלירן.

― טאַקע באמת? ― זאָגט ער ― לאָז אײַך גאָט העלפֿן! װיפֿל זשע האָט ער געװוּנען?

― ער האָט געװוּנען ― זאָג איך ― היפּשלעך, אױף אַלע ייִדישע קינדער געזאָגט געװאָרן, און דערפֿאַר טאַקע װיל איך בײַ אײַך אַ קװיטל, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?

― איך זאָג דאָך אײַך ― מאַכט ער: ― לאָז אײַך גאָט העלפֿן אַפֿילו די רי″ש אַלפֿים ― איך פֿאַרגין אײַך, גלײבט מיר, מיטן גאַנצן האַרצן! פֿאָרט װיפֿל האָט דער בילעט געװוּנען? װאָס האָט איר מורא אױסצוזאָגן?

― פּאַני בירנבױם! ― זאָג איך ― װאָס טױג אונדז לאַנגע מחזקות מיט איבעריקע רײד? דער בילעט האָט געװוּנען פֿינף און זיבעציק טױזנט קאַרבן, און ער ליגט בײַ אײַך, פּראָצענט האָב איך אײַך באַצאָלט, דאָס געלט האָב איך אײַך אָפּגעגעבן, ― גיט מיר אָפּ מײַן בילעט! איר זאָגט, איר האָט ניט דעם בילעט, ער ליגט אין באַנק, גיט מיר אַרױס אַ קװיטל, און אַן עק לאָז דאָס האָבן!

װאָס טױג אײַך ― בײַ מײַן פּאַרשױן האָבן זיך מיטאַמאָל איבערגעקערט די אױגן און דאָס פּנים איז אים געװאָרן אָנגעצונדן. איך האָב אַרױסגעזען, אַז ס'איז מיט אים נישט פֿרײלעך, רוף איך אים אָפּ אױף אַ זײַט און נעם אים אָן בײַ די הענט און זאָג צו אים:

― ליבער פֿרײַנט! האָט רחמנות אױף מיר און אױף זיך, זאָגט װאָס װילט איר. מיר װעלן דורכקומען. מוטשעט מיך נישט, איך שטײ קױם אױף די פֿיס. זאָגט װיפֿל װילט איר, און גיט מיר אַרום אַ קװיטל אױפֿן בילעט. ס'איז נאַריש, איך װעל אָן אַ קװיטל פֿון דאַנען נישט אַװעקגײן, װאָרעם ס'איז פֿינף און זיבעציק טױזנט קאַרבן!

― װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? ― מאַכט ער און די אױגן ברענען בײַ אים װי פֿײַער. ― מיר װעלן זיך פֿאַרלאָזן אױף מענטשן: װאָס מענטשן װעלן זאָגן, אַזױ װעט זײַן.

― װאָס טױג אונדז ― זאָג איך ― מענטשן? לאָמיר בעסער אַלײן זײַן מענטשן. פֿאָלגט מיך, בירנבױם, װי גאָט איז אײַך ליב, זאָגט װאָס װילט איר. לאָמיר נישט דערלאָזן צו קײן לײַטיש געלעכטער און צו סקאַנדאַלן!

― נאָר מענטשן! ― זאָגט ער. ― װאָס מענטשן װעלן זאָגן, אַזױ װעל איך טאָן…

איך האָב אַרױסגעזען, אַז איך װעל מיט אים גאָר נישט מאַכן, האָב איך אױפֿגעעפֿנט די טיר און רוף מיך אָן צו מײַן פּאַרשױן, דעם עדות הײסט דאָס: „זײדל! אַצינד קאָנסטו גײן!“ מײַן זײדל האָט געכאַפּט די פֿיס אױף די פּלײצעס און איז אַװעק און האָט אױסגעפּױקט איבער דער גאַנצער שטאָט, אַז יעקבֿ־יוסילס בילעט האָט אױסגענומען פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, און אַז דער בילעט ליגט בײַ בירנבױמען און בירנבױם גיט דעם בילעט נישט אַרױס!… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… מער האָט מען נישט באַדאַרפֿט האָבן: עס איז נישט אַװעקגעגאַנגען קײן האַלבע שעה, איז די שטוב בײַ בירנבױמען געװאָרן פֿול, די גאַס פֿאַרפֿלײצט, עס איז געװאָרן אַ רעש, אַ טומל, אַ הו־האַ: „בילעט“… „יעקבֿ־יוסיל“… „בירנבױם“… „פֿינף־און־זיבעציק טױזנט“… חבֿרה האָבן זיך אָנגענומען מײַן קריװדע, עס האָבן זיך געפֿונען אַזעלכע, װאָס האָבן געקלאַפּט אין טיש, אַנדערע האָבן צוגעזאָגט געבן פּעטש, ברעכן בײנער, צעטראָגן די שטוב אױף פּיץ־פּיצלעך, גאָר נישט אױף קאַטאָװעס. ביז ס'איז געבליבן, אַז מע פֿאַרלאָזט זיך אינגאַנצן אױפֿן גבֿיר. װי אַזױ דער גבֿיר װעט פּסקענען, אַזױ װעט זײַן. און מיר האָבן זיך געלאָזט, גאַנץ קהל הײסט דאָס, צום גבֿיר.

אונדזער גבֿיר, דאַרפֿט איר װיסן, איז אַ מענטש אַ שטילער, אַ לײַטישער און אַן אָרנטלעכער מאַן ביז גאָר. בסך־הכּל האָט ער גאָר פֿײַנט אַזעלכע מעשׂיות מיט בוררותן! נאָר אַז גאַנץ קהל איז אַרײַנגעפֿאַלן צו אים מיט אַ גװאַלד: „ראַטעװעט!“ אַניט, צעטראָגט מען אים די שטוב! ― האָט ער קײן אַנדערע ברירה נישט געהאַט און האָט געמוזט איבערנעמען אױף זיך די חתונה. און מיר האָבן זיך צעשריבן, אַז מיר פֿאַרלאָזן זיך אינגאַנצן אױף אים, און טאַקע אױף זײַן נאָמען האָט נעבעך בירנבױם איבערגעשריבן דעם בילעט, און ס'איז געבליבן, אַז, אם ירצה השם, מאָרגן אָדער איבערמאָרגן פֿאָרן מיר אַלע אין שטאָט אַרײַן אַרױסנעמען דעם בילעט פֿון באַנק, און װיפֿל דער גבֿיר װעט הײסן באַצאָלן בירנבױמען, אַזױ פֿיל װעל איך באַצאָלן. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נאָר איר מײנט דאָך מסתּמא, אַז דערמיט האָט דאָס אַן עק? טע־טע־טע! אָט דאָ הײבט זיך ערשט אָן די רעכטע חתונה. איך האָב, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ שותּף צו מײַן בילעט. װוּ האָט איר געזען, אַ ייִד זאָל האָבן אַלײן אַ גאַנצן בילעט? ― װער איז מײַן שותּף? מײַן שותּף איז טאַקע מײַנער אַן אײגענער ברודער, הענעך הײסט ער, און זיצן זיצט ער אין אַ קלײן שטעטל, ניט װײַט פֿון אונדז, און דורך אים, הײסט דאָס, האָב איך טאַקע דעם דאָזיקן בילעט פֿאַרזעצט בײַ דעם דאָזיקן בירנבױם; דאָס הײסט, פֿאַרקערט מײן איך, דורך מיר, הײסט דאָס, האָט ער, דער ברודער מײַנער, פֿאַרזעצט דעם דאָזיקן בילעט בײַ דעם דאָזיקן בירנבױם… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נאָר דרינען איז אַ גאַנצע מעשׂה, װאָס איך מוז אײַך דערצײלן אַקוראַט, איר זאָלט פֿאַרשטײן.

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? בײַ מײַן ברודער הענעך, הײסט דאָס. מילא, האָב איך מײַן אײגנס אַ ברודער הענעך ביז הונדערט און צװאַנציק יאָר ― װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? ס'איז דאָך נישט שײך צו רײדן אױף אַן אײגענעם ברודער, װי זאָגט איר: „שנײַץ די נאָז און שמיר דאָס פּנים“. נאָר גאָרנישט, כאַטאַ פּאָקרישקע… מיר האַלטן עפּעס נישט אײנס פֿון דאָס אַנדערע, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… װאָס איך האָב, מאָלט אײַך, געטאָן פֿון זײַנעט װעגן ― זאָל דאָס מיר אַקעגן קומען. איך מעג מיך באַרימען, אַז איך האָב אים געשטעלט אױף די פֿיס. פֿריִער גאָט, נאָכדעם איך האָב אים געמאַכט פֿאַר אַ לײַט. איך באַדאַרף מיך פֿאַר אײַך ניט אױסשטעלן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… איז, דאַכט זיך מיר, אַז ער שיקט מיר אַרײַן אַ בילעט און בעט מיך, איך זאָל דעם בילעט פֿאַרקױפֿן, אָדער פֿאַרזעצן, און קריגן אױף אים צװײ הונדערטער און אַרױסשיקן אים דאָס געלט, ― מעג איך דאָס טאָן, צי נײן?… אַי, פֿרעגט אים בחרם: װאָס בילעט? װער בילעט? גײ האָב אין זינען דעם בילעט, סטראַכיר אים, פּראָצענט צאָל, ― װאָס גײט דאָס אים אָן, אַ שטײגער? און אַז גאָט האָט געהאָלפֿן, דער בילעט האָט געװוּנען, ― װער האָט זיך געשלאָגן קאָפּ אָן װאַנט מיט בירנבױמען? װער האָט שיִער דעם שלאַק באַקומען, אײדער ער איז אַרױף מיט אים אױף אַ שטיקל דרך? און לסוף, אַז ס'איז געקומען צו עפּעס, טענהט ער, דער ברודער מײַנער: „װער האָט דיך געבעטן, דו זאָלסט חלשן פֿאַר מײַן בילעט?… איר הערט דבורים? געפֿעלט אײַך, אַ שטײגער, אַזאַ מין טענה פֿון אַ גראָבן יונג?… האָט דאָך דאָס מיך, געװײנטלעך, גוט פֿאַרדראָסן און פֿאַרבראָטן בײַם האַרצן: „ע, אַז דו ביסט יאָ אַזאַ גראָבער נפֿש, װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז דער בילעט איז דײַנער?“ „װעמענס דען, זאָגט ער, בילעט איז דאָס?“ „װעמענס ער איז איז ער, זאָג איך: לעת־עתּה באַדאַרף מען פֿאָרן דעם בילעט אַרױסראַטעװען פֿון פֿרעמדע ידים, װאָרעם ס'איז ניט קײן שפּילכל, זאָג איך, ס'איז פֿינף־און־זיבעציק טױזנט קאַרבן!“… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נו, װאָס קומט מיר דערפֿאַר? באַדאַרף מען מיר מאַכן סקאַנדאַלן? קלאַפּן אין טיש אַרײַן? ברעכן בענקלעך?… הערט איר, אַז די װעלט זאָגט, אַז פֿון אַ חזירשן עק קאָן מען קײן שטרײַמל ניט מאַכן, איז טאַקע, אַ פּנים, אַן אמת… איך האָב מיך מישבֿ געװען: װאָס װעל איך דאָ מיט מײַן ברודער האַריקען זיך אומזיסט? הונדערט זעקס און דרײַסיק מיליאָן מענטשן זײַנען אונדז מקנא אױפֿן געװינס ― צום סוף קריגן מיר זיך, אײגענע ברידער: מײַן בילעט, דײַן בילעט ― פֿע, חלשות! מע באַדאַרף זען קודם כּל באַװאָרענען דעם בילעט; דאָס איז, דאַכט מיר, אַביסל בילכער. האַ? װאָס זאָגט איר? ניט אַזױ?… נו, גײ טענה מיט אַ פּראָסטן מענטשן! איך מײן טאַקע מײַן ברודער הענעך מײן איך, גאָט זאָל מיך נישט שטראָפֿן פֿאַר די רײד… װאָרעם װען ער זאָגט מיר פֿריִער, װאָס אים קװעטשט , װען ער דערצײלט מיר פֿריִער, אַז דאָס איז נישט גלאַט אַזױ אַ בילעט, װי אַלע בילעטן, אַז דאָס איז אַ מעשׂה מיט אַ בײנדל , ― װאָלט איך דאָך געװוּסט װאָס איך האָב צו טאָן!… ערשט װען האָט זיך מײַן ברודער הענעך אױסגעקװעטשט מיטן בײנדל? ― העט־העט שפּעטער, אַז דער בילעט איז שױן לאַנג אַריבער אױפֿן גבֿירס נאָמען, און דער סליעדאָװאַטעל האָט אױפֿן דאָזיקן בילעט, הײסט דאָס, אַנידערגעלײגט, מחילה, אַן אַרעסט טאַקע אין באַנק, און אונדז האָט מען גענומען איטלעכן באַזונדער צום סמיק, דאָס הײסט, דער סליעדאָװאַטעל האָט אונדז געשיקט בעטן צו זיך, מיר זאָלן זיך מטריח זײַן אים דערצײלן אַקוראַט די מעשׂה מיטן בילעט: „פֿון װאַנען האָט זיך, זאָגט ער, גענומען צו מיר דער דאָזיקער בילעט? און װאָס פֿאַר אַ מחותּן, זאָגט ער, איז דאָ בירנבױם? און װאָס געהער זיך, זאָגט ער, אָן אַהער דער גבֿיר?“ ― אַ גאַנצע חתונה! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אַי, װאָס געהער זיך אָן אַהער דער סליעדאָװאַטעל? צו װאָס דאַרף ער װיסן די דאָזיקע אַלע מעשׂיות? ― הערסטו, אָט דאָס איז דאָך טאַקע די רעכטע מעשׂה מיטן בײנדל! דאָס איז אַ מין בײנדל, הערט איר, װאָס נישט אַהער, ניט אַהין, מיט אַזאַ בײנדל קאָן מען זיך דערװערגן!… איר װילט װיסן, פֿון װאַנען האָט זיך גענומען דאָס דאָזיקע בײנדל? דאָס דאָזיקע בײנדל האָט זיך גענומען פֿון עפּעס אַ מאָנאַך, אַ גלח. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… עפּעס אַ מאָנאַך, אַ גלח פֿאַראַן דאָרטן, װוּ מײַן ברודער הענעך זיצט, האַנדלט מיט אים דער ברודער מײַנער אױפֿן װאָרט שױן פֿון כּמה־וכּמה יאָרן, לײַט בײַ אים געלט און פֿאַרקױפֿט אים סחורה, און זײ לעבן צװישן זיך, װי די בעסטע גוטע פֿרײַנט. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

ויהי היום, טרעפֿט זיך אַ מעשׂה, ― אַזױ דערצײלט דער גלח, און גײ גלײב אים אױף זײַנע הײליקע נאמנות, ― דער אָחי מײַנער קומט צו אים צו גײן און זאָגט צו אים: „פֿאָטערל, איך באַדאַרף האָבן אַ גמילות־חסד אַ פּאָר הונדערטער, ס'איז בײַ מיר יריד!“… מאַכט צו אים דער כּומר:

― װוּ זאָל איך דיר נעמען, אַז איך האָב קײן געלט נישט?

― ס'איז קײן שום תּירוץ ניט! ― זאָגט צו אים דער אָחי מײַנער. ― איך באַדאַרף האָבן צװײ הונדערט קאַרבן װי אין לעבן אַרײַן!

― אַ מאָדנער ייִד דו ביסט! ― זאָגט צו אים דער כּומר. ― איך זאָג דאָך דיר, אַז קײן געלט האָב איך נישט. אַ בילעט, אױב דו װילסט, אַ װיגרישנע, קאָן איך דיר לײַען, און דו גײ קריג דיר אױף אים געלט…

איר פֿאַרשטײט, צי נײן? אָט דאָס איז טאַקע דער דאָזיקער בילעט, װאָס האָט געװוּנען, הײסט דאָס, די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. אַזױ זאָגט דער גלח, הײסט דאָס, און גײ גלײב אים אױף זײַנע הײליקע נאמנות. אַצינד, אַז דער בילעט האָט געװוּנען, ― קומט דאָך מסתּמא דער גלח צו לױפֿן צו מײַן ברודער און זאָגט אים אַזױ און אַזױ: דער בילעט האָט, דאַנקען גאָט, געװוּנען היפּשלעך געלט… מאַכט צו אים דער אָחי מײַנער: „יאָ, מע זאָגט, אַז ער האָט געװוּנען געלט“… מאַכט צו אים דער כּומר: „נו, װאָס זשע װעט זײַן?“ מאַכט צו אים דער אָחי מײַנער: „װאָס זאָל זײַן?“… בקיצור, אַהין־אַהער, מילא װערטלעך אָן אַ זײַט ― ער זאָגט אים דאָס, ער ענטפֿערט יענץ; ער פֿרעגט אים פּידרעך, ענטפֿערט ער אים בױדעם; קײן שװאַרץ אױף װײַס, אױף פּאַפּיר, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, האָבן זײ בײדע ניט. מילא, מײַן אָחי האָט כאָטש אַ בילעט, און דער כּומר װאָס האָט? עגמת־נפֿש האָט ער!… װאָס טױג אײַך, ס'איז געבליבן ― ער בעט בײַ אים, דער גלח הײסט דאָס, כאָטש עטלעכע טױזנט קערבלעך. נעם זשע, דו גראָבער מענטש, דו הענעך אײנער, פֿאַרשטופּ אים דאָס מױל מיט עטלעכע טױזנט קערבלעך, און לאָז זיך יענער נישט טשעפּען! טענהט אָבער דער אָחי מײַנער: „פֿאַרװאָס קומט אים? דער בילעט איז דאָך מײַנער; איך זאָל אַזױ האָבן, זאָגט ער, אַלדאָס גוטס, װי איך האָב אים אַװעקגעקױפֿט בײַ אים שױן אַ מעשׂה פֿון דרײַ יאָר!“… װאָלט אפֿשר אָפּגעלאָפֿן גלאַט; איז דאָך אָבער אונדזערע ייִדעלעך זאָלן זײַן געזונט! און דאָס שטעטל אַלײן איז אַ גוט שטעטל ― אפֿשר האָט איר געהערט פֿון דעם? פֿישי־יאַבעדע הײסט דאָס, דאָס שטעטל, כּשמה כּן היא, אַ שטאָט פֿון יאַבעדניקעס, מוסרים, פֿאַרברענט זאָל זי װערן אין אַ זומער־טאָג! װאָס טױג אײַך, מען איז אַװעק צום גלח און מע האָט אים אױפֿגעקלערט, אַז ער קאָן דאָ מאַכן גימל, און מע האָט אים אַרױפֿגעפֿירט, ער זאָל נישט מאַכן קײן לאַנגע שהיות, פֿאָרן אין דער גרױסער שטאָט אַרײַן גלײַך צום פּראָקוראָר און אײַנגעבן אַזױ און אַזױ, אַז ייִדן, הײסט דאָס, האָבן בײַ אים אױסגענאַרט אַ בילעט, און דער בילעט האָט געװוּנען פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, און מע גיט אים נישט אָפּ דעם בילעט… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… װאָס טױג אײַך, דער גלח האָט זיך דװקא נישט געפֿױלט און האָט געטאָן אַלצדינג װאָס מען דאַרף, נאָך מער װי מען באַדאַרף, און מען האָט אױפֿן בילעט, מחילה, אַנידערגעלײגט אַן אַרעסט, און סע פֿאַרבינדט זיך פּאַװאָלינקע אַ גאַנצער עסק, טאַקע גאָר נישט אױף קאַטאָװעס… אָט האָסטו דיר אַזאַ מין שלאַק, טאָמער איז קאַרג! נאַ דיר גאָר אַ בײנדל, אַ גלח!… מײַן אָחי האָט שױן אַפֿילו מיט אים נאָכדעם געענדיקט פֿאַר צען טױזנט, נאָכדעם ― פֿאַר פֿופֿצן טױזנט קאַרבן, האָט דער גלח חרטה געקריגן. מע האָט אים אַזױ צעדרײט, פֿאַרשטײט איר, אַז ער װײס שױן אַלײן נישט װאָס ער זאָל װעלן… אָט דאָס האָט איר אײַך די מעשׂה מיטן בײנדל, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? בײַם בײנדל, הײסט דאָס. גאָט האָט אונדז באַשערט אַ רעכט בײנדל, װאָס זאָלט איר קלערן, נישט אײַנצושלינגען און נישט אױסצושפּײַען! ניט אַהער און ניט אַהין! איז דאָך אָבער פֿאַראַן אַ גאָט אױף דער װעלט, אַ גרױסער גאָט, װי זאָגט איר, װאָס מיט אײן האַנט שטראָפֿט ער, מיט דער אַנדערער הײלט ער, ― האָבן זיך געפֿונען מענטשן, גוטע ברידער, מחותּנים, גוטע פֿרײַנט, און גלאַט מענטשן, מע האָט זיך אַרײַנגעלײגט אין דער מיט, געדרײט, געפּרוּװט אױף אַלע זײַטן, הין און צוריק, פֿון מײַן ברודער צום גלח, פֿונעם גלח צו מײַן ברודער, פֿון מיר צו בירנבױמען, פֿון בירנבױמען צו מיר, און פֿון אונדז בײדן צו מײַן ברודער, און פֿון אונדז אַלע דרײַ װידער צום גלח ― אַ דרײעניש, אַ לױפֿעניש, אַ געפֿאָרערײַ, אַ גערעדערײַ, אַ געשפּאַרערײַ, ― בקיצור, מע האָט אונדז קױם מיט צרות מיט לײד אױסגעגלײַכט. װאָס אױסגעגלײַכט? װי אַזױ אױסגעגלײַכט? ― פֿרעגט נישט, אַבי אױסגעגלײַכט! װי זאָגט איר: פֿון קריװדע קאָכט מען װעטשערע, אָדער, װי מײַן אָחי האָט געזאָגט, אַז מע האָט אים צונױפֿגעפֿירט מיטן גלח:

― װאַשע פּרעפּאָדאָביעваше преподобие: אײַער רעװערענץ, ― זאָגט ער ― יאַק נע פּסק, טאָ פּסאַקעץ, נעכײַ בודעбуде: װעלן יחלוקו…

― נעכײַ בודע יחלוקו! ― זאָגט אים דער גלח. ― אַלע טיале ти: אָבער דו, הענעך, מאָשעניקмошенник: ביסט אַ שװינדלער!…

― לחײם, פֿאָטערל, זאַ װאַשע זדאָראָװיעза ваше здоровье: צו אײַער געזונט! ― זאָגט צו אים מײַן אָחי און טראָגט אים אונטער אַ גלעזל, און מיר אַלע נעמען צו גלעזלעך, און מע טרינקט־אױס און מע צעקושט זיך ― פֿײַן, שײן, צופֿרידן… שײך זאָגן צופֿרידן? װי קאָן מען זײַן צופֿרידן, אַז איטלעכער פֿון אונדז האָט געהאַט כּמעט בײַ זיך אין האַנט די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט און האָט זײ אַרױסגעלאָזט אױפֿן װינט ― פּפֿו! איר װילט װיסן, װי אַזױ? נאַט אײַך אַ פּראָסטן חשבון: מילא, פֿון מיר שמועסט מען ניט: האָב איך ניט פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, אַ שײנע־רײנע כּפּרה! נאָר איך פֿרעג אײַך: װאָס װאָלט געטאָן, אַ שטײגער, מײַן ברודער הענעך, װען איך זאָל אים נישט געװען געבן קײן דעפּעש, אַז אונדזער בילעט האָט אױסגענומען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? אַן אַנדערער אױף מײַן אָרט, אַז ער דערזעט אַזאַ געװינס, װײסט איר װאָס ער טוט? ער װישט אָפּ די ליפּן און מאַכט אַ שװײַג. װאָס מיר ברודער? װער מיר הענעך? ― װאָרעם לאָז זיך אים דאַכטן, אַז איך האָב גאָר פֿאַרקױפֿט דעם בילעט! אָדער עלעהײ איך האָב אים פֿאַרזעצט בײַ בירנבױמען און האָב אים נישט אױסגעקױפֿט צו דער צײַט, ― און אַ צעטל פֿון מיר האָט דאָך בירנבױם, אַז איך האָב אײַנגעלײגט בײַ אים אַזאַ און אַזאַ בילעט פֿון אַזאַ און אַזאַ סעריע, און בײַם איך קױף נישט אױס צו דער צײַט, איז אַזאַ און אַזאַ בילעט פֿון אַזאַ און אַזאַ סעריע ― איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נאָר װאָס דען?… אַז ס'איז מיר גאָר נישט געקומען אױף דער מחשבֿה, איך זאָל אַזױ רײן זײַן פֿון שלעכטס! װאָרעם, װי איר זעט מיך אָטאָ, בין איך אַזאַ ייִד, װאָס קאַטאָרי געלט שפּילט בײַ מיר גאָר אַ קלײנע ראָליע! װאָס איז דען, אײגנטלעך, געלט? געלט איז בלאָטע, אַבי גאָט העלפֿט, װי מײַן װײַב זאָגט, מען איז געזונט און מע האָט אַלצדינג, װאָס מע באַדאַרף… נאָר גאָרניט, פֿאַרדראָסיק איז דאָס, פֿאָרט, װי זאָגט איר, פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

אַצינד נעמט בירנבױמען. בירנבױם איז דאָך טאַקע גאָט די נשמה שולדיק; ער האָט דאָך טאַקע נעבעך אַרױסגעלאָזט די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט ממש פֿון די הענט! גלאַט ער איז אַן ערלעכער, אַ לעצט־אָרנטלעכער יונגערמאַן, און װיל נישט נהנה זײַן פֿון אַ פֿרעמדן בילעט; ער װיל נאָר, מע זאָל אַ פֿרעג טאָן מענטשן, װאָס מענטשן װעלן זאָגן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן? װײַטער װאָלט דאָך געװען, װי זאָגט איר, אַ כּשרער טאָפּ מיט אַ כּשר לעפֿל, װאָרעם ער האָט דאָך טאַקע פֿון מיר אַ צעטל, אַז בײַם איך קױף נישט אױס בײַ אים דעם בילעט צו דער צײַט, איז אַזאַ און אַזאַ בילעט פֿון אַזאַ און אַזאַ סעריע ― איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נעמט דער דאָזיקער בילעט און געװינט פּונקט די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! נו, פֿרעג איך אײַך, קאָן נישט די גאַל צעזעצט װערן?… האָט איר שױן, הײסט דאָס, צװײ אומגליקלעכע נפֿשות אױף דער װעלט, װאָס האָבן כּמעט פֿון קעשענע פֿאַרלאָרן צו פֿינף־און־זיבעציק טױזנט קאַרבן ― װאָס? ניט אַזױ?…

דער דריטער אומגליקלעכער נפֿש איז מײַן ברודער הענעך נעבעך. ער גײט גלאַט אַרום װי אַ ניגזל, אַ געקױלעטער האָן, און ס'איז טאַקע אַ ביטערער רחמנות אױף אים, װאָס ער נעמט אַזױ װינציק געלט, װאָרעם ער איז דאָך טאַקע געװױנט געװאָרן אַלע יאָר, און אפֿשר צװײ מאָל אין יאָר, אַז בילעטן שפּילן, נעמען־אױס פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, נישט װינציקער! גײט ער אום און שרײַט: „װאָס האָבן זײ צו מיר? װאָס ראַבעװען זײ מיך? אַלעמען גיב געלט! דעם גלח גיב, דעם ברודער גיב, בירנבױמען גיב ― זײ װילן מיך מאַכן פֿאַר אַ קבצן!“ איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

דער פֿערטער, דער גלח הײסט דאָס, איז דאָך אַװדאי אַן אומגליקלעכער גלח! ער שװערט, און מע מוז אים גלײבן אױף זײַנע הײליקע נאמנות, אַז ער פֿאַרשטײט ניט, פֿאַר װאָס ייִדן טײלן זיך מיט זײַן געלט? „מילא הענעך, זאָגט ער, מעג זיך טאַקע זײַן אַ מאַשעניק, און סע קומט אים אַװדאי גײן אין חדר אַרײַן, ― איז ער אָבער פֿאָרט אַ הײמישער מענטש און אַ גוטער ברודער… אָבער דאָס גאַנצע איבעריקע „קהל“, זאָגט ער, ― װאָס פֿאַר מחותּנים איז „קהל“ צו מײַן בילעט?!… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? גײ רײד מיט אַ גלח און גיב אים צו פֿאַרשטײן, װאָס הײסט אָרנטלעך: אַז דער איז אַ ברודער, װאָס האָט געהאַט ביד צונעמען אינגאַנצן אַזױ, אַז קײן האָן זאָל אַפֿילו נישט קרײען, און דער איז אַ לעצט־אָרנטלעכער יונגערמאַן, װאָס האָט פֿון מיר אַ צעטל, אַז אַזאַ און אַזאַ בילעט פֿון אַזאַ און אַזאַ סעריע ― איר פֿאַרשטײט, צי נײן? ער מײנט דען עפּעס, בירנבױם הײסט דאָס? ער מאָנט דען געלט? ער האָט דען עפּעס טענות? חס וחלילה! ער װיל נאָר, מע זאָל אָ פֿרעג טאָן מענטשן, װאָס מענטשן װעלן זאָגן! אַ מענטש, װאָס האָט זיך אײַנגעליבט אין מענטשן, אַ מענטשלעכער מענטש ― איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

הכּלל, פֿיר מענטשן האָבן געװוּנען, הײסט דאָס, צו פֿינף־און־זיבעציק טױזנט אױף אַ חלק, און פֿיר מענטשן האָבן פֿאַרלאָרן צו פֿינף־און־זיבעציק טױזנט ― פֿיר אומגליקלעכע געקױלעטע מענטשן!… נאָר גאָרנישט, אױסגעגלײַכט זיך ― איז פֿאַרפֿאַלן. מסתּמא איז דאָך עס אַ באַשערטע זאַך… װאָס זשע בלײַבט־איבער צו טאָן אַצינד? אַצינד באַדאַרף מען, הײסט דאָס, נעמען און זיך צעטײלן מיטן בילעט, דאָס הײסט, מע באַדאַרף גײן אַלע פֿיר אין באַנק אַרײַן, אַרױסנעמען דעם בילעט, אָפּנעמען דאָס געװינס, אָפּגעבן איטלעכן זײַנס און זאָגן מזל־טובֿ און טרינקען מאָהריטשмагарыч: געטראַנק װען מען שליסט אַ מיסחר. אַיאָ? האָט זשע צײַט אַביסל, פּאַװאָלינקע, נישט געכאַפּט. ערשטנס, ליגט דאָך אױפֿן בילעט עפּעס אַ חתימה פֿונעם סליעדאָװאַטעל, באַדאַרף מען דאָך קודם כּל באַפֿרײַען, הײסט דאָס, דעם בילעט. װיל דער גלח נישט באַפֿרײַען דעם בילעט ביז מע װעט אים נישט באַװאָרענען מיט זײַן חלק. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… װי אַזױ זשע באַװאָרנט מען אים מיט זײַן חלק? באַדאַרף מען דאָס בילעט, הײסט דאָס אַראָפּנעמען פֿונעם גבֿירס חשבון און איבערלײגן אים אױף מײַן ברודער הענעכס און אױפֿן גלחס נאָמען. װיל דער גבֿיר נישט רעדן, נישט זען. באשר ער טענהט, דער גבֿיר הײסט דאָס, און איז דװקא גערעכט:

― װאָס בין איך פֿאַר אַ מחותּן צו אַ פֿרעמדן בילעט? װי קאָן איך הײסן איבערגעבן אַ פֿרעמדן בילעט פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, װאָס סע ליגט אױף אַן אַרעסט, אַז איך װײס נישט װעמענס בילעט דאָס איז? פֿריִער איז ער געװען בירנבױמס מיט יעקבֿ יוסילס, הײַנט הער איך, אַז ער איז גאָר אַ הענעכס מיט אַ גלחס, שפּעטער װעלן זיך אַלע מאָל אַרױסבאַװײַזן נײַע באַלעבאַטים, נײַע הענעכס מיט נײַע גלחים ― װאָס װעל איך טאָן, אַז זײ װעלן נאָכדעם מאָנען בײַ מיר איטלעכער באַזונדער צו פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? װוּ װעל איך נעמען, קינדערלעך, אַזױ פֿיל געלט אױף צו באַצאָלן? איך בין דאָך ניט בראָדסקי!

איר פֿאַרשטײט, צי נײן? האָט זיך אָנגעהױבן אַן עסק מיט אַדװאָקאַטן. און אַדװאָקאַטן זײַנען דאָך פּונקט װי די דאָקטױרים: װאָס אײנער זאָגט, זאָגט דער אַנדערער קאַפּױר. געלט נעמען זײ אַלע און געבן עצות, איטלעכער אַן אַנדער עצה. אײן אַדװאָקאַט זאָגט, אַז דער גבֿיר מעג זײער שײן איבערגעבן דעם בילעט װעמען ער װיל… און דער אַנדערער זאָגט: ער טאָר ניט בשום אופֿן איבערגעבן דעם בילעט… קומט דער דריטער און זאָגט, אַז ער מוז איבערגעבן, אַניט ― קאָן ער האָבן אױף זיך אַ „פּעקל“, למאַי ער גיט ניט איבער… קומט נאָך אַן אַדװאָקאַט און זאָגט: לאָז זיך דער גבֿיר גלאַט אַזױ אָפּזאָגן פֿונעם בילעט, װעט דאָס זײַן װי געװוּנטשן… קומט נאָך אײנער און זאָגט: הס־מלהזכּיר! בײַם ער זאָגט זיך אָפּ פֿונעם בילעט, דער גבֿיר הײסט דאָס, בלײַבט דער בילעט הענגען אין דער לופֿטן, קאָן ער נאָכדעם האָבן אױף זיך אַ רעכט „פּעקל“!… קומט נאָך אַן אַדװאָקאַט און זאָגט: אַדרבא, טאָמער זאָגט ער זיך ניט אָפּ, האָט ער ערשט אױף זיך אַ „פּעקל“!… קומט אַ נײַער אַדװאָקאַט און זאָגט אַ נײַעם דין: דער גבֿיר, זאָגט ער, מעג זיך יאָ אָפּזאָגן, ניט אָפּזאָגן ― ער װעט סײַ־װי־סײַ האָבן אױף זיך אַ פּעקל… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נאָר מיר דאַכט, אַז ער האָט שױן אױף זיך אַ גוט „פּעקל“, װאָרעם, אַ חוץ װאָס מע דולט אים אַלע מינוט דעם ספּאָדעק, פֿאָרט ער נעבעך אַלע װאָך אין דער גרױסער שטאָט אַרײַן, אונדזער גבֿיר הײסט דאָס, פֿון אײן אַדװאָקאַט צום אַנדערן, צאָלט געלט און בעט, מע זאָל אױף אים רחמנות האָבן, געבן אַן עצה, װי אַזױ ער זאָל פּטור װערן פֿון דער דאָזיקער באָמבע? ס'איז אַ גאָטס רחמנות, זאָג איך אײַך, און אַ חרפּה, אַ בזיון פֿאַר לײַטן. מע נעמט אַ מענטשן, אַן ערלעכן, אַ שטילן מענטשן, װאָס טשעפּעט ניט קײן פֿליג אױף דער װאַנט, און מע הענגט אים אָן אַזאַ באָמבע, אַ לונג־און־לעבער אױף דער נאָז ― און האַלט זיך געזונטערהײט!… טאָמער װײסט איר, פֿאַר װאָס? פֿאַר װען? פֿאַר װאָס קומט אים אַזאַ באָמבע? דערפֿאַר װאָס מענטשן האָבן זיך אַרײַנגעלײגט, געװאָלט אַ ייִדן אַ טובֿה טאָן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… האָט איר ניט בײַ זיך נאָך אַ באָמבע… טפֿו! מײן איך נאָך אַ פּאַפּיראָס?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך? בײַ דער באָמבע הײסט דאָס, װאָס מע האָט אָנגעהאַנגען אונדזער גבֿיר… װילט איר דאָך מסתּמא װיסן, װאָס הערט זיך מיט דער באָמבע? גאָר ניט, די באָמבע איז אַ באָמבע! לעת־עתּה הענגט זי נאָך אין דער לופֿטן… דער גבֿיר העצקעט זיך אַלע װאָך הין און צוריק אין דער גרױסער שטאָט אַרײַן צו די אַדװאָקאַטן, די אַדװאָקאַטן נעמען געלט און געבן עצות ― דער אַזױ, דער אַנדערער אָט אַזױ, און דער דריטער ניט אַזױ און ניט אַזױ, נאָר פּונקט קאַפּױר, װי געװײנטלעך… װאָס דער סוף דערפֿון װעט זײַן ― װײסט נאָר אײן גאָט אין הימל, װאָרעם קײן מענטשלעכער פֿאַרשטאַנד קאָן דאָס גאָרנישט משׂיג זײַן, װאָס דערפֿון קאָן אַרױס; װאָרעם טאָמער דערגײט דאָס חלילה צו אַ מישפּט, װײס מען ניט, מיט װאָס עס קאָן זיך ענדיקן… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? דערװײַל װער ליגט נײַן אײלן אין דער אַדמה? יעקבֿ־יוסיל?! אַז די שטאָט, ― װאָס זאָג איך די שטאָט? ― די גאַנצע װעלט האָט מיט מיר צו טאָן! איטלעכער טײַט אױף מיר מיט די פֿינגער: „אָן נײען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט!“… פֿון געשעפֿט איז מען אָפּגעריסן; אין קעשענע איז נישטאָ אַ דרײַערל, נאָך ערגער װי פֿריִער; מײַן װײַב שעמט זיך אַרױסצוקומען אין מאַרק אַרײַן ― מע רופֿט זי „די נײַע נגידית“… מיך האָט מען דעם ערשטן שבת אין שול מכבד געװען מיט „שישי“ גאָר אױף אַן אַנדער אופֿן. מען האָט שױן אַפֿילו געמאַכט אַ חשבון פֿון די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, װיפֿל איך באַדאַרף געבן אױף דער שטאָט, װיפֿל איך זאָל צעטײלן אָרעמע קרובֿים, און װאָס איך װעל טאָן מיטן איבעריקן. דער האָט געזאָגט, אַז איך װעל מסתּמא װערן אַ בעל־הלװאה; און דער האָט געדרונגען, אַז גיכער װעל איך האַנדלען מיט ברױט, אַזױ װי איך האָב אַמאָל געהאַנדלט; און דער האָט אױסגעװיזן, אַז דאָס בעסטע איז פֿאַר מיר אַ קאַנטאָר: מיט אַ קאַנטאָר, זאָגן זײ, מאַך איך די בעסטע געשעפֿטן בײַ אונדז אין שטאָט, װאָרעם װאָסער קאַנטאָר בײַ אונדז פֿאַרמאָגט דען מיט אַ מאָל אַ קאַפּיטאַל פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? מע מײנט מעות מזומנים מײנט מען, טאַקע װאָס מזומנים הײסט! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… װאָרעם בײַ אונדז אין שטעטל זײַנען די ייִדן גרױסע אַפּיקורסים; קײנער גלײבט גאָר נישט, אַז ס'איז ערגעץ פֿאַראַן במזומנים מער װי אַ פֿינפֿאונצװאַנציקער אַן אײגענער… אונדזער שטעטל, דאַרפֿט איר װיסן, איז אױך אַ רעכט שטעטל, דער רוח האָט דאָס ניט גענומען! דאָס איז אַ שטעטל, פֿאַרשטײט איר מיך, פֿון די שטעטלעך, װאָס מע פֿרעגט אױף זײ!… פֿאַראַן לײדיקגײערס גענוג, װאָס האָבן נישט װאָס צו טאָן, גײט מען אַרום פֿון שמונין צו בונין און מע רעדט־אָפּ פֿון דער גאַנצער װעלט. קײן אײגענע געשעפֿטן איז נישטאָ, האָט מען אין זינען יענעמס. מע קלײַבט זיך צונױף אין מאַרק בײַ דער אַפּטײק, אױף דער „בערזע“ הײסט דאָס, און מע האַלט אין אײן שאַצן יענעמס עסקים: מע האָט מורא, טאָמער פֿאַרדינט יענער; און אַז יענער דערלײגט, איז מען זיך מחיה, עס קומט צו אַ שטיק געזונט… הײַנט פֿאַרשטײט איר, װאָס פֿאַר אַ כמאַרע עס האָט זיך אָנגערוקט אױף דער שטאָט, אַז מע האָט דערהערט פֿון די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? פֿון יענעם טאָג אָן מאַכט זיך זײ שױן נישט צו דאָס מױל פֿון אינדערפֿרי ביז בײַנאַכט. מע װערטלט זיך און מע שטעכט זיך. אײנער דעם אַנדערן עסט־אױס די גאַל, קריכט־אַרײַן מיט די פֿיס אין האַרצן.

― פֿאַר װאָס האָט איר בעסער נישט אױסגענומען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? זײ װאָלטן דאָך אײַך איצטער שטאַרק צו נוץ געקומען!…

― למאַי איר נישט? איר באַדאַרפֿט זײ אַ סך נײטיקער פֿון מיר!…

בכדי עס זאָל דעם איבעריקן עולם פֿאַרדריסן, האָט אײנער אַ בעל־חשבון אױסגערעכנט, אַז איך בין דער גרעסטער גבֿיר אין שטאָט. „עס איז אַ פּראָסטער חשבון ― זאָגט ער: ― פֿינף־און־זיבעציק טױזנט האָב איך געװוּנען, אַ קערבל זעקס־זיבן טױזנט באַטרעפֿט די דירה מײַנע ― האָט איר אַ קײַמא־לן פֿון פֿינף־און־אַכציק, קרובֿ צו מאה אלף קאַרבן. נו, און אַז אַ ייִד, װאָס פֿאַרמאָגט הונדערט טױזנט קאַרבן, מעג מען, דאַכט זיך, אױף אים זאָגן, אַז ער פֿאַרמאָגט צװײ, װאָרעם אַז מע שאַצט אַ ייִדן אין רי″ש אַלפֿים, פֿאַרמאָגט ער דאָך קײן הונדערט טױזנט אױך ניט! אַלזאָalso: אַזױ, בין איך, הײסט דאָס, אַ ייִד פֿון רי″ש אַלפֿים, דאָס הײסט, דער גרעסטער גבֿיר אין שטאָט! אַי, ס'איז פֿאַראַן נאָך גרעסערע גבֿירים פֿון מיר? איז דער תּירוץ: פֿון װאַנען װײס מען? װער איז געװען בײַ זײ אין קעשענע און װער האָט געצײלט זײער געלט? אפֿשר זײַנען זײ נאָך דערונטער? איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אַ סך מענטשן האָט דאָס טאַקע אָנגערירט ביז דער בײן. זײ האָבן נעבעך נישט געקאָנט דאָס איבערטראָגן: װי נעמט דאָס מיט אַ מאָל אַ געמײנער ייִד, פּלוצעם אין מיטן דרינען, און װערט, אָן קאָפּװײטיק, אַ גבֿיר פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט?… פֿאַראַן בײַ אונדז אײנער, אַן אַלטער בחור, אַ רײַכער און אַ קאַרגער, האָבן חבֿרה אומיסטן אונטערגעשיקט אַ שליח, אײנעם אַ „מענדלבאָרד“, ער זאָל אים אָנזאָגן די גוטע בשׂורה, אַז יעקבֿ־יוסיל האָט געװוּנען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט; איז אים געװאָרן, ניט פֿאַר אײַך געדאַכט, אַזױ שלעכט, אַז מע האָט געמײנט, ס'איז אַן עק פֿונעם יונגנמאַן! אַ ביטערער רחמנות ― ער איז נעבעך עטלעכע טעג כּסדר אַרומגעגאַנגען אָן אַ קאָפּ! און אַצינד, אַז ער האָט דערהערט די געשיכטע מיט מײַן ברודער הענעך און די מעשׂה מיטן בײנדל, איז אים צוגעקומען אַ שטיק געזונט: „לאָז שױן בעסער זײַן, זאָגט ער, דעם גלח; פֿאַר װאָס קומט אַ ייִדן אַזױ פֿיל געלט?“… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נאָר איר מײנט, אַז אײגענע פֿאַרגינען שױן? אַזױ לאַנג שמײַסט מען זײ! זײ זאָלן קאָנען דערטרינקען אין אַ לעפֿל װאַסער!… מאָלט אײַך, װען עס פֿאַלט אַרײַן צו מיר טאַקע די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, װאָלטן געװען אַנדערע װערטער; דעמאָלט װאָלטן מסתּמא אַלע הנאה געהאַט: אי אײגענע, אי פֿרעמדע. נאָר אַז עס האָט זיך שױן געמאַכט אַזױ, איז שױן װידער אַנדערע װערטער… נישקשה, די משפּחה מעג זיך נײען אַ בײַטל ― בײַ מײַן ברודער הענעך װעט מען צעפֿירן די הענט. ער איז אַ רעכטער נדבֿן, מײַן הענעך זאָל געזונט זײַן; ער, אַז ער װעט אָנהײבן געבן „נתינות“, װעט זײַן װאָס צו זען. ס'איז אַ סבֿרה, אַז ער האָט שױן אַסיגנירט פֿון פֿינף־און־זעכציק ביז צװײ־און־זיבעציק רובל אױף חתונה מאַכן אַן אָרעמע שװעסטער; און דעם אַלטן טאַטן האָט ער מנדר געװען אַ גאַנצן הונדערטער אַ האַרטן: לאָז ער װיסן, הײסט דאָס, דער אַלטער טאַטע, אַז זײַן זון האָט אױסגענומען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… דאָס זײַנען די הײמישע קרובֿים. און די װאָס פֿון דער װײַטן האָבן זיך גלאַט אַ לאָז געטאָן צו מיר פֿון דער גאָרער װעלט, דער מיט אַזאַ „פּעקל“, און דער מיט אַזאַ „פּעקל“… אַ סך האָבן אױף דעם חשבון אָנגעהױבן טאָן שידוכים, חתונה מאַכן קינדער. אײניקע האָבן זיך געגט צוליב דעם, װאָס זײ װעלן נאָכדעם קאָנען גרײכן צו עפּעס גרעסערס… מילא, איז דאָס כאָטש קרובֿים; װי זאָגט איר: פֿון אײגענע מוז מען לײַדן. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? אָבער פֿון פֿרעמדע, פֿון װילד־פֿרעמדע װאָס בין איך נאָך מחויבֿ צו טראָגן? פֿאַר װאָס קומט דאָס מיר? פֿאַר װעמענס זינד?… װוּ איך האָב ערגעץ אַ שׂונא, הערט איר, װינטש איך אים אַזאַ געװינס פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! איר מעגט מיר גלױבן בנאמנות, אַז דאָס אָפּגעבן מזל־טובֿ, װאָס איטלעכער גיט מיר אָפּ, מיט דעם אונטערשמײכלען זיך, מיט די חניפֿהלעך פֿון איטלעכן באַזונדער ― בין איך שױן ניט אימשטאַנד אַריבערצוטראָגן! מענטשן, װאָס איך קען זײ נישט און װײס זײ נישט, קומען צו מיר צו גײן זיך מיט מיר אַן עצה האַלטן.

― מיר האָבן געהערט, זאָגן זײ, פֿון אײַך, רב יעקבֿ־יוסיל, מיר האָבן שױן לאַנג פֿון אײַך גערעדט, אַז איר זײַט אַ קלוגער מענטש. מײנט נישט, זאָגן זײ, אַז מיר מײנען עפּעס דערמיט אַ מײן, װאָס גאָט האָט אײַך באַגליקט די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט ― חלילה־וחס! גלאַט אַזױ, זאָגן זײ, מיר זײַנען געקומען צו אײַך אַביסל אױסרײדן זיך דאָס האַרץ…

איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אײנער איז געקומען צו מיר עפּעס פֿון אַ מאָדנער שטאָט, איך האָב שױן פֿאַרגעסן װי זי הײסט, פֿון אַ װײַטער מדינה, װאָס מײַן זײדנס באָבע איז דאָרט קײנמאָל נישט געװען. עס עפֿנט זיך די טיר, עס קומט אַרײַן פּלוצעם אַ ייִד, לײגט אָפּ דאָס פּעקל.

― שלום עליכם!

― עליכם שלום! פֿון װאַנען איז אַ ייִד?

― פֿון אױסרײַסן. דאָס זײַט איר רב יעקבֿ־יוסיל?

― דאָס בין איך יעקבֿ־יוסיל. װאָס װעט איר זאָגן גוטס?

― זײַט איר דאָס טאַקע אַלײן, הײסט עס, אָט דער רב יעקבֿ־יוסיל, װאָס האָט אױסגענומען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? דאָס בין איך אומיסטן, זאָגט ער, געקומען צו פֿאָרן אַהער; דאָס הײסט, איך פֿאָר במילא פֿאַרבײַ, האָב איך דערהערט די מעשׂה מיט די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, האָב איך מיך מישבֿ געװען: טאַ, לאָם איך אַראָפּפֿאָרן אַהער אױף אַ טאָג; איך װיל אָנקוקן מיט מײַנע אױגן דעם דאָזיקן גליקלעכן, װאָס האָט געװוּנען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. ס'איז נישט קײן קלײניקײט ― ס'איז פֿינף־און־זיבעציק טױזנט!!…

איר פֿאַרשטײט, צי נײן? גײ, דערצײל איטלעכן באַזונדער אַ מעשׂה מיט אַ בירנבױם, װאָס װיל מענטשן, און מיט אַ ברודער, װאָס הײסט הענעך, און מיט אַ בײנדל, און מיט אַ גבֿיר, און מיט אַ באָמבע, און מיט אַדװאָקאַטן, און מיט רוחות, און מיט שדים!… איך זאָל האָבן, הערט איר, די גליקלעכע יאָר, װאָס ס'איז פֿריִער, פֿאַר די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, געװען בעסער װי אַצינד, נאָך די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, און רויִקער אַװדאי! איך װעל אײַך זאָגן דעם אמת: איך בין שױן איצטער נישט זיכער מיטן לעבן אױך. אָט בין איך געװען נישט לאַנג אין דער גרױסער שטאָט בײַ די אַדװאָקאַטן דאָרטן, האָט מיך אײנער אַ חבֿרה־מאַן פֿאַרנאַרט צו זיך אַהײם אױף פּאָדאָלПоділ: געגנט אין קיִעװ, כּלומרשט אױף טײ; איך קום צו אים אױף פּאָדאָל, בײַנאַכט איז דאָס געװען, טרעף איך דאָרטן נאָך אײנעם אַ חבֿרה־מאַן, אַ ייִדן מיט דװקא אַ שײנער באָרד, זיצן איבער אַ ספֿר; גיט ער מיר אָפּ שלום, שטײט־אױף פֿאַררױכערן אַ פּאַפּיראָס, פֿאַרלעשט די לאָמפּ, און מיר בלײַבן אין דער פֿינצטער… איר פֿאַרשטײט, צי נײן? עס װאָלט כּדאַי געװען, כלעבן, ס'זאָל ניט זײַן אַזױ שפּעט און איר זאָלט זיך אַזױ נישט כאַפּן אין װעג אַרײַן, אײַך דערצײלן די דאָזיקע מעשׂה אױך, און אױף יענער מעשׂה זיצט נאָך אַ מעשׂה, אָדער װי זאָגט איר: אױף אַ בלאָטער אַ פּרישטש און אױף אַ מכּה אַ בלאָטער. איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך, הײסט עס? בײַם סוף פֿון דער מעשׂה. אַ סוף, מײנט איר? האָט צײַט אַביסל, נישט געכאַפּט, ס'איז ערשט אַן אָנהײב. װאָס זאָג איך אַן אָנהײב? עס הײבט נאָך גאָר נישט אָן צו זײַן אַן אָנהײב אַפֿילו! און װער איז שולדיק? איך אַלײן טאַקע! שײך זאָגן איך בין שולדיק? װאָס בין איך שולדיק? איך װײס? איך בין דאָך נישט מער װי אַ מענטש, װי זאָגט איר, אַ בשׂר־ודם, נאָר אַז ס'איז באַשערט אַן אומגליק, העלפֿט זיך עפּעס? װאָס בין איך שולדיק, למשל, אַז איך… נאָר שאַ! מע טאָר נישט כאַפּן די פֿיש פֿאַר די לאָקשן, מײן איך פֿאַרקערט ― די לאָקשן פֿאַר די פֿיש. לאָם איך אײַך בעסער דערצײלן פּאַװאָלינקע, נישט געכאַפּט, די גאַנצע מעשׂה פֿונעם אָנהײב, דאָס הײסט, נישט פֿונעם אָנהײב, נאָר פֿונעם לעצטן אָנהײב, דאָס הײסט, פֿון דעם, װאָס איר מײנט, אַז ס'איז שױן דער סוף… על־כּל־פּנים, אַז גאָט האָט געהאָלפֿן, מיר האָבן זיך דעמאָלט, אױב איר געדענקט, מיט צרות, מיט אַנגסטן אײַנגעטײלט מיטן בילעט, הײסט דאָס, איטלעכן באַזונדער זײַן חלק, ― געװײנטלעך, נישט אַזױ גיך טוט זיך עס װי סע רעדט זיך; מע האָט זיך גענוג אָנגערעדט, אָנגעהאַריקעט מיט איטלעכן באַזונדער. אַז דער גלח טענהט: פֿאַר װאָס קומט אונדז געלט, מיר און בירנבױמען, אונדז בײדן הײסט עס? און מײַן ברודער הענעך איז אַ בעלן, איך זאָל מיך פֿאַרלאָזן אױף זײַן יושר און אױף זײַן גוטן װילן און אױף זײַן השׂגה. און מײַן חבֿרה־מאַן, בירנבױם הײסט עס, שרײַט, אַז ער װיל גאָרנישט ― ער װיל נאָר מענטשן, האָרכן װאָס מענטשן װעלן זאָגן. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? האָבן זיך אַרײַנגעמישט אין דעם דאָזיקן עסק מעקלערס, און דװקא דרײַ מיט אַ מאָל; צוגעהאָרעװעט, אױסגעגלײַכט ― אַן עק, אַ סוף. און ס'איז געבליבן, אױב איר געדענקט, ― װאָס זשע, הײסט דאָס, איז געבליבן? ס'איז געבליבן, אַז מיר זאָלן זיך צונױפֿקלײַבן אַלע פֿיר, הײסט עס, אַװעקפֿאָרן אין דער גרױסער שטאָט אַרײַן, אַרױסנעמען דעם בילעט, אָפּנעמען דאָס ביסל מינץ, צעטײלן זיך מיט די חלקים, נאַ דיר, גיב מיר ― און אַ גוטן טאָג מיט דער קאַפּאָטע! יאָ, װען זשע איז דאָס גערעדט געװאָרן? נאַפּשיקלאַד, אַז ס'איז פֿאַראַן אַ בילעט. אָבער אַז ס'איז קײן בילעט נישטאָ? שײך זאָגן, ס'איז קײן בילעט נישטאָ? אַ בילעט איז פֿאַראַן אַ בילעט, נאָר, אױב איר געדענקט, װוּ ליגט ער, דער בילעט? פֿאַרצװיאָקעװעט אין אַ באַנק ערגעץ, אױף אַ פֿרעמדן נאָמען, און פֿון אױבן, אױפֿן בילעט הײסט עס, אױב איר געדענקט, ליגט, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, אַן אַרעסט פֿונעם סליעדאָװאַטעל ― גײ נעם־אַרױס אַזאַ בילעט! װאָס זשע טוט מען? באַדאַרף מען קודם כּל, אױב איר געדענקט, זען, מע זאָל צערײַבן דעם עסק ― לאָז דערװײַלע, הײסט עס, װערן אױס עסק, װעט מען שױן נאָכדעם זען װאָס מע האָט צו טאָן. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? װער זשע באַדאַרף צערײַבן דעם עסק, סע זאָל װערן אױס עסק? פֿאַרשטײט זיך, אַז דער גלח. זאָגט אָבער דער גלח, אױב איר געדענקט: לאָז מען אים פֿריִער באַװאָרענען, דאָס הײסט, איבערגעבן דעם בילעט אױף זײַן נאָמען, װעט ער זען, מע זאָל צערײַבן דעם עסק. איז ער, דאַכט זיך, אױך גערעכט? װער זשע דאַרף דאָס איבערגעבן דעם בילעט אױף זײַן נאָמען, אַז ער זאָל צערײַבן דעם עסק? פֿאַרשטײט זיך, אַז דער גבֿיר אונדזערער. קומען מיר מסתּמא צו אונדזער גבֿיר און בעטן אים, ער זאָל זײַן אַזױ גוט און איבערגעבן דעם בילעט, װעט מען צערײַבן דעם עסק. טענהט דער גבֿיר װידער די אײגענע טענה, אױב איר געדענקט, און איז אױך גערעכט: „װאָס האָט איר צו מיר? ― זאָגט ער. ― װאָס האָט איר מיר אָנגעהאַנגען אַ פֿרעמדן עסק?“ טענהן מיר: „גערעכט זײַט איר טאַקע; נאָר װאָס זאָלן מיר טאָן, אַז אָן אײַך קאָן מען נישט צערײַבן דעם עסק?“ זאָגט ער: „אם־כּן, װאָס בין איך שולדיק? צערײַבט אײַך יאָ דעם עסק און צערײַבט אײַך נישט דעם עסק, ― װאָס איז מײַן עסק?“… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… האָט איר ניט בײַ זיך אַן עסק… טפֿו! מײן איך אַ פּאַפּיראָס?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך, הײסט דאָס? בײַ צערײַבן דעם עסק. עצות אַהער, עצות אַהין ― ס'איז געבליבן: לאָדן זיך. און װיבאַלד לאָדן זיך, באַדאַרף מען פֿרעגן אַן אַדװאָקאַט. און װיבאַלד פֿרעגן בײַ אַן אַדװאָקאַט, באַדאַרף מען פֿאָרן אין שטאָט אַרײַן. הײבט זיך אָן: בײַ װאָסער אַדװאָקאַט זאָל מען פֿרעגן? זאָגט דער , מע זאָל פֿרעגן בײַ דעם אַדװאָקאַט, און יענער זאָגט, מע זאָל פֿרעגן בײַ יענעם אַדװאָקאַט. פֿרעגט מען דאָך מסתּמא בײַ בײדע אַדװאָקאַטן, אַ ברירה האָט מען? זאָגט דאָך מסתּמא דער אַדװאָקאַט פּונקט דעם היפּוך, װאָס יענער אַדװאָקאַט; זאָגט דער דריטער אַדװאָקאַט בױדעם; איז דאָך ביטער ― גײט מען צו אַ פֿערטן אַדװאָקאַט… בקיצור, איך באַדאַרף אײַך דערצײלן װאָס אַדװאָקאַטן זײַנען? אַדװאָקאַטן און דאָקטױרים ― דאָס איז אײן מכּה; אַדװאָקאַטן און דאָקטױרים זײַנען לכתּחילה באַשאַפֿן געװאָרן, זײ זאָלן זאָגן אײנס דאָס אַנדערע אױף צו להכעיס. װאָס יענער זאָגט, באַדאַרף דער זאָגן פּונקט קאַפּױר, װי, להבֿדיל, דער תּרגום. איך האָב אַ גוטן ברודער, זאָגט ער: װאָס איז דען, אײגנטלעך, דער תּרגום? דער תּרגום, זאָגט ער, איז אַ צו־להכעיסניק; דער תּרגום דאַרף זאָגן לאַקירדע. למשל, אַז דער חומש זאָגט „ויאמר“ ― קומט דער תּרגום און זאָגט „ואַמר“; און אַז דער חומש זאָגט „לאמר“, איז, דאַכט מיר, װאָס קאָן דאָס דיר שאַטן, רב תּרגום, אַז ס'װעט שטײן לאמר? נײן, לױנט אים נישט! נאָר ל־מי־מר! ― און גײ טו אים עפּעס! איר פֿאַרשטײט, צי נײן? אַז אײן אַדװאָקאַט זאָגט, אַז מיר אַלע פֿיר זאָלן אײַנגעבן אַ פּאַפּיר אױף דער באַנק און אױפֿן גבֿיר, למאַי זײ גיבן אונדז ניט אַרױס דעם בילעט, ― דאַכט זיך, אַ גלײַכער אײַנפֿאַל, האַ? קומט דער אַנדערער אַדװאָקאַט און זאָגט: אַז אײַנגעבן באַדאַרפֿן נאָר צװײ, איך און בירנבױם, מיר בײדע הײסט עס, און נאָר אױפֿן גבֿיר אַלײן, למאַי ער הײסט נישט די באַנק, זי זאָל איבערגעבן דעם בילעט. דאַכט זיך, אױך נישט קרום, האַ, װאָס זאָגט איר? זאָגט אָבער דער דריטער אַדװאָקאַט: װאָס פֿאַר אַ מחותּן בין איך מיט דער באַנק? די באַנק קען מיך? זי האָט געהאַט מיט מיר עסקים? אײַנגעבן לאָז בירנבױם אַלײן, און נישט אױף דער באַנק, נאָר אױפֿן גבֿיר אַלײן, װאָרעם װאָס איז שולדיק די באַנק, אַז ער אַלײן, בירנבױם הײסט עס, האָט ערשט ניט לאַנג געהײסן די באַנק, זי זאָל אַריבערטראָגן דעם בילעט פֿון זײַן חשבון על־חשבון־הגבֿיר? דאַכט זיך, גערעדט װי אַ מענטש, האַ? קומט נאָך אַן אַדװאָקאַט און דרינגט, אַז אײַנגעבן באַדאַרף ניט איך און ניט בירנבױם ― אײַנגעבן באַדאַרף גאָר דער גלח מיט מײַן ברודער, הענעך הײסט עס! דאַכט זיך, ס'איז אױך מיט אַ גאַנג, האַ? קומט אַן אַנדער אַדװאָקאַט און פֿאַלט גאָר אױף אַזאַ מין המצאה: מע באַדאַרף זיך, זאָגט ער, גאָר ניט לאָדן, װאָרעם לאָמיר זען, פֿון װאַנען, זאָגט ער, האָט זיך גענומען אין באַנק אַ בילעט אױפֿן גבֿירס נאָמען? בירנבױם האָט אים אַרײַנגעטראָגן. װוּ האָט בירנבױם גענומען אַ בילעט? בײַ יעקבֿ־יוסילן, בײַ מיר הײסט עס. װוּ האָב איך אים גענומען? בײַ מײַן ברודער, הענעך הײסט דאָס. בײַ װעמען האָט אים גענומען מײַן ברודער, הענעך הײסט עס? אַנטליִען, מײן איך געקױפֿט בײַם גלח. ער זאָגט געקױפֿט, דער גלח זאָגט געליִען ― װאָס מאַכט דאָס אױס, אַ פֿאַרפֿאַלענער עסק. על כּן, זאָגט ער, לאָז דער גלח מאָנען דעם בילעט בײַ מײַן ברודער הענעך, מײַן ברודער הענעך בײַ מיר, איך בײַ בירנבױמען, און בירנבױם ― בײַ װעמען? בירנבױם בײַ דער באַנק. אַי, די באַנק טענהט דאָך: זי קען שױן נישט בירנבױמען, זי קען גאָר דעם גבֿיר? טאָ לאָז בירנבױם מאָנען בײַם גבֿיר, און דער גבֿיר לאָז מאָנען בײַ דער באַנק. אַי, דער גבֿיר האָט מורא, טאָמער ― װאָס? טאָמער לאָדט מען אים? איז פֿאַראַן, זאָגט ער, אַן עצה: לאָז בירנבױם אַרױסגעבן אַ צעטל, קװיטירן הײסט עס, דעם גבֿיר, איך זאָל קװיטירן בירנבױמען, און מײַן ברודער הענעך זאָל קװיטירן מיך, און דער גלח זאָל קװיטירן מײַן ברודער הענעך. נו, װי געפֿעלט אײַך אַן אײַנפֿאַל? װאָס קאָן שױן זײַן גלײַכער דערפֿון? געפֿינט זיך נאָך אַן אַדװאָקאַט אַ חכם און פֿרעגט אַ קלאָץ־קשיא: שאַט, פֿון װאַנען װײסן מיר, זאָגט ער, אַז דער בילעט ענדיקט זיך שױן מיטן גלח? טאָמער ליגט ערגעץ באַהאַלטן אױפֿן בױדעם נאָך אַ נפֿש, װאָס װעט אױפֿשטײן מאָרגן, װעט ברענגען עדות מיט פּאַפּירן און װעט טענהן: „דער בילעט איז מײַנער! קינדער, װוּ איז מײַן בילעט!“ װאָס זשע װעט זײַן? װעט ער מאָנען שױן נישט קײן בילעט, נאָר פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! בײַ װעמען? נישט בײַ קײנעם, נאָר בײַם גבֿיר! אַי, דער גבֿיר האָט אַ צעטל פֿון בירנבױמען, בירנבױם ― פֿון מיר, איך ― פֿון מײַן ברודער הענעך, מײַן ברודער הענעך פֿונעם גלח? לאָז דער גבֿיר גײן, זאָגט ער נאָכדעם לאָדן בירנבױמען, בירנבױם מיך, איך מײַן ברודער הענעך, מײַן ברודער הענעך דעם גלח ― פּונקט די אײגענע מעשׂה, װאָס מיטן חד־גדיא: ציגעלע־קעצעלע, קעצעלע־הינטעלע, הינטעלע־שטעקעלע, שטעקעלע־פֿײַערל, פֿײַערל־װאַסערל, װאַסערל־עקסעלע, עקסעלע־שוחטל ― איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… איז װידער שלעכט! װאָס־זשע טוט מען? באַדאַרף מען גײן צו אַ נײַעם אַדװאָקאַט, צו קאָפּערניקאָװן אַלײן, און פֿון קאָפּערניקאָװן צו נאָך אַ גרעסערן אַדװאָקאַט, צום „גאָלדענעם װײַזער“. װאָס טױג אײַך, מיר האָבן נישט דורכגעלאָזט קײן אײן אַדװאָקאַט, מיר האָבן זיך מיט זײ, מיט די דאָזיקע אַדװאָקאַטן הײסט עס, אַזױ פֿאַראַדװאָקאַטעט דעם קאָפּ, אַז װוּ מיר זײַנען געשטאַנען און װוּ מיר זײַנען געגאַנגען האָט מען געהערט נאָר אַדװאָקאַט און אַדװאָקאַט און אַדװאָקאַט. האָט איר נישט בײַ זיך אַן אַדװאָקאַט… טפֿו! מײן איך אַ פּאַפּיראָס?

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך, הײסט עס? בײַ די אַדװאָקאַטן. גאָט האָט געהאָלפֿן, די אַדװאָקאַטן האָבן געפֿונען אַן עצה ― פֿאָרט אַדװאָקאַטן! װאָס זשע איז די עצה? די עצה איז אַזאַ מין עצה: אַז איך און בירנבױם, מיר בײדע הײסט עס, זאָלן קודם־כּל, פֿריִער פֿאַר אַלע היומס, אײַנגעבן אַ פּאַפּיר, צעשרײַבן זיך בײַם נאָטאַריוס הײסט עס, אַז מיר זײַנען נישט שײך צום בילעט כּלל־וכלל, קײן מחותּנים נישט הײסט עס, און אַז דעם דאָזיקן בילעט האָט מיר צוגעשיקט מײַן ברודער הענעך, װאָס ער האָט אים גענומען, געקױפֿט הײסט עס, בײַם גלח, אױף צו פֿאַרזעצן, און איך האָב אים פֿאַרזעצט בײַ בירנבױמען און גענומען אױף אים רי″ש קערבלעך, ― װי די מעשׂה איז געװען, דאָס הײסט, דעם רעכטן, דעם רײנעם, דעם אמתן אמת! דאַכט זיך, פּראָסט און פּשוט, אָן שפּיצלעך, אָן חכמות און אָן אױבער־הסברות ― װאָס קאָן זײַן בעסער, װי דער אמת? איז אָבער קײנער דערױף פֿריִער נישט געפֿאַלן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נאָר שאַט, איר זײַט נאָך נישט פֿאַרטיק. װאָס הײסט, מיר װעלן נעמען, איך און בירנבױם, מיר בײדע הײסט עס, און װעלן אַרױסגעבן אױף זיך אַזאַ בײַטש? און װאָס װעט זײַן מיט אונדזערע חלקים? װאָס װעלן מיר טאָן, אַז מע װעט אונדז נאָכדעם זאָגן „ישקני“?… זיך גײן פֿאַרלאָזן אױף מײַן ברודערס יושר און אױפֿן גלחס נאמנות? אַי, מיר האָבן זיך צעשריבן מיט זײ אױף פּאַפּיר און געטרונקען לחײם? בלאָטע! אַ בױגן פּאַפּיר קאָסט אַ גראָשן, און לחײם קאָן מען טרינקען אַלע טאָג, אַבי ס'איז נאָר פֿאַראַן, װי זאָגט איר, אַביסל בראָנפֿן. װאָס זשע האָבן מיר געװאָלט, איך און בירנבױם, מיר בײדע הײסט עס? אַ באַװאָרעניש ― מע זאָל אונדז באַװאָרענען אונדזערס, װאָס אונדז קומט… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אָט דאָ האָט זיך ערשט אָנגעהױבן די רעכטע חתונה: באַװאָרענישן? פֿאַר װאָס קומט זײ באַװאָרענישן? גענוג זײ נעמען אומזיסט געלט, גיב זײ נאָך באַװאָרענישן!“ האָט דאָך עס אונדז אָנגענומען בײַם האַרצן: „סטײַטש, פֿאַר אונדזער ערלעכקײט, איר אַזעלכע און אַזעלכע! גענוג מע טוט אײַך אַזאַ טובֿה, ― מע װאָלט דאָך געקאָנט צונעמען בײַ אײַך אינגאַנצן די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, אַז קײן האָן זאָל אַפֿילו נישט קרײען, ― האָט איר נאָך טענות!?“… „קומט אײַך, הײסט דאָס, אַ דאַנק, אַ קניפּ אין בעקל?“… אַזױ זאָגט דער ברודער מײַנער, הענעך הײסט דאָס. האָט דאָך עס מיר פֿאַרדראָסן! אַ װאָרט פֿאַר אַ װאָרט, פּיטש־פּאַטש, װי געװײנטלעך צװישן ברידער… הקיצור, געפּועלט ― מע װעט אונדז שױן געבן אַ באַװאָרעניש. װאָס פֿאַר אַ באַװאָרעניש? קװיטלעך? ― אַ קװיטל איז אַ סוכּה־שער. װעקסלעך? אַן עבֿירה װעקסל־פּאַפּיר. װאָס דען? ― מזומן געלט, װי מײַן באָבע עליה־השלום פֿלעגט זאָגן: „דאָס בעסטע מילכיקס איז אַ שטיקל פֿלײש“. װוּ זשע קריגט מען מזומן געלט, אַז קײן מזומן געלט איז הײַנטיקע צײַטן נישטאָ בײַ קײנעם. שײך זאָגן בײַ קײנעם? פֿאַראַן געלט, און אַ סך, נאָר בײַ די בראָדסקיס. „הכּלל, ס'איז פּוסטע דבורים! ביז מען װעט נישט לײגן קײן באַװאָרעניש, װעל איך נישט חתמענען!“ „װאָס פֿאַר אַ באַװאָרעניש?“ „װאָס פֿאַר אַ באַװאָרעניש איר װילט, אַבי אַ באַװאָרעניש, די װעלט זאָל פֿון מיר נאָכדעם נישט לאַכן, זאָגן, אַז יעקבֿ־יוסיל איז געװען אַ בהמה“. איר פֿאַרשטײט צי נײן?… דאָס איז אײַך אײן מאָל אַװעק. און מײַן חבֿרה־מאַן, בירנבױם הײסט עס, האָט זיך טאַקע גענומען פּשוט װידער אַ מאָל צו דער אַלטער טענה: „ מענטשן!“, באשר, זאָגט ער, אַזױ װי ער גיט איצטער, זאָגט ער, אַרױס פֿון זיך אַזאַ מין געשריפֿטס, אַ רעציפּיסреципис: קװיט, הײסט עס אױף אײביק, לכן װיל ער, מע זאָל זיך מיט אים פֿאַרלאָזן אױף מענטשן, װאָס מענטשן װעלן זאָגן, אַזױ װעט זײַן. „װידער אַ מאָל מענטשן? ― זאָג איך. ― מע האָט דאָך אײן מאָל געענדיקט, ― װאָס טױגן אײַך מענטשן?“ „פֿאַרשטײט איר מיך, זאָגט ער, בירנבױם הײסט עס, איך װיל, מע זאָל אַ פֿרעג טאָן מענטשן, אפֿשר װעלן מענטשן געפֿינען, אַז סע קומט מיר גאָרנישט, ― למאַי זשע זאָל איך נעמען אומזיסט געלט?“… איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… איך שרײַ באַװאָרעניש, און ער טענהט מענטשן. „באַװאָרעניש װעט, זאָגט ער, זײַן נאָכדעם; פֿריִער לאָז מען פֿרעגן מענטשן“. „איר האָט זיך שױן װידער אַמאָל, זאָג איך, צעמענטשלט? סע מענטשלט מיר שױן, זאָג איך, אין קאָפּ פֿון אײַערע מענטשן! בעסער אין זינען האָבן, זאָג איך, אַ באַװאָרעניש; אַ באַװאָרעניש איז בילכער“…

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך, הײסט עס? בײַם באַװאָרעניש. מע האָט אונדז, לאָז זיך אײַך דאַכטן, באַװאָרנט, פֿאַרבונדן אײנס דאָס אַנדערע, װי עס געהער צו זײַן, זיך צעשריבן פֿון אַלע זײַטן הײסט עס, און דװקא בײַם נאָטאַריוס, און מע האָט אײַנגעגעבן די אַלע פּאַפּירן אַהין װוּ מע דאַרף, און מע האָט אָנגעהױבן גײן צו אַדװאָקאַטן, שרײַבן פּאַפּירן, אַזאַ פּאַפּיר און אַזאַ פּאַפּיר, העצקען זיך אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק אין דער גרױסער שטאָט אַרײַן, לײגן הוצאָות, צאָלן בעטל־געלט, שלאָפֿן מיט װאַנצן, אַבי סע הײסט „האָטעל“ (אַכסניא לױנט זײ ניט!), עסן פּאָרציעס, געפּרעגלטע טאַראַקאַנעס, אַבי סע הײסט „בראַטען ]braten: געבראָטנס]“ (ראָסלפֿלײש לױנט זײ נישט!), שװיצן װי אין אַ שװיץ־באָד, בראָטן זיך אױף דער זון, פּוצן די שטײנער, װערן טױב און דול פֿונעם קלאַפּן און פֿונעם טראַסקען און פֿונעם הו־האַ, טאָמער װײסט איר װאָס? אַ גדולה ― פֿינף־און־זיבעציק טױזנט! נעכײַ־ביнехай-бы: זאָל זײַן װאָלט דאָס שױן געװען, אַן עק לאָז דאָס האָבן, װי זאָגט מײַן װײַב זאָל לעבן: „אַ קופּערנער גראָשן אױף דער װאָר איז טײַערער פֿון אַ גאָלדן רענדל אין חלום. דײַנע פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, זאָגט זי, האָבן מיר שױן געמאַכט פֿינף און זיבעציק לעכער אין האַרצן. איך װאָלט דיר מוחל געװען דעם כּבֿוד ― צו װאָס האָב איך עס, זאָגט זי, באַדאַרפֿט?“… „ע, ביסט אַ ייִדענע, זאָג איך, און אַ ייִדענע בלײַבט אַ ייִדענע“… אַזױ זאָג איך צו איר, און פֿילן פֿיל איך, אַז זי איז גערעכט, װאָרעם װאָס האָב איך דערפֿון, אַז אין מאַרק אַרײַן נעמען קאָן מען דאָס נישט? זיך נאָר געקױפֿט אומזיסטע שׂונאים: דער איז מיר גלאַט מקנא, און דער פֿאַרגינט מיר ניט, האָט מורא, טאָמער נעם איך געלט, פֿאַר װאָס קומט יעקבֿ־יוסילן אַזױ פֿיל געלט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… װאָס זאָלט איר קלערן, עס האָט זיך גענוג בלוט אָפּגעצאַפּט, ביז מע האָט דערלעבט הערן דאָס גוטע װאָרט, אַז דער עסק איז שױן אַ צעריבענער עסק, אױס עסק! און עס איז גענוג די אױגן אַרױסגעקראָכן, ביז מע האָט דערלעבט זען דעם בילעט אין אַ גוטער שעה, אין אַ מזלדיקער שעה! נאָר איר מײנט, אַז אָט אַזױ גיך האָבן מיר דערזען דעם בילעט? פּאַװאָלינקע, נאָר נישט געכאַפּט. פֿריִער האָט מען באַדאַרפֿט, ס'זאָל איבערגײן די צײַט, דער חודש הײסט עס, װאָס טאָמער גיט עמעצער אײַן, אַז ער איז נישט צופֿרידן מיטן מישפּט. דעם דאָזיקן חודש װײס איך ניט, אױב איך בין געשלאָפֿן אײן נאַכט אַפֿילו. עס האָבן זיך מיר געפּלאָנטעט אַלץ אַזעלכע װילדע־משונה חלומות, אַז ניט אײן מאָל פֿלעג איך מיך, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, אױפֿכאַפּן אין מיטן בײַנאַכט און שרײַען נישט מיט מײַן קול: „צפּורה, איך פֿלי!“… „װוּהין פֿליסטו? ― זאָגט זי צו מיר. ― װאָס איז פֿאַר אַ פֿליִען אױף דיר? שפּײַ אױס דרײ מאָל און דערצײל מיר, װאָס האָט זיך דיר געחלומט?“ „עס האָט זיך מיר געחלומט, זאָג איך, אַ שײנער חלום; עס האָט זיך מיר געחלומט, אַז איך האָב פֿליגל און איך פֿלי, און עס פֿליִען מיר נאָך װילדע ברואים, מיני מאָדנע באַשעפֿענישן, שלאַנגען און עקדישן, און װילן מיך נאָר דורס זײַן“… דאָס איז אײן מאָל געװען. דאָס אַנדער מאָל האָט זיך מיר געחלומט, אַז איך זיץ אױף אַ זאַק, אַ גרױסן, אַן אָנגעבלאָזענעם זאַק; דער זאַק איז אַ גומענער זאַק און אַ רױטער, און בײַ דער זײַט שטײט אָנגעצײכנט אױף אים מיט גרױסע ציפֿערן: 75.000… ס'איז שבת בײַטאָג, זומער־צײַט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, די גאַנצע שטאָט ייִדן און װײַבער גײען־אַרום אױפֿן שפּאַציר, שטעלן זיך אָפּ אַלע װײַלע און קוקן, קוקן אױף מיר מיט אױגן… פּלוצעם ― טראַך! ― עס הערט זיך אַ קנאַק; דאָס האָט געלאָפּנעט דער גומענער זאַק, און איך פֿאַל, פֿאַר מיט אַ געשרײ: „צפּורה, געלאָפּנעט!“ „גאָט איז מיט דיר! װער? װער האָט געלאָפּנעט? לאָזן מײַנע שׂונאים לאָפּנען!“… אַזױ זאָגט צו מיר מײַן װײַב און װעקט מיך אױף פֿונעם שלאָף און איז מיר מסתּמא פּותר־לחלום צו גוטן, װי געװײנטלעך אַ װײַב.

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך, הײסט עס? בײַם בילעט אַרױסנעמען. אַז ס'איז געקומען צום גײן דעם בילעט אַרױסנעמען, האָט זיך אָנגעהױבן אַ נײַער עסק: מי ומי ההולכים ― װער זײַנען, הײסט עס, די גײערס? איטלעכער באַזונדער איז בײַ זיך אַװדאי זײער אַ גרױסער בטוח, נאָר אינגאַנצן פֿאַרגלײבן זיך אױף יענעם בין איך אױך נישט מחויבֿ ― ס'איז צו אַ גרױסער נסיון, ס ' איז פֿינף־און־זיבעציק טױזנט קערבלעך! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… בכן איז געבליבן, איך גלײב דיר ניט, דו גלײבסט מיר נישט ― ― לאָמיר בעסער גײן אַלע זאַלבענאַנד. דהײַנו, װאָס הײסט אַלע זאַלבענאַנד? אַ פּאַרשױן צען. פֿון װאַנען האָבן זיך גענומען צען פּאַרשױן? רעכנט־אױס, װעט איר זען: איך בין ניט אײנס, בירנבױם איז ניט צװײ, דער גלח איז ניט דרײַ, מײַן ברודער, הענעך הײסט עס, איז נישט פֿיר, דרײַ אַדװאָקאַטן (אײנער פֿונעם גלחס צד, אײנער פֿון מײַן ברודערס צד, אַ טאַראַשטשערטאַראַשטשע: שטעטל אין אוקרײַן אַדװאָקאַט, און אײנער פֿון מײַן צד מיט בירנבױמס צד, אַ טשערקאַסער אַדװאָקאַט) ― האָט איר שױן אַ קײַמא־לן פֿון קײן עין־הרע זיבן פּאַרשױן; הײַנט די דרײַ מעקלערס, װאָס האָבן זיך אַרײַנגעלײגט אין געשעפֿט און אױסגעגלײַכט אונדז, ― אָט האָט איר אײַך פּונקט צען פּאַרשױן, אַ מנין הײסט עס… איז אַפֿילו תּחילת געװען אַביסל פּריקרע; מײַן ברודער, הענעך הײסט עס, האָט זיך געשמיצט און געװאָרפֿן, למאַי עס גײען אַזױ פֿיל מענטשן, אַ גאַנצע כאַליאַסטרע! גענוג, זאָגט ער, װאָלט געװען, דאַכט זיך, מיר זאָלן גײן אין צװײען, ער מיטן גלח הײסט עס… ס'איז אים נישט אָנגעשטאַנען די מעשׂה, אַ פּנים, װאָס קײנער װיל זיך ניט פֿאַרלאָזן אױף זײַן יושר מיטן גלחס נאמנות. עס האָט זיך אָבער געהאָלפֿן, מאָלט אײַך, װי דער פֿאַראַיאָריקער שנײ, װאָרעם איטלעכער האָט געהאַט אַן אַנדער טענה, און איז געװען גערעכט. למשל, איך האָב אױסגעװיזן, אַז איך מוז גײן, װאָרעם איך בין אַ ברודער ― נישט מחמת כּבֿוד, נאָר מחמת דעם, װאָס אײן ברודער דעם אַנדערן מעג אָנפֿײַפֿן; װאָס װעל איך אים נאָכדעם טאָן? גײן לאָדן צום ונתנה־תּוקף? ס'איז דאָך אַ ברודער!… און מײַן בירנבױם האָט געטענהט, אַז װיבאַלד אַן אײגענער ברודער װיל ניט גלײבן, מעג ער, אַ װילד־פֿרעמדער, פֿאַר זײַן ערלעכקײט אַװדאי ניט פֿאַרלאָזן זיך אױף נסים! ער איז אַזױ אױך, זאָגט ער, גענוג יוצא… און מען קאָן ניט זאָגן, ער זאָל זײַן אינגאַנצן אומגערעכט… די דרײַ אַדװאָקאַטן שמועסט מען ניט, אַז זײ מוזן זײַן דערבײַ, װאָרעם מע װעט נאָך באַדאַרפֿן, זאָגן זײ, שרײַבן און שרײַבן און שרײַבן… איז געבליבן, הײסט עס, נאָר די מעקלערס; זאָגן די מעקלערס, אַז גײן, באַדאַרפֿן זײ אױך גײן, און דװקא אַלע דרײַ, װאָרעם זײ זײַנען שױן, זאָגן זײ, געשלאָגענע הינט, געניטע מענטשן הײסט עס; זײ זײַנען דורכגעגאַנגען, זאָגן זײ, אַ גוטע שקאָלע; זײ האָבן דורכגעמאַכט דעם קורס פֿון דער בערזע אין יעהופּעץ, װײסן זײ שױן װאָס באַדײַט מעקלער־געלט, „קאַרטאַזש“ הײסט עס; דאָס איז אַזאַ געלט, װי רח″ש, װאָס מע מוז, זאָגן זײ, זײַן בײַם ערשטן טעלער־ברעכן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אָפּגערעדט האָבן מיר נאָר, אַז צונױפֿקומען זיך לאָזן מיר כאָטש ניט אַלע מיט אַ מאָל, נאָר אײנציקװײַז; און אַזױ איטלעכער באַזונדער האָט זיך געפֿעדערט זײַן דער ערשטער, לכן זײַנען מיר אַלע געװען בײַ דער באַנק כּאור־הבוקר, זיך אַרומגעדרײט אין דרױסן אַ היפּשע װײַלע, ביז מע האָט אונדז אױפֿגעעפֿנט די טיר, און מיר זײַנען אַרײַנגעגאַנגען אָפּנעמען דעם בילעט. נו, און דאָס פֿאַרשפּאָר איך דאָך אײַך דערצײלן װאָס אַ באַנק איז. אַ באַנק האָט פֿײַנט כאַפּן זיך ― זי האָט זיך צײַט. װאָס גײט איר אָן בילעט, יעקבֿ־יוסיל, פֿינף־און־זיבעציק־טױזנט, גלחים, הענעכס, בירנבױמס, מעקלערס, װאָס װילן נעבעך פֿאַרדינען, און גלאַט מענטשן? װײס איך ― אַפֿילו נישט אין דער לינקער פּאה! דער פֿאַררײכערט זיך אַ פּאַפּיראָס, דער רעדט דבֿרים־בטלים, דער טרינקט אַ גלעזל טײ, דער פֿאַרשניצט אַ שטיפֿטל, דער לײענט אַ גאַזעט ― אַרײַנגעשטעקט די נאָז טיף־טיף און הײבט נישט אױף דעם קאָפּ, כאָטש גיב אים אַ קרענק! מיר דרײען זיך אַרום, מיר גענעצן, הוסטן, מיר װאָלטן שױן גערן דערלעבן די מינוט, די רגע ― איז נישטאָ דער בוכהאַלטער. געקומען דער בוכהאַלטער ― נישטאָ דער קאַסיר. געקומען דער קאַסיר ― נישטאָ דער דרעקטערדירעקטאָר. װוּ איז דער דרעקטער? ער שלאָפֿט נאָך. דער בעל־הבית פֿון דער באַנק, הײסט עס, ליגט זיך און שלאָפֿט. װאָס גײט אים אָן, אַ שטײגער, בילעטן, יעקבֿ־יוסיל, פֿינף־און־זיבעציק־טױזנט, גלחים, הענעכס, בירנבױמס, מעקלערס, װאָס װילן נעבעך פֿאַרדינען, און גלאַט מענטשן? װיפֿל קאָן ער, אַ שטײגער, נעמען דאָ געהאַלט, אַזאַ מין דרעקטער? אַװדאי זעקס טױזנט קאַרבן, און אפֿשר אַכט, און פֿאַר װאָס ניט אַלע צען? קאַרג האָרעװעט ער נעבעך?… איך װאָלט זיך דאָ געשטעלט פֿאַר האַלב, כלעבן, פֿאַר אַ דריטל, און װאָלט אפֿשר מער געאַרבעט פֿון אים, געטרײַער אַװדאי!… אַזױ שטײ איך מיר בשעת מעשׂה און טראַכט און אפֿשר האָב איך בשעת מעשׂה גאָרנישט געטראַכט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… און בתּוך־כּך קומט אָן דער דרעקטער. אָנגעקומען דער דרעקטער, האָבן מיר זיך מסתּמא אַ לאָז געטאָן צו אים אַלע מיט אַ מאָל. ער האָט זיך עפּעס װי איבערגעשראָקן און אַ מאַך געטאָן מיט דער האַנט. זײַנען צוגעגאַנגען צו אים נאָר די אַדװאָקאַטן, אַלע דרײַ הײסט עס, און דער גלח, און האָבן אים דערלאַנגט די פּאַפּירן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… האָט זיך דער דרעקטער פֿאַרשלאָסן בײַ זיך מיט די פּאַפּירן, און מיר האָבן גענומען װאַרטן און װאַרטן, װאַרטן און װאַרטן; אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז מיר האָבן זיך דערװאַרט: דער דרעקטער איז אַרױסגעגאַנגען מיט עפּעס אַ גראָבן פּריץ און האָט זיך אַװעקגעשטעלט צו אונדז, מחילה, מיטן הינטן, רײדן, ― רעדט ער נאָך. װאָס גײט אים אָן בילעטן, יעקבֿ־יוסיל, פֿינף־און־זיבעציק־טױזנט, גלחים, הענעכס, בירנבױמס, מעקלערס, װאָס װילן נעבעך פֿאַרדינען, און גלאַט מענטשן?… פּלוצעם דרײט ער זיך אױס צו אונדז מיטן פּנים: „װאַשי בומאַגי גאָטאָװי, סטוּפּאַיטיע א'װ קאַססוваші бумаги готові, ступаітє кассу ― שױן פֿאַרטיק, הײסט עס, אײַערע פּאַפּירן, גײט צום קאַסיר“… נישט געקאָנט זאָגן פֿריִער, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… גענומען די פּאַפּירן, האָבן מיר זיך אַ לאָז געטאָן צום קאַסיר און דערלאַנגט אים די פּאַפּירן, געמײנט, אָט דאָ זײַנען מיר שױן פֿאַרטיק; צום סוף ― װער? װאָס? עס הײבט זיך גאָרנישט אָן! דער קאַסיר איז פֿאַרנומען, ער צײלט געלט, פּאַפּירלעך, הונדערטערס און תּ″קערס אַזױ װי מיסט, און גאָלד, גאָלד גאַנצע קופּקעלעך, אַ פֿולער טיש! װיפֿל קאָן דאָ זײַן געלט? װײ איז מיר, װען איך פֿאַרמאָג אַ צענט־חלק כאָטש, לאַך איך מיך אױס אױפֿן גאַנצן בילעט!… אָט אַזױ שטײ איך מיר בשעת מעשׂה און טראַכט; און ער, דער קאַסיר הײסט עס, האַלט אין אײן צײלן דאָס גאָלד, ער זאָל עס אַפֿילו אונדז שענקען אַ קוק! װאָס גײט אים אָן, אַ שטײגער, בילעט, יעקבֿ־יוסיל, פֿינף־און־זיבעציק־טױזנט, גלחים, הענעכס, בירנבױמס, מעקלערס, װאָס װילן נעבעך פֿאַרדינען, און גלאַט מענטשן?… דאָס גאָלד בײַ אים אין די הענט פֿליט ― פֿליט מיט אַ משונה־זיסן קלאַנג, מיטן קלאַנג פֿון גאָלד. אַ „גאָלדענער קלאַנג“, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

קורץ און גוט, װוּ זשע האַלט איך, הײסט עס? בײַם ביסל גאָלד. איבערגעצײלט דאָס גאָלד, הײבט ער אױף אױף אונדז די ברילן, טוט אַ נעם בײַ אונדז די פּאַפּירן און אַ מיש, װי מע צײלט געלט, הונדערטערס אַ שטײגער, מיט אַ מאָדנעם קנאַק מיט די פֿינגער! עפֿנט אױף דאָס טישקעסטל, נעמט־אַרױס פֿון דאָרטן אַ גאַנץ גרױסן פּאַקעט; עפֿנט־אױף אַ קאָנװערט, רײַסט אים אױף, נעמט־אַרױס פֿון דאָרטן דעם בילעט, דעם אמתן בילעט הײסט עס, און טוט אַ פֿרעג: „װער נעמט?“… האָבן זיך אַ לאָז געטאָן מיט אַ מאָל צען פּאָר הענט. „נײן! ― רופֿט זיך אָן דער קאַסיר ― אַזױ פֿיל הענט קאָן איך דעם בילעט נישט געבן; קלײַבט אײַך אױס אײנעם פֿון אײַער קאָמפּאַניע“… האָבן מיר, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, אױסגעקליבן אײנעם פֿון אונדזער קאָמפּאַניע, דעם עלטסטן פֿון די דרײַ אַדװאָקאַטן. דער עלטסטער פֿון די דרײַ אַדװאָקאַטן האָט גענומען דעם בילעט פּאַװאָלינקע אין בײדע הענט אַרײַן, װי מע נעמט אַ קינד בשעת ייִדישן, און האָט אים צוגעטראָגן פֿריִער צום גלח, נאָכדעם צו מײַן ברודער, הענעך הײסט עס, נאָכדעם צו מיר און צו בירנבױמען, אונדז בײדן הײסט עס, מיר זאָלן זען, צי איז דאָס דער זעלבער בילעט טאַקע, צי נײן?… האָט דער גלח געזאָגט, אַז ער האָט אים דערקענט נאָך פֿון דער װײַטן בײַם קאַסיר אין די הענט; ער האָט אױף אים, זאָגט ער, אַ גוטן סימן. װאָס פֿאַר אַ סימן? ― װיל ער נישט זאָגן… און מײַן ברודער, הענעך הײסט עס, האָט געשװאָרן בײַ אַלדאָס גוטס, אַז װען מע װעקט אים, למשל, זײגער צװײ בײַנאַכט און מע טראָגט אים צו דעם דאָזיקן בילעט, דערקענט ער אים מיטן קוק! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… און איך און בירנבױם, מיר בײדע הײסט עס, האָבן דװקא דעם בילעט נישט דערקענט ― למאַי זאָל איך זאָגן אַזאַ זאַך, װאָס נישט געשטױגן, נישט געפֿלױגן? מיר האָבן נאָר גוט באַטראַכט די סעריע מיטן נומער 12 הײסט עס ― דאָס איז דאָך דער עיקר, װי זאָגט איר, האַ? און מיר האָבן זיך געלאָזט פֿון דאָרט גלײַך אין גאָסודאַרסטװענעгосударствене: שטאַט באַנק אַרײַן, אָפּשקאָנטירן דעם בילעט, אָפּנעמען די ממתּקים הײסט עס, די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט. געגאַנגען זײַנען מיר אַלע אינאײנעם, און דװקא צו־פֿוס, כאָטש ס'איז אַרױף־באַרג. דער עלטסטער פֿון די אַדװאָקאַטן האָט געהאַלטן דעם בילעט אױבן־אױף, גאַנץ שטאַרק, מיט בײדע הענט, ער זאָל אים חלילה נישט פֿאַרלירן, אָדער מע זאָל אױף אים, חס־ושלום, נישט איבערטראַכטן, אַז ער װיל מאַכן די קונץ, איבערבײַטן ― אַ קשיא אױף אַ מעשׂה, אַזאַ שלימזלדיקער בילעט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… און געגאַנגען זײַנען מיר שױן נישט נאָר זאַלבע צענט ― מיר זײַנען שױן געװען מער װי צװײ מנינים. פֿון װאַנען האָבן זיך גענומען, קײן עין־הרע, אַזױ פֿיל מענטשן? װעל איך אײַך זאָגן: ערשטנס, גלאַט אַזױ, גוטע באַקאַנטע פֿון מײַן שטעטל זײַנען גראַדע געװען דעם טאָג אין דער גרױסער שטאָט, און דערזען, מיר גײען שױן מיטן בילעט אין גאָסודאַרסטװענע באַנק אַרײַן אָפּנעמען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, זײַנען זײ אונדז געגאַנגען אַביסל באַגלײטן, און טאַקע אין אײנװעגס אַ קוק טאָן, װי אַזױ מע נעמט דאָס גרױסע געװינס, װאָרעם נישט אַלע טאָג קאָן מען אַזעלכס זען. הקיצור, װאָס זאָלט איר קלערן, מיר האָבן געהאַט אַ שײנע לװיה, און אַ שײנעם ברוך־הבא אין גאָסודאַרסטװענע באַנק. דער יעפֿרײטער, װאָס שטײט בײַ דער טיר, האָט זיך אַפֿילו תּחילת אַביסל דערשראָקן, אַז ער האָט דערזען פֿאַר זיך, קײן עין־הרע, אַזױ פֿיל ייִדן מיט אַ גלח אין מיטן; פֿון דעסטװעגן האָט ער אונדז גאַנץ פֿײַן אױפֿגענומען און אַרײַנגעבעטן אײנציקװײַז אין באַנק אַרײַן. צוגעגאַנגען מיטן בילעט אַהין װוּ מע דאַרף און געזאָגט װאָס מיר באַדאַרפֿן, האָט מען אונדז צוגעפֿירט צו אײנעם אַ טשינאָװניק מיט אַ װײַסער גלאַנצנדיקער ליסינע, װי אַ מילכיקער טעלער, און מע האָט אים איבערגעגעבן אונדזער בילעט און מע האָט אים עפּעס אַ זאָג געטאָן, װאָס ― װײס איך נישט. יענער װאָס מיט דער ליסינע, װאָס איז געזעסן אױף יענער זײַט גראַטעס, האָט אױפֿגעהױבן די אױגן, אַ װאָרף געטאָן אױף אונדז אַ שאַרפֿן קוק דורך די ברילן און געטאָן זיך זײַן אַרבעט: ער האָט געהאַלטן אין די הענט אַ שאַרף מעסערל, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, און האָט מיטן מעסערל געקראַצט אין אַ בוך, געקראַצט און געקראַצט, אָן אַן אױפֿהער. ער קראַצט, און מיר שטײען אין געהאַקטע װוּנדן און קוקן, װי ער קראַצט, און דער גאַנצער איבעריקער עולם שטײט און קוקט אױף אונדז און באַטראַכט אונדז פֿון קאָפּ ביז די פֿיס, און ער, דער טשינאָװניק מיט דער ליסינע, הערט נישט אױף צו קראַצן, און אַרום און אַרום אױף אַלע טישן זיצן נאָך טשינאָװניקעס און צײלן געלט, ― נאָר װי אַזױ, מײנט איר, געלט? אַזױ װי פּאָלאָװע, װי מיסט! גאָלד ― גאַנצע סטערטעס! דער קאָפּ דרײט זיך אַזש, דער „גאָלדענער קלאַנג“ הילכט אַזש אין די אױערן, און סע שעמערירט אין די אױגן! „װער האָט דאָס אױסגעקלערט, טראַכט איך מיר, אָט דאָס געלט, װאָס איבער דעם װערן מענטשן אַזױ פֿאַרשװאַרצט, שלאָגן זיך קאָפּ אין װאַנט, און אײנער דעם אַנדערן װאָלט נאָר אײַנגעשלונגען לעבעדיקערהײט ― נישטאָ קײן ברודער, קײן שװעסטער, קײן פֿאָטער, קײן קינד, קײן שכן, קײן גוטער פֿרײַנט, קײן טײַערס אױף דער װעלט, נאָר געלט און געלט און געלט!“… אַזױ טראַכט איך מיר, און אפֿשר האָב איך בשעת מעשׂה גאָר נישט געטראַכט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… און ער, דער טשינאָװניק, הײסט עס, הערט נישט אױף צו קראַצן, װאָרעם װאָס גײט אים אָן, אַ שטײגער, בילעט, יעקבֿ־יוסיל, פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, גלחים, הענעכס, בירנבױמס, מעקלערס, װאָס װילן נעבעך פֿאַרדינען, און גלאַט מענטשן?… נאָר אַלצדינג אױף דער װעלט איז דאָך ביז אַ צײַט; גאָט האָט רחמנות געהאַט, דער טשינאָװניק האָט אױפֿגערעדט צו קראַצן, צונױפֿגעלײגט דאָס שאַרפֿע מעסערל, באַהאַלטן דאָס אין זשילעט־קעשענע, אַרױסגענומען אַ קלאָר־װײַסע פֿאַטשײלע, גוט אױסגעשנײַצט די נאָז, װי מע באַדאַרף; נאָכדעם האָט ער אַ נעם געטאָן דעם בילעט, פּשוט װי מע נעמט אַ פּראָסטן בױגן פּאַפּיר פֿאַר אַ גראָשן, געעפֿנט עפּעס אַ בוך, אַ ספֿר־הזכרונות, און געקוקט ― געקוקט, אַ קוק אין בוך און אַ קוק אױפֿן בילעט, אַ קוק אױפֿן בילעט און אַ קוק אין בוך. „ער האָט, אַ פּנים, מורא, דער דאָזיקער חכם, אַז דער בילעט איז אַ געמלאָכהטער בילעט“… ― אַזױ טראַכט איך מיר. ― „קראַץ־קראַץ! ― טראַכט איך מיר. ― שמעק־שמעק! ס'איז אַן אמתער בילעט נעבעך, ניט קײן פֿאַלשער!“… פּלוצעם זע איך, װי ער נעמט דעם בילעט, טוט אים אַ װאָרף אונדז כּמעט גלײַך אין פּנים אַרײַן מיט די דאָזיקע װערטער (איך געדענק זײ אַזױ װי אַצינד געדענק איך זײ):

װער האָט אײַך געזאָגט, אַז דער דאָזיקער בילעט האָט געװוּנען די פֿינף־און זיבעציק טױזנט?

איר פֿאַרשטײט, צי נײן? װער האָט אונדז געזאָגט???

װי געפֿעלט אײַך אַזאַ משל?!

― װאָס הײסט, ― זאָגן מיר, ― װער האָט אונדז געזאָגט? דער בילעט אַלײן האָט אונדז געזאָגט, אַז ער האָט געװוּנען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט; די סעריע 2289 נומער 12!

― יאָ, ― מאַכט ער צו אונדז גאַנץ ערנסט ― דאָס איז אמת, די סעריע נומער 2289 נומער 12 האָט טאַקע געװוּנען פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, און אײַער בילעט איז 2298 נומער 12. אַ קלײן טעותל, מאַליענקאַיאַ אָשיבאָטשקאַмаленькая ошибочка

געפֿעלט אײַך עפּעס אַזאַ נײַס? מילא, װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? תּחילת, אַז ער האָט אונדז אױסגערעדט די דאָזיקע װערטער, זײַנען מיר געװען אַלע װי צעמישט. מיר האָבן גערעכנט: אָדער ער איז דול, אָדער מיר זײַנען משוגע, אָדער סע חלומט זיך אונדז אַ חלום. און מיר האָבן גענומען קוקן אײנס אױף דאָס אַנדערע. נאָכדעם האָבן מיר זיך ערשט דערמאָנט אַ קוק טאָן אין בילעט אַרײַן ― יאָ, װי מיר זײַנען ייִדן! סעריע 2298 נומער 12! איר פֿאַרשטײט, צי נײן?…

װאָס זאָל איך אײַך דערצײלן װײַטער, מײַן ליבער פֿרײַנט? איך בין דאָס גאָרנישט אימשטאַנד אײַך איבערצוגעבן אַ צענט־חלק אַפֿילו, איר זײַט דאָס נישט אימשטאַנד צו באַשרײַבן, און קײנער איז נישט אימשטאַנד זיך פֿאָרשטעלן דאָס בילד, די קאַרטינע, װאָס איז פֿאָרגעקומען דעמאָלט אין באַנק, בשעת מיר זײַנען געבליבן שטײן אַלע אָן לשון. געקוקט אײנס אױף דאָס אַנדערע. אױף די פּנימער איז געװען אָנגעצײכנט ― װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? ס'איז גאָרנישט געװען קײן פּנימער פֿון מענטשן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, ס'איז געװען חיות און בהמות איז דאָס געװען, אינעם געשטאַלט פֿון מענטשן, בהמות בצורת־אָדם הײסט עס. אײנער דעם אַנדערן זאָל קאָנען דורס זײַן, װאָלט ער אים דורס געװען מיטן קוק, מיט די אױגן! דאַכט זיך, װאָס? װאָס האָט מען אײַך געטאָן אַזעלכס? עס האָט זיך אײַך געחלומט אַ חלום פֿון פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? נו, אם כּן, באַדאַרף מען זיך נעמען דאָס לעבן? שױן זשע האָט דאָס לעבן קײן שום װערדע ניט, אַ חוץ געלט? משוגעים, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… אױף קײנעם האָט מיך נישט פֿאַרדראָסן, הערט איר, װי אױף מײַן חבֿרה־מאַן, אױף בירנבױמען הײסט עס. מילא, די איבעריקע חבֿרה האָבן כאָטש פֿאַרענטפֿערט זיך, אַרױפֿגעלײגט די באָד אײנס אױף דאָס אַנדערע: דער גלח האָט אַרױפֿגעלײגט אינגאַנצן אױף מײַן ברודער הענעך, און מײן ברודער הענעך האָט געזאָגט: פֿרעגט אים בחרם, עס האָט זיך אים אַפֿילו נישט געחלומט קײן פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, און ער װאָלט ניט אָנגעהױבן צו װיסן, װען איך, יעקבֿ־יוסיל הײסט עס, זאָל אים נישט געװען קלאַפּן קײן דעפּעש און אָפּגעבן מזל־טובֿ, איר פֿאַרשטײט, צי נײן? „שײן האָסטו, זאָגט ער, געקוקט, ברודער מײַנער, אין בלאַט!“… „פֿאַרװאָס האָסטו, זאָג איך, ניט געקוקט?“ „דו ביסט געװען, זאָגט ער, דער גאַנצער ברעכער, בײַ דיר איז געװען, זאָגט ער, דער בילעט, דו ביסט, זאָגט ער, דער רעכטער בעל־הבית!“… איר הערט אַ מעשׂה? פֿריִער, אַז ס'איז געװען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, האָט מען מיך געװאָלט אָפּלײקענען גאָר אינגאַנצן, און איצט, אַז עס האָט זיך אױסגעלאָזט אַ טײַך, בין איך שױן דער רעכטער בעל־הבית. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? נאָר גאָר נישט. איך, יעקבֿ־יוסיל, דאָס כּפּרה־הינדל, נעם אױף זיך די גאַנצע באָד; לאָז זײַן איך בין דער גאַנצער חײבֿ! אַי, װוּ זײַנען געװען אײַערע אױגן, בהמות? איר האָט דאָך אױך געזען גלײַך מיט מיר אַ מאָל נײַנצן די אַלע פּאַפּירן, מיט די קװיטאַנציעס, מיט די סטראַכאָװקעסстраховка: פֿאַרזיכערונג, װוּ סע שטײט בפֿירוש סעריע 2298, נומער 12, און געװוּנען האָט גאָר די סעריע 2289 נומער 12, ― פֿאַר װאָס איז אײַך נישט אײַנגעפֿאַלן אַ קוק צו טאָן, אַז די 9 שטײט פֿריִער פֿאַר דער 8? און אַז דער בילעט איז שױן געװען בײַ אײַך אין די הענט, זײַט איר, דאַכט זיך, ניט קלײן געװען אַ קוק צו טאָן נאָך אַ מאָל אין דער טאַבעלע, װאָס פֿאַר אַ סעריע האָט געװוּנען די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט: צי די סעריע 2298, צי די סעריע 2289? אין באַנק אַרײַן, זעט איר, האָט איר זיך נישט געפֿױלט גײן אַ גאַנצע כאַליאַסטרע ― װאָס איז? איר האָט געמײנט, אָט נעמט איר געלט? איר פֿאַרשטײט, צי נײן?… נאָר אױף קײנעם האָט מיך אַזױ ניט געברענט, זאָג איך אײַך, װי אױף דעם חבֿרה־מאַן, בירנבױם הײסט עס. איר האָט אים באַדאַרפֿט אָנקוקן, װי ער איז זיך געשטאַנען בײַ דער זײַט, װי אַ װילד־פֿרעמדער, גלײַך װי מיט אים געהער זיך דאָס נישט אָן גאָר ניט. אָט ערשט, דאַכט זיך, האָט ער געאַרבעט מעשׂים: מענטשן! מענטשן! ער װיל זיך פֿאַרלאָזן אױף מענטשן! און איצט שטײט ער, װי אַ כּשר לעמעלע, נעבעך גאָט די נשמה שולדיק!… האָט דאָס מיך שױן אָנגענומען, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, בײַם האַרצן, און איך האָב מיך מישבֿ געװען: לאָם איך מיר כאָטש קילן דאָס האַרץ פֿאַר מײַן בלוט, װאָס ער האָט מיר אָפּגעצאַפּט דעמאָלט, דעם צװײטן מײַ, אױב איר געדענקט, בשעת איך בין געשטאַנען פֿאַר אים און געבעטן זיך, װי בײַ אַ גזלן, ער זאָל מיר אַרױסגעבן דעם בילעט.

― פּאַני בירנבױם! ― רוף איך מיך אָן צו אים. ― אַצינד האָט איר צײַט זיך פֿאַרלאָזן אױף מענטשן; אָט שטײען מענטשן אין באַנק, קײן עין־הרע, אַ סך! װאָס שװײַגט איר? איר װילט שױן נישט קײן מענטשן? אױס מענטשן?…

דער גאַנצער עולם איז געשטאַנען, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, און געקװעלט. פֿון װאָס מע האָט געקװעלט ― קאָן איך אײַך נישט זאָגן: צי דאָס קװעלן איז געװען פֿון דעם, װאָס איך רוף מײַן חבֿרה־מאַן, בירנבױמען הײסט עס, אױף מענטשן? צי ס'איז גלאַט געװען אָנגעלײגט בײַם עולם, װאָס פֿון די פֿינף־און־זיבעציק טױזנט האָט זיך אױסגעלאָזט אַ טײַך? קאָן איך אײַך זאָגן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, און שװערן בײַ װאָס איר װילט, אַז עס הײבט מיך נישט אָן צו אַרן דאָס געלט ― לאָז דאָס ברענען אױפֿן פֿײַער! אַרן אַרט מיך נאָר, פֿאַר װאָס אַז בשעת מע האָט נאָר געמײנט, אַז יעקבֿ־יוסיל האָט פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, איז יעקבֿ־יוסיל געװען „רב יעקבֿ־יוסיל“; און איצט, אַז מען איז געװאָר געװאָרן, אַז יעקבֿ־יוסיל האָט, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, אַ פֿײַג, נישט קײן פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, ― איז אַן עק, אױס רב יעקבֿ־יוסיל!… װאָס, פּאַרכעס, אין אײַער פֿאָטער און מוטער אַרײַן! װאָס האָב איך דאָ חוטא־בעגל געװען? יאָ פֿינף־און־זיבעציק טױזנט, ניט פֿינף־און־זיבעציק טױזנט ― װאָס איז דאָ די נפֿקא־מינה?… הערט איר, װאָס איך װעל אײַך זאָגן, פּאַני שלום־עליכם? איר מעגט זיך טאַקע איבערנעמען מיט אײַערע ייִדעלעך און מיט דער גאַנצער װעלט! ס'איז, הערט איר, פֿע, אַ פּאַסקודנע װעלט, און אַ פֿאַלשע װעלט, און אַ פֿאַרפֿירטע װעלט, און אַ נאַרישע װעלט! נאָר זײַט זיך מודה, עס קלינגט אײַך נאָך נישט אין די אױערן און עס דרײט זיך נאָך נישט אױף אײַך דאָס היטל פֿון מײַנע פֿינף־און־זיבעציק טױזנט? האָט נאָר קײן פֿאַראיבל נישט, װאָס איך האָב אײַך אפֿשר אָפּגעדולט אַ קאָפּ, און זײַט מיר געזונט, איר פֿאַרשטײט, צי נײן, און לאָז גאָט געבן בעסערע געשעפֿטן.

געשריבן אין יאָר 1902
דער דײַטש

בין איך אַלײן, װי איך האָב אײַך געזאָגט, אַ דראַזשנער, פֿון דראַזשנע הײסט דאָס, אַ קלײן שטעטל אין פּאָדאָליער גובערניע, גאָר אַ קלײן שטעטל; הײַנט איז שױן דראַזשנע כּלומרשט אַ שטאָט מיט אַ באַן, מיט אַ סטאַנציע, מיט אַ װאָקזאַל… אַז דראַזשנע איז געװאָרן אַ סטאַנציע, האָט אונדז די גאַנצע װעלט מקנא געװען: אַ קלײניקײט אַ באַן! מע האָט געמײנט, דאָס װעט װערן אַ מחיה, אַ מקום פּרנסה, מע װעט זשעברען פֿולע זשמעניעס מיט גאָלד, מע װעט גליקלעך װערן! ייִדן זײַנען זיך צונױפֿגעפֿאָרן פֿון די דערפֿער אַרױס אין שטאָט אַרײַן; באַלעבאַטים האָבן גענומען איבערבױען די הײַזער, שטעלן נײַע קלײטן; די טאַקסע פֿון פֿלײש האָט מען געהעכערט; מע האָט שױן אָנגעהױבן קלערן מכּוח אַ נײַעם שוחט, מכּוח נאָך אַ בית־המדרש און מכּוח אָפּנעמען פֿעלד אױף צו פֿאַרברײטערן דאָס אַלטע בית־עולם ― בקיצור, ס'איז געװאָרן „ליהודים“. אַ װערטל? אַ באַן, אַ סטאַנציע, אַ װאָקזאַל! בעלי־עגלות האָבן זיך אַפֿילו תּחילת אַביסל געבונטעװעט, געװען שטאַרק ניט צופֿרידן פֿונעם עסק, נאָר װער פֿרעגט זײ? מע האָט אױסגעלײגט רעלסן, אַראָפּגעבראַכט װאַגאָנעס, אַנידערגעשטעלט אַ װאָקזאַל, אױפֿגעהאַנגען אַ גלעקל, צוגעשלאָגן אַ ברעטל: „ סטאַנציע דראַזשנע“ ― און רעדט צו דער װאַנט!

אַז ס'האָט אָנגעהױבן גײן די באַן, רופֿט זיך אָן צו מיר מײַנע: „װאָס רעכנסטו צו טאָן, יונהלע?“ (יונה רופֿט מען מיך). „װאָס זאָל איך, זאָג איך, טאָן? דאָס װאָס אַלע ייִדן טוען; אַלע דראַזשנער ייִדן דרײען זיך בײַ דער באַן, װעל איך מיך אױך דרײען בײַ דער באַן!“…