לכּבֿוד יום־טובֿ: בלינצעס

שלום עליכם (אַלע װערק)

בלינצעס: אַ ראָמאַן לכּבֿוד שבֿועות

א. אַ געהײמער פּאַרשױן אין אַ קאַרעטע, מיט אַ צילינדער און מיט אַ רעגן־שירעם

אױף אײנער פֿון די זײַטיקע גאַסן פֿון דער גרױסער שטאָט נ., דעם ערשטן טאָג שבֿועות אין דער פֿרי, פֿליט אַ קאַרעטע, אין װעלכער עס זיצט אַן עלעגאַנטער פּאַרשױן אין אַ צילינדער, דאָס פּנים פֿאַרשטעלט מיט אַ רעגן־שירעם, כאָטש דער הימל איז רײן װי גאָלד. צוגעפֿאָרן צו אײנעם פֿון די גרעסטע שענסטע מױערן, שפּרינגט דער פּאַרשױן אַרױס פֿון דער קאַרעטע, קוקט זיך אַרום אױף אַלע זײַטן, צעצאָלט זיך אױף דער גיך מיטן קוטשער און טוט אים אַ מאַך מיט דער האַנט אָן װערטער, װי אײנער רעדט: „איך דאַרף דיך מער נישט, קאָנסט פֿאָרן װײַטער“. די קאַרעטע פֿאָרט אַװעק, און דער פּאַרשױן נעמט זיך דװקא צוריק, צײלט אָפּ דרײַ נומערן, און בײַ אַן אַלט הױז מיט שװאַרצע פֿאַררײכערטע װענט, נומער B 21 בלײַבט ער שטײן און נעמט־אַרױס פֿון קעשענע אַ װײַס עלעגאַנט ביכעלע פֿון העלפֿאַנדבײן און לײענט שטילערהײט:

― נומער B 21 אין הױף, דריטער שטאָק, לינקס.

אָנגעקלונגען אין טױער, טרעט ער אַרײַן אין אַ גרױסן פֿירעקעכיקן הױף, װי אַ קאַסטן, און נעמט באַטראַכטן די װענט און די טירן און די פֿענצטער, און דערזעט אַ װײַס ברעטל מיט שװאַרצע אותיות „כּשר“.

― אָ! אָט דאָ איז דאָס! ― זאָגט דער פּאַרשױן צו זיך אַלײן, און אין זײַנע אױגן באַװײַזט זיך אַ פֿײַערל און אױף די ליפּן ― אַ צופֿרידן שמײכעלע פֿון אַ מענטשן, װאָס האָט געפֿונען דאָס, װאָס ער זוכט. מיט גיכע טריט קלעטערט ער אַרױף אױפֿן דריטן שטאָק, און טרעפֿט דרײַ טירן: אײנע אַקעגן, אײנע רעכטס, אײנע לינקס. אױף דער לינקער טיר דערזעט ער װידער אַ מאָל אַן אױפֿשריפֿט „כּשר“. נאָכדעם װי ער האָט אַ ביסל אָפּגעאָטעמט און אױסגעװישט זיך דעם שטערן, נעמט ער זיך ענדלעך צום גלעקל.

אָט דאָ מוזן מיר זיך אָפּשטעלן אױף אַ װײַלע און אױפֿקלערן דעם לעזער: װער איז אָט דער געהײמער פּאַרשױן? װאָס איז ער דאָס געפֿאָרן אַזױ פֿאַרשטעלט? צוליב װאָס האָט ער אָפּגעצײלט דרײַ נומערן צוריק? און װאָס האָט ער זיך אַזױ דערפֿרײט, אַז ער האָט דערזען דאָס װאָרט „כּשר“? ― מײַנע ליבע פֿרײַנט! דאָס איז נישט שערלאָק האָלמסSherlock Holmes; דאָס איז דער העלד פֿון אונדזער ראָמאַן ― מאַרקוס ביבער, פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“.

ב. רעדט פֿון זײַטיקע ענינים, פֿון טענץ, פֿון עסעניש, פֿון עולם־הזה וכדומה אַזעלכע זאַכן

איך קאָן אײַך ניט זאָגן אַקוראַט, מיט װאָס די פֿירמע באַשעפֿטיקט זיך. איך װײס נאָר, אַז מאַרקוס ביבער, דער פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“, איז אַ רײַכער סוחר און אַ געזונטער יונג און אַ זעלטענער פּאַרשױן און אַ ליבער מענטש, און איז נאָך אַ בחור.

לאָזן זיך אַקאָרשט די שדכנים אַזױ ניט פֿרײען ― מאַרקוס ביבער האָט זיך געגעבן דאָס װאָרט, ער זאָל ניט חתונה האָבן קײנמאָל.

די, װאָס קענען אים פֿונעם אָרט, דערצײלן, אַז אין דער יוגנט איז מאַרקוס ביבער געװען אַן עלעגאַנטער קאַװאַליר, געהײסן „קראַסאַװטשיק“ און האָט זיך געמאַכט באַרימט מיט זײַן טאַנצן. בײַ די מאַמזעלן פֿון שטאָט איז געװען אַ גאַנצער ייִחוס, אַז „קראַסאַװטשיק“ האָט מיט זײ געטאַנצט. טאַנצן מיט אַ שײנעם קאַװאַליר האָבן אַלע מײדלעך ליב. פֿאַר װאָס ניט? עס איז גאָר קײן עװלה ניט. מיט װעמען דען זאָלן זײ גײן טאַנצן? איך און איר זײַנען שױן צו אַלט דערױף, און אַגבֿ זײַנען מיר שױן לאַנג באַװײַבט און האָבן שױן פֿאַרגעסן די שפּראַך פֿון טאַנצן. די טאַנצן־שפּראַך ― דאָס איז אַ באַזונדער מין לשון, װאָס מע דאַרף עס קענען. אונדזער העלד, מאַרקוס ביבער, האָט געקאָנט אַװעקטאַנצן אַ שעה כּסדר און ניט אױפֿהערן שיטן מיט פֿראַזן, װי מיט בלומען: „אײנס־צװײ־דרײַ ― איר זײַט גרינגער פֿון אַ פֿעדער“… „אײנס־צװײ־דרײַ ― אײַער טאַליע איז אַ חלום“…

אַיאָ, ס'איז בײַ אײַך תּרגום? מע דאַרף דאָס קאָנען און מע דאַרף װיסן, װי אַזױ זיך מיט מאַמזעלן צו באַגײן און װי זיך צו האַלטן און װאָס מיט װעמען מע דאַרף רעדן. איך װײס עס פֿון מײַן אײגענעם דערפֿאַרן. איך בין געװען אַמאָל אין אַ געזעלשאַפֿט. מען האָט מיך פֿאָרגעשטעלט פֿאַר די שענסטע דאַמען און מאַמזעלן פֿון שטאָט, אַלס שרײַבער און אַלס הומאָריסט. אַ בוקעט פֿון דאַמען און מאַמזעלן האָבן מיך אַרומגערינגלט פֿון אַלע זײַטן, געװאָלט הערן פֿון מיר אַ גוט װאָרט. איך האָב געמאַכט אַ שמועס פֿון… ליטעראַטור. תּחילת האָבן מײַנע דאַמען צו מיר זײער זיס געשמײכלט. נאָכדעם האָבן זײ זיך אָנגעהױבן איבערקוקן אײנס מיט דאָס אַנדערע. אַ ביסל שפּעטער האָב איך באַמערקט, אַז זײ פֿאַרשטעלן זיך די מײַלער, מען זאָל ניט זען, װי זײ גענעצן. געענדיקט האָט זיך עס דערמיט, װאָס איך בין געבליבן אײנער אַלײן, װי ראָבינזאָן־קרוזעRobinson Crusoe, און מײַנע דאַמען און מאַמזעלן האָבן זיך צונױפֿגעשלאָגן אין אַ װינקעלע עפּעס אַרום אַ שײנעם, אַ הױכן מאַנספּאַרשױן, און האָבן אַזױ געשמאַק און הילכיק געלאַכט, אַז ס'איז געװען אַ פֿאַרגעניגן צו הערן פֿון דער װײַטן. איך האָב געבעטן, מע זאָל מיך פֿאָרשטעלן פֿאַר דעם דאָזיקן מאַנספּאַרשױן. מע האָט מיך פֿאָרגעשטעלט. זײַן נאָמען איז געװען מאַרקוס ביבער („קראַסאַװטשיק“).

איצט איז דאָס שױן נישט דער מאַרקוס ביבער, װאָס אַמאָל, אױס „קראַסאַװטשיק“. דאָס הײסט, ער איז נאָך הײַנט אױך אַ פֿײַנער יונג. עלעגאַנט געקלײדט, שטענדיק אױסגעפּוצט, גוט אַרומגעראַזירט און רעכט אָנגעפּאַרפֿומירט, האָט מיט זיך שטענדיק אַ קלײן בערשטעלע אױף צו פֿאַרקעמען די װאָנצעס אַרױף און אַ שפּיגעלע אױף צו כאַפּן אַ קוק. אין זײַן גרינעם שניפּס ― אַ רױטע שפּילקע, אױפֿן פֿינגער שעמערירט אַ בריליאַנט. דאָס װאָלט אַלצדינג געװען גוט, װען נישט דאָס װײַסע טעלערל אױפֿן שפּיץ קאָפּ, װאָס װערט אַלע טאָג גרעסער און גרעסער, און װען נישט אָט דאָס בײַכל, װאָס װערט אַלע טאָג העכער און העכער, און אַלײן פֿילט ער זיך אױך פֿון טאָג צו טאָג אַלץ שװערער, גאָרנישט דאָס, װאָס אַמאָל. װער רעדט פֿון דאַמען? מאַמזעלן? טענץ? טשעפּעט זיך אָפּ. אים גלוסט זיך שױן גאָר רוען, כאַפּן אַ דרעמל נאָכן עסן, אַבי ס'זאָל נאָר זײַן גוט געגעסן. גוט עסן און געשמאַק שלאָפֿן ― װאָס מײנט איר? ס'איז ניט אַזאַ גרױסע נאַרישקײט. איך װײס ניט, מיט װאָסער אַ פֿילאָזאָפֿיע מײַן העלד באַנוצט זיך, ― און אפֿשר איז ער גאָר דערגאַנגען מיט זײַן אײגענעם שׂכל, אַז דאָס לעבן פֿונעם מענטשן איז אַזױ קורץ און די װעלט איז אַזױ נאַריש, אַז אַ שאָל שװאַרצע קאַפֿע מיט אַ האַװאַנע־ציגאַר נאָך אַ רעכטן מיטאָג שמעקט זײער גוט און העלפֿט דעם מאָגן קאָכן… אַז װױל איז צו דעם, װאָס קומט צו דער אידעע באַצײַטנס, כּל־זמן דער מאָגן קאָכט נאָך און דער שלאָף לאָזט זיך נישט לאַנג בעטן. איר קאָנט אײַך אַפֿילו זאָגן, אַז דאָס איז בורזשואַזנע, אַ געדאַנק פֿון אַן עולם־הזהניק; אָבער דאָס װעט איר ניט אָפּלײקענען, אַז אַ געדאַנק איז דאָס.

מיר געפֿעלט, װאָס איך האָב מיך אַרױסגעכאַפּט מיטן װאָרט „עולם־הזהניק“. דאָס איז דאָס ריכטיקע װאָרט פֿאַר אונדזער העלד. מאַרקוס ביבער איז אַן עולם־הזהניק, אַ מוראדיקער עולם־הזהניק. ער גײט מיט דעם גאַנג, אַז אַלע קאָנען זיך נישט באַשעפֿטיקן מיט אײן זאַך. פֿאַראַן מענטשן, װאָס גיבן זיך אָפּ מיט עולם־הבא, דאָס איז זײער עסק. ביבער, אַז ער קומט אױף אַ נײַ אָרט, זעט ער זיך קודם אַ רײנע, אַ רויִקע סטאַנציע אינעם בעסטן האָטעל, און טאַקע באַלד טוט ער אַ טראַכט מכּוח עסן. אין דער צײַט, װען די אַנדערע אָנגעקומענע פּאַסאַזשירן לױפֿן אַרום, דער ― אָנקוקן די שטאָט, און דער ― װעגן געשעפֿט, װעט איר ביבערן זיכער געפֿינען אָדער מיט אַ גאָפּל אין האַנט אין בופֿעט, בײַ די פֿלעשלעך מיט די פֿאַרבײַסנס, אָדער מיט אַ װײַסער סערװעטקע אױפֿן האַלדז, בײַ אַ טישל אין רעסטאָראַן, פֿאַרטיפֿט אין דער שפּײַזקאַרטע און שטודירנדיק די אױסגערעכנטע מאכלים.

זײַט איר שױן, אַלזאָ, אַ ביסל באַקאַנט מיט מײַן העלד. שױן צײַט זיך באַקענען אױך מיט דער העלדין פֿונעם ראָמאַן.

ג. שטעלט פֿאָר די העלדין פֿונעם ראָמאַן

זי איז נאָך גאָר אַ יונגע פֿרױ און הײסט פֿײַן, און האַלט אַ גאַסטהױז, און האָט צװײ קינדערלעך, װאָס גײען אין גימנאַזיע, מיט אַן אַלטער מוטער, װאָס זיצט מיט זילבערנע ברילן איבער אַ גרױסן סידור און דאַװנט, און מיט אַ קלײן שװעסטערל, װאָס העלפֿט איר אין געשעפֿט. אַ גאַסט, אַז ער שטעלט זיך נאָר אײן מאָל אָפּ בײַ דער מאַדאַם פֿײַן, נעכטיקט איבער אײן נאַכט, אָדער עסט־אָפּ אײן אָנבײַסן, אָדער רעדט מיט איר צװײ װערטער, װעט ער שױן דאָס צװײטע מאָל זיך ניט אָפּשטעלן אין ערגעץ. און אַז ער װעט אַװעקפֿאָרן, װעט ער איר פּנים, מיט איר געשטאַלט, מיט אירע אױגן, מיט אַלע אירע באַװעגונגען לאַנג־לאַנג טראָגן בײַ זיך אין זכּרון. ס'איז אוממעגלעך זי צו פֿאַרגעסן. אַז איר זעט זי צום ערשטן מאָל, װײַזט זיך אײַך אױס, אַז זי איז אײַך קענטלעך, אַז איר האָט זי שױן ערגעץ אַמאָל געזען. רעדנדיק מיט איר און קוקנדיק איר אין די אױגן אַרײַן, קומען אײַך אױפֿן זינען אַלע שײנהײטן פֿונעם חומש, װי איר האָט אײַך זײ פֿאָרגעשטעלט אַמאָל אין אײַער יונגער רײנער פֿאַנטאַזיע, און איר קומט מיט אַ פּרעטענזיע צום רבונו־של־עולם:

„װאָס װאָלט דיך געאַרט, גאָט, אַז אַלע װײַבער, למשל, װאָס דו האָסט באַשאַפֿן, זאָלן זײַן אַזױ, װי די מאַדאַם פֿײַן? דײַן װעלטל װאָלט דעמאָלט געהאַט גאָר אַן אַנדער אױסזען. עס װאָלט געװען אַ פֿרײד, װאָס מע לעבט אױף דער װעלט“…

יאָ, אַ פֿרײד. עס איז אַ פֿרײד צו רעדן מיט דער פֿײַן, צו קוקן איר אין די אױגן אַרײַן, צו הערן איך קול, צו זען אירע הענט. אַך, אירע הענט! צו װאָס זי רירט זיך צו, איז גאָלד. אַלץ גלאַנצט, אַלץ שעמערירט, אַלץ לעבט־אױף בײַ איר אין די הענט. און װוּ זי גײט, און װוּ זי שטײט, איז ליכטיק. און טוט זי אָן אױף זיך אַ קלײד, זינגט דאָס. און גײט זי דורך די שטוב, לאַכן די װענט. אַלץ אַרום איר לעבט, אַלץ זינגט, אַלץ פֿרײט זיך.

אָט דאָס איז אונדזער העלדין, די װירטין פֿונעם גאַסטהױז און ייִדישן רעסטאָראַן, װאָס געפֿינט זיך אין אײנער פֿון די זײַטיקע גאַסן פֿון דער גרױסער שטאָט נ., אין הױז נומער B 21 אין הױף, דריטער שטאָק, לינקס.

אַצינד, רעכן איך, װעט מײַן לעזער זײַן פֿאַרענטפֿערט אַ סך קשיות, און מיר קאָנען פֿאָרזעצן אונדזער ראָמאַן.

ד. ייִדישע פֿיש, מילכיקע בלינצעס און אַ יונגערמאַן מיט אַן ענגן קאָלנער

נאָך אַז ער איז געװען אױף יענער זײַט טיר, האָט אונדזער העלד דערפֿילט אַ געשמאַקן ריח פֿון פֿיש, פֿון ייִדישע פֿיש, װאָס האָבן אַ טבֿע זיך לאָזן הערן אױף אַ קװאַדראַטנע מײַל אַרום און אַרום. זײ באַרימען זיך פֿאַר דער גאַנצער װעלט: „דרך־ארץ! מיר, ייִדישע פֿיש, זײַנען נישט גלײַך צו אַלע אַנדערע פֿיש; אונדז עסן ייִדן, װאָרעם מיר זײַנען געפֿילט מיט געװירצן און שמעקן מיט פֿעפֿער!“… אַרײַנגעקומען אינעװײניק האָט ער געטראָפֿן אַ גרױסן, אַ ליכטיקן, אַ רײנעם זאַל. די װײַסע װענט זײַנען באַהאַנגען מיט גרינס. אַ לאַנגער װײַס־געדעקטער טיש איז באַפּוצט מיט בלומען, און אַרום טיש זיצן אַלערלײ ייִדן, מיט היטלען און אָן היטלען, מיט בערד און אָן בערד, אַזעלכע, װאָס רעדן ייִדיש, אַזעלכע, װאָס רעדן רוסיש, און אַזעלכע, װאָס רעדן דײַטש, דאָס הײסט, נישט אינגאַנצן דײַטש, נאָר העכער האַלב כּמעט אױף דײַטש. אױסגעטאָן דעם אױבערראָק און אָפּגעלײגט דעם צילינדער, האָט אונדזער העלד פֿאַרנומען אַ לײדיקן פּלאַץ, װאָס איז נאָך פֿאַרבליבן בײַם טיש, אַקעגן עפּעס אַ פּאַרשױן מיט אַ רױט פּנים, מיט אַ רױטן שניפּס און מיט אַן ענגן קאָלנער. דער קאָלנער קװעטשט אים אַזױ שטאַרק, אַז ער װערט שיר ניט דערװאָרגן. עס שפּאַרן אים די אױגן פֿון שטערן, נאָר אַ מכּה װעט עמעצער װיסן. ער װעט בעסער לײַדן שטילערהײט, אָפּקומען חיבוט־הקבֿר, פֿילן דעם טעם פֿון גיהנום, אײדער אַראָפּװאַרפֿן דעם קאָלנער און אױסטאָן אַזאַ שײנעם שניפּס. פֿאַרנומען זײַן פּלאַץ, פֿאַרנײגט זיך מאַרקוס ביבער, װי דער עטיקעט פֿאָדערט עס, פֿאַר זײַן װיז־אַ־װיvis-à-vis: קעגן איבער, דאָס הײסט, פֿאַרן יונגנמאַן מיטן ענגן קאָלנער. און עס װערט דורך דעם געשלאָסן צװישן זײ אַ שטיקל קענטשאַפֿט. מאַרקוס ביבער גיט אים צו װיסן, אַז ער איז דאָ דעם ערשטן מאָל אינעם דאָזיקן… דאָזיקן ייִדישן רעסטאָראַן. שטײן ― שטײט ער, אײגנטלעך, אין „גראַנד־האָטעל“, און געקומען איז ער אַהער צוליב שבֿועות. דאָס הײסט, ניט אַזױ צוליבן שבֿועות, װי צוליב די שבֿועותדיקע בלינצעס, כע־כע.

― כע־כע! ― גיט אים נאָך דער יונגערמאַן מיטן קאָלנער און װערט נאָך רױטער און קוקט אים גלײַך אין די אױגן אַרײַן.

בײַ די פֿיש װערט אונדזער העלד נאָך מער באַרעדעװדיק:

― אױסגעצײכנטע פֿיש! איך האָב שױן לאַנג נישט געגעסן אַזעלכע ייִדישע פֿיש. ייִדישע פֿיש האָבן גאָר אַן אַנדערן טעם. לעבן זאָלן די ייִדן מיט די ייִדישע מאכלים! איך בין, װי איר קוקט מיך אָן, עפּעס ניט אַזאַ כּשרער ייִד, נאָר פֿון כּשרע עסנס האַלט איך. װער שמועסט ― יום־טובֿ. יום־טובֿ עס איך נאָר כּשרס. איך װעל אײַך ניט אַװעקגעבן אַ ייִדיש שטיקל פֿיש פֿאַר אַלע זײערע מאַרינאַדן און מאַיאָנעזןmayonnaise, און, צװישן אונדז רעדנדיק, װעל איך אײַך נישט פֿאַרבײַטן אײן ייִדיש ראָסל־פֿלײש פֿאַר צװאַנציק גױיִשע ביפֿשטעקסן, רומשטעקןrump steak, האָזבראַטן און ראָסטביפֿןroast beef. װאָרעם, לאָמיר זיך נישט נאַרן: װאָס קאָן זײַן בעסער פֿון אַ ייִדיש העלדזל, געפֿילט מיט מעל? אָדער אַ טײגעכץ מיט לעבערלעך? אָדער נירלעך, איבערגעטרײסלט מיט פֿאַרפֿעלעך? צי, אַ שטײגער, װאָס גײט־אָפּ אַ ייִדישע יױך מיט מאַנדלען, מיט לאָקשן, אָדער נאָך מיט קרעפּלעך? האַ, װאָס זאָגט איר?

דער יונגערמאַן מיטן קאָלנער זאָגט גאָרנישט. װאָס זאָל ער זאָגן? אַז אָך און װײ איז אים, קױם װאָס ער כאַפּט דעם אָטעם. און ביבער קערט זיך אום צו ייִדישע פֿיש, רעדט אַלע מאָל העכער, װאָרעם אַלע רעדן, דער גאַנצער עולם רעדט פֿון פֿיש, זײ קאָנען זיך נישט אָפּלױבן פֿון די פֿיש. זײ לױבן די פֿיש און די בעל־הביתטע פֿון די פֿיש, די מאַדאַם פֿײַן.

― אַז מע װיל אַ גוט שטיקל פֿיש, זאָל מען טאַקע גײן נאָר צו דער מאַדאַם פֿײַן. ― זאָגט אַ ייִד מיט גראָבע ליפּן. ― אַז מע װיל הנאה האָבן פֿונעם עסן, זאָל מען עסן בײַ דער מאַדאַם פֿײַן. ― האַלט אים אונטער אַ ייִד, װאָס שװיצט מיט סכּנת־נפֿשות.

― איך עס שױן באַלד פֿיר יאָר בײַ דער מאַדאַם פֿײַן. ― זאָגט אַ יונגערמאַן, װאָס אַז ער עסט, שאָקלט זיך בײַ אים דער קאַפּעליוש.

מיט אײנעם װאָרט ― פֿון אַלע זײַטן טיש הערט זיך נאָר „פֿײַן“, און „פֿײַן“, און „פֿײַן“. און אָט איז זי אַלײן אױך, די מאַדאַם פֿײַן.

ה. ברוך־הבאָ, בלינצעס!

אַרײַנגעקומען איז די מאַדאַם פֿײַן מיט אַ גאַנצער סװיטע. פֿון אײן זײַט די אַלטע מוטער, פֿון דער אַנדערער זײַט איר יונג שװעסטערל און פֿון הינטן אירע צװײ קינדער, די גימנאַזיסטלעך. אַלע גײען זײ אָנגעטאָן יום־טובֿדיק, און אַלע זעען זײ אױס יום־טובֿדיק, און זײַנען אָנגעלאָדן מיט גרױסע פּאָלומעסקעס מיט הײסע בלינצעס, װאָס לאָזן זיך הערן מיט זײער מילכיקן ריח איבערן גאַנצן זאַל.

מיטן אַרײַנקומען פֿון דער מאַדאַם פֿײַן האָט מען געקאָנט מײנען, אַז אַ באַזונדערע שײַן פֿון דער זון האָט זיך מיטאַמאָל אַרײַנגעריסן אַהער אין שטוב אַרײַן, און אױף אַלע פּנימער האָט זיך באַװיזן װי אַ שמײכעלע. אַלע, װי אײן מענטש, הײבן זיך אױף און באַגריסן די מאַדאַם פֿײַן.

און די מאַדאַם פֿײַן? װײך, פּראָסט און פֿרײַנטלעך, הײמיש װי אַן אײגענע, װי אַ שװעסטער, גײט זי צו צו יעדן אײנציקן פֿון די געסט, יעדן באַזונדער האָט זי װאָס צו זאָגן עפּעס אַזעלכעס, װאָס יענעם װערט גוט אָפֿן האַרצן און װאַרעם אױף דער נשמה, און אירע אױגן לאַכן, און אַלעמענס אױגן לאַכן, און אַלץ אַרום איר לאַכט און פֿרײט זיך.

אונדזער העלד, װאָס איז, װי אונדזערע לעזער װײסן שױן, אַזאַ ליבהאָבער פֿון ייִדישע מאכלים, האָט איצטיקס מאָל שטאַרק גענומען אױפֿן אױג די בעל־הביתטע פֿון די בלינצעס און נישט געקאָנט אָפּרײַסן פֿון איר די אױגן. ער פֿאַרשטײט נישט, פֿון װאַנען האָט זיך גענומען מיט אַ מאָל אַזאַ ליכטיקײט אין שטוב. און פֿון װאַנען איז געקומען צו אים פּלוצעם אַזאַ װאַרעמקײט און אַזאַ פֿרײד? גערעדט האָבן זײ צװישן זיך, דאַכט זיך,

קײן אײנציק װאָרט. ער האָט זיך נאָר אױפֿגעהױבן פֿון אָרט און זי האָט אים געשענקט אַ קוק פֿון אירע ליכטיקע חנעװדיקע לאַכנדיקע אױגן, און ער האָט דערפֿילט, אַז עפּעס האָט אױפֿגעװאַכט בײַ אים אין דער נשמה, עפּעס אַן אומגעװײנלעכע זאַך, װאָס ער האָט נאָך ביז אַהער ניט בײַגעװױנט און װאָס ער קאָן דאָס אַפֿילו ניט אָנרופֿן בײַם נאָמען.

― ברוך־הבאָ, בלינצעס! ― רופֿט ער זיך אָן צו זײַן װיז־אַ־װי און פֿילט, אַז ניט דאָס האָט ער געװאָלט זאָגן. ער קוקט שױן מער נישט אױפֿן יונגנמאַן מיטן קאָלנער און אױף זײַנע אידיאָטישע אױגן. ער עסט די בלינצעס און לאָזט נישט אַראָפּ קײן אױג פֿון דער מאַדאַם פֿײַן און הערט נישט אױף אין אײנװעגס צו רעדן װײַטער:

― געפֿעלט אײַך, אַ שטײגער, די בעל־הביתטע פֿון די בלינצעס? װעט איר זאָגן אין אײַער לעבן, אַז דאָס איז אַ װירטין פֿון אַ גאַסטהױז, פֿון אַ רעסטאָראַן? זעט זי נישט אױס װי אַ גראַפֿין? װי אַ קײסערינע? האַ? װאָס זאָגט איר?

נאָר דער יונגערמאַן מיטן קאָלנער זאָגט גאָרנישט. ער װערט נאָך רױטער װי פֿריִער, און הײבט אַזש אָן צו שװיצן. און אונדזער העלד גיט זיך דאָס װאָרט, אַז זײַן נאָמען זאָל ניט הײסן ביבער, אױב ער װעט זיך ניט באַקענען מיט דער דאָזיקער מאַדאַם אַ ביסל נענטער נאָך הײַנטיקן טאָג.

ו. דער העלד בײט איבער זײן קװאַרטיר פֿון „גראַנד־האָטעל“ אױף נומער B 21, דריטער שטאָק, לינקס

איך מײן, אַז עס װעט קײנעם ניט זײַן פּריקרע, װאָס מײַן העלד, מאַרקוס ביבער, דער פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“, האָט זיך באַלד נאָך שבֿועות אַריבערגעטראָגן מיטן גאַנצן געפּעק פֿון „גראַנד־האָטעל“ אױף נומער 21 B דריטער שטאָק, לינקס. אַװדאי איז אין „גראַנד־האָטעל“ מער גרױסאַרטיק, מער שיק ― װאָס איז דאָ צו רעדן? דערפֿאַר האָט ער זיך אָבער נאָך קײנמאָל אין ערגעץ נישט געפֿילט אַזױ גוט און אַזױ הײמיש, װי אָט דאָ, צװישן גוטע מענטשן. מאַרקוס ביבער איז גיך געװױר געװאָרן, װי אַזױ מע רופֿט די צװײ גימנאַזיסטלעך. אײנער הײסט הערצל, דער אַנדערער מישאַ. און ער שליסט מיט הערצלען און מיט מישאַן גוטברודערשאַפֿט, שפּילט מיט זײ אין „ציגן־װאָלף“ און אין „פּעטשערלעך“. מיטן קלײנעם שװעסטערל איז ער אױך געװאָרן אַ שטיקל מחותּן. און אַפֿילו פֿאַר דער אַלטער מאַמען, װאָס זיצט מיט זילבערנע ברילן איבער אַ גראָבן סידור, האָט ער אױך װאָס צו זאָגן:

―באָבעניו, איר הערט ניט אױף צו דאַװנען?

― איך דאַװן שױן פֿאַר מײַנע קינדער און פֿאַר מײַנע אײניקלעך.

― אַז ס'איז יאָ אַזױ, טאָ דאַװנט שױן, באָבעניו, פֿאַר מיר אױך.

די „באָבעניו“ הײבט אױף אױף אים די זילבערנע ברילן און ענטפֿערט נישט גאָרנישט אױף דער חכמה.

הקיצור, אונדזער העלד איז דאָ געװאָרן אַזױ הײמיש, אַז עס גלוסט זיך אים גאָרנישט אַװעקצופֿאָרן פֿון דאַנען, נישט קוקנדיק דערױף, װאָס פֿון דער הײם זעצט מען מיט בריװ, ער זאָל קומען צו פֿאָרן. די געשעפֿטן רופֿן אים. געשעפֿטן? װאָס פֿאַר אַ געשעפֿטן קאָנען אים אַװעקנעמען פֿון דאַנען, װוּ ער האָט ענדלעך געפֿונען זײַן אמתן אײנציקן אידעאַל אין לעבן? װי אַזױ און װען איז דאָס בײַ אים פֿאַרטיק געװאָרן ― װײס ער אַלײן נישט. אָט אַזױ, פֿון זיך אַלײן. װיפֿל שידוכים מע האָט אים איבערגערעדט! װיפֿל מײדלעך האָבן זיך נאָך אים געיאָגט!… באַשערט אַן אָרעמער, עלנטער פֿרױ, מיט צװײ קינדער, מיט אַ קלײן שװעסטערל און מיט אַן אַלטער מאַמע, אַזאַ גליק! די קינדער װעט ער צושרײַבן צו זיך, איבערגעבן זײ זײַן נאָמען „ביבער“, דאָס קלײנע שװעסטערל װעט ער חתונה מאַכן, און די אַלטע באָבעניו לאָז זיך זיצן און דאַװענען געזונטערהײט.

אַזױ טראַכט זיך אונדזער העלד, און ער שטעלט זיך פֿאָר, װי די אָרעמע פֿרױ פֿײַן װעט דאָס װערן איבערראַשט, אַז ער, מאַרקוס ביבער, דער פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“, װעט איר דערקלערן, אַז ער װיליקט־אײַן צו געבן איר זײַן נאָמען און צעטײלן מיט איר זײַן פֿאַרמעגן! „איך האָף, אַז איר מײנט דאָס ערנסט?“ ― װעט זי אים זאָגן און די גאַנצע פֿאַרב װעט זיך צעגיסן איבער איר פּנים, װאָס איז װײַסער פֿון מילך, און אירע שײנע אױגן װעלן זיך אָנצינדן מיט אַ נײַ פֿײַערל!… דערװײַל לײגט ער איר פֿאָר בילעטן, אפֿשר װעט זי גײן מיט אים אין טעאַטער?… אָך, פֿאַר װאָס נישט?… די מאַדאַם פֿײַן דאַנקט אים זײער. זי מוז אים אָבער זאָגן, אַז אָן די קינדער קאָן זי ניט גײן. זי האָט שױן לאַנג צוגעזאָגט נעמען זײ אין טעאַטער אַרײַן. און װיבאַלד די קינדער, מוז מען שױן נעמען די שװעסטער אױך… געװיס. ער האָט גאָר אַנדערש נישט געטראַכט! און מאַרקוס ביבער נעמט אַ לאָזשע, און גײט מיט דער מאַדאַם פֿײַן און מיט אירע קינדער און מיט איר שװעסטערל אין טעאַטער אַרײַן.

ז. אַ ביסל טעלעגראַפֿן־ליטעראַטור

זיצנדיק מיט דער מאַדאַם פֿײַן און מיט איר משפּחה אין דער לאָזשע, טראַכט זיך ביבער: װי קומט דאָס צו דער דאָזיקער פֿרױ אַזאַ האַלטן זיך מיט אַזאַ באַנעמען זיך? אַ גראַפֿין דאַרף ניט זיצן שענער, װי עס זיצט אָט די װירטין פֿונעם רעסטאָראַן. אַך, װי שײן עס װעט איר פּאַסן דער נאָמען „מאַדאַם ביבער“!… אַז ער װעט זי ברענגען צו זיך אין שטאָט, װעט זי פֿאָרשטעלן, פֿאַרטונקלען אַלע שענסטע דאַמען. נאַטירלעך, װעט ער קײנעם ניט דערצײלן, אַז זי האָט װען געהאַלטן אַ גאַסטהױז, אַ רעסטאָראַן… ער װעט זאָגן, אַז זי שטאַמט פֿון דעם גרעסטן אַדל, געהער זיך אָן אַ שטיקל אײגענע מיט די פּאָליאַקאָװס, האָט אַ פֿעטער אַ מיליאָנער אין מאָסקװע און צװײ ברידער אינזשענירן אין פּעטערבורג.

די דאָזיקע חלומות פֿאַרטראָגן אונדזער העלד אַזױ װײַט, אַז ער הײבט אַלײן אָן גלױבן אין די פּעטערבורגער אינזשענירן און ער נעמט זיך אונטער מיט זײ צו בױען אַ נײַע ליניע, און אַז ס'װעט ניט כאַפּן קײן געלט, װעט מען זיך אַ נעם טאָן צום פֿעטער צום מיליאָנער. נישקשה, דאָס קװיטל „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“ איז אַ גוט קװיטל…

― װאָס זאָגט איר, מאַדאַם פֿײַן?

װאָס זאָל זי זאָגן? זי איז אים זײער דאַנקבאַר פֿאַר דער לאָזשע. ניט אַזױ פֿאַר זיך אַלײן, װי פֿאַר די קינדער. זי האָט זײ שױן לאַנג צוגעזאָגט נעמען אין טעאַטער. אַ גוטע נאַכט, הער ביבער!

― אַ גוטע נאַכט, מאַדאַם פֿײַן! אַ גוטע נאַכט, הערצל! אַ גוטע נאַכט, מישענקע! מאָרגן זעען מיר זיך. אַ גוטע נאַכט!

און מאַרקוס ביבער גײט־אַרױף צו זיך אין צימער און פֿילט, אַז עס װילט זיך אים זינגען, עס װילט זיך אים טאַנצן. נאָר ניט ער זינגט, ניט ער טאַנצט. ער שפּאַנט־אַרום הין און צוריק און קאָן זיך קײן אָרט נישט געפֿינען. ער עסט זיך אױף אַ לעבעדיקן, פֿאַר װאָס ער האָט נאָך ביז איצט מיט איר קײן האַלב װאָרט נישט גערעדט, נישט װעגן זײַנע פּלענער, נישט װעגן זײַנע געפֿילן. שױן פֿון עטלעכע טעג, אַז ער קלײַבט זיך מיט איר װעגן דעם צו רעדן, און קאָן נישט. ער קאָן נישט! ער האָט נישט פֿאַר איר קײן װערטער, קײן שפּראַך. די אַלטע טאַנצן־שפּראַך, פֿילט ער, איז דאָ נישט אױפֿן פּלאַץ. איבערצורײדן װעגן אַזאַ װיכטיקע זאַך דאַרף מען האָבן אַ מענטשן אַ געניטן, אָט, למשל, װי זײַן עלטערער שותּף שפּאַק. שפּאַק האָט שױן אַלײן חתונה געמאַכט קינדער. ער װאָלט דאָס דורכגעפֿירט בעסער, װי אַלע. און אַגבֿ דאַרף מען דאָך טאַקע פֿריִער געבן צו װיסן אַהײם פֿון אַזאַ ערנסטן שריט, װאָס ער גײט מאַכן. לאָז זיך די אַלטע מוטער אױך פֿרײען (ביבער האָט אַ רײַכע מוטער, װאָס איז דער קאָפּ פֿון דער פֿירמע, און ער, מאַרקוס, איז איר אײנציקער יורש). און עס בלײַבט בײַ אים, ער זאָל אַװעקשרײַבן אַהײם אַ בריװ און בעטן דעם שותּף, ער זאָל קומען צו פֿאָרן װאָס גיכער. און נישט לאַנג געטראַכט, גענומען אַ בױגן פּאַפּיר און אַװעקגעזעצט זיך צום טיש און…

דאָ מוזן מיר אָבער איבעררײַסן און זאָגן אַ פּאָר ערנסטע װערטער. אונדזער העלד, עס זאָל אים צו קײן חרפּה נישט זײַן, איז אין דער מלאָכה פֿון שרײַבן עפּעס נישט אַזאַ שאַרפֿער בריה. דאָס הײסט, ער איז, חלילה, נישט קײן עם־האָרץ, װאָס קאָן קײן פּען נישט האַלטן, נאָר ער איז מער געװױנט צו שרײַבן געשעפֿטלעכע מעמאָראַנדומס, חשבונות, װעקסלען וכדומה אַזאַ מין ליטעראַטור. יעדן פֿאַלס, נישט אַזעלכע בריװ, װוּ מע דאַרף אױסגיסן אַזױ פֿיל געדאַנקען מיט אַזעלכע טיפֿע געפֿילן, װאָס לאָזן זיך גאָרנישט אַרױסשרײַבן אױף פּאַפּיר. איז נישט גלײַכער אפֿשר אַרױסרופֿן אַהער דעם שותּף דורך אַ דעפּעש?…

און עס הײבן־אָן פֿליִען דעפּעשן פֿון אײן שטאָט אין דער אַנדערער צװישן בײדע שותּפֿים, פֿון ביבערן צו שפּאַקן און פֿון שפּאַקן צו ביבערן. מיר זעצן איבער אױף אַ טשיקאַװעס די דאָזיקע טעלעגראַפֿן־ליטעראַטור.

1) פֿון ביבערן צו שפּאַקן: „קומט צו פֿאָרן. ערנסט געשעפֿט. ביבער“.

2) פֿון שפּאַקן צו ביבערן: „טעלעגראַפֿירט װאָסער אַ געשעפֿט? שפּאַק“

3) פֿון ביבערן צו שפּאַקן: „קומט צו פֿאָרן, װעט איר זען. ביבער“.

4) פֿון שפּאַקן צו ביבערן: „פֿאָרן אוממעגלעך. טעלעגראַפֿירט װיפֿל דאַרף מען זאַלאָג? שפּאַק“.

5) פֿון ביבערן צו שפּאַקן: „קײן שום זאַלאָג. קומט צו פֿאָרן. ביבער“.

6) פֿון שפּאַקן צו ביבערן: „כ'קום מיטן קוריער־צוג. שפּאַק“.

און שפּאַק קומט צו פֿאָרן מיטן קוריער־צוג.

ח. װוּ דער לעזער האָט אַ געלעגנהײט צו באַקענען זיך מיט אַ נײַעם פּאַרשױן ― שפּאַק

אױף װיפֿל מאַרקוס ביבער איז אַן עולם־הזהניק, אױף אַזױ פֿיל איז זײַן עלטערער שותּף, אױסגעטאָן פֿון דער װעלט מיט אַלע אירע תּענוגים און פֿאַרגעניגנס. שפּאַק האָט פֿאַרקױפֿט די נשמה זײַנע צום שװאַרצן יאָר און האָט זיך אָפּגעגעבן מיט לײַב און לעבן צום געשעפֿט. ניט עסן, ניט טרינקען, ניט שלאָפֿן, נאָר געשעפֿט און געשעפֿט און געשעפֿט. זײַן װײַב און קינדער זאָלן אױף אים ניט אַכטונג געבן, נאָכלױפֿן מיט גװאַלד, ער זאָל עפּעס עסן, װאָלט ער אױסגעגאַנגען, װי אַ ליכט. ער האָט אַזױ אױך אַ פּנים פֿון אַ רוח. אַלײן איז דאָס אַ קלײנס און אַ דאַרס און אַן אײַנגעבױגנס, און אַ טבֿע האָט דאָס אַלע מינוט אָדער אַ פּינטל מיט די אױגן, אָדער אַ מאַך מיט דער נאָז, אָדער אַ הײב מיט די פּלײצעס. די געדאַנקען בײַ אים תּמיד פֿליִען, די געשעפֿטן פֿליִען, און אַלײן פֿליט ער אױך. און רעדן רעדט ער אַזױ גיך, אַז ער מוז איבערכאַפּן עטלעכע מאָל דאָס אײגענע צוריק, און איז שטענדיק אין כּעס, ער װײס ניט אױף װעמען, ער װײס ניט פֿאַר װאָס, שמיצט זיך און װאַרפֿט זיך און שפּײַט ― אַ שטיק משוגענער! נאָר, אין עצם, ניט קײן שלעכטער מענטש, האָט פֿײַנט כּבֿוד, קאָן ניט זען קײן טרערן און האָט ניט מורא פֿאַר קײן זאַך, נאָר פֿאַר אַ קאַץ און פֿאַר אַ דונער. אָט האָט איר אײַך דעם גאַנצן פּאַרשױן.

געקומען צו פֿאָרן פֿון באַן, ניט געשלאָפֿן אַ נאַכט, האָט שפּאַק געהאַט אַ שטיקל סיכסוך מיטן קוטשער, זיך געשמיצט און געװאָרפֿן און געשפּיגן, און צום סוף געמוזט באַצאָלן צװײ מאָל אַזױ פֿיל, און אַפֿילו נישט אָפּגערוט, נישט אײַנגעװאַשן זיך, נישט איבערגעביסן, האָט ער אַ נעם געטאָן ביבערן אױף אַ זײַט:

― װאָס איז דאָס געשעפֿט װאָס? גיכער, װען גײט צוריק דער קוריער װען? װיפֿל האַלט דער זײגער איצטער, גיך?

― האָט צײַט. לאָמיר קאָרשט פֿריִער עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן. ― בעט זיך בײַ אים ביבער, און שפּאַק װערט אין כּעס, װיל נישט הערן פֿון קײן זאַך: אָדער געשעפֿט, אָדער אָט זעצט ער זיך אױף און פֿאָרט צוריק אַהײם! אױף שפּאַקן איז צו גלײבן! מען זעצט זיך אַװעק, און ביבער דערצײלט דעם שותּף זײַנעם באַריכות, מיט אַלע אײנצלהײטן, אַ גאַנצע געשיכטע, װי אַזױ ער האָט זיך אָפּגעשטעלט אין „גראַנד־האָטעל“, װי אַזױ ס'איז געקומען שבֿועות, װי אַזױ ער האָט זיך אָנגעהױבן נאָכפֿרעגן אױף אַ ייִדישן רעסטאָראַן, װוּ מע קאָן עסן מילכיקע בלינצעס, און אַזױ װײַטער, ניט דורכגעלאָזט קײן ברעקל, אַפֿילו דאָס קלײנע שװעסטערל, די אַלטע מיטן סידור, די צװײ קינדער, הערצל און מישאַ, די לאָזשע אין טעאַטער… די גאַנצע צײַט, װאָס דער ייִנגערער שותּף האָט דערצײלט, איז דער עלטערער געזעסן װי אױף הײסע קױלן, געפּינטלט מיט די אױגן, געמאַכט מיט דער נאָז און געהױבן מיט די פּלײצעס און געטריבן האַלדז־און־נאַקן: גיכער, גיכער! ― ביז ס'איז געקומען צום רעכטן פּונקט, און מאַרקוס ביבער האָט געפֿילט, אַז ס'איז אים אַראָפּ אַ שטײן פֿון האַרצן.

זאָל איך אײַך גײן דערצײלן, װאָס ס'איז פֿאָרגעקומען, אַז שפּאַק איז געװױר געװאָרן פֿון דער גאַנצער מגילה דעם רעכטן שפּיץ, אַז זײַן ייִנגערער שותּף, מאַרקוס ביבער, פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“, װיל חתונה האָבן פֿאַר דער רעסטאָראַטאָרשע פֿון דער דאָזיקער אַכסניא, װאָס האָט אַ שײן פּנים און קאָן מאַכן בלינצעס?… אַן אַנדערער אױף שפּאַקס אָרט װאָלט געװיס אױסגעשאָסן מיט אַ געלעכטער און אױסגעבטלט אַלע חלומות אױף די שׂונאימס קעפּ. נײן, שפּאַק איז נישט אַזאַ מענטש, װאָס לאַכט. שפּאַקן האָט מען נישט געזען לאַכן שױן העכער פֿינף און צװאַנציק יאָר. שפּאַק האָט זיך געכאַפּט מיט בײדע הענט בײַם קאָפּ און אָנגעהױבן לױפֿן הין און צוריק, װי אַ משוגענער, אָן װערטער. נאָכדעם ערשט האָט ער אָנגעהױבן רעדן ― נײן, נישט רעדן, נאָר שפּריצן, שיטן מיט פֿײַער. געשװאָרן זיך, אַז װען ער האָט צײַט, נעמט ער אים, ביבערן הײסט דאָס, און פֿירט אים אָפּ צום דאָקטאָר. נאָר אַזױ װי ער האָט קײן צײַט נישט, די געשעפֿטן לאָזן ניט, טוט ער אַ שפּײַ און פֿאָרט־אַװעק אַהײם און לאָזט אים איבער דאָ, ביבערן הײסט דאָס, לאָז ער זיך אָנצינדן מיט זײַנע אַכסניות און מיט די רעסטאָראַטאָרשעס און מיט די בלינצעס. לאָז אַלצדינג גײן קאַפּוט, אין דער ערד אַרײַן אַלע געשעפֿטן, אין דער ערד אַרײַן!!…

שפּאַק האָט אַזש צעשפּיליעט דעם קאָלנער און פֿאַרװאָרפֿן דאָס שניפּסל פֿונעם האַלדז אַרױף אױף דער שאַפֿע ― אַזױ אױפֿגעבראַכט איז ער געװאָרן אױף זײַן שותּף. און זײַן שותּף װאָס האָט געטאָן? גאָרנישט. געזעסן און געשװיגן. ביבער קען אים. ער װײס, אַז שפּאַקן דאַרף מען לאָזן אױסשרײַען זיך, איבערקאָכן זיך, נאָכדעם קאָן מען מאַכן מיט אים װאָס מע װיל.

― שױן? ― זאָגט צו אים ביבער. ― אַצינד קומט־אַראָפּ אין רעסטאָראַן, װעלן מיר עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן.

און בײדע פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“ לאָזן זיך אַראָפּ אין רעסטאָראַן עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן, זעצן זיך אַװעק צום טיש, און ביבער שטעלט פֿאָר דער מאַדאַם פֿײַן זײַן עלטערן שותּף הער שפּאַק ― און עס געשעט אַ נס…

ט. די געשעענישן אַנטװיקלען זיך און אַ נײַע פּערזאָן דערשײַנט אַף דער סצענע

אין כּישוף גלײבט איר? מע מוז אַמאָל גלײבן אין כּישוף אױך, װאָרעם װאָס דען איז דאָס געשען מיט שפּאַקן? װוּ איז אַהינגעקומען זײַן משוגעת? גאָר נישט דער שפּאַק! שאַט, ער האָט גאָר אױפֿגעהערט פּינטלען מיט די אױגן; אַ שעה צװײ איז ער אָפּגעזעסן מיט דער פֿײַן בײַם טיש, גערעדט מיט איר פֿון אַלצדינג אין דער װעלט, גאָרנישט באַמערקט, װוּ די צײַט איז אַהינגעקומען. און אַז ער איז אַרױפֿגעקומען אַרױף, האָט ער אַ ביסל אַרומגעשפּאַנט הין און צוריק מיט גיכע טריט, װי זײַן שטײגער איז, נאָכדעם האָט ער זיך אַװעקגעשטעלט קעגן ביבערן, אױפֿהײבנדיק דעם קאָפּ צו דער סטעליע, אַרײַנגעלײגט די האַנט אונטערן קאָלנער און אַ זאָג געטאָן צו אים גיך, איבערחזרנדיק דרײַ מאָל אַ װאָרט:

― דאַרפֿסט נישט מאַכן קײן לאַנגע שהיות דאַרפֿסט דו נישט מאַכן דו, און אַרױסרופֿן די מאַמע מיט אַ דעפּעש דאַרפֿסטו אַרױסרופֿן.

ביבער פּראָטעסטירט. װאָס איז ער עפּעס? אַ ייִנגעלע? אַ חתנדל, װאָס די מאַמע װעט קומען אים אָנקוקן אַ כּלה? שפּאַקן איז אָבער שרעקלעך איבערצושפּאַרן. לשון־געשעפֿט ― לאָזט אים. אַ געשעפֿט פֿאַרשטײט ער בעסער. און עס פֿליט אַ דיפּלאָמאַטישע דעפּעש צו מאַדאַם ביבער:

„געשעפֿט פֿאָדערט אײַער אָנװעזנהײט. קומט צו פֿאָרן. שפּאַק“.

אױף דער דעפּעש קומט באַלד צוריק אַ דעפּעש:

„װאָס איז געשען? טעלעגראַפֿירט געזונט מאַרקוס. אומרויִק“.

אױף דער דעפּעש פֿליט נאָך אַ דעפּעש:

„מאַרקוס פֿולקום געזונט. קומט צו פֿאָרן. שפּאַק“.

אױף דער דעפּעש קומט צוריק אַ דעפּעש:

„כ'פֿאָר מיטן קוריער־צוג“.

נישט טױט, נישט לעבעדיק, קומט צו פֿאָרן די פֿרױ ביבער, די מוטער פֿון אונדזער העלד, אַ באַיאָרטע, נאָך גאָר אַ שײנע פֿרױ, מיט אַ רידיקיול אין האַנט. פֿאַלט דעם זון אױפֿן האַלדז, דאַנקט גאָט, װאָס זי האָט געטראָפֿן „מאַרקוסלען“ אַ לעבעדיקן. אַז זי איז נישט געשטאָרבן אין װעג נאָר פֿון איבערטראַכטן אַלײן, איז אַ סימן, אַז זי װעט נאָך, אם ירצה השם, לאַנג לעבן!

י. אַלע דרײַ פּאַרשױנען נעמען זיך צו זײער דיפּלאָמאַטישער אַרבעט

שפּאַק, כאָטש ער איז אַ טרוקענער נפֿש, איז דאָך מער דיפּלאָמאַטיש, װי ביבער. ער האָט נישט דערצײלט דער פֿרױ ביבער פֿון מאַרקוסעס ראָמאַן, פֿאַרשװיגן די גאַנצע מעשׂה. ער האָט נאָר צונױפֿגעפֿירט בײדע פֿרױען אונטן אין זאַל בײַם עסן ― און גענוג. ס'איז שױן געװען נישט אַזױ גרינג זײ צו שײדן זיך. די אַלטע פֿרױ ביבער האָט זיך געטראַכט: „זעט נאָר! װען גאָט שיקט מיר צו אַזאַ שנור, װאָס װאָלט איך װעלן נאָך פֿון זײַן ליבן נאָמען?“… מע קאָן זיך שױן פֿאָרשטעלן די טרערן, װאָס האָבן זיך איר געשטעלט אין די אױגן, אַז שפּאַק האָט זי נאָכדעם דיפּלאָמאַטיש צוגעגרײט, אין װאָס דאָ האַנדלט זיך, און אַז „מאַרקוסל“ אַלײן האָט איר אַנטפּלעקט דעם סוד, אַז ער איז שטערבלעך פֿאַרליבט אין דער מאַדאַם פֿײַן, און אַז ער װאַרט נאָר, װאָס זי, די מאַמע זײַנע, װעט זאָגן… די אַלטע פֿרױ ביבער איז װידער אַ מאָל געפֿאַלן איר זון אױפֿן האַלדז, געדאַנקט גאָט, װאָס זי האָט דערלעבט דעם נחת, אױף װעלכן זי קוקט אַרױס שױן לאַנג, שױן גאַנץ לאַנג… אמת, דער שידוך איז נישט פֿון זײער גראַד, נאָר װער קוקט דערױף? ס'איז הײַנט אַן אַנדער װעלט געװאָרן… לאָז גאָט געבן, ס'זאָל זײַן מיט גליק.

― אָמן! ― רופֿט זיך אָפּ שפּאַק. ― אַצינד איז געבליבן נאָר אײן זאַך איז געבליבן אַצינד: מע דאַרף איבעררעדן דאַרף מען מיט איר מכּוח דעם דאָזיקן געשעפֿט מכּוח, און טאַקע באַלד טאַקע, מאַרקוס, װוּ האַלט דער זײגער װוּ?…

דעם פּשט פֿון שפּאַקס װערטער האָט מען באַדאַרפֿט פֿאַרשטײן אַזױ: „מיט אַן אַלטן בחור טאָר מען לאַנג נישט שפּעקולירן“… און אַלע דרײַ פּאַרשױנען קוקן אײנס אױף דאָס אַנדערע, פֿאַרשטײען זיך אָן װערטער.

עס איז שױן געװען שפּעטלעך אין דער נאַכט, אַז אונדזערע דרײַ פּאַרשױנען, בײדע שותּפֿים און די אַלטע פֿרױ ביבער מיטן גרױסן רידיקיול, האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט אונטן אין רעסטאָראַן אַרײַן עפּעס עסן, און טאַקע דאָרטן שױן איבעררעדן מיט דער מאַדאַם פֿײַן מכּוח אַכצן און דרײַצן. אין זאַל איז נישטאָ קײנער. נאָר אין אַ װינקעלע, װי אַלע מאָל זיצט די אַלטע מאַמע מיט די זילבערנע ברילן איבער איר גראָבן סידור. בײדע שותּפֿים זעצן זיך אַװעק צום טיש, און די מאַדאַם ביבער רוקט זיך צו אױף אַ װײַלע צו דער אַלטער, פֿאַרגײט צו איר מיט רײד, פֿריִער װעגן גלאַט אַזױ שטובזאַכן, װירטשאַפֿט, נעכטיקע טעג, ביז זי קומט אַרױף אױף קינדער, טאַפּט־אױס בײַ דער אַלטער, װיפֿל ס'איז מעגלעך, אַלע מעלות פֿון איר טאָכטער און פֿאַרגעסט ניט בשעת־מעשׂה אױסצורעכענען פֿאַר איר די מעלות פֿון איר זון, ניט װײַל ער איז אירער אַ זון, און נאָך אַ בן־יחיד דערצו, ― אַלע װעלן דאָס אױף אים זאָגן, אַז ס'איז דער צװײטער צו אים נישטאָ אין דער װעלט. אַ מענטש אָן אַ גאַל. אַן אָפֿענע האַנט. אים אַז עמעצער געפֿעלט, איז די זעל מיט דער נשמה. גליקלעך װעט זײַן יענע, װאָס װעט אַרײַנפֿאַלן צו אים, אין זײַן גורל אַרײַן ― דאָס טעלערל פֿונעם הימל!…

די אַלטע מיטן גראָבן סידור האָט אַפֿילו ניט רעכט פֿאַרשטאַנען, צוליב װאָס יענע לױבט אַזױ אין טאָג אַרײַן איר זון, דאָך האָט זי אָנגעשטעלט אױף איר די זילבערנע ברילן און הערט זי אױס ביזן סוף. דאָס הײסט, ביז די פֿרױ ביבער שלאָגט זיך אַלײן ניט איבער די רײד, קוקט זיך אַרום אױף אַלע זײַטן און טוט אַ פֿרעג:

― װוּ איז אײַער טאָכטער?

די אַלטע טוט־אױס די זילבערנע ברילן:

― איר דאַרפֿט זי? אָט גײ איך זי אַ רוף טאָן. זי איז בײַ זיך מיט די קינדער, מאַכט מיט זײ די „אוראָקעס“.

― נײן, נײן. למאַי זאָל איך אײַך מטריח זײַן? אָט װעל איך בעסער אַלײן אַרײַנגײן צו איר אױף אַ װײַלע. װײַזט מיר נאָר, װוּ דאָס איז?

און די פֿרױ ביבער נעמט איר רידיקיול און לאָזט זיך אַראָפּ אױף אַ װײַלע צו דער מאַדאַם פֿײַן.

לאָמיר אַקאָרשט איבערלאָזן די װײַבער אױף שפּעטער און זיך אומקערן צו אונדזערע מאַנצבילן. זײ זײַנען בילכער: מאַנספּאַרשױנען!

יא. עס שװימט אַרױף אַ באַקאַנטער פּאַרשױן, און אונדזערע צװײ שותּפֿים װערן שטאַרק איבערראַשט

אונדזערע צװײ שותּפֿים, ביבער און שפּאַק, בײדע פֿאָרשטײער פֿון דער פֿירמע „ביבער, שפּאַק עט קאָמפּאַניע“, זײַנען זיך דערװײַל געזעסן בײַם טיש, זײער געהױבן און יום־טובֿדיק געשטימט, און געשמועסט װעגן געשעפֿט. דאָס הײסט, שמועסן האָט געשמועסט, אײגנטלעך, נאָר שפּאַק, װאָרעם שפּאַק, אַז ער רעדט פֿון געשעפֿט, איז נישט נאָר ער רעדט מיט אַלע זײַנע צװײ הונדערט אַכט און פֿערציק אבֿרים, נאָר עס רעדן מיט אים די װענט. שפּאַק האָט ליב געשעפֿט נישט דערפֿאַר, װײַל ער איז אַזױ להוט נאָך געלט. געלט ― מהיכא־תּיתי, װער האָט עס נישט ליב קײן געלט? דער עיקר איז אָבער בײַ אים געשעפֿט! געשעפֿט איז בײַ שפּאַקן, װי, אַ שטײגער, בײַ אַ שאָכשפּילער ― שאַך, װי בײַ אַ שיכּור ― װײַן, אָדער, איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, װי בײַ אַן אױסגעלאַסענעם עולם־הזהניק ― שײנע מײדלעך… מע קאָן זאָגן, אַז שפּאַק איז פֿאַרליבט אין געשעפֿט ― און אַ סוף! אין דעם, װי שפּאַק רעדט, קומט אַרײַן אין זאַל אַ פּאַרשױן און פֿאַרנײגט זיך צו די שותּפֿים גאַנץ העפֿלעך. אונדזער העלד, מאַרקוס ביבער, הײבט־אױף די אױגן און קוקט־אָן דעם אַרײַנגעקומענעם פּאַרשױן. אַ? דאָס איז זײַן װיז־אַ־װי פֿונעם טיש, דער יונגערמאַן מיטן ענגן קאָלנער. װי קומט ער אַהער? און אַזױ שפּעט אין דער נאַכט? דערזען, אַז מע קוקט אױף אים זײער שטאַרק, איז דער יונגערמאַן מיטן ענגן קאָלנער געבליבן שטײן ניט אַהין, ניט אַהער, פֿאַרשװיצט, רױט װי פֿײַער, און די אױגן ― אָט־אָט שפּרינגען זײ אַרױס! פֿאַר רחמנות בעט אים ביבער זיצן, שטעלט זיך אים פֿריִער פֿאָר:

― מיר זײַנען, דאַכט זיך, שױן באַקאַנט. מאַרקוס ביבער. און דאָס אין מײַן קאָמפּאַניאָן, שפּאַק.

דער יונגערמאַן פֿונעם ענגן קאָלנער פֿאַרנײגט זיך נאָך אַ מאָל גאַנץ העפֿלעך און שטעלט זיך אױך פֿאָר פֿאַר די שותּפֿים:

― פֿײַן.

― פֿײַן?

― פֿײַן.

― קערט איר זיך נישט אָן עפּעס אַ פֿרײַנט מיט דער מאַדאַם פֿײַן?

דער יונגערמאַן פֿון דעם קאָלנער זאָל דאָס אײַך באַװײַזן אַפֿילו אַ סימן פֿון אַ שמײכל. ער קוקט מיט אַ פּאָר קײַלעכדיקע קעלבערנע אױגן גלײַך ביבערן אין פּנים אַרײַן:

― די מאַדאַם פֿײַן איז מײַן פֿרױ, דאָס הײסט, איך בין איר מאַן.

װי אַזױ האָט זיך געפֿילט אונדזער העלד, אַז ער האָט דערהערט אַזאַ מין בשׂורה, דאַרף דער לעזער, דאַכט מיר, שױן אַלײן טרעפֿן. װיבאַלד אַז לוטס װײַב איז געװאָרן אַ שטיק זאַלץ, איז פֿון ביבערן געװאָרן אַ שטײן. גאַנץ אַנדערש האָט אױסגעזען דער שותּף זײַנער. שפּאַק האָט אָנגעהױבן מיט אַ מאָל שטאַרק פּינטלען מיט די אױגן, מאַכן מיט דער נאָז, הײבן די פּלײצעס, שפּײַען און שפּריצן און איבערזעצן זיך פֿון אײן בענקל אױפֿן אַנדערן. אַ פֿײַער האָט זיך אָנגעצונדן אין שפּאַקן און אַ מוראדיקע שׂינאה צום יונגערמאַן פֿונעם קאָלנער. מע זאָל אים לאָזן, װאָלט ער אים אױפֿגעהאָנגען אָט דאָ, אין מיטן זאַל, אױפֿן הענגלאָמפּ. און דער יונגערמאַן נעבעך, גאָט די נשמה שולדיק, זעצט זיך אַקעגן בײדע שותּפֿים און קוקט װי אַ זינדיקער מענטש, גלײַך אין די אױגן אַרײַן. לאָמיר איבערלאָזן אַקאָרשט די מאַנספּאַרשױנען און אַ קוק טאָן אױף אַ טשיקאַװעס, װאָס טוט זיך דאָרטן, בײַ די װײַבער?

יב. דאָס רעדל, װאָס האָט זיך מאָדנע אַ דרײ געטאָן מאַכט אַ סוף צום ראָמאַן

די פֿרױ ביבער, אַז זי איז אַרײַנגעטראָטן מיטן רידיקיול אין האַנט צו דער מאַדאַם פֿײַן, האָט זי געטראָפֿן זי זיצן מיט אירע צװײ קינדער די גימנאַזיסטלעך איבער אַ ביכל. די פֿרױ ביבער בלײַבט שטײן אַ װײַלע אױף דער טיר. אפֿשר שטערט זי זײ? מאַדאַם פֿײַן שטײט־אױף. זי האָט זיך נישט געריכט אױף אַזאַ גאַסט. זי בעט זי זיצן. אפֿשר װעט זי טרינקען טײ? נײן, די פֿרױ ביבער דאַנקט. זי דאַנקט פֿאַר דער טײ. אַך, װאָסערע שײנע, װאָסערע ליבע קינדערלעך בײַ איר; אַזעלכע קינדער אַז מע האָט, איז אַ ברכה פֿון גאָט. זי האָט גאָט געשטראָפֿט. נישט געגעבן איר קײן סך קינדער. נאָר אײנעם, אַ בן־יחיד. מאַרקוס ― דאָס איז איר אײנציקער טרײסט. אײן אױג אין קאָפּ. אײנער ― אָבער אַ געראָטענער. װי געפֿעלט ער איר?

― װער?

― מאַרקוס. מײן זון מײן איך.

― דער הער ביבער? אַ! זײער־זײער אַ פֿײַנער מענטש. און אַ ליבער מענטש. מײַנע קינדער זײַנען פֿאַרליבט אינעם הער ביבער. דער הער ביבער באַלעװעט זײ צו פֿיל. אַנומלטן זײ גענומען אין טעאַטער…

― אין טעאַטער? כאַ־כאַ! דאָס איז אַ קלײניקײט. איר קענט אים נאָך ניט. אַ מענטש אָן אַ גאַל. און אַן אָפֿענע האַנט. אים, אַז עמעצער געפֿעלט, איז די זעל מיט דער נשמה. גאָט מעג אים העלפֿן פֿאַר זײַן גוט האַרץ. ער פֿאַרדינט, אַז מע זאָל אים ליב האָבן. גליקלעך װעט זײַן יענע, װאָס װעט אַרײַנפֿאַלן צו אים אין גורל אַרײַן. דאָס טעלערל פֿונעם הימל!… װאָרעם זײַן גוטסקײט, זײַן געטרײַשאַפֿט און זײַן ליבשאַפֿט האָט דען אַ גרונט? איך בין אַ מאַמע, און װער װײס נאָך אַזױ איר קינד, װי אַ מאַמע? אָט בין איך דאָ נאָך נישט קײן טאָג אַפֿילו, און קאָן אײַך זאָגן, הערט איר, אַז זײַן האַרץ און זײַן נשמה און ער אַלײן געהערן אינגאַנצן, אינגאַנצן צו אײַך.

― צו מיר?!

― צו אײַך, צו אײַך, מײַן קינד. איך פֿאַרשטײ אײַך, איך גײ אַרײַן אין אײַער לאַגע, איך פֿיל אײַער האַרץ, און עס װוּנדערט מיך נישט, װאָס איר זײַט רױט געװאָרן…

― מאַדאַם ביבער…

― איר דאַרפֿט זיך נישט פֿאַרענטפֿערן. איך פֿאַרשטײ אײַך גאַנץ גוט. איך בין אַלײן אױך אַ פֿרױ. איך בין אױך געװען אַמאָל יונג און שײן. מע האָט מיך אױך אַמאָל ליב געהאַט. שעמען זיך פֿאַר מיר דאַרפֿט איר ניט. װאָרעם איך בין אַ מאַמע און בין אים געטרײַ, און װיל אים זען גליקלעך. איך װײס, אַז אין אײַך װעט ער געפֿינען דאָס אמתע גליק, װאָרעם נישט איך און נישט ער אַלײן װינטשט זיך נישט קײן בעסערן זיװג, קײן בעסערע פֿרױ, װי איר…

― מאַדאַם ביבער! גאָט איז מיט אײַך!…

― לאָז גאָט זײַן מיט אונדז אַלעמען, קינד מײַנס! רוף מיר נישט מאַדאַם ביבער, רוף מיך בעסער מוטער, װאָרעם איך בין דיר אַ מוטער, גלײַך װי אים. איר זײַט מײַנע קינדער, איך בין אײַער מוטער. אױב ס'איז דיר נישט שטאַרק פּריקרע, קום אַהער, װעלן מיר זיך צעקושן אין די פּיסקלעך, און לאָמיר נאָך הײַנט אױף דער נאַכט ברעכן טעלער.

די מאַדאַם פֿײַן שטײט־אױף, נאָר אַנשטאָט דעם, זי זאָל צוגײן צו דער פֿרױ ביבער, טרעט זי אָפּ צוריק. אירע אױגן ברענען פֿאַר כּעס, נאָר דאָס פּנים לאַכט. זי כאַפּט בײדע קינדער פֿאַר די הענטלעך, גלײַך װי עמעצער װאָלט זײ װעלן בײַ איר אַװעקנעמען…

― מאַדאַם! איר רעדט נאַרישקײטן! איך האָב אַ מאַן!

― האַ? װאָס?… איר? איר האָט אַ מאַן?…

― ביז הונדערט און צװאַנציק יאָר.

― װי?… װער?…

― װער? ער איז אין אַ געשעפֿט, ער איז אַ בוכהאַלטער…

די פֿרױ ביבער איז געװען אױפֿגעשטאַנען, זעצט זי זיך אַװעק צוריק אױפֿן בענקל, עפֿנט־אױף דעם רידיקיול, פֿאַרמאַכט אים צוריק און עפֿנט אים אױף נאָך אַ מאָל, זי װײס נישט צוליב װאָס.

עס האָט זי באַשלאָגן אַ קאַלטער שװײס.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

אין אַ באַזונדער קופּע, ערשטער קלאַס, זיצן דרײַ פּאַרשױנען. דער צוג פֿליט, די רעדער קלאַפּן, די פּאַסאַזשירן שװײַגן. אײנע, אַ באַיאָרטע, נאָך אַ שײנע פֿרױ, מיט אַ רידיקיול אין האַנט און מיט אַ קישעלע צוקאָפּנס, האַלט צוגעמאַכט די אױגן, מאַכט זיך, װי זי שלאָפֿט. אַקעגן זיצט אײנער אַן אױסגעטריקנטער נפֿש איבער אַ גאַנצן פּאַק מיט חשבונות, פּינטלט מיט די אױגן, מאַכט מיט דער נאָז און הײבט מיט די פּלײצעס, רעכנט כּלומרשט, רעדט שטילערהײט מיט זיך אַלײן. מיטן פּנים צום פֿענצטער, די הענט אַרונטער, שטײט דער דריטער, אַן עלעגאַנטער פּאַרשױן, און קוקט, װי סלופּעס, שטיבער, בײמער, װעלדער, פֿעלדער פֿליִען פֿאַרבײַ, און װערן פֿאַרשװוּנדן.

„אָט אַזױ לױפֿן, פֿליִען די טעג, די יאָרן ― טראַכט ער זיך ― די בעסטע יונגע יאָרן“…

געשריבן אין יאָר 1909
קנאָרטן: אַ מעשׂה פֿון אַן אַלטן אַפּיקורס, איבערדערצײלט לכּבֿוד חנוכּה

הײַנט זײַנען קאָרטן אַ װאָכעדיקער גאַנג.

װוּ שפּילט מען הײַנט ניט אין קאָרטן? װען שפּילט מען הײַנט ניט אין קאָרטן? און װער שפּילט הײַנטיקע צײַטן ניט אין קאָרטן?

אַמאָל, אױב איר האָט אין דעם אַ געפֿיל, האָט מען בײַ אונדז געשפּילט אין קאָרטן נאָר אײן מאָל אין יאָר ― חנוכּה.

דאָס הײסט, אַז מע װיל צוריק, פֿלעגט מען אַמאָליקע צײַטן כאַפּן אין מיטן יאָר אױך אַמאָל אַ קערטל, און אַ רעכט קערטל! אַ װאַרעמס! נאָר װוּ? בחדרי־חדרים! בסוד־סודות!

אָדער װינטער אין חדר, אױב איר האָט אין דעם אַ געפֿיל, בין־מנחה־למעריבֿ, אַז דער רבי איז געװען אין קלױז און געװאַרעמט זיך בײַ דער לעזשאַנקע, כּלומרשט געלערנט „עין־יעקבֿ“ פֿאַר די בעלי־מלאָכות; אָדער זומער אין אַ פֿינצטערער שטאַל, בײַ אַ שפּאַרונקעלע פֿון דער טיר; אָדער גאַר אונטערגעקױפֿט געצל דעם שמשׂ, אַ ייִד אַ הױקער און אַ יאַדעשליװער דערצו, און פֿאַרשלאָסן זיך גאַנץ אױבן, אין דער װײַבערשער שול, איבערגעקערט אַ סטענדער, מחילה, מיטן פּנים אַראָפּ, און װאַלײַ אין „סטאַרשי קאָזיר“, אָדער אין „אײן־און־דרײַסיק“, אָדער אין „טערטל־מערטל“!

ריבֿה־לאה די גבאיטע, זכרונה לבֿרכה, זי איז שױן לאַנג אױף דער אמתער װעלט, האָט געפֿונען בײַ זיך אײנמאָל אין סטענדער אַ זאַך ― איז זי שיִער ניט אַנידערגעפֿאַלן חלשות: װער האָט עס איר געקאָנט אונטערװאַרפֿן אַזאַ זאַך אין סטענדער אַרײַן?!…