א.
― איך האָב פֿון אײַערטװעגן, רב יונה, אַן אורח אַף פּסח, האָט איר נאָך אַזאַ אורח נישט געהאַט זינט איר זײַט אַ בעל־הבית.
― דהײַנו?
― דהײַנו, אַן אתרוג, נישט קײן אורח.
― דהײַנו, װאָס הײסט אַן אתרוג?
― דהײַנו, אַן אתרוג הײסט ― אַ ייִד פֿון סאַמע זײַד, און אַ שײנער ייִד אַ פּאַרשױן. אײן חסרון נאָר, װאָס ער פֿאַרשטײט נישט אונדזער לשון.
― װאָסער דען לשון פֿאַרשטײט ער?
― לשון־קודש.
― פֿון ירושלים?
― פֿון װאַנען ער איז ― װײס איך נישט, נאָר אַז ער רעדט, רעדט ער מיט סאַמע פּתחן.
אָט אַזאַ געשפּרעך איז פֿאָרגעקומען צװישן טאַטן מיט עזריאל דעם שמשׂ אַ פּאָר טעג פֿאַר פּסח, און איך בין זײער נײַגעריק געװען אָנצוקוקן דעם דאָזיקן „אתרוג“, װאָס פֿאַרשטײט נישט אונדזער לשון און רעדט מיט סאַמע פּתחן. שױן אין שול האָב איך באַמערקט עפּעס אַ מאָדנעם נפֿש מיט אַ שטרײַמל און מיט אַ טערקישן כאַלאַט פֿון געלע, בלױע און רױטע פּאַסן. אַרום דעם דאָזיקן פּאַרשױן האָבן מיר, יונגװאַרג, אַרומגעשטעלט זיך פֿון אַלע זײַטן און גענומען אים באַטראַכטן, און האָבן געכאַפּט אַ מיאוסן פּסק פֿון עזריאל דעם שמשׂ: קינדער זאָלן נישט האָבן קײן טבֿע קריכן אַ פֿרעמדן מענטשן אין פּנים אַרײַן. נאָכן דאַװנען האָט דער גאַנצער עולם אָפּגעשטעקט דעם פּאַרשױן שלום און געזאָגט אים אַ גוט יום־טובֿ, און דער פּאַרשױן האָט אַלעמען אָפּגעענטפֿערט מיט אַ זיס שמײכעלע אַף די רױטע בעקלעך, פֿאַרברעמט מיט אַ גרױ בערדל: „שאַלאָם! שאַלאָם!“ דער „שאַלאָם־שאַלאָם“ האָט אַרױסגערופֿן באַ אונדז, קלײנװאַרג, זײער אַ גרױס געלעכטער. און דאָס האָט עזריאל דעם שמשׂ שטאַרק פֿאַרדראָסן; האָט ער זיך געלאָזט צו חבֿרה מיט אַ פֿאַרטיקער האַנט אַף צי געבן פּעטש. חבֿרה האָט זיך פֿון עזריאלס האַנט אױסגעגליטשט, װידער פֿאַרגנבֿעט זיך צום פּאַרשױן, הערן װי ער זאָגט „שאַלאָם־שאַלאָם“, אױסגעשאָסן אַ געלעכטער און װידער זיך אױסגעגליטשט פֿון עזריאלס האַנט... מיט גרױס גדלות לאָז איך מיך גײן נאָכן טאַטן מיטן דאָזיקן פּאַרשױן צו אונדז אַף יום־טובֿ און פֿיל, אַז אַלע חבֿרים זײַנען מיר מקנא אַף דעם אורח. זײ קוקן אונדז נאָך אַלע פֿון דער װײַטן, און איך דרײ־אױס צו זײ דעם קאָפּ און שטעל זײ אַרױס אַ צונג. אַ גאַנצן װעג שװײַגן מיר אַלע דרײַ, און אַרײַנגעקומען אין שטוב אַרײַן, זאָגט דער טאַטע צו דער מאַמע: „אַ גוט יום־טובֿ“! און דער אורח טוט אַ שאָקל מיטן קאָפּ און דאָס שטרײַמל טוט זיך אַ טרײסל: „שאַלאָם! שאַלאָם!“ איך דערמאָן מיך אָן מײַנע חבֿרים און באַהאַלט דאָס פּנים אונטערן טיש, איך זאָל נישט אױסשיסן קײן געלעכטער. איך כאַפּ אַ קוק אַלע מאָל אַפֿן אורח, און ער געפֿעלט מיך: עס געפֿעלט מיר זײַן טערקישער כאַלאַט, װאָס מיט די געלע, בלױע און רױטע פּאַסן; עס געפֿעלן מיך די רױטע פֿריש־בלוטיקע בעקלעך זײַנע, װאָס זײַנען אַרומגעברעמט מיט אַ שײן קײַלעכיק גרױ בערדל; עס געפֿעלן מיר זײַנע שװאַרצע שײנע אױגן, װאָס קוקן־אַרױס שמײכלענדיק פֿון אונטער די געדיכטע גרױע ברעמען. אױך דעם טאַטן, זע איך, איז ער געפֿעלן. דער טאַטע איז זיך מיט אים משׂמח, און די מאַמע קוקט אַף אים, װי אַף אַ געטלעכן מענטשן, און קײנער רעדט נישט מיט אים אַ װאָרט. דער טאַטע אַלײן מיט זײַן כּבֿוד בעט אים אױס דאָס הסב־בעט. די מאַמע איז פֿאַרטאַרעראַמט מיטן גרײטן צום סדר, און ריקל די מױד העלפֿט איר אונטער. ערשט אַז עס קומט צום קידוש מאַכן, שמועסט זיך דורך דער טאַטע מיטן אורח אַף לשון־קודש, און איך בין מלא גדולה, װאָס איך פֿאַרשטײ כּמעט איטלעכס װאָרט. איך גיב דאָ איבער זײער לשון־קודשן שמועס מלה במלה:
ד ע ר טאַט ע: נו? (אַף אונדזער לשון זאָל דאָס הײסן: מאַכט, זײַט מוחל, קידוש!).
ד ע ר אור ח: נו־נו! (אַף אונדזער לשון זאָל דאָס הײסן: מאַכט, מאַכט!).
ד ע ר טאַט ע: נו־אָ? (פֿאַרװאָס ניט איר?).
ד ע ר אור ח: אָ־נו? (איר פֿאַר װאָס נישט?).
ד ע ר טאַט ע: אי־אָ! (פֿריִער איר!).
ד ע ר אור ח: אָ־אי! (איר פֿריִער!).
ך ע ר טאַט ע: ע־אָ־אי! (איך בעט אײַך, מאַכט איר!).
ד ע ר אור ח: אי־אָ־ע! (מאַכט איר, איך בעט אײַך!).
ד ע ר טאַט ע: אי־אָ־נו? (װאָס װעט אײַך אַרן, אַז איר װעט מאַכן פֿריִער?).
ד ע ר אור ח: אי־אָ־ע־נו־נו! (אַז איר װילט דװקא איך, לאָז זײַן איך!).
און דער אורח נעמט דעם כּוס פֿונעם טאַטנס הענט און לײגט־אַװעק אַ קידוש, נאָר אַזאַ קידוש, װאָס מיר האָבן אַזעלכס נישט געהערט
און װעלן שױן נישט הערן קײנמאָל. ערשטנס, די עבֿרי, װאָס מיט סאַמע
פּתחן: „ברשוט מאַראַנאן ראַבאַנאַן וראַבאַטאַי“... און צװײטנס ― דאָס
קול, װאָס גײט באַ אים נישט פֿונעם האַלדז, נאָר װי פֿונעם טערקישן
כאַלאַט, װאָס מיט געלע, בלױע און רױטע פּאַסן. איך האָב מיך דערמאָנט אָן מײַנע חבֿרים, װאָס פֿאַר אַ געלעכטער דאָ װאָלט אױסגעבראָכן
און װאָס פֿאַר אַ פּעטש דאָ װאָלטן געפֿלױגן, װען זײ זאָלן, אַשטײגער,
זײַן באַ דעם קידוש! נאָר אַזױ װי איך בין דאָ אַלײן, האַלט איך מיך
אײַן און פֿרעג דעם טאַטן די פֿיר קשיות, און מיר זאָגן די הגדה אַלע
אינאײנעם, און איך בין שטאָלץ, װאָס דער דאָזיקער פּאַרשױן איז
אונדזער אורח, נישט קײנעמס.
ב.
דער תּנא, װאָס האָט געזאָגט: „אין משיחין בסעודה“ ― מע זאָל
נישט רײדן, הײסט עס, באַם עסן, זאָל ער מיר מוחל זײַן, האָט נישט
געקענט דאָס ייִדישע לעבן. איך בעט אײַך, װען האָט אַ ייִד, למשל,
צײַט צו רײדן, אַז נישט באַם עסן? ובפֿרט פּסח צום סדר, װאָס ס'איז
פֿאַראַן אַזױ פֿיל צו זאָגן פֿאַר דער סעודה און נאָך דער סעודה? ריקל
די מױד האָט דערלאַנגט דאָס װאַסער, מע האָט זיך נאָר געװאַשן, געמאַכט המוציא, געזאָגט „על אַכילת מצה“, און די מאַמע האָט אױסגעטײלט די פֿיש, ― אַזױ האָט דער טאַטע פֿאַרקאַטשעט די אַרבל און האָט
זיך אַרײַנגעלאָזט מיטן אורח אין אַ לאַנגן שמועס אַף לשון־קודש. דאָס
ערשטע, װאָס דער טאַטע האָט אים געפֿרעגט, איז געװען די געװײנלעכע
שאלה, װאָס אײן ייִד פֿרעגט באַם אַנדערן ייִדן:
― מה שמכם?
דערױף האָט אים דער אורח געענטפֿערט מיט סאַמע פּתחן און אין אײן אָטעם, װי מע זאָגט די עשׂרת בני־המן אין דער מגילה:
― איק בכר גלש דמת הנך וסם זען חפֿץ טצץ.
דער טאַטע איז געבליבן זיצן מיטן ביסן אין מױל און געקוקט פֿאַרװוּנדערט אַפֿן פּאַרשױן, אַפּנים, דערפֿאַר, װאָס ער טראָגט אַזאַ לאַנגן נאָמען, און איך האָב מיך פֿאַרהוסט און געקוקט אַראָפּ, אונטערן טיש. האָט מיר די מאַמע אַ זאָג געטאָן: „פּאַװאָלי װי דו עסט פֿיש, קאָנסט זיך װאַרגן, חלילה, מיט אַ בײנדל“. און אַפֿן פּאַרשױן האָט זי אַ קוק געטאָן מיט גרױס רעשפּעקט. עס װײַזט אױס, אַז זי איז פֿונעם נאָמען גאָר נתפּעל געװאָרן, כאָטש זי האָט נישט פֿאַרשטאַנען װאָס דאָס באַדײַט. און אַזױ װי דער טאַטע האָט יאָ פֿאַרשטאַנען, האָט ער געפֿונען פֿאַר נײטיק איר די זאַך אױפֿצוקלערן:
פֿאַרשטײסטו מיך, איק בכר ― דאָס איז אונדזער איבערגעקערטער אַלף־בית, און דאָרט איז באַ זײ, אַפּנים, אַזאַ מנהג, אַז איטלעכער הײסט באַ זײ על־פּי אַלף־בית. אַלף־בית! אַלף־בית! ― כאַפּט אונטער דער פּאַרשױן מיט אַ זיס שמײכעלע אַף די בלוט־רױטע בעקלעך, און די שײנע שװאַרצע אױגן קוקן אַף אונדז אַלע, און אַפֿילו אַף ריקל די מױד, מיט גרױס פֿרײַנטשאַפֿט.
געװאָר געװאָרן דעם נאָמען זײַנעם, איז דער טאַטע נײַגעריק געװען צו װיסן, אױך פֿון װאַנען, פֿון װאָסער אַ לאַנד ער קומט צו פֿאָרן. דאָס האָב איך פֿאַרשטאַנען לױט די נעמען פֿון שטעט און מדינות, װאָס האָבן זיך געלאָזט הערן, און װאָס דער טאַטע האָט דאָס נאָכדעם איבערגעזעצט פֿאַר דער מאַמע, געגעבן כּמעט אַף איטלעכס װאָרט אַ פּירוש, און די מאַמע איז פֿון איטלעכס װאָרט געװען נתפּעל, און אױך ריקל די מױד איז געװען נתפּעל, און ס'איז טאַקע געװען פֿון װאָס נתפּעל צו װערן: אַ קלײניקײט, אַ פּאַרשױן קומט צו פֿאָרן אפֿשר פֿאַר צען טױזנט מײַל פֿון אַ מדינה, װאָס אײדער מע קומט־צו צו איר, מוז מען אַריבערשװימען זיבן ימים מיט אַ מידבר, און װאָס צו דעם מידבר אַלײן דאַרף מען גײן נישט װינציקער, װי פֿערציק טעג מיט פֿערציק נעכט, און אַז מע קומט שױן צו גאָר נאָענט, באַדאַרף מען אַרױפֿקלעטערן אַף אַזאַ הױכן באַרג, װאָס דער שפּיץ גרײכט ביז צו די װאָלקנס, און באַדעקט איז ער מיט אײַז, און װינטן שרעקלעכע בלאָזן דאָרטן, װאָס איז סכּנת נפֿשות!... דערפֿאַר אָבער, אַז מע קומט־איבער בשלום דעם דאָזיקן באַרג און מע טרעט־אַרײַן אין זײער לאַנד, זעט מען פֿאַר זיך דעם אמתן גן־עדן התּחתּון: בשׂמים, נעגעלעך, געװירצן, כּל המינים פּירות, עפּל און באַרן און פּאָמעראַנצן, װײַנטרױבן, טײטלען און אײלבערטן, ניס און פֿײַגן לרובֿ. און די הײַזער זײַנען דאָרטן געבױט פֿון סאַמע טענענהאָלץ און געדעקט מיט רײן זילבער, די כּלים זײַנען פֿון גין־גאָלד (בשעת מעשׂה טוט דער אורח אַ קוק אַף די זילבערנע כּוסות אונדזערע מיט די זילבערנע לעפֿל, גאָפּלען און מעסערס), און בריליאַנטן, פּערלען און דימענטן װאַלגערן זיך דאָרטן אַף דער גאַס, קײנער װיל זיך נישט געבן די מי זיך אָנבײגן זײ אױפֿצוהײבן, װאָרעם זײ האָבן דאָרטן קײן שום װערט (און בשעת מעשׂה קוקט דער אורח אַף דער מאַמעס דימענטענע אױערינגלעך מיט די געלע פּערעלעך, װאָס אַף איר װײסן האַלדז).
― דו הערסט? ― מאַכט דער טאַטע צו דער מאַמע מיט אַ גליקלעך פּנים.
― איך הער. ― ענטפֿערט אים די מאַמע און פֿרעגט אַ קשיה: ― למאַי ברענגען זײ דאָס ניט צו פֿירן אַהער, זײ װאָלטן דאָך דאָ געמאַכט דערפֿון גאָלד! אַנו, טו אים אַקאָרשט אומיסטן אַ פֿרעג, יונה.
דער טאַטע פֿרעגט אים די דאָזיקע קשיה און באַקומט פֿון אים אַ תּשובֿה, און גיט איבער דער מאַמע אַף אונדזער לשון:
― פֿאַרשטײסטו, ער זאָגט, אַז דו קומסט צו פֿאָרן אַהינצו, קאָנסטו דיר נעמען װיפֿל דו װילסט, פֿולע קעשענעס, נאָר פֿאָרסטו פֿון דאָרטן אַרױס, מוזסטו אָפּגעבן אַלצדינג צוריק, און טאָמער טרײסלט מען אױס באַ דיר װאָס ניט איז, ביסטו חײב מיתה.
― װאָס הײסט דאָס? ― פֿרעגט די מאַמע, דערשראָקן.
― דאָס הײסט, מע הענגט דיך אױף אַף אַ בױם, אָדער מע פֿאַרשטײנערט דיך מיט שטײנער.
ג.
װאָס װײַטער װערן די מעשׂיות פֿונעם דאָזיקן פּאַרשױן אַלץ מער
אינטערעסאַנט, און אַז עס האַלט שױן נאָך די קנײדלעך און מיר נעמען נאָך צו ביסלעך װײַן, פֿרעגט אים דער טאַטע: װעמען געהער דאָס
אַלצדינג, און צי ס'איז פֿאַראַן דאָרטן אַ מלך? און באַלד באַקומט ער
אַ קלאָרע תּשובֿה, און גיט דאָס איבער דער מאַמע מיט גרױס חדוה
אַף אונדזער לשון:
― ער זאָגט, אַז געהערן געהער דאָס אינגאַנצן צו די דאָרטיקע ייִדן, װאָס מע רופֿט זײ „ספֿרדים“, און אַ מלך איז באַ זײ פֿאַראַן, זאָגט ער, אױך אַ ייִד, זײער אַ פֿרומער ייִד מיט אַ שטרײַמל, זאָגט ער, און רופֿן רופֿט מען אים יוסף־בן־יוסף. ער איז אַ כּהן־גדול, זאָגט ער, באַ די „ספֿרדים“ און פֿאָרט אַרױס, זאָגט ער, אין אַ גילדענער קאַרעטע מיט זעקס ברענענדיקע פֿערד, און אַז ער קומט, זאָגט ער, אין שול אַרײַן, גײען אים, זאָגט ער, אַקעגן די לױים מיט אַ געזאַנג...
― באַ אײַך זינגען לױים אין שול? ― פֿרעגט אים דער טאַטע פֿאַרװוּנדערט און באַקומט באַלד אַ תּשובֿה און גיט דאָס איבער דער מאַמע אַף אונדזער לשון, און דאָס פּנים באַ אים שײַנט, װי די זון:
― װאָס זאָגסטו דערױף? ער דערצײלט, אַז באַ זײ אין פֿאַראַן אַ בית־המקדש מיט כּהנים מיט לױים מיט אַן אָרגל...
― נו, און אַ מזבח? ― טוט אים דער טאַטע אַ פֿרעג און באַקומט אַ תּשובֿה, און גיט דאָס איבער דער מאַמע אַף אונדזער לשון:
― ער זאָגט, ס'איז דאָ באַ זײ אַ מזבח מיט קרבנות, זאָגט ער, מיט גילדענע כּלים, אַלצדינג װי אַמאָל, זאָגט ער, באַ אונדז אין ירושלים.
און באַ די װערטער לאָזט אַרױס דעך טאַטע אַ טיפֿן זיפֿץ, און אַף
אים קוקנדיק, זיפֿצט אױך די מאַמע. און איך פֿאַרשטײ אים נישט, װאָס
דאַרף מען דאָ זיפֿצן? אַדרבה, מע באַדאַרף זײַן שטאָלץ, מע באַדאַרף
זײַן פֿרײלעך, װאָס מיר האָבן אַזאַ לאַנד, װוּ עס געװעלטיקט אַ ייִדישער
מלך און אַ כּהן גדול און װוּ עס געפֿינט זיך אַ בית־המקדש מיט כּהנים,
מיט לױים, מיט אַן אָרגל, מיט אַ מזבח, מיט קרבנות... און גוטע, ליכטיקע מחשבֿות כאַפּן מיך אױף און טראָגן מיך אַװעק גלײַך אַהינצו, אין
יענעם גליקלעכן ייִדישן לאַנד, װוּ די הײַזער זײַנען געבױט פֿון סאַמע
טענענבױמער, געדעקט מיט רײן זילבער, װוּ די כּלים זײַנען פֿון גין־גאָלד, און װוּ בריליאַנטן, פּערלען, דימענטן װאַלגערן זיך אַף דער
גאַס. און עס גנבֿעט זיך אַרײַן צו מיר אַ מחשבֿה, אַז װען איך זאָל
דאָרטן זײַן, װאָלט איך שױן געװוּסט װאָס איך האָב צו טאָן; איך װאָלט
שױן געװוּסט, װוּ צו באַהאַלטן; באַ מיר װאָלט מען שױן נישט אױסגעטרײסלט גאָרנישט... איך װאָלט שױן געבראַכט פֿון דאָרטן דער מאַמע
און אַ שײנע מתּנה: אױרינגלעך בריליאַנטענע און פּערל עטלעכע שנירלעך. און בשעת מעשׂה טו איך אַ קוק אַף דער מאַמעס דימענטענע אױ־רינגלעך מיט די געלע פּערעלעך, װאָס אַף איר װײַסן האַלדז, און איך
באַקום אַ שטאַרקן חשק צו זײַן אינעם דאָזיקן לאַנד, און עס פֿאַלט מיך
אײַן אַ געדאַנק, איך זאָל נאָך פּסח זיך דורכפֿאָרן אַהין מיטן דאָזיקן
אורח. געװײנטלעך, בסוד, אַז קײנער זאָל נישט װיסן. איך װעל דעם
סוד אַנטפּלעקן פֿאַרן אורח, אױסגיסן פֿאַר אים מײַן האַרץ, אױסזאָגן
אים דעם גאַנצן אמת, און בעטן אים, ער זאָל מיך נעמען מיט זיך
אַהינצו כאָטש אַף אַ קלײנער צײַט. ער װעט דאָס מיר געװיס טאָן. ער
איז זײער אַ גוטער, אַ צוגעלאָזטער פּאַרשױן. ער קוקט אַף איטלעכן באַזונדער, און אַפֿילו אַף ריקל די מױד, אַזױ פֿרײַנטלעך, אַזױ פֿרײַנטלעך!
אַזױ טראַכט איך מיר און קוק אַף אונדזער אורח, און עם מאָלט
זיך מיר אױס, אַז ער טרעפֿט מײַן מחשבֿה, מחמת ער קוקט אַף מיר
מיט זײַנע שײנע שװאַרצע אױגן, און עס דאַכט זיך מיר, אַז ער װינקט
צו מיר און זאָגט צו מיר אַף זײַן לשון:
― שװײַג, װײַסער־חבֿרהניק אײנער, לאָז נאָר איבערגײן דער פּסח,
װעט שױן זײַן רעכט!...
ד.
אַ גאַנצע נאַכט פּלאָנטן זיך מיר חלומות: אַ מדבר, אַ בית־המקדש,
אַ כּהן גדול און אַ באַרג אַ הױכער, און איך קלעטער אַרױף אַפֿן באַרג,
און דאָרט װאַקסן בריליאַנטן, פּערלען, דימענטן, און מײַנע חבֿרים קריכן
אַרױף אַף די בײמער און טרײסלען זײ, און עס פֿאַלן פֿון דאָרטן אַף
דער ערד גוזמי גוזמאות בריליאַנטן, פּערלען, דימענטן, און איך שטײ
פֿון הינטן און קלײַב די בריליאַנטן, פּערלען, דימענטן, און שטופּ אין
די קעשענעס ― און מערקװערדיק! װיפֿל איך שטופּ ― און עס גײט
נאָך! װיפֿל איך שטופּ ― און עס גײט נאָך! לײג איך אַרײַן די האַנט
אין קעשענע און נעם־אַרױס פֿון דאָרטן אָנשטאָט בריליאַנטן, פּערלען,
דימענטן ― גאָר פּירות אַלערלײ: עפּל און באַרן, און פּאָמעראַנצן און
אײלבירטן, און טײטלען און ניס און פֿײַגן... און איך האָב דערפֿון
גרױסע אַנגסטן, קאַטשע מיך פֿון אײן זײַט אַף דער אַנדערער, און עס
חלומט זיך מיר דאָס בית־המקדש, און איך הער די כּהנים דוכענען און
די לױים זינגען און דעם אָרגל שפּילן, און עס װילט זיך מיר אַרײַנגײן
אינעװײניק אין בית־המקדש, און איך קאָן נישט ― ריקל די מױד
האַלט מיך צו און לאָזט מיך נישט, און איך בעט זיך באַ איר, איך
שרײַ, איך װײן, איך האָב דערפֿון גרױסע אַנגסטן, קאַטשע מיך פֿון
אײַן זײַט אַף דער אַנדערער, און כאַפּ מיך אױף און... דערזע פֿאַר זיך
דעם טאַטן מיט דער מאַמען שטײען האַלב אָנגעטאָן, בײדע בלאַס, װי
דער טױט, דער טאַטע אַראָפּגעלאָזט דעם קאָפּ, די מאַמע ברעכט די
הענט און אַף אירע שײנע אױגן שטײען טרערן. מײַן קינדערש האַרץ
דערפֿילט, אַז דאָ איז עפּעס געשען ניט קײן גוטע זאַך, זײער ניט קײן
גוטע זאַך, ― נאָר װאָס מײַן קינדערש קעפּל האָט נישט צוגעטראַכט פֿאַר
אַן אומגליק ― איז דאָס געװען אַ גאָרנישט קעגן דעם, װאָס ס'איז געשען.
און געשען איז אָט־װאָס: אונדזער אורח, דער פּאַרשױן פֿון יענער װײַטער מדינה, פֿון יענעם גליקלעכן לאַנד, װאָס די הײַזער זײַנען דאָרט געבױט פֿון סאַמע טענענבײמער און געדעקט מיט רײן זילבער אאַ″װ, איז נעלם געװאָרן, און אינאײנעם מיט אים איז נעלם געװאָרן באַ אונדז אַ סך זאַכן: אַלע זילבערנע כּוסות, אַלע זילבערנע לעפֿל, גאָפּלען און מעסערס, דאָס גאַנצע ביסל צירונג דער מאַמעס, און אױך מזומן געלט, װיפֿל עס האָט זיך געפֿונען באַ אונדז אין קאַסטן. און אױך ריקל די מױד איז מיט אים אַנטרונען געװאָרן...
און עס נעמט מיך אָן באַם האַרצן, נישט אַף די זילבערנע כּוסות
מיט די זילבערנע לעפֿל, גאָפּלען און מעסערס, װאָס זײַנען נעלם געװאָרן, און נישט אַף דער מאַמעס צירונג, און נישט אַפֿן מזומן געלט,
און נישט אַף ריקל די מױד ― כאַפּט זי דער רוח! ― נאָר אַף דעם
גליקלעכן־גליקלעכן לאַנד, װאָס סע װאַלגערן זיך דאָרטן בריליאַנטן,
פּערלען, דימענטן, און אַף דעם בית־המקדש, מיט די כּהנים, מיט די
לױים, מיטן אָרגל, מיטן מזבח, מיט די קרבנות און מיט די אַלע איבעריקע גוטע זאַכן, װאָס מע האָט באַ מיר אַװעקגערױבט, צוגענומען, צוגענומען, צוגענומען.
און איך קער מיך אום מיטן פּנים צום װאַנט און װײן, װײן
שטילערהײט.
געשריבן אין יאָר 1906.
אַ פֿאַנטאַסטישע געשיכטע מיט אַ רעטעניש לכּבֿוד פּסח, ספּעציעל
פֿון קינדער װעגן.
א.
נישט גוט צו זײַן אַ בן־יחיד, אַ ציטעריקער באַ טאַטע־מאַמע. „פֿון זיבן אײנער געבליבן“. דאָ ― נישט שטײ, דאָרט ― נישט גײ. דאָס ― נישט עס, יענץ ― נישט טרינק. דעם קאָפּ ― דעק צו. דעם האַלדז ― פֿאַרבינד. די הענט ― באַהאַלט. די נאָז ― שנײַץ־אױס. אַך, נישט גוט, נישט גוט צו זײַן אַ בן־יחיד. און נאָך אַ נגידס אַ ייִנגל דערצו. מײַן טאַטע איז אַ נגיד. אַ חלפֿן איז ער. גײט־אַרום מיט אַ טאָרבע מינץ איבער די קלײטן. בײַט זילבער אַף מינץ און מינץ אַף זילבער. זײַנען דערפֿאַר באַ אים די פֿינגער תּמיד שװאַרץ און די נעגל צעטריסקעט. האָרעװען האָרעװעט ער אַפֿילו זײער שטאַרק. אַלע טאָג אַז ער קומט אַהײם, איז ער אױס געמידט און צעבראָכן. „נישטאָ קײן פֿיס ― קלאָגט ער זיך פֿאַר דער מאַמע, ― נישטאָ קײן פֿיס, קײן סימן פֿון קײן פֿיס“...
נישטאָ קײן פֿיס ― עס קאָן זײַן. דערפֿאַר האָט ער אָבער „פּרנסה בשפֿע“. אַזױ זאָגן אַלע, און אַלע זײַנען אונדז מקנא, װאָס מיר האָבן פּרנסה, און נאָך בשפֿע. די מאַמע איז צופֿרידן. איך אױך. „אַ פּסח באַ מיר הײַנטיקס יאָר ― אַף אַלע ייִדישע קינדער, רבונו של עולם“...
אַזױ זאָגט די מאַמע און דאַנקט גאָט, װאָס מיר האָבן אַזאַ פּסח. איך אױך. נאָר װי דערלעבט מען אים שױן, אָט דעם פּסח?...