בוזי איז אַ נאָמען, פֿאַרצױגן פֿון אסתּר־ליבע: ליבוזי ― בוזי. זי איז עלטער פֿון מיר מיט אַ יאָר, און אפֿשר מיט צװײ, און בײדע אינאײנעם זײַנען מיר נישט אַלט קײן צװאַנציק יאָר. הײַנט זעצט אײַך אַװעק, זײַט מוחל, און רעכנט אױס, װיפֿל בין איך אַלט און װיפֿל זי? נאָר דאָס, מײן איך, איז נישט װיכטיק. איך װעל אײַך בעסער דערצײלן איר ביאָגראַפֿיע אין קורצן.
מײַן עלטערער ברודער בעניע איז געזעסן און אַ דאָרף, געהאַלטן אַ מיל, געקאָנט שיסן פֿון אַ ביקס, פֿאָרן רײַטנדיק אױף אַ פֿערד און שװימען װי אַ מזיק. אײנמאָל זומער האָט ער זיך געבאָדן אין טײַך און איז דערטרונקען געװאָרן. אױף אים איז געזאָגט געװאָרן דער פּסוק: „אַלע גוטע שװימער װערן דערטרונקען“. נאָך אים איז געבליבן אַ מיל, צװײ פֿערדלעך, אַ יונגע אַלמנה מיט אײן קינד. די מיל האָט מען אָפּגעלאָזט, די פֿערדלעך האָט מען פֿאַרקױפֿט, די יונגע אַלמנה האָט חתונה געהאַט און איז אַװעקגעפֿאָרן ערגעץ װײַט, און דאָס קינד האָט מען געבראַכט צו אונדז.
דאָס איז געװען בוזי.
אַז דער טאַטע האָט ליב בוזין, װי אַן אײגן קינד, און אַז די מאַמע ציטערט איבער איר, װי איבער אַ בת־יחידה ― דאָס איז גרינג צו פֿאַרשטײן. זײ האָבן געפֿונען אין איר אַ טרײסט נאָך דעם גרױסן בראָך. אָבער איך? פֿאַרװאָס אַז איך קום פֿון חדר און טרעף נישט בוזין, קריכט מיר נישט דאָס עסן אין האַלדז אַרײַן? און אַז בוזי איז געקומען, װערט ליכטיק אין אַלע װינקעלעך? און אַז בוזי רעדט צו מיר, לאָז איך אַראָפּ די אױגן? און אַז בוזי לאַכט פֿון מיר, װײן איך?
און אַז בוזי…
איך האָב לאַנג אַרױסגעקוקט אױף דעם ליבן גוטן יום־טובֿ פּסח. דעמאָלט װעל איך זײַן פֿרײַ. איך װעל שפּילן מיט בוזין אין ניס, אַרומלױפֿן אין דרױסן, גײן באַרג־אַראָפּ צום טײַך. דאָרט װעל איך איר װײַזן, װי מע לאָזט קאַטשקעלעך אױפֿן װאַסער. אַז איך זאָג איר, גלײבט זי מיר נישט. זי לאַכט. בכלל, גלײבט מיר בוזי נישט פֿון דאַנען אַהין. דאָס הײסט, זאָגן זאָגט זי מיר גאָרנישט נישט, נאָר זי לאַכט. און איך האָב פֿײַנט, אַז מע לאַכט פֿון מיר. בוזי גלײבט נישט, אַז איך קאָן זיך אַרױפֿדראַפּען אױפֿן העכסטן בױם (איך זאָל נאָר װעלן!). בוזי גלײבט נישט, אַז איך קאָן שיסן (איך זאָל נאָר האָבן מיט װאָס!). לאָז נאָר קומען פּסח, דער ליבער גוטער פּסח, װען מע קאָן שױן זײַן אינדרױסן, אױף דער פֿרײַער לופֿט, נישט פֿאַר טאַטע־מאַמע אין די אױגן, ― װעל איך איר באַװײַזן אַזעלכע קונצן, אַז זי װעט אַרױס פֿון די כּלים!
געקומען דער ליבער גוטער יום־טובֿ פּסח.
מע האָט אונדז בײדן אױסגעקלײדט אױף יום־טובֿ בגדי־מלכות. אַלץ, װאָס אױף אונדז איז געװען, האָט געגלאַנצט, געשײַנט און געקנאַקט. איך קוק אױף בוזין, און איך דערמאָן מיך אין דעם שיר־השירים, װאָס איך האָב געלערנט פֿאַר פּסח מיטן רבין אין חדר. אַ פּסוק נאָך אַ פּסוק: „הִנָּךְ יָפָה רַעְיָתִי ― שײן ביסטו, מײַן חבֿרטע, שײן ביסטו ביז גאָר. אײגעלעך װי טײַבעלעך, הערעלעך װי ציגעלעך, גליטשן זיך אַראָפּ אַ באַרג. צײנדעלעך ― װײַסע שעפֿעלעך, פֿון טײַך אַרױס, אײנס און אײנס, אײן מאַמע האָט זײ געהאַט. רױטע שנירעלעך ― דײַנע ליפּעלעך, אַז דו רעדסט, איז צוקער־זיס“.
זאָגט מיר, איך בעט אײַך, פֿאַר װאָס אַז מע קוקט אױף בוזין, מוז מען זיך דערמאָנען אין דעם שיר־השירים? פֿאַר װאָס אַז מע לערנט שיר־השירים, קומט אױף די געדאַנקען בוזי?
אַ זעלטענער ערבֿ־פּסח. אַ ליכטיקער טאָג. אַ װאַרעמער אינדרױסן.
― גײען מיר?
אַזױ זאָגט צו מיר בוזי, און איך פֿיל, אַז איך ברען. די מאַמע האָט אונדז ניט געזשאַלעװעט קײן ניס. פֿולע קעשענעס מיט ניס. זי האָט אָבער גענומען בײַ אונדז דאָס װאָרט, אַז מיר זאָלן איצט, פֿאַרן סדר, נישט דערװעגן זיך די ניס צו קנאַקן. שפּילן זיך אין ניס ― װיפֿל דאָס האַרץ גלוסט. מיר לאָזן זיך גײן. די ניס לאָזן זיך הערן. אינדרױסן איז גוט. אינדרױסן איז װױל. די זון האַלט שױן װײַט איז הימל, קוקט שױן אַראָפּ אױף יענער זײַט שטאָט. ס'איז ברײט און גראַם און װײך און פֿרײַ אַרום און אַרום. ערטערװײַז שלאָגט זיך דורך פֿון באַרג, װאָס אױף יענער זײַט שול, אַ גרעזעלע אַ גרינס, אַ פֿריש, אַ צאַפּלדיקס. מיט אַ קװיטש און מיט אַ צװיטש פֿליט דורך איבער אונדזערע קעפּ אַ גלײַך שנירל פֿון קלײנע שװעלבעלעך, און װידער דערמאָן איך מיר אין דעם שיר־השירים פֿון חדר. „הַנִּצָּנִים ― די שפּראָצונגען האָבן זיך שױן באַװיזן אױף דער ערד, די צײַט פֿון דעם סאָלאָװײטשיק איז געקומען, און אַ קול פֿונעם ערשטן זומער־פֿױגל האָט זיך געלאָזט הערן אין אונדזער לאַנד“. איך פֿיל מיך מאָדנע גרינג. עס דאַכט זיך מיר, אַז איך האָב פֿליגלען: אָט הײב איך מיך אױף און פֿלי.
פֿון שטאָט לאָזט זיך הערן אַ מאָדנער הילך. עס רױשט. עס קאָכט, עס זידט. ס'איז ערבֿ פּסח! אַ זעלטענער ערבֿ פּסח. אַ ליכטיקער טאָג. א װאַרעמער אינדרױסן.
אין מײַנע אױגן באַקומט אין דער מינוט די גאַנצע װעלט גאָר אַן אַנדער פּנים. אונדזער הױף איז אַ שלאָס. אונדזער שטוב איז אַ פּאַלאַץ. איך בין אַ פּרינץ. בוזי איז אַ פּרינצעסין. די קלעצער, װאָס ליגן אָנגעװאָרפֿן בײַ דער שטוב, זײַנען טענענבײמער און בוקסנבײמער, װאָס װערן דערמאָנט אין שיר־השירים. די קאַץ, װאָס ליגט בײַ דער טיר און װאַרעמט זיך אױף דער זון, איז פֿון די פֿעלד־אינדן, פֿון די אַיְלֹות הַשָּׂדֶה, װאָס װערן דערמאָנט אין שיר־השירים. דער באַרג, װאָס אױף יענער זײַט שול ― דאָס איז דער לבֿנון, װאָס װערט דערמאָנט אין שיר־השירים. די װײַבלעך און מײדלעך, װאָס שטײען אינדרױסן און װאַשן און פּרעסן און כּשרן אױף פּסח ― דאָס זײַנען די טעכטער פֿון ירושלים, װאָס װערן דערמאָנט אין שיר־השירים. אַלץ, אַלץ איז פֿון שיר־השירים.
איך גײ, די הענט אין די קעשענעס, טרײסל מיט די ניס. די ניס קלינגען. בוזי גײט מיט מיר טריט בײַ טריט. איך קאָן נישט גײן פּאַװאָליע, עס טראָגט מיך אין דער לופֿטן. מיר װילט זיך פֿליִען, שװעבן, טראָגן זיך װי אַן אָדלער. איך לאָז מיך לױפֿן. בוזי לױפֿט מיט מיר. איך שפּרינג אױף די צונױפֿגעלײגטע קלעצער, פֿון אײן קלאָץ אױפֿן אַנדערן. בוזי שפּרינגט מיט מיר. איך אַרױף, זי אַרױף. איך אַראָפּ, זי אַראָפּ. װער װעט זיך פֿריִער אײַנמידן? איך האָב געטראָפֿן.
― ביז װאַנען איז דער שיעור?
אַזױ זאָגט צו מיר בוזי. און איך ענטפֿער איר מיטן לשון פֿון שיר־השירים:
― עַד שֶׁיָּפוּחַ הַיֹּום ― ביז עס װעט אַ בלאָז טאָן דער טאָג, וְנָסוּ הַצְּלָלִים ― און עס װעלן אַנטלױפֿן די שאָטנס ― באַ־באַ־באַ! דו האָסט זיך אײַנגעמידט, און איך נישט!
איך פֿיל מיך גליקלעך, װאָס בוזי קאָן נישט דאָס, װאָס איך. און אין דער זעלבער צײַט האָב איך אױף איר רחמנות. עס טוט מיר װײ דאָס האַרץ. עס דאַכט זיך מיר, אַז זי איז פֿאַרזאָרגט. בוזי האָט שױן אַזאַ טבֿע: פֿרײלעך־פֿרײלעך ― פּלוצעם זאָל זי זיך אַװעקזעצן אין אַ װינקעלע און װײנען שטילערהײט. װיפֿל די מאַמע זאָל זי דעמאָלט נישט טרײסטן, װיפֿל דער טאַטע זאָל זי דעמאָלט נישט קושן ― עס העלפֿט קײן זאַך נישט, בוזי מוז זיך אױסװײנען. נאָך װעמען? נאָכן טאַטן, װאָס איז אַזױ פֿרי געשטאָרבן? צי נאָך דער מאַמע, װאָס האָט חתונה געהאַט, אַװעקגעפֿאָרן און פֿאַרגעסן דעם זײַ־געזונט? אַך, איר מאַמע, איר מאַמע! אַז מע דערמאָנט איר די מאַמע, װערט זי אַלערלײ קאָלירן. זי האַלט נישט פֿון איר מאַמע. זי רעדט נישט קײן שלעכט װאָרט אױף דער מאַמע, נאָר זי האַלט נישט פֿון איר. איך װײס דאָס פֿאַר געװיס. איך קאָן נישט לײַדן, אַז בוזי זיצט פֿאַרזאָרגט. איך זעץ מיך אַװעק נעבן איר אױף די קלעצער און װיל איר צעשלאָגן די געדאַנקען.
איך האַלט די הענט אין די קעשענעס. קלינג מיט די ניס און זאָג צו איר:
― טרעף, װאָס איך קאָן טאָן, אַז איך װיל?
― װאָס קאָנסטו טאָן?
― אַז איך װיל, גײען איבער אַלע דײַנע ניס צו מיר.
― װעסט זײ בײַ מיר אָפּגעװינען?
― נײן. מיר װעלן אַפֿילו נישט אָנהײבן שפּילן.
― װאָס זשע, װעסט זײ בײַ מיר אַװעקנעמען מיט געװאַלד?
― נײן. זײ גײען אַלײן אַריבער צו מיר.
זי הײבט אױף אירע שײנע אױגן אױף מיר. אירע שײנע בלױע שיר־השירים אױגן.
איך זאָג צו איר:
― דו מײנסט, אַ פּנים, אַז איך טרײַב קאַטאָװעס? איך האָב, נאַרעלע, אַזאַ שפּרוך… איך זאָג אַ פּסוק…
זי עפֿנט אױף די אױגן נאָך שטאַרקער. איך פֿיל מיך גרױס. איך גיב איר צו פֿאַרשטײן, װי אַ גרױסער, װי אַ העלד:
― מיר, ייִנגלעך, קאָנען אַלצדינג. בײַ אונדז אין חדר אין דאָ אַ חבֿר, שײַקע דער בלינדער רופֿט מען אים (ער איז אַ בלינדער אױף אײן אױג), װײס ער אַלצדינג. ס'איז גאָר נישטאָ אַזאַ זאַך אױף דער װעלט, װאָס שײַקע זאַל נישט װיסן. אַפֿילו קבלה. װײסטו, װאָס הײסט קבלה?
נײן. פֿון װאַנען זאָל זי װיסן? איך פֿיל מיך אױפֿן זיבעטן הימל, װאָס איך קאָן איר געבן אַ לעקציע װעגן קבלה.
― קבלה, נאַרעלע, איז אַזאַ זאַך, װאָס קומט צו נוץ. מיט קבלה קאָן איך מאַכן אַזױ, אַז איך זאָל דיך זען, און דו מיך נישט. מיט קבלה קאָן איך צאַפּן װײַן פֿון אַ שטײן און גאָלד פֿון דער װאַנט. מיט קבלה קאָן איך מאַכן אַזױ, אַז מיר בײדע, אַזױ װי מיר זיצן אָטאָ, זאָלן מיר זיך אױפֿהײבן ביז צו דער כמאַרע, און נאָך העכער פֿון דער כמאַרע!…
אױפֿהײבן אין דער הײך מיטן בוזין דורך קבלה ביז דער כמאַרע, און נאָך העכער פֿון רער כמאַרע, און אַװעקפֿליִען מיט איר װײַט־װײַט, אױף יענער זײַט אוקינוס, ― דאָס איז געװען אײנער פֿון מײַנע בעסטע חלומות. דאָרט, אױף יענער זײַט אוקינוס, הײבט זיך דאָך אָן דאָס לאַנד פֿון די קאַרליקעס, װאָס קומען אַרױס פֿון די גיבורים פֿון דוד המלכס צײַטן. די קאַרליקעס זײַנען דאָך בטבֿע זײער גוטע מענטשעלעך. לעבן ― לעבן זײ נאָר פֿון צוקערקעס מיט מאַנדל־מילך, שפּילן גאַנצע טעג אױף קלײנע פֿײַפֿעלעך און טאַנצן אַלע אינאײנעם אַ „קאַראַהאָד“, האָבן קײן מורא נישט פֿאַר קײן זאַך און האָבן ליב געסט. פֿון אונדז אַז עס קומט עמעצער צו פֿאָרן, גיבן זײ אים עסן און טרינקען, שענקען אים די טײַערסטע קלײדער מיט אָן אַ שיעור זילבערנע און גאָלדענע כּלים, און פֿאַרן אַװעקפֿאָרן שטופּן זײ אים אָן פֿולע קעשענעס מיט דימענטן און מיט בריליאַנטן, װאָס װאַלגערן זיך בײַ זײ, װי, למשל, בײַ אונדז מיסט אױף דער גאַס.
― װי מיסט אױף דער גאַס? נו?
אַזױ האָט מיר אַ מאָל אַ זאָג געטאָן בוזי, אַז איך האָב איר דערצײלט פֿון די קאַרליקעס.
― דו גלײבסט נישט?
― און דו גלײבסט?
― פֿאַר װאָס נישט?
― װוּ האָסטו דאָס געהערט?
― װאָס הײסט, װוּ? אין חדר.
― אַך! ― איז חדר?…
נידעריקער, נידעריקער לאָזט זיך אַראָפּ די זון און באַפֿאַרבט דעם הימל מיט אַ רױטן פּאַס פֿון גינגאָלד. דאָס גאָלד שײַנט אָפּ אין בוזיס אױגן. זײ באָדן זיך אין גאָלד!
מיר װילט זיך זײער, אַז בוזי זאָל נתפּעל װערן פֿון שײַקעס מעטאָדע און פֿון די קונצן, װאָס איך קאָן מאַכן מיט קבלה. בוזי אָבער הײבט נישט אָן נתפּעל צו װערן. אַדרבא, עס װײַזט זיך מיר אױס, אַז זי לאַכט. װאָס דען באַװײַזט זי מיר אַלע אירע פּערלדיקע צײנדלעך? עס הײבט מיך אָן פֿאַרדריסן און איך זאָג צו איר:
― דו גלײבסט מיר אפֿשר נישט?
בוזי לאַכט.
דו מײנסט אפֿשר, אַז איך באַרים זיך? אַז איך טראַכט אױס פֿון קאָפּ ליגנס?
בוזי לאַכט נאָך שטאַרקער. ע! װיבאַלד אַזױ, דאַרף מען זיך מיט איר אָפּרעכענען! איך װײס שױן מיט װאָס. איך זאָג צו איר:
― דער חסרון איז, װאָס דו װײסט נישט, װאָס הײסט קבלה. דו זאָלסט װיסן, װאָס קבלה איז, װאָלטסטו אַזױ נישט געלאַכט. מיט קבלה, אַז איך װיל, קאָן איך אַראָפּברענגען אַהער דײַן מאַמע. יאָ־יאָ. און אַז דו װעסט מיך שטאַרק בעטן, ברענג איר דיר זי נאָך הײַנטיקע נאַכט, רײַטנדיק אױף אַ שטעקן.
מיט אַ מאָל הערט זי אױף צו לאַכן. אַ װאָלקנדל איז איבערגעלאָפֿן איבער איר שײן ליכטיק פּנים, און עס װײַזט זיך מיר אױס, אַז די זון איז פּלוצעם פֿאַרפֿאַלן געװאָרן. אױס זון. אױס טאָג. איך האָב מורא, אַז איך האָב אַ ביסל איבערגעכאַפּט די מאָס. איך האָב נישט באַדאַרפֿט אָנרירן איר װײטיק ― די מאַמע אירע. איך האָב חרטה אױף דער מעשׂה. מע דאַרף עס פֿאַרגלעטן. מע דאַרף זיך מיט איר איבערבעטן. איך רוק מיך צו צו איר. זי קערט זיך אָפּ פֿון מיר. איך װיל זי נעמען בײַ דער האַנט. איך װיל איר זאָגן מיטן לשון פֿון שיר־השירים: שׁוּבִי שׁוּבִי הַשּׁוּלַמִּית ― קער זיך אום צו מיר, בוזי!…“ פּלוצעם הערט זיך אַ קול פֿון שטוב אַרױס:
― שימעק! שימעק?
שימעק ― דאָס בין איך. דאָס רופֿט מיך מײַן מאַמע, איך זאָל גײן מיטן טאַטן איז שול אַרײַן.
דאָס גײן מיטן טאַטן אין שול אַרײַן ערבֿ־פּסח דאַװנען ― װאָס קאָן שױן זײַן אַ גרעסערער פֿאַרגעניגן? װאָס איז װערט דאָס אַלײן, װאָס מען איז אָנגעטאָן פֿון קאָפּ ביז פֿוס שפּאָגל־נײַ, און ס'איז דאָ מיט װאָס צו באַװײַזן זיך פֿאַר די חבֿרים? הײַנט דאָס דאַװנען? דער ערשטער יום־טובֿדיקער מעריבֿ? דער ערשטער יום־טובֿדיקער ברכו? אַך! װיפֿל תּענוגים דער גוטער גאָט האָט אָנגעגרײט פֿון ייִדישע קינדערס װעגן!
― שימעק! שימעק?
די מאַמע מײַנע האָט קײן צײַט נישט. „איך װעל גײן, איך װעל באַלד גײן, אָטאָ גײ איך! איך װיל נאָר זאָגן בוזין צװײ װערטער. מער נישט װי צװײ װערטער“…
און איך זאָג איר צװײ װערטער. איך בין זיך מודה פֿאַר איר, אַז דאָס װאָס איך האָב איר אָט ערשט געזאָגט, איז נישט אמת. מאַכן מיט קבלה אַזױ, אַז יענער זאָל פֿליִען ― דאָס קאָן מען נישט. אַלײן ― יאָ, איך אַלײן זאָל פֿליִען ― דאָס קאָן איך. און דאָס װעל איך איר װײַזן. לאָז נאָר איבערגײן דער יום־טובֿ, אַזױ מאַך איך דעם ערשטן פּרוּװ. איך װעל זיך אױפֿהײבן פֿאַר איר אין די אױגן, אָט דאָ אױף דעם אָרט, װוּ די קלעצער ליגן, און װעל אין אײן מינוט זײַן שױן אױף יענער זײַט כמאַרע, פֿון דאָרט װעל איך זיך נעמען רעכטס, אַהינצו־אָ ― זעסטו? ― דאָרט ענדיקט זיך אַלצדינג און עס הײבט זיך שױן אָן דער ים־הקרח.
בוזי הערט זיך צו מיט קאָפּ. די זון שיקט אירע לעצטע שטראַלן, צעקושט זיך מיט דער ערד.
― װאָס הײסט דאָס ים־הקרח? ― פֿרעגט מיר בוזי.
― ים־הקרח װײסטו נישט? ים־הקרח הײסט דער פֿאַרגליװערטער ים. דאָס װאַסער איז געדיכט אַזױ װי לעבער און געזאַלצן אַזױ װי ליאַג. קײן אָקרענטן גײען נישט אױף אים, און מענטשן, אַז זײ כאַפּן זיך אַהין אַרײַן, קאָנען זײ שױן צוריק נישט קומען קײנמאָל.
בוזי קוקט אױף מיר מיט גרױסע אױגן.
― למאַי זשע זאָלסטו גײן אַהין?
― איך גײ דען, נאַרעלע? איך פֿלי דאָך. איך פֿלי פֿון אױבן, אַזױ װי אַן אָדלער. אין עטלעכע מינוט בין איך דאָך שױן װידער אױף דער יבשה. דאָרט הײבן זיך אָן די צװעלף הױכע בערג, װאָס שפּריצן מיט פֿײַער, און אױפֿן צװעלפֿטן באַרג, סאַמע בײַם שפּיץ, שטעל איך זיך אָפּ און גײ צו־פֿוס זיבן מײַל, ביז איך קום צו אַ געדיכטן װאַלד. נאָכדעם גײ איך װאַלד־אײַן, װאַלד־אױס, ביז איך קום־צו אַ קלײן װאַסערל. דאָס װאַסערל שװים איך אַריבער און צײל אָפּ זיבן מאָל זיבן, װאַקסט אױס פֿאַר מיר אַן אַלטיטשקער מיט אַ לאַנגן באָרד און פֿרעגט מיך: „װאָס איז דײַן באַגער?“ זאָג איך אים: „פֿיר מיך אָפּ צו דער בת־מלכּה“.
― װאָסער בת־מלכּה?
אַזױ זאָגט צו מיר בוזי, און עס דאַכט זיך מיר, אַז זי איז דערשראָקן.
― די בת־מלכּה ― דאָס איז די שײנע פּרינצעסין, װאָס מע האָט זי אױפֿגעכאַפּט פֿון אונטער דער חופּה און מע האָט זי פֿאַרכּישופֿט און אַװעקגעפֿירט און אַרײַנגעזעצט אין אַ קרישטאָלענעם פּאַלאַץ, שױן זיבן יאָר…
― װאָס זשע געהער זיך עס אָן מיט דיר?
― װאָס הײסט, װאָס געהער זיך עס אָן מיט מיר? איך דאַרף דאָך זי באַפֿרײַען.
― דו דאַרפֿסט זי באַפֿרײַען?
― װער דען?
― מע דאַרף נישט פֿליִען אַזױ װײַט. פֿאָלג מיך, מע דאַרף נישט!…
און בוזי נעמט מיך אָן בײַ דער האַנט, און איך פֿיל, װי איר קלײן װײַס הענטל איז קאַלט. איך קוק איר אין די אױגן אַרײַן און איך זע, װי עס שײַנט זיך אָפּ אין זײ די גינגאָלדענע זון, װאָס געזעגנט זיך מיטן טאָג, מיטן ערשטן ליכטיקן װאַרעמען ערבֿ־פּסח טאָג. ביסלעכװײַז שטאַרבט אָפּ דער דאָזיקער טאָג. װי אַ ליכט װערט אױסגעלאָשן די זון. דער הילך, װאָס איז געשטאַנען דעם גאַנצן טאָג, װערט פֿאַרשטאָרבן. מע זעט שױן ניט כּמעט קײן לעבעדיקן מענטשן אױף דער גאַס. אין די פֿענצטער פֿון די הײַזלעך באַװײַזן זיך פֿײַערלעך פֿון די יום־טובֿדיקע בענטשליכט. אַ מאָדנע, אַ הײליקע שטילקײט רינגלט אונדז אַרום, מיר מיט בוזין, און מיר פֿילן זיך פֿעסט צונױפֿגעגאָסן מיט דער דאָזיקער יום־טובֿדיקער שטילקײט.
― שימעק! שימעק?
דאָס דריטע מאָל שױן, אַז די מאַמע רופֿט מיך, איך זאָל גײן מיטן טאַטן אין שול אַרײַן. װײס איך דען אַלײן נישט, אַז מע דאַרף גײן אין שול אַרײַן? איך װעל דאָ זיצן נאָך אַ מינוט, אײן מינוט, נישט מער. דערהערט בוזי, אַז מע רופֿט מיך , רײַסט זי אַרױס איר האַנט, כאַפּט זיך אױף און טרײַבט מיר:
― שימעק, דיך רופֿט מען דאָס, דיך. גײ־גײ. שױן צײַט. גײ־גײ.
איך קלײַב מיך גײן. אױסגעבלאָזן האָט דער טאָג. אױסגעלאָשן האָט די זון. פֿונעם גאָלד איז געװאָרן בלוט. אַ װינטעלע האָט אַ בלאָז געטאָן, אַ גרינגס, אַ קילס. בוזי טרײַבט מיך איך זאָל גײן. איך װאַרף אױף איר דעם לעצטן בליק. גאָרנישט די בוזי, װאָס פֿריִער. אַן אַנדער פּנים מיט אַן אַנדער חן באַקומט זי אין מײַנע אױגן אינעם דאָזיקן פֿאַרכּישופֿטן אָװנט. „די פֿאַרכּישופֿטע פּרינצעסין“ ― פֿליט מיר דורך אַ געדאַנק אין קאָפּ. בוזי לאָזט מיך אָבער נישט לאַנג מיט מײַנע געדאַנקען. זי טרײַבט מיך, איך זאָל גײן. איך לאָז מיך גײן און קוק מיך אום צוריק אױף דער פֿאַרכּישופֿטער פּרינצעסין, װאָס האָט זיך אינגאַנצן צונױפֿגעגאָסן מיטן דאָזיקן פֿאַרכּישופֿטן פּסח־אָװנט, און איך בלײַב שטײן אַ פֿאַרכּישופֿטער. װײַזט זי מיר אָבער מיט דער האַנט: איך זאָל גײן! איך זאָל גײן!… און עס מאָלט זיך מיר אױס, אַז איך הער איר קול, װי זי זאָגט צו מיר מיטן לשון פֿון שיר־השירים:
― בְּרַח דֹּודִי ― אַנטלױף, מײַן געליבטער! וּדְמֵה־לְךָ לִצְבִי ― און זײַ געגליכן צו אַ הירש, אָדער צו אַ אינד אױף די בשׂמים־בערג!…
― גיכער, בוזי, גיכער! ― זאָג איך צו בוזין אַ טאָג פֿאַר שבֿועות און נעם זי פֿאַר אַ האַנט, און מיר לאָזן זיך האַסטיק באַרג אַרױף. ― דער טאָג שטײט נישט, נאַרעלע. מיר דאַרפֿן דורכגײן אַזאַ באַרג, און נאָכן באַרג האָבן מיר נאָך אַ טײַכל. איבערן טײַכל גײט אַ קלאַדקע פֿון ברעטער, הײסט עס „דאָס בריקל“. דאָס טײַכל לױפֿט, די זשאַבעס קװאַקען, די ברעטער שאָקלען זיך, הױדען זיך, און ערשט דאָרט, אױף יענער זײַט בריקל ― דאָרט איז ערשט דער אמתדיקער גן־עדן, בוזי! דאָרט ערשט הײבן זיך אָן מײַנע מאַיאָנטקעס.
― דײַנע מאַיאָנטקעס?
― מײן איך, די „לעװאַדע“. אַ גרױס פֿעלד, װאָס ציט זיך, ציט זיך אָן אַ סוף, אָן אַ ברעג. מיט אַ גרינער קאָלדרע איז דאָס איבערגעצױגן. מיט געלינקע שפּרענקעלעך איז דאָס באַשפּרענקלט. מיט רױטינקע צװיקעלעך איז דאָס באַצװיקלט. און ריחות זאָלסטו הערן דאָרטן ― די שענסטע בשׂמים פֿון דער װעלט! און בײמער האָב איך דאָרטן, אָן אַ שיעור בײמער, הױכע, צװײַגנדיקע בײמער. און אַ בערגל האָב איך מיר דאָרט, װאָס איך זיץ אױף דעם. װיל איך, זיץ איך מיר. װיל איך, הײב איך מיך אױף דורכן „שם־המפֿורש“ און פֿלי מיר, װי אַן אָדלער, העכער פֿון דער כמאַרע. איבער פֿעלדער און װעלדער, איבער ימים און מידבריות, ביז איך קום אױף יענער זײַט הרי־חושך…
― און פֿון דאָרטן ― שלאָגט מיר איבער בוזי ― גײסטו צופֿוס זיבן מײַל, ביז דו קומסט צו אַ װאַסערל.
― נײן, צו אַ געדיכטן װאַלד… פֿריִער גײ איך װאַלד־אײַן, װאַלד־אױס, און ערשט נאָכדעם קום איך צו אַ װאַסערל…
― דאָס װאַסערל שװימסטו אַריבער און צײלסט אָפּ זיבן מאָל זיבן…
― װאַקסט אױס פֿאַר מיר אַן אַלטיטשקער מיט אַ לאַנגן באָרד…
― פֿרעגט ער דיך: „װאָס איז דײַן באַגער?“
― זאָג איך אים: „פֿיר מיך אָפּ צו דער בת־מלכּה“…
בוזי רײַסט אַרױס איר האַנט פֿון מײַן האַנט און לאָזט זיך לױפֿן באַרג אַראָפּ. איך לױף איר נאָך.
― בוזי, װאָס לױפֿסטו אַזױ?
בוזי ענטפֿערט נישט. זי איז ברוגז. זי האָט פֿײַנט די בת־מלכּה. אַלע מעשׂיות האָט זי ליב, נאַר נישט די בת־מלכּה…
װער בוזי איז ― דאַרפֿט איר געדענקען. איך האָב אײַך שױן אַמאָל דערצײלט. נאָר טאָמער האָט איר פֿאַרגעסן, חזר איך אײַך איבער נאָך אַמאָל.
איך האָב געהאַט אַן עלטערן ברודער ― בעניע. איז ער דערטרונקען געװאָרן. נאָך אים איז געבליבן אַ װאַסער־מיל, אַ יונגע אַלמנה, צװײ פֿערדלעך און אײן קינד. האָט מען די מיל אָפּגעלאָזט. די פֿערדלעך פֿאַרקױפֿט. די אַלמנה האָט חתונה געהאַט ערגעץ װײַט. און דאָס קינד האָט מען געבראַכט צו אונדז.
דאָס איז געװען בוזי.
כאַ־כאַ־כאַ! אַלע מײנען, אַז איך און בוזי זײַנען אַ ברודער מיט אַ שװעסטער. מײַן טאַטן רופֿט זי טאַטע. מײַן מאַמען רופֿט זיך מאַמע. און מיר צװישן זיך לעבן, װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער, און האָבן זיך ליב, װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער.
װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער? פֿאַר װאָס זשע שעמט זיך פֿאַר מיר בוזי?
אײן מאָל האָט זיך געטראָפֿן אַ מעשׂה. מיר זײַנען געבליבן אַלײן, אַלײן אין צװײען איבער דער גאַנצער שטוב. פֿאַרנאַכטלעך איז דאָס געװען. פֿינצטערלעך שױן. דער טאַטע איז געגאַנגען אין שול זאָגן קדיש נאָך מײַן ברודער בעניע, און די מאַמע ― נאָך שװעבעלעך. איך און בוזי האָבן זיך פֿאַרשלאָגן אין אַ װינקעלע און איך דערצײל איר מעשׂיות. בוזי האָט ליב, אַז איך דערצײל איר מעשׂיות. שײנע מעשׂיות פֿונעם חדר, מעשׂיות פֿון טױזנט אײן נאַכט. זי רוקט זיך צו צו מיר גאַנץ נאָענט. איר האַנט איז אין מײַן האַנט.
― דערצײל, שימעק, דערצײל.
שטיל לאָזט זיך אַראָפּ די נאַכט. פּאַװאָליע קלעטערן אױף די װענט די שאָטנט, ציטערן, פּױזשען אױף דער ערד און צעקריכן זיך. קױם־קױם װאָס מיר זעען זיך. נאָר איך פֿיל, איר הענטל ציטערט, און איך הער, איר הערצל קלאַפּט, און איך זע, אירע אױגן אין דער פֿינצטער גלאַנצן. פּלוצעם רײַסט זי אַרױס איר האַנט פֿון מײַן האַנט. „װאָס איז, בוזי?“ „מע טאָר נישט“. „װאָס טאָר מען נישט?“ „האַלטן זיך בײַ די הענט“. „פֿאַר װאָס? װער האָט דיר געזאָגט?“ „איך װײס אַלײן.“ „מיר זײַנען דען פֿרעמדע? מיר זײַנען דען נישט שװעסטער און ברודער?“ „ע! װען מיר זאָלן זײַן שװעסטער און ברודער!“… ציט אױס בוזי, און עס הערט זיך מיר אין אירע װערטער דאָס לשון פֿון שיר־השירים: מִי יִתֶּנְךָ כְּאָח לִי ― פֿאַר װאָס ביסטו נישט מיר אַ ברודער!“
תּמיד אַזױ. רײד איך פֿון בוזין, דערמאָן איך מיך אין שיר־השירים.
װוּ זשע האַלטן מיר? ערבֿ־שבֿועות. מיר לױפֿן באַרג־אַראָפּ. פֿריִער בוזי, נאָכדעם איך. בוזי איז אױף מיר ברוגז פֿאַר דער בת־מלכּה. אַלע מעשׂיות האָט זי ליב, נאָר נישט די בת־מלכּה. בוזיס ברוגז זײַן, איר זאָלט גאָר קײן יסורים נישט האָבן, דױערט נישט אַפֿילו אַזױ פֿיל, װי איך רײד צו אײַך. אָט קוקט זי שױן װידער אױף מיר מיט אירע גרױסע ליכטיקע פֿאַרטראַכטע אױגן. פֿאַרװאַרפֿט די האָר אַרונטער און זאָגט צו מיר:
― שימעק! אױ שימעק! טו נאָר אַ קוק. זע אַ הימל. דו זעסט גאָר נישט װאָס אין דרױסן טוט זיך!
― איך זע, נאַרעלע. װאָס דען, איך זע נישט? איך זע אַ הימל, איך פֿיל אַ װאַרעם װינטעלע, איך הער פֿײגעלעך פּישטשען און צװיטשען און טראָגן זיך איבער אונדזערע קעפּ. דאָס איז אונדזער הימל, אונדזער װינטעלע, אונדזערע פֿײגעלעך ― אַלצדינג איז אונדזערס, אונדזערס, אונדזערס! גיב אַהער דײַן האַנט, בוזי!…
נײן. זי גיט מיר נישט די האַנט. זי שעמט זיך. למאַי שעמט זיך פֿאַר מיר בוזי , למאַי איז זי רױט געװאָרן?
― דאָרטן ― זאָגט מיר בוזי און לױפֿט פֿאָרױס ― דאָרטן, אױף יענער זײַט בריקל… און עס דאַכט זיך מיר אױס, אַז זי רעדט צו מיר מיטן לשון פֿון שולמית, װאָס אין שיר־השירים: לְכָה דוֹדִי ― קום, טײַערער!! לאָמיר גײן אין פֿעלד אַרױס! לאָמיר נעכטיקן אין די דערפֿער! לאָמיר זיך פֿעדערן אין די װײַנגערטנער! לאָמיר זען, אױב דער װײַנשטאָק בליט? אױב דער װײַנצװײַג האָט זיך פֿונאַנדערגענומען? אױב די מילגרױמען שפּראָצן?“…
און אָט זײַנען מיר בײַם בריקל.
דאָס טײַכל לױפֿט, די זשאַבעס קװאַקען און די ברעטער שאָקלען זיך, הױדען זיך, און בוזי ציטערט…
― אַי, ביסטו, בוזי אַ… װאָס האָסטו מורא, נאַרעלע? האַלט זיך אָן אָן מיר, אָדער גיב, לאָם איך דיך אַרומנעמען. איך דיך און דו מיך. זעסטו? אָט אַזױ. אָט אַזױ.
אױס בריקל. און אַזױ װי מיר האָבן זיך אַרומגענומען, אַזױ גײען מיר שױן אין צװײען, אײנע אַלײן איבער דעם דאָזיקן גן־עדן. בוזי האַלט זיך אָן מיר שטאַרק, זײער שטאַרק. זי שװײַגט. נאָר עס דאַכט זיך מיר, אַז זי זאָגט צו מיר מיטן לשון פֿון שיר־השירים: „ אֲנִי לְדֹודִי וְדֹודִי לִי ― איך בין דײַנע און דו ביסט מײַנער“…
די לעװאַדע איז גרױס. זי ציט זיך אָן אַ סוף, אָן אַ ברעג. מיט אַ גרינער קאָלדרע איז זי איבערגעצױגן. מיט געלינקע שפּרענקעלעך איז זי באַשפּרענקלט. מיט רױטינקע צװיקעלעך איז זי באַצװיקלט. און ריחות שמעקן דאָ, די שענסטע בשׂמים פֿון דער װעלט! און מיר גײען בײדע אַרומגענומען, אײנע אַלײן, אין צװײען, אינעם דאָזיקן גן־עדן.
― שימעק! ― זאָגט צו מיר בוזי און קוקט מיר גלײַך איז די אױגן אַרײַן און רוקט זיך צו מיר נאָך נעענטער. ― װען װעלן מיר אָנהײבן רײַסן גרינס אױף שבֿועות?
― דער טאָג איז נאָך גענוג גרױס, נאַרעלע! ― זאָג איך צו איר און איך ברען. איך װײס נישט, װוּהין זאָל איך קוקן פֿריִער: צי אין דער יאַרמלקע פֿונעם בלױען הימל? צי אױף דער גרינער קאָלדרע פֿונעם ברײטן פֿעלד? צי אַהין, אין עק װעלט אַרײַן, דאָרטן װוּ דער הימל גײט זיך צונױף מיט רער ערד? צי אין בוזיס ליכטיק פּנים זאָל איך אַרײַנקוקן, אין בוזיס שײנע גרױסע אױגן, װאָס װײַזן מיר אױס טיף, װי דער הימל, און פֿאַרטראַכט, װי די נאַכט? תּמיד זײַנען אירע אױגן פֿאַרטראַכט. אַ טיפֿע זאָרג ליגט אין זײ פֿאַרבאָרגן. מיט אַ שטילן טרױער זײַנען זײ איבערגעצױגן. איך װײס איר זאָרג, מיר איז באַקאַנט איר טרױער. זי טראָגט אַ גרױסן װײטיק אין האַרצן. אַ פֿאַרדראָס אױף איר מאַמע, װאָס האָט חתונה געהאַט פֿאַר אַ פֿרעמדן טאַטן און איז אַװעקגעפֿאָרן פֿון איר אױף שטענדיק, אױף אײביק, גלײַך װי זי װאָלט איר אָנגעקערט אַ פֿרעמדע. אין שטוב טאָר איר מוטערס נאָמען נישט דערמאָנט װערן, גלײַך װי זי װאָלט גאָר קײן מאָל נישט געהאַט קײן מאַמע. מײַן מאַמע ― דאָס איז איר מאַמע. מײַן טאַטע ― דאָס איז איר טאַטע. און זײ האָבן זי ליב, װי אַן אײגן קינד, ציטערן איבער איר, גיבן איר נאָך, װאָס איר האַרץ גלוסט, נישטאָ קײן צו טײַערס פֿאַר בוזין. בוזי האָט געזאָגט, אַז זי װיל גײן מיט מיר אָנרײַסן גרינס אױף שבֿועות (דאָס האָב איך זי אַרױפֿגעפֿירט דערױף), האָט דער טאַטע אַ זאָג געטאָן צו דער מאַמע: „װי מײנסטו?“ און בעת־מעשׂה האָט ער אַריבערגעקוקט אַריבער די זילבערנע ברילן און געגלעט זיך די זילבערנע פֿעדעם פֿון זײַן זילבער־באָרד. און עס גײט אַװעק אַ שמועס צװישן טאַטע־מאַמע װעגן אונדזער גײן אַלײן הינטער דער שטאָט אַרױס אָנרײַסן גרינס אױף שבֿועות:
דער טאַטע: װאָס זאָגסטו?
די מאַמע: װאָס זאָגסטו?
דער טאַטע: זאָל מען זײ לאָזן גײן?
די מאַמע: פֿאַר װאָס זאָל מען זײ נישט לאָזן גײן?
דער טאַטע: איך זאָג דען, אַז נײן?
די מאַמע: װאָס־זשע דען זאָגסטו?
דער טאַטע: איך זאָג נאָר, צי זאָלן זײ גײן?
די מאַמע: פֿאַר װאָס זאָלן זײ נישט גײן?
און אַזױ װײַטער. איך װײס, װאָס זײ קװעטשט. אפֿשר צװאַנציק מאָל זאָגט מיר אָן דער טאַטע, און נאָכן טאַטן אױך די מאַמע, אַז דאָרט איז דאָ אַ בריקל, און אונטערן בריקל איז דאָ אַ װאַסער ― אַ טײַכל, אַ טײַכל, אַ טײַכל…
מיר, איך און בוזי, האָבן שױן לאַנג פֿאַרגעסן דאָס בריקל מיטן װאַסער, מיטן טײַכל. מיר טראָגן זיך איבער דער ברײטער פֿרײַער לעװאַדע, אונטערן ברײטן פֿרײַען הימל. מיר לױפֿן איבערן גרינעם פֿעלד, פֿאַלן און קאַטשען זיך אינעם שמעקנדיקן גראָז. מיר שטײען אױף, פֿאַלן און קאַטשען זיך נאָך אַ מאָל און נאָך אַ מאָל, און קײן גרינס אױף שבֿועות הײבן מיר נאָך אַלץ נישט אָן צו רײַסן. איך פֿיר בוזין אין דער לענג און אין דער ברײט איבער דער לעװאַדע. איך באַרים זיך פֿאַר איר מיט מײַנע מאַיאָנטקעס.
― זעסטו אָט די בײמער? זעסטו אָט דעם זאַמד? זעסטו אָט דאָס בערגל?
― איז דאָס אין גאַנצן דײַנס?
אַזױ זאָגט צו מיר בוזי, און אירע אױגן לאַכן. מיר פֿאַרדריסט עס, װאָס זי לאַכט. תּמיד איז בײַ איר אַזאַ טבֿע לאַכן פֿון מיר. איך בלאָז זיך אָן און קערעװע מיך אָפּ אױף אַ װײַלע פֿון בוזין. שטױסט זיך בוזי, אַז איך בין ברוגז. פֿאַרגײט זי צו מיר פֿון פֿאָרנט, פֿאַרקוקט מיר אין די אױגן אַרײַן און נעמט מיך אָן בײַ דער האַנט און זאָגט צו מיר: „שימעק!“… פֿליט אַװעק דער רוגז און אַלץ װערט פֿאַרגעסן. און איך נעם זי פֿאַר דער האַנט און איך פֿיר זי צו מײַן בערגל, דאָרטן, װוּ איך זיץ מיר תּמיד, אַלע יאָר. װיל איך, זיץ איך מיר. װיל איך, הײב איך מיך אױף דורכן „שם־המפֿורש“ און פֿלי מיר, װי אַן אָדלער, העכער פֿון דער כמאַרע, איבער פֿעלדער און װעלדער, איבער ימים און מידבריות…
דאָרטן, אױפֿן בערגל, זיצן מיר, איך און בוזי (קײן גרינס אױף שבֿועות האָבן מיר נאָך אַלץ נישט אָנגעריסן), און דערצײלן מעשׂיות. דאָס הײסט: איך דערצײל און זי האָרכט. איך דערצײל איר פֿון דעם, װאָס װעט זײַן אַמאָל, אַמאָל, אַז איך װעל זײַן אַ גרױסער און זי אַ גרױסע און מיר װעלן זיך נעמען… מיר װעלן זיך באַלד אױפֿהײבן דורכן שם־המפֿורש אַריבער דער כמאַרע און װעלן אַרומרײַזן די גאַנצע װעלט. פֿריִער װעלן מיר זײַן אין אַלע לענדער, װוּ אַלכּסנדר מוקדון איז געװעזן. און נאָכדעם װעלן מיר געבן אַ פֿאָר־איבער קײן ארץ־ישׂראל. דאָרט װעלן מיר זײַן אױף אַלע בשׂמים־בערג, אין אַלע װײַנגערטנער, אָנשטופּן פֿולע קעשענעס מיט באָקסערן, פֿײַגן, טײטלען, און אײלבערטן און אַװעקפֿליִען פֿון דאָרטן נאָך װײַטער און װײַטער. און אומעטום װעלן מיר אָפּטאָן אַן אַנדער שפּיצל, װאָרעם קײנער װעט דאָך אונדז נישט זען…
― קײנער װעט אונדז נישט זען? ― פֿרעגט מיך בוזי און כאַפּט מיך אָן פֿאַר די הענט.
― קײנער, קײנער! מיר װעלן זען אַלעמען, און אונדז װעט נישט זען קײנער!
― װיבאַלד אַזױ, שימעק, האָב איך צו דיר אַ בקשה.
― אַ בקשה?
― אַ קלײנע בקשה…
נאָר איך װײס פֿריִער איר בקשה. זי װיל, אַז מיר זאָלן זיך דורכפֿאָרן אַהין, װוּ איר מאַמע האָט חתונה געהאַט. אָפּטאָן עפּעס אַ שפּיצל איר שטיפֿטאַטן…
― פֿאַר װאָס נישט? ― זאָג איך צו איר. ― מיטן גרעסטן כּבֿוד! אױף מיר מעגסטו זיך שױן פֿאַרלאָזן, נאַרעלע. איך קאָן זײ אָפּטאָן אַזעלכעס, אַז זײ זאָלן מיר האָבן צו געדענקען!
― נישט זײ, נאָר אים, אים אַלײן. ― בעט זיך בײַ מיר בוזי. נאָר נישט אַזױ גיך פּועלט זי דאָס בײַ מיר. מיר, אַז מע צעכּעסט, איז מיט סכּנת־נפֿשות! װאָס הײסט, איך װעל איר אָפּשװײַגן אַזאַ מעשׂה? אַ פּאָטעפֿאַלנאָסט פֿון אַ װײַבל ― נעמען און חתונה האָבן מיט אַן אַנדער טאַטן, פֿאַרפֿאָרן צו אַלדי שװאַרצע יאָר און אַװעקװאַרפֿן אַ קינד, נישט אַרײַנשרײַבן קײן בריװעלע אַפֿילו! היתּכן? װוּ איז דאָס געהערט געװאָרן אַזאַ רציחה?!…
אומזיסט האָב איך מיך אַזױ צעפֿלאַקערט. איך האָב חרטה, װי הינט עסן מיר. נאָר ס'איז שױן פֿאַרפֿאַלן. בוזי האָט פֿאַרשטעלט דאָס פּנים מיט בײדע הענט. זי װײנט? איך װאָלט גענומען און צעריסן זיך אַלײן אױף שטיקלעך! צו װאָס האָט מיר געטױגט אָנרירן איר װײטיק ― די מאַמע אירע? שטיל אין האַרצן בײַ זיך רוף איך מיך אָן מיט אַלע מיאוסע נעמען: „פֿערד! בהמה! אָקס! קאַלב! לעקיש! לאַנגע צונג!“… איך רוק מיך צו צו איר. איך נעם זי אָן בײַ דער האַנט: „בוזי! בוזי!“ איך װיל איר זאָגן מיטן לשון פֿון שיר־השירים: הַרְאִינִי אֶת־מַרְאַיִךְ― לאָז מיך זען דײַן פּנים, הַשְׁמִיעִינִי אֶת־קֹולֵךְ― לאָז מיך הערן דײַן שטים“…
פּלוצעם… פֿון װאַנען האָבן זיך גענומען אַהער דער טאַטע מיט דער מאַמען?
דעם טאַטנס זילבערנע ברילן גלאַנצן פֿון דער װײַטן. די זילבערנע פֿעדעם פֿון זײַן זילבער־באָרד האָבן זיך צעלאָזט אױפֿן װינטל. און די מאַמע מאַכט צו אונדז פֿון דער װײַטן מיט דער פֿאַטשײלע. מיר בײדע, איך און בוזי, זײַנען געבליבן זיצן, װי געלײמט. װאָס טוען דאָ טאַטע־מאַמע?
דאָס זײַנען זײ געקומען צו אונדז אַהער, געװױר װערן, װאָס מיר מאַכן. צי האָט זיך ניט געטראָפֿן מיט אונדז, חס־ושלום, עפּעס אַן אומגליק? אַ קשיא אױף אַ מעשׂה ― אַ בריקל, אַ װאַסער, אַ טײַכל, אַ טײַכל, אַ טײַכל…
מאָדנע טאַטע־מאַמע!
― און װוּ איז אײַער גרינס?
― װאָסער גרינס?
― דאָס גרינס, װאָס איר זײַט געגאַנגען אָנרײַסן אױף שבֿועות?…
מיר בײדע, איך און בוזי, קוקן זיך איבער. איך פֿאַרשטײ אירע אױגן. איך פֿאַרשטײ איר קוק. און עם דאַכט זיך מיר, אַז איך הער, װי זי זאָגט צו מיר מיטן לשון פֿון שיר־השירים:
„מִי יִתֶּנְךָ כְּאָח לִי ― אָ, װען דו ביסט מיר אַ ברודער!… פֿאַר װאָס ביסטו מיר נישט קײן ברודער?“…
― מילא, גרינס אױף שבֿועות װעט שױן מסתּמא װי עס איז זײַן. ― זאָגט דער טאַטע מיט אַ שמײכל, און די זילבערנע פֿעדעם פּון זײַן זילבער־באָרד גלאַנצן אָפּ אין די ליכטיקע שטראַלן פֿון דער גינגאָלדענער זון. ― אַבי, געלױבט דער אײבערשטער, די קינדער זײַנען געזונט און ס'איז חלילה קײן זאַך נישט געשען.
― געלױבט איז גאָט! ― ענטפֿערט אים די מאַמע און װישט זיך מיט דער פֿאַטשײלע דאָס רױטע פֿאַרשװיצטע פּנים. און בײדע קװעלן זײ אָן, װערן ברײטער װי לענגער.
מאָדנע, מאָדנע טאַטע־מאַמע!
„הבני היקר מוהר″ר…
„איך שיק דיר 00 רו″ך און בעט דיר, מײַן זון, זאָלסט מיר טאָן צוליב און קומען צו פֿאָרן אַהײם אױף פּסח. עס איז מיר אַ בזיון פֿאַר דער װעלט אױף מײַנע עלטערע יאָרן. מע האָט אײן שטיקל זון אַ בן־יחיד, און מען איז ניט זוכה אים צו זען. אױך די מאַמע בעט דיך רחמים, אַז דו זאָלסט למען־השם קומען צו פֿאָרן אױף פּסח. און זײַ װיסן, אַז בוזין קומט מזל־טובֿ. זי איז למזל אַ כּלה געװאָרן. אם־ירצה־השם, שבת, נאָך שבֿועות איז די חתונה.
אָט דאָס שרײַבט צו מיר מײַן טאַטע ― דאָס ערשטע מאָל אַזױ שאַרף. דאָס ערשטע מאָל פֿאַר דער גאַנצער צײַט, פֿון זינט מיר זײַנען זיך צעגאַנגען. און צעגאַנגען זײַנען מיר זיך מיטן טאַטן שטיל, נישט געקריגט זיך. איך האָב װידערשפּעניקט זײַן געבאָט. נישט געװאָלט גײן אין זײַנע װעגן. געגאַנגען מײַן אײגענעם װעג ― זיך אַװעקגעלאָזט לערנען. פֿריִער איז ער געװען ברוגז, געזאָגט, אַז ער װעט מיר קײנמאָל נישט מוחל זײַן, סײַדן ער װעט ליגן אױפֿן טױטן־בעט. דערנאָך האָט ער מיר מוחל געװען. דערנאָך האָט ער מיר אָנגעהױבן שיקן געלט: „איך שיק דיר 00 רו″ך און עס לאָזט דיר גריסן די מאַמע גאָר פֿרײַנטלעך“. קורצע, טרוקענע בריװ. אױך מײַנע בריװ צו אום זײַנען געװען קורצע, טרוקענע בריװ: „דײַן בריװ מיט די 00 רו″ך האָב איך מקבל געװען און לאָז גריסן דער מאַמען גאָר פֿרײַנטלעך“.
קאַלט, מוראדיק קאַלט זײַנען געװען אונדזערע בײדנס בריװלעך. װער האָט צײַט געהאַט דאָס צו באַמערקן אין דער װעלט פֿון חלומות, װוּ איך האָב מיך געפֿונען? נאָר דעם טאַטנס בריװ אַצינד האָט מיך אױפֿגעװעקט. נישט אַזױ דעם טאַטנס קלאָגן זיך, װאָס ס'איז אים אַ בזיון פֿאַר דער װעלט (איך בין מיך מודה). און נישט אַזױ דער מאַמעס בקשה, װאָס זי בעט רחמים ― קײן זאַך האָט מיך אַזױ נישט גענומען (איך בין מיך מודה), װי די עטלעכע װערטער: „און זײַ װיסן, אַז בוזין קומט מזל־טובֿ“…
בוזי ― אָט די בוזי, װאָס איר גלײַכן איז נישטאָ אין ערגעץ נישט, סײַדן אין שיר־השירים. אָט די בוזי, װאָס איז אײַנגעקניפּט און אױסגעבונדן מיט מײַנע יונגע יאָרן. אָט די בוזי, װאָס איז אַלע מאָל געװען די פֿאַרכּישופֿטע בת־מלכּה פֿון אַלע מײַנע װוּנדערלעכע בבֿא־מעשׂיות, די שענסטע פּרינצעסין פֿון מײַנע גאָלדענע חלומות ― אָט די בוזי איז איצט אַ כּלה? עמעצנס, נישט מײַנע?!…
װער איז בוזי? ― אַך, איר װײסט נישט, װער בוזי איז? איר האָט פֿאַרגעסן? איך מוז אײַך נאָכאַמאָל איבערדערצײלן איר ביאָגראַפֿיע אין קורצן, און מיט דעם אײגענעם לשון, װאָס איך האָב אײַך דערצײלט אַמאָל מיט יאָרן צוריק.
איך האָב געהאַט אַן עלטערן ברודער ― בעניע. איז ער דערטרונקען געװאָרן. נאָך אים איז פֿאַרבליבן אַ װאַסער־מיל, אַ יונגע אַלמנה, צװײ פֿערדלעך און אײן קינד. האָט מען די מיל אָפּגעלאָזט, די פֿערדלעך פֿאַרקױפֿט. די אַלמנה האָט חתונה געהאַט און איז אַװעקגעפֿאָרן ערגעץ װײַט. און דאָס קינד האָט מען געבראַכט צו אונדז אין שטוב אַרײַן.
דאָס איז בוזי.
און שײן איז בוזי, װי די שײנע שולמית, װאָס פֿון שיר־השירים. אַלע מאָל, װען איך האָב געזען בוזין, האָב איך מיך געמוזט דערמאָנען אין דער שולמית, װאָס פֿון שיר־השירים. און אַלע מאָל, װען איך האָב געלערנט אין חדר דעם שיר־השירים, איז מיר געקומען אַקעגן בוזי.
איר נאָמען איז פֿאַרצױגן פֿון אסתּר־ליבע: ליבוזי ― בוזי. מיט מיר אינאײנעם איז זי געװאַקסן. מײַן טאַטן רופֿט זי טאַטע. מײַן מאַמען רופֿט זי מאַמע. אַלע האָבן געמײנט, אַז מיר זײַנען אַ ברודער מיט אַ שװעסטער. און מיר האָבן זיך ליב געהאַט, װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער.
װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער פֿלעגן מיר זיך פֿאַרקלײַבן אין אַ װינקעלע, און דאָרט פֿלעג איך איר דערצײלן בבֿא־מעשׂיות פֿון חדר, פֿון מײַן חבֿר שײַקע, װאָס װײס אַלצדינג, אַפֿילו קבלה. דורך קבלה, האָב איך איר געזאָגט, קאָן איך מאַכן קונצן: צאַפּן װײַן פֿון אַ שטײן און גאָלד פֿון דער װאַנט. מיט קבלה, האָב איך איר געזאָגט, קאָן איך מאַכן אַזױ, אַז מיר בײדע זאָלן זיך אױפֿהײבן ביז דער כמאַרע, און נאָך העכער פֿון דער כמאַרע. אַך, האָט זי ליב געהאַט צו האָרכן פֿון מיר מעשׂיות! אײן מעשׂה נאָר האָט בוזי פֿײַנט געהאַט פֿון מיר צו האָרכן: פֿון אַ בת־מלכּה, פֿון אַ פּרינצעסין, װאָס מע האָט זי פֿאַרכּישופֿט, אױפֿגעכאַפּט פֿון אונטער דער חופּה און אַרײַנגעזעצט אין אַ קרישטאָלענעם פּאַלאַץ אױף זיבן יאָר, און איך פֿלי זי אױסלײזן… אַלצדינג האָט בוזי ליב געהאַט צו הערן, נאָר ניט פֿון קײן פֿאַרכּישופֿטער בת־מלכּה, װאָס איך זאָל דאַרפֿן פֿליִען זי אױסלײזן. „מע דאַרף ניט פֿליִען אַזױ װײַט, פֿאָלג מיך, מע דאַרף נישט!“… אַזױ האָט געזאָגט צו מיר בוזי, אַװעקגעשטעלט אױף מיר אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן.
אָט דאָס איז בוזי.
איצט שרײַבט מען מיר, אַז עס קומט איר מזל־טובֿ. זי איז אַ כּלה געװאָרן. בוזי איז אַ כּלה. עמעצנס אַ כּלה. עמעצנס, ניט מײַנע! האָב איך מיך אַװעקגעזעצט און אָפּגעענטפֿערט דעם טאַטן מיט אַ בריװ:
„לכּבֿוד אָבי היקר מוהר″ר…
„דײַן בריװ מיט די 00 רו″ך האָב איך מקבל געװען. אין עטלעכע טעג אַרום, װי נאָר איך װער פֿאַרטיק, אַזױ קום איך צו פֿאָרן. אױף די ערשטע טעג פּסח, אָדער אױף די אַנדערע ― נאָר זײַן װעל איך. איך לאָז גריסן דער מאַמען גאָר פֿרײַנטלעך. און בוזין ― מזל־טובֿ. איך װינטש איר גליק…
ס'אַ ליגן. נישט איך האָב געהאַט מיט װאָס פֿאַרטיק צו װערן. נישט איך האָב געדאַרפֿט װאַרטן עטלעכע טעג. דעם זעלבן טאָג, װאָס איך האָב באַקומען פֿונעם טאַטן דעם דאָזיקן בריװ און געענטפֿערט מיט מײַן בריװ, האָב איך מיך אױפֿגעזעצט און בין געפֿלױגן אַהײם און בין געקומען צו פֿליִען פּונקט דעם טאָג, װאָס ערבֿ יום־טובֿ. אין אַ װאַרעמען ליכטיקן ערבֿ־פּסחיקן טאָג.
און האָב געטראָפֿן מײַן שטעטל פּונקט אַזױ, װי איך האָב עס איבערגעלאָזט אַמאָל, מיט יאָרן צוריק. נישט פֿאַרענדערט אױף אַ האָר, נישט געמינערט אַ טראָפּן. די אײגענע שטאָט. די אײגענע מענטשן. דער אײגענער ערבֿ־פּסחיקער אינדרױסן מיטן אײגענעם ערבֿ־פּסחיקן טאַרעראַם.
אײן זאַך נאָר האָט געפֿעלט: דער שיר־השירים. נײן. עס איז שױן נישט מער שיר־השירימדיק, װי ס'איז געװען אַמאָל, מיט יאָרן צוריק. אונדזער הױף איז שױן נישט מער שלמה המלכס װײַנגאָרטן, װאָס אין שיר־השירים. דאָס האָלץ מיט די קלעצער, מיט די ברעטער, װאָס ליגן אָנגעװאָרפֿן בײַ אונדזער שטוב, איז שױן נישט מער טענענבײמער און בוקסנבײמער. די קאַץ, װאָס ליגט בײַ דער טיר און װאַרעמט זיך אױף דער זון, איז שױן נישט מער פֿון די פֿעלד־אינדן, װאָס ברענגען זיך אין שיר־השירים. דער באַרג, װאָס אױף יענער זײט שול, איז שױן ניט מער דער לבֿנון. ניט מער פֿון די בשׂמים־בערג… די װײַבלעך און מײדלעך, װאָס שטײען אינדרױסן און װאַשן און פּרעסן און רײניקן און כּשרן אױף פּסח, זײַנען שױן ניט מער די טעכטער פֿון ירושלים, װאָס װערן דערמאָנט אין שיר־השירים… װוּ איז אַהינגעקומען מײַן אַמאָליקע יונגע, פֿרישע, קלאָרע, ליכטיקע, מיט בשׂמים שמעקנדיקע שיר־השירים־װעלט?…
איך האָב געטראָפֿן מײַן הײם פּונקט אַזױ, װי איך האָב זי איבערגעלאָזט מיט יאָרן צוריק. נישט פֿאַרענדערט אַ האָר, נישט געמינערט אַ טראָפּן. דער טאַטע ― װי געװען. נאָר זײַן זילבער־באָרד איז געװאָרן עטװאָס נאָך מער געזילבערט. זײַן ברײטער װײַסער געקנײטשטער שטערן ― נאָך עטװאָס מער געקנײטשט. אַ פּנים, פֿון דאגות…
אױך די מאַמע ― װי געװען. נאָר דאָס רױטע פּנים איז געװאָרן געלבלעך. און דאַכט זיך מיר, אַז קלענער איז זי געװאָרן אין װוּקס. און אפֿשר װײַזט זיך מיר אױס, דערפֿאַר װײַל זי האָט זיך אַ ביסל אײַנגעבױגן, אײַנגעבױגן צו דער ערד? און די אױגן זײַנען איר רױטלעך און מיט קישעלעך, װי אונטערגעשװאָלן. שױן־זשע פֿון געװײן?…
אױף װאָס האָט געװײנט מײַן מאַמע? אױף װעמען? אױף מיר, איר בן־יחיד, װאָס איך האָב ניט געװאָלט פֿאָלגן דעם טאַטן און האָב װידערשפּעניקט זײַן געבאָט, נישט געװאָלט גײן אין זײַנע װעגן, געגאַנגען מײַן אײגענעם װעג, זיך אַװעקגעלאָזט לערנען און אַזױ לאַנג אין דער הײם נישט געװען? צי אױף בוזין װײנט מײַן מאַמע, װאָס האָט חתונה שבת נאָך שבֿועות?…
אַך, בוזי! אױך זי האָט זיך אױף קײן האָר ניט פֿאַרענדערט. ניט געמינערט אַ טראָפּן. אױסגעװאַקסן איז זי נאָר. אױסגעװאַקסן און שענער געװאָרן. נאָך שענער, װי װען ס'ניט איז אַמאָל. הױך און שלאַנק און רײַף און מלא־חן. אױגן ― די זעלבע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן. נאָר מער פֿאַרטראַכטע, װי אַמאָל פֿאַרטראַכטע, פֿאַרטיפֿטע, פֿאַרזאָרגטע, שײנע, בלױע שיר־השירים־אױגן. און אַ שמײכל אױף די ליפּן. און פֿרײַנטלעך, און ליב, און הײמיש, און צוגעלאָזט, און שטיל, װי אַ טױב, צנועהדיק־שטיל.
קוק איך אױף בוזין, דערמאָן איך מיך אָן יענער בוזי, װאָס אַמאָל. דערמאָן איך מיך אָן אירע נאָר־װאָס אױפֿגענײטע יום־טובֿדיקע קלײדלעך, װאָס די מאַמע האָט איר דעמאָלט אױפֿגענײט אױף פּסח. דערמאָן איך מיך אָן אירע נײַע קלײנע יום־טובֿדיקע שיכלעך, װאָס דער טאַטע האָט איר דעמאָלט געקױפֿט אױף פּסח. און דערמאָן איך מיך אָן יענער בוזי, װאָס אַמאָל, אַזױ קומט מיר ניט־װילנדיק דאָס לאַנג־פֿאַרגעסענע שיר־השירים װידער אַמאָל, אַ פּסוק נאָך אַ פּסוק: „אױגעלעך װי טײַבעלעך, הערעלעך װי ציגעלעך, גליטשן זיך באַרג־אַראָפּ… צײנדעלעך ― װײַסע שעפֿעלעך, נאָר־װאָס פֿון טײַך אַרױס, אײנס און אײנס. שנירעלעך ― אירע ליפּן. אַז זי רעדט, איז צוקער־זיס“…
איך קוק אַצינד אױף בוזין, און עס װערט שױן אַלץ װידער שיר־השירימדיק, װי אַמאָל־אַמאָל, מיט יאָרן צוריק.
― בוזי, דיר קומט מזל־טובֿ?
זי רעדט ניט. װאָס־זשע האָט זי אַראָפּגעלאָזט די אױגן? װאָס־זשע זײַנען רױט געװאָרן אירע בעקלעך? נײן. איך מוז איר אָפּגעבן מזל־טובֿ.
― מזל־טובֿ דיר, בוזי!
― מיט מזל זאָלסטו לעבן.
און מער ניט. פֿרעגן זי ― קאָן מען ניט. רײדן מיט איר ― איז ניטאָ װוּ. עס לאָזט מיך ניט דער טאַטע. עס לאָזט מיך ניט די מאַמע. עס לאָזן מיך ניט די קרובֿים, די משפּחה, די שכנים, װאָס קומען אַרײַן מיך מקבל־פּנים זײַן. דער אַרײַן, דער אַרױס. אַלע שטײען אַרום מיר. אַלע באַטראַכטן מיר, װי אַ בער, װי אַ מאָדנע באַשעפֿעניש פֿון אַן אַנדער װעלט. אַלע װילן מיך זען און הערן, װאָס איך מאַך און װאָס איך טו ― אַזאַ צײַט נישט געזען זיך!
― דערצײל־זשע אונדז עפּעס נײַס: װאָס האָסטו געזען, װאָס האָסטו געהערט?
און איך דערצײל זײ נײַס, װאָס איך האָב געזען און װאָס איך האָב געהערט. און איך קוק בעת־מעשׂה אױף בוזין. איך זוך אירע אױגן און באַגעגן מיך מיט אירע אױגן, מיט אירע גרױסע, טיפֿע, פֿאַרזאָרגטע, שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן. נאָר אירע אױגן זײַנען שטום, װי אירע ליפּן, װי זי אַלײן. גאָרניט זאָגן מיר אירע אױגן. גאָלע גאָרניט. און עס קומט מיר אַקעגן, װי אַמאָל, דער שיר־השירים, אַ פּסוק נאָך אַ פּסוק: גַּן נָעוּל אֲחֹתִי כַלָּה ― אַ גאָרטן אַ פֿאַרשלאָסענער איז מײַן שװעסטער די כּלה. אַ גאָרטן אַ פֿאַרשלאָסענער, אַ קװאַל אַ פֿאַרזיגלטער“…
און אַ שטורעם הײבט זיך אױף בײַ מיר אין קאָפּ, און אַ פֿײַער אין האַרצן. אַ פֿײַער ― ניט אױף קײנעם, נאָר אױף זיך אַלײן. אױף זיך און אױף יענע חלומות, נאַרישע, ייִנגלשע, גאָלדענע חלומות, װאָס צוליב זײ האָב איך פֿאַרלאָזן טאַטע־מאַמע. צוליב זײ האָב איך פֿאַרגעסן אָן בוזין. צוליב זײ האָב איך מקריבֿ געװען אַ שטיק פֿון מײַן לעבן, פֿאַרשפּילט מײַן גליק, פֿאַרשפּילט, פֿאַרשפּילט אױף אײביק!
פֿאַרשפּילט? נײן. עס קאָן ניט זײַן. עס קאָן ניט זײַן! אָט בין איך דאָך געקומען. באַצײַטנס געקומען… לאָם מיך נאָר בלײַבן מיט בוזין אַלײן. לאָם איך נאָר רײדן מיט איר אַ פּאָר װערטער. נאָר װי קאָן איך רײדן מיט בוזין אַ פּאָר װערטער, אַז אַלע זײַנען דאָ? אַז אַלע זײַנען זײ אַרום מיר? אַלע באַטראַכטן מיך, װי אַ בער, װי אַ באַשעפֿעניש פֿון אַן אַנדער װעלט. אַלע װילן מיך זען און הערן, װאָס איך מאַך און װאָס איך טו ― אַזאַ צײַט ניט געזען זיך!
מער פּון אַלע הערט מיך אױס דער טאַטע. איבער אַ ספֿר זיצט ער, װי אַלע מאָל, און פֿאַרקנײטשט איז זײַן ברײטער שטערן, װי אַלע מאָל, און קוקט אױף מיר אַריבער די זילבערנע ברילן און גלעט זיך די זילבערנע פֿעדעם פֿון זײַן זילבער־באָרד, װי אַלע מאָל. און עס דאַכט זיך מיר, אַז ער קוקט אױף מיר ניט אַזױ, װי אַלע מאָל. נײן, ס'איז ניט דער קוק, װאָס אַמאָל. איך פֿיל עס. דער מענטש איז באַלײדיקט. איך האָב װידערשפּעניקט זײַן געבאָט. ניט געװאָלט גײן אין זײַנע װעגן. געגאַנגען מײַן אײגענעם װעג…
אױך די מאַמע שטײט בײַ דער זײַט, אַװעקגעװאָרפֿן די קיך מיטן ערבֿ־פּסח, און הערט מיך מיט טרערן אױף די אױגן. מיטן שפּיץ פֿאַרטעך װישט זי בגנבֿה אַ טרער, כאָטש דאָס פּנים שמײכלט, און זי הערט, װי איך דערצײל, און זי קוקט מיר אין מױל אַרײַן און שלינגט איטלעכס װאָרט מײַנס.
אױך בוזי זיצט אַקעגן מיר, די הענט צונױפֿגעלײגט אױפֿן האַרצן, און הערט מיך אױס גלײַך מיט זײ. גלײַך מיט זײ קוקט זי מיר אין מױל אַרײַן. גלײַך מיט זײ שלינגט זי איטלעכס װאָרט מײַנס. איך קוק אױף בוזין. און איך לײען אין אירע אױגן און קאָן ניט איבערלײענען גאָרנישט ניט. גאָרנישט ניט.
― דערצײל־זשע, װאָס ביסטו אַנטשװיגן געװאָרן? ― מאַכט צו מיר דער טאַטע.
― לאָז אים צורו, האָסטו געזען אַביסל! ― טוט זיך אַ כאַפּ די מאַמע. ― דאָס קינד איז מיד, דאָס קינד איז הונגעריק. און ער: דערצײל און דערצײל! דערצײל און דערצײל!
ביסלעכװײַז הײבט אָן דער עולם זיך צעגײן, און מיר בלײַבן אַלײן: דער טאַטע און די מאַמע, איך און בוזי. די מאַמע לאָזט זיך אַװעק אין קיך און קומט גיך צוריק מיט אַ שײנעם פּסחיקן טעלער ― אַ באַקאַנטער טעלער, געמאָלט מיט גרױסע גרינע פֿײַגנבלעטער.
טאָמער װאָלטסטו עפּעס גענומען אין מױל אַרײַן, שימעק? ביזן סדר איז נאָך װײַט.
זאָגט צו מיר מײַן מאַמע מיט אַזױ פֿיל ליבשאַפֿט, געטרײַשאַפֿט און װאַרעמער איבערגעגעבנקײט, און בוזי הײבט זיך אױף מיט אירע שטילע טריט און טראָגט מיר צו אַ גאָפּל־מעסער ― באַקאַנטע פּסחיקע גאָפּל־מעסער. אַלץ איז מיר באַקאַנט. קײן זאַך האָט זיך ניט געענדערט. ניט געמינערט אַ טראָפּן. דער אײגענער טעלער מיט די גרױסע גרינע פֿײַגנבלעטער. די אײגענע גאָפּל־מעסער מיט די װײַסע בײנערנע קלעצער. דער אײגענער ריח־ניחוח פֿון דער פּסחיקער גענדזנשמאַלץ. דער אײגענער טעם גן־עדן פֿון די ערבֿ־פּסחיקע צוגעפֿרישטע מצה. ניט געענדערט אַ האָר. ניט געמינערט אַ טראָפּן.
ניט מער, װאָס דעמאָלט ערבֿ־פּסח האָבן מיר געגעסן בײדע, איך און בוזי. פֿון אײן טעלער, געדענק איך, האָבן מיר געגעסן. טאַקע אָט פֿון דעם באַקאַנטן שײנעם פּסחיקן געמאָלטן טעלער, װאָס איז געמאָלט מיט גרינע פֿײַגנבלעטער. און ניס האָט אונדז דעמאָלט געגעבן די מאַמע, געדענק איך. פֿולע קעשענעס מיט ניס. און מיר האָבן זיך גענומען דעמאָלט פֿאַר די הענט, געדענק איך, איך און בוזי, און מיר האָבן זיך געלאָזט פֿליִען, געדענק איך, װי די אָדלערס. איך לױף ― זי לױפֿט מיר נאָך. איך שפּרינג איבער די קלעצער ― זי שפּרינגט מיר נאָך. איך אַרױף ― זי אַרױף. איך אַראָפּ ― זי אַראָפּ.
― שימעק! ביז װאַנען װעלן מיר לױפֿן, שימעק?
זאָגט צו מיר בוזי. און איך ענטפֿער איר מיטן לשון פֿון שיר־השירים: „עַד שֶׁיָּפוּחַ הַיֹּום ― ביז ס'װעט אַ בלאָז טאָן דער טאָג, וְנָסוּ הַצְּלָלִים ― און עס װעלן אַנטלױפֿן די שאָטנס“…
דאָס איז געװען אַמאָל, מיט יאָרן צוריק. הײַנט איז בוזי אױסגעװאַקסן, געװאָרן אַ גרױסע. און איך בין אױסגעװאַקסן, געװאָרן אַ גרױסער. און אַ כּלה איז געװאָרן בוזי, עמעצנס אַ כּלה, עמעצנס, ניט מײנע… און איך װיל בלײַבן מיט בוזין אַלײן. און איך װיל רײדן מיט איר אַ פּאָר װערטער. איך װיל הערן איר קול. מיטן לשון פֿון שיר־השירים װילט זיך מיר זאָגן צו איר: „הַרְאִינִי אֶת־מַרְאַיִךְ ― מאַך מיר זען דײַן אױסזיכט. הַשְׁמִיעִינִי אֶת־קֹולֵךְ ― מאַך מיר הערן דײַן שטים“… און עס דאַכט זיך מיר, אַז אירע אױגן ענטפֿערן מיר אױך מיטן לשון פֿון שיר־השירים: „ לְכָה דֹודִי ― קום טײַערער, נֵצֵא הַשָּׂדֶה ― ניט דאָ, נאָר אינדרױסן… אינדרױסן… דאָרט װעל איך דיר זאָגן. דאָרט װעל איך דיר דערצײלן. דאָרטן װעלן מיר רײדן. דאָרטן“…
איך כאַפּ אַ קוק אינדרױסן אַרױס דורכן פֿענצטער. אַך, װי שײן דאָרט איז, װי ערבֿ־פּסחיק! װי שיר־השירימדיק! אַן עבֿירה נאָר, ס'איז שױן באַלד אױס טאָג. נידעריק־נידעריק לאָזט זיך אַראָפּ די זון און באַפֿאַרבט דעם הימל מיט גינגאָלד. דאָס גאָלד שײַנט אָפּ אין בוזיס אױגן. זײ באָדן זיך אין גאָלד. אָט באַלד שטאַרבט דער טאָג. איך װעל ניט האָבן קײן צײַט אַפֿילו מיט בוזין אַ װאָרט צו רײדן. דער גאַנצער טאָג איז אַװעק אױף פּוסטע רײד מיטן טאַטן, מיט דער מאַמען, מיט דער משפּחה ― װאָס איך האָב געהערט, װאָס איך האָב געזען… איך כאַפּ מיך אױף און קוק דורכן פֿענצטער אינדרױסן אַרױס און טו פֿאַרבײַגײענדיק אַ זאָג צו בוזין:
― מיר װעלן זיך אַביסל אפֿשר דורכגײן? אַזאַ צײַט אין דער הײם ניט געװען. איך װיל אָנקוקן דעם הױף, איך װיל זען די שטאָט…
װײסט איר ניט, װאָס איז מיט בוזין? אָנגעצונדן האָט זיך איר פּנים, װי אַ העליש פֿײַער. װי די זון־קוגל, װאָס האַלט בײַם אונטערגײן, איז זי רױט געװאָרן. זי װאַרפֿט אַ בליק אױפֿן טאַטן. אַ פּנים, זי װיל הערן, װאָס דער טאַטע װעט זאָגן? און דער טאַטע קוקט אױף דער מאַמען אַריבער די זילבערנע ברילן. ער גלעט די זילבערנע פֿעדעם פֿון זײַן זילבער־באָרד און זאָגט אין דער װעלט אַרײַן, צו קײנעם ניט:
― די זון זעצט זיך. שױן צײַט זיך איבערטאָן. גײן אין שול אַרײַן דאַװנען. שױן צײַט ליכט בענטשן. װי מײנסטו?
נײן. איך װעל, אַ פּנים, הײַנט ניט רײדן מיט בוזין אַ װאָרט ניט? מיר נעמען זיך איבערטאָן. די מאַמע איז שױן באַלד אינגאַנצן פּסחיק. זי האָט שױן אָנגעטאָן אױף זיך איר יום־טובֿדיק זײַדן מלבוש. אירע װײַסע הענט שעמערירן. קײנער האָט ניט אַזעלכע שײנע װײַסע הענט, װי מײַן מאַמע. אָט באַלד װעט זי זיך שטעלן ליכט בענטשן. מיט אירע װײַסע הענט װעט זי פֿאַרשטעלן אירע אױגן און װײנען שטילערהײט, װי אַמאָל. דער לעצטער שטראַל פֿון דער פֿאַרגײענדיקער זון װעט זיך שפּילן אױף אירע שײנע קלאָרע װײַסע הענט. קײנער האָט ניט אַזעלכע שײנע קלאָרע װײַסע הענט, װי מײַן מאַמע.
נאָר װאָס איז מיט בוזין? איר פּנים איז אױסגעלאָשן, װי די זון, װאָס האַלט בײַם זעצן זיך, װי דער טאָג, װאָס האַלט בײַ אונטערגײן. נאָר שײן איז זי און חנעװדיק, װי קײנמאָל נישט. און טיף־טרױעריק זײַנען אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן. און פֿאַרטראַכט זײַנען אירע אױגן.
פֿון װאָס טראַכט איצט בוזי? פֿון דעם ליבן גאַסט, װאָס זי האָט אױף אים אַזױ אַרױסגעקוקט און װאָס איז געקומען צו פֿליִען אַזױ אומגעריכט, נאָכדעם װי ער איז אַזאַ צײַט אין דער הײם ניט געװען?… אָדער פֿון איר מאַמע, װאָס האָט חתונה געהאַט דאָס אַנדערע מאָל און אַװעקגעפֿאָרן ערגעץ װײַט און פֿאַרגעסן, אַז זי האָט אַ טאָכטער, װאָס הײסט בוזי? אָדער פֿון איר חתן טראַכט איצט בוזי, פֿון איר חתן, װאָס טאַטע־מאַמע האָבן איר אַװדאי אָנגעהאַנגען קעגן איר װילן? און פֿון איר חתונה, װאָס דאַרף זײַן שבת נאָך שבֿועות מיט אַ מענטשן, װאָס זי קען אים ניט און װײס אים ניט, װער ער איז און װאָס ער איז?… אָדער, פֿאַרקערט, אפֿשר האָב איך אינגאַנצן אַ טעות? אפֿשר צײלט זי גאָר די טעג פֿון פּסח ביז שבֿועות, ביז שבת נאָך שבֿועות? װאָרעם דאָס איז איר אױסדערװײלטער, װאָרעם ער איז איר ליב און ער איז איר טײַער. ער װעט זי פֿירן אונטער דער חופּה, און אים װעט זי אַװעקשענקען איר האַרץ און ליבע. און מיר? מיר איז זי, אױ־װײ, ניט מער װי אַ שװעסטער. געװען אַ שװעסטער און געבליבן אַ שװעסטער… און עס דאַכט זיך מיר, אַז זי קוקט אױף מיר מיט רחמנות און מיט פֿאַרדראָס און זאָגט צו מיר, װי זי האָט געזאָגט צו מיר אַמאָל, מיטן לשון פֿון שיר־השירים: מִי יִתֶּנְךָ כְּאָח לִי ― װען דו ביסט מיר אַ ברודער! אַך, פֿאַר װאָס ביסטו מיר ניט אַ ברודער?!“… װאָס זאָל איך איר ענטפֿערן דערױף? איך װײס שױן, װאָס איך װעל איר ענטפֿערן דערױף. לאָם מיך נאָר רײדן מיט איר עטלעכע װערטער. עטלעכע װערטער.
נײן. איך װעל הײַנט ניט קאָנען רײדן מיט בוזין קײן אײנציק װאָרט, קײן האַלב װאָרט אַפֿילו. אָט הײבט זי זיך אױף, גײט מיט שטילע גרינגע טריט צו דער שאַפֿע, גרײט־צו פֿאַר דער מאַמען ליכט אין די זילבערנע לײַכטערס. אַלטע באַקאַנטע, הײמישע הױכע געבלאָזענע זילבערנע לײַכטערס. מיר זײַנען מיט זײ גוט באַקאַנט און באַפֿרײַנדעט פֿון אַמאָל. די דאָזיקע זילבערנע לײַכטערס האָבן דאָך פֿאַרנומען אַמאָל אַ בכּבֿוד אָרט אין מײַנע גאָלדענע חלומות בײַ דער פֿאַרכּישופֿטער בת־מלכּה אין דעם קרישטאָלענעם פּאַלאַץ. די דאָזיקע גאָלדענע חלומות מיט די דאָזיקע זילבערנע לײַכטערס, מיט די בענטשליכט, מיט דער מאַמעס שײנע קלאָרע װײַסע הענט, מיט בוזיס שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן, מיט די לעצטע גאָלדענע שטראַלן פֿון דער פֿאַרגײענדיקער זון ― איז עס דען נישט אײנס און דאָס זעלבע, געקניפּט און געבונדן?…
― טאַ! ― זאָגט דער טאַטע צו מיר מיט אַ קוק אין פֿענצטער און מיט אַ װוּנק, אַז ס'איז שױן צײַט זיך איבערטאָן און גײן אין שול אַרײַן דאַװנען.
מיר טוען זיך איבער, איך און דער טאַטע, און מיר גײען אין שול אַרײַן דאַװנען.
אונדזער שול, אונדזער אַלטע־אַלטע שול, האָט זיך אױך ניט פֿאַרענדערט, איר זאָלט זאָגן אַ האָר. נישט געמינערט אַ טראָפּן. אַ ביסל זײַנען נאָר געװאָרן שװאַרצער די װענט. נידעריקער דער עמוד. עלטער דער אַלמעמער. און דער אָרון־קודש האָט פֿאַרלאָרן דעם גלאַנץ פּון זײַן נײַהײט.
װי אַ קלײן בית־המקדש האָט אונדזער שול אױסגעזען אין מײַנע אױגן. איצט האָט זיך דאָס בית־המקדש אָנגעבױגן אַ ביסעלע אױף אַ זײַט. אַך! װוּ איז אַהינגעקומען די הײליקע פּראַכט און גלאַנץ פֿון אונדזער אַלטער שול? װוּ זײַנען די מלאָכים, װאָס פֿלעגן דאָ שװעבן אונטער דעם געמאָלטן סופֿיט אַלע פֿרײַטיק צו נאַכט, צו קבלת־שבת, און אַלע יום־טובֿ אױף דער נאַכט, צו ברכו?
אױך די באַלעבאַטים פֿון שול האָבן זיך װײניק־װאָס פֿאַרענדערט. נאָר אַ ביסעלע פֿאַרעלטערט זיך. שװאַרצע בערד זײַנען װײַס געװאָרן. גלײַכע פּלײצעס האָבן זיך אױסגעבױגן. אַטלעסענע קאַפּאָטעס זײַנען צעהאַקט געװאָרן. עס זעען זיך אַרױס װײַסע פֿעדעם, געלע פּאַסן. מלך דער חזן זינגט נאָך הײַנט אױך אַזױ שײן, װי אַמאָל, מיט יאָרן צוריק. אַ ביסעלע נאָר איז אים פֿאַרדומפּן דאָס קול. עס הערט זיך אין זײַן דאַװנען אַ נײַער טאָן: מער געװײנט, װי געזונגען. מער געקלאָגט זיך, װי געבעטן. און אונדזער רבֿ? דער אַלטער רבֿ? ― דער האָט זיך גאָרניט פֿאַרענדערט. געװען װי געפֿאַלענער שנײ און געבליבן װי געפֿאַלענער שנײ. אײן קלײניקײט נאָר: די הענט ציטערן אַצינד. און מיטן גאַנצן גוף ציטערט ער. פֿון אַלטקײט אַ פּנים. עזריאל דער שמשׂ, אַ ייִד אָן אַ סימן פֿון אַ באָרד, װאָלט געװען דער אײגענער, װאָס אַמאָל, װען נישט די צײן. ער האָט פֿאַרלאָרן אַלע צײן און ער זעט אױס מיט זײַנע אײַנגעפֿאַלענע קינבאַקן מער װי אַ ייִדענע, װי אײדער אַ מאַנצביל. נישקשה, ער קלאַפּט נאָך הײַנט אױך מיטן פּראַטש איבערן שולחן, אַז עס קומט צו שמונה־עשׂרה. אמת, שױן נישט דער קלאַפּ, װאָס אַמאָל, אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, האָט מען געקאָנט טױב װערן פֿון זײַן קלאַפּן. הײַנט שױן נישט. אַ פּנים, נישטאָ דער כּוח, װאָס אַמאָל. געװען אַ ייִד אַ גבֿר.
אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, איז מיר דאָ געװען גוט, געדענק איך, גוט אָן אַן ערך אָן אַ מאָס! דאָ, אין דעם קלײנעם בית־המקדש, האָט מײַן קינדערשע נשמה אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, געשװעבט אינאײנעם מיט די מלאָכים אונטער דעם געמאָלטן סופֿיט. דאָ אין דעם קלײנעם בית־המקדש, האָב איך אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, אינאײנעם מיטן טאַטן און מיט אַלע ייִדן געשמאַק און ערנסט געדאַװנט…
און אָט בין איך איצט װידער אַ מאָל אין מײַן אַלטער אַמאָליקער שול, און איך דאַװן מיט אונדזערע אַלטע אַמאָליקע בעלי־בתּים, און איך הער דעם אײגענעם חזן, װאָס אַמאָל, װאָס זינגט מיטן אײגענעם ניגון, װאָס אַמאָל. און דער עולם דאַװנט געשמאַק און װאַרעם און מיטן זעלבן נוסח, װאָס אַמאָל. און איך דאַװן אינאײנעם מיטן עולם. נאָר מײַנע געדאַנקען זײַנען װײַט פֿונעם דאַװנען. איך מיש אַ בלעטל נאָך אַ בלעטל אין מײַן סידור און ― איך בין ניט שולדיק ― עס מישט זיך מיר אױף שיר־השירים קאַפּיטל ד': הִנָּךְ יָפָה רַעְיָתִי ― װי שײן דו ביסט, חבֿרטאָרין מײַנע. הִנָּךְ יָפָה עֵינַיִךְ יֹונִים ― װי שײן דו ביסט מיט דײַנע טױבנאױגן“… איך װאָלט װעלן דאַװנען גלײַך מיט אַלע, גלײַך װי איך האָב אַמאָל געדאַװנט. נאָר עס דאַװנט זיך ניט! איך מיש אַ בלעטל נאָך אַ בלעטל אין מײַן סידור און ― איך בין ניט שולדיק ― עס מישט זיך אױף װידער שיר־השירים קאַפּיטל ה′: בָּאתִי לְגַנִּי אֲחֹתִי כַלָּה ― איך בין געקומען אין מײַן װײַנגאָרטן, מײַן שװעסטער די כּלה“…
און װײַטער: „איך האָב געקליבן מײַנע קרײַטער, געשמעקט מײַנע בשׂמים, געגעסן מײַן האָניק, געטרונקען מײַן װײַן“…
נאָר װאָס רײד איך? װאָס זאָג איך? דער גאָרטן איז נישט מײַנער. איך װעל נישט קלײַבן קײן קרײַטער, ניט שמעקן קײן בשׂמים, ניט עסן קײן האָניק, ניט טרינקען קײן װײַן. דער גאָרטן איז ניט מײַן גאָרטן. בוזי איז נישט מײַן כּלה. בוזי איז עמעצנס אַ כּלה. עמעצנס, נישט מײַנע!… און עס קאָכט אין מיר אַ גיהנום. נישט אױף בוזין. נישט אױף קײנעם. נײן. אױף מיר אַלײן: סטײַטש, װי האָב איך געקאָנט אין אַזאַ צײַט זײַן אַזױ װײַט פֿון בוזין? װי האָב איך געקאָנט דערלאָזן, אַז מע זאָל צונעמען פֿון מיר בוזין און אָפּגעבן זי צו אַן אַנדערן? האָט זי מיר דען ניט געשריבן אַלע מאָל בריװלעך און געגעבן אָנצוהערענישן, אַז זי האָפֿט אין גיכע צײַטן זיך מיט מיר צו זען?“… האָב איך איר דען ניט אָפּגעלײגט אַלע מאָל פֿון אײן יום־טובֿ אױפֿן אַנדערן, אַזױ לאַנג, ביז זי האָט מיר אױפֿגעהערט צו שרײַבן?…
― גוט יום־טובֿ. דאָס איז מײַן זון.
אַזױ שטעלט מיך פֿאָר דער טאַטע נאָכן דאַװנען פֿאַר די באַלעבאַטים אין שול, װאָס באַטראַכטן מיך פֿון אַלע זײַטן און גיבן מיר אָפּ און נעמען צו פֿון מיר דעם שלום־עליכם, װי אַן אַלטן חובֿ.
― דאָס איז מײַן זון…
― דאָס איז אײַער זון? נאַ דיר אָפּ שלום.
אין דעם טאַטנס װערטער „דאָס איז מײַז זון“ זײַנען דאָ אַלערלײ פֿאַרבן: פֿרײד און גדלות און פֿאַרדראָס. מע קאָן לערנען דעם פּשט, װי מע װיל: „װאָס זאָגט איר? דאָס איז דאָך מײַן זון!“… אָדער: „שטעלט אײַך פֿאָר.― דאָס איז מײַן זון!“…
איך פֿיל זײַן האַרץ. דער מענטש איז באַלײדיקט. איך האָב װידערשפּעניקט זײַן געבאָט. איך בין נישט געגאַנגען אין זײַנע װעגן. איך בין געגאַנגען איז מײַן אײגענעם װעג און האָב אים פֿאַרעלטערט פֿאַר דער צײַט. נײן, ער האָט מיר נאָך ניט מוחל געװען. ער זאָגט דאָס מיר ניט. ער פֿאַרשפּאָרט עס מיר צו זאָגן. איך פֿיל עס אַלײן. דאָס זאָגן מיר זײַנע אױגן, װאָס קוקן מיר דורך די זילבערנע ברילן גלײַך אין האַרצן אַרײַן. דאָס זאָגט מיר דער שטילער זיפֿץ, װאָס רײַסט זיך אַרױס פֿון צײַט צו צײַט פֿון זײַן אַלטער שװאַכער ברוסט… מיר גײען בײדע פֿון שול אַהײם און שװײַגן. מיר גײען שפּעטער פֿון אַלעמען. די נאַכט האָט פֿאַרשפּרײט אירע פֿליגל איבערן הימל, און אַראָפּגעלאָזט האָט זיך איר שאָטן אױף דער ערד. אַ שטילע, אַ װאַרעמע, אַ הײליקע פּסחדיקע נאַכט איז דאָס. אַ נאַכט פֿול מיט סודות און רעטענישן. פֿול מיט װוּנדער. די הײליקײט פֿון דער דאָזיקער נאַכט פֿילט זיך אין דער לופֿט. קוקט אַראָפּ פֿונעם טונקלבלױען הימל. װעגן איר שמועסן זיך דורך שטילערהײט די שטערן. יציאת־מצרים לאָזט זיך הערן פֿון דער דאָזיקער נאַכט…
מיט גיכע־גיכע טריט גײ איך אַהײם אין דער דאָזיקער נאַכט. און דער טאַטע ― קױם װאָס ער גײט מיר נאָך. װי אַ שאָטן גײט ער מיר נאָך. „װאָס יאָגסטו אַזױ?“ ― פֿרעגט מיך דער טאַטע, קױם װאָס ער כאַפּט דעם אָטעם.
עך, טאַטע, טאַטע! זעסטו דען ניט, אַז איך בין געגליכן צו אַ הירש, אָדער צו אַ אינד פֿון די אינדן אױף די בשׂמים־בערג?… מיר איז לאַנג, טאַטע, צו לאַנג די צײַט. מיר איז װײַט, טאַטע, צו װײַט דער װעג, דעמאָלט, װען בוזי איז אַ כּלה. עמעצנס כּלה. עמעצנס, ניט מײַנע!… איך בין געגליכן צו אַ הירש, אָדער צו אַ אינד פֿון די אינדן אױף די בשׂמים־בערג.
אַזױ װילט זיך מיר ענטפֿערן מײַן טאַטע מיטן לשון פּון שיר־השירים, און איך פֿיל נישט די ערד אונטער זיך. און איך גײ מיט גיכע־גיכע טריט אַהײם אין דער דאָזיקער נאַכט. און מײַן טאַטע ― קױם װאָס ער גײט מיר נאָך. װי אַ שאָטן גײט ער מיר נאָך אין דער דאָזיקער נאַכט.
מיט דעם אײגענעם „גוט־יום־טובֿ“, װאָס מיר פֿלעגן אַרײַנקומען אין דער דאָזיקער נאַכט פֿון שול אַהײם אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, זײַנען מיר אַרײַנגעקומען אױך אַצינד ― איך און דער טאַטע.
מיט דעם אײגענעם „גוט־יום־טובֿ ― גוט־יאָר“, װאָס די מאַמע און בוזי פֿלעגן אונדז באַגעגענען אין דער דאָזיקער נאַכט אַמאָל מיט יאָרן צוריק, האָבן זײ אונדז באַגעגנט אױך אַצינד.
די מאַמע, די מלכּה, אָנגעטאָן אין איר קעניגלעך זײַדן מלבוש, און די בת־מלכּה, בוזי ― אין איר שנײ־װײַס קלײד. אָבער פּונקט דאָס אײגענע בילד, װאָס אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, ניט פֿאַרענדערט אױף אַ האָר, נישט געמינערט אַ טראָפּן.
װי מיט יאָרן צוריק, אַזױ אױך אַצינד, אין דער דאָזיקער נאַכט, איז אונדזער שטוב פֿול מיט חן. אַ באַזונדערע שײנקײט, אַ הײליקע, יום־טובֿדיקע, מאַיעסטעטישע שײנקײט האָט אַראָפּגענידערט אױף אונדזער שטוב. אַ הײליקער, יום־טובֿדיקער גלאַנץ איז אױסגעגאָסן אױף אונדזער שטוב אין דער דאָזיקער נאַכט. דאָס װײַסע טישגעבעט ― געפֿאַלענער שנײ. דער מאַמעס בענטשליכט שײַנען אַרױס פֿון די זילבערנע לײַכטערס. עס לאָזט גריסן פֿון די פֿלעשער אַרױס דער אַרבע־כּוסות־װײַן. אַך, װי צנועהדיק־נאַיִװ עס קוקן אַרױס פֿון דער קערה די אומשולדיקע מצות! װי ליב עס שמײכלט דער אָנגעריבענער מרור־כרײן, דער קאָמפּליצירטער חרוסת מיטן אָנגעגרײטן זאַלצװאַסער! פֿײַערלעך און מיט שטאָלץ שטײט אױסגעבעט דעם מלכס שטול, דאָס עסעבעט. אױף דער מלכּהס פּנים רוט די שכינה, װי אַלע מאָל אין דער דאָזיקער נאַכט. און די בת־מלכּה (בוזי) איז אינגאַנצן, פֿון אױבן ביז אַראָפּ, שיר־השירימדיק. נײן, װאָס זאָג איך? ― זי איז דער שיר־השירים אַלײן.
אַן עבֿירה נאָר, װאָס מע האָט דעם בן־מלך אַװעקגעזעצט אַזױ װײַט פֿון דער בת־מלכּה. אַמאָל זײַנען זײ, געדענק איך, אַנדערש געזעסן בײַם סדר. אינאײנעם, אײנס נעבן אַנדערן זײַנען זײ געזעסן. דער בן־מלך האָט געפֿרעגט דעם טאַטן, געדענק איך, די פֿיר קשיות, און די בת־מלכּה האָט אַרױסגעגנבֿעט בײַ זײַן מאַיעסטעט פֿון אונטערן קישן דעם אַפֿיקומן ― און אַך! װאָס מיר האָבן זיך דעמאָלט אָנגעלאַכט! אַמאָל נאָכן סדר, געדענק איך, אַז דער מלך האָט שױן אַראָפּגעצױגן דעם װײַסן קיטל, און די מלכּה ― איר קעניגלעך זײַדן מלבוש, זײַנען מיר געזעסן, איך און בוזי, אין צװײען, אין אַ װינקעלע, געשפּילט אין ניסלעך, װאָס די מאַמע האָט אונדז געגעבן, אָדער איך האָב איר דערצײלט אַ מעשׂה פֿון יענע בבֿא־מעשׂיות פֿון חדר, פֿון מײַן חבֿר שײַקע װאָס װײס אַלצדינג. אַ מעשׂה מיט אַ פֿאַרכּישופֿטער בת־מלכּה, װאָס איז געזעסן אין אַ פּאַלאַץ פֿון קרישטאָל זיבן יאָר כּסדר און געװאַרט, ביז עמעצער װעט דורכן שם־המפֿורש זיך אױפֿהײבן אַריבער דער כמאַרע, פֿליִען איבער בערג און איבער טאָלן, איבער טײַכן און מידבריות, און װעט זי אױסלײזן, און װעט זי באַפֿרײַען.
דאָס איז אָבער אַלץ געװען אַמאָל ― אַמאָל, מיט יאָרן צוריק. איצט איז שױן די בת־מלכּה אױסגעװאַקסן, געװאָרן אַ גרױסע. און דער בן־מלך איז אױסגעװאַקסן, געװאָרן אַ גרױסער. און באַזעצט האָט מען אים אַזױ אומברחמנותדיק, אַז מיר קאָנען זיך אַפֿילו ניט זען אײנס דאָס אַנדערע, װי עס געהער צו זײַן. שטעלט אײַך פֿאָר: אין דער רעכטער האַנט פֿון זײַן מאַיעסטעט דער בן־מלך, אין דער לינקער האַנט פֿון איר מאַיעסטעט די בת־מלכּה!… און מיר זאָגן די הגדה, איך מיטן טאַטן, הױך אױף אַ קול, װי אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, און מיט אַ ניגון, אַ בלעטל נאָך אַ בלעטל. און די מאַמע מיט בוזין זאָגן אונדז נאָך שטילערהײט, אַ בלעטל נאָך אַ בלעטל ― ביז מיר קומען צו שיר־השירים. זאָג איך מיטן טאַטן דעם שיר־השירים, װי אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, מיט גאָר אַ באַזונדערן ניגון. אַ פּסוק נאָך אַ פּסוק. און די מאַמע מיט בוזין זאָגן אונדז נאָך שטילערהײט אַ פּסוק נאָך אַ פּסוק. ביז דער מלך, אױסגעמידט פֿון דער יציאת־מצרים־געשיכטע און שיכּורלעך פֿון דעם אַרבע־כּוסות־װײַן, הײבט אָן ביסלעכװײַז אונטערצודרעמלען, דרעמלט אַ װײַלע און כאַפּט זיך אױף און זינגט װײַטער דעם שיר־השירים, הײבט אָן אױף אַ קול: „מַיִם רַבִּים ― פֿיל װאַסערן קאָנען נישט אױסלעשן די ליבע“… און איך כאַפּ אים אונטער מיטן זעלבן ניגון: וּנְהָרֹות לֹא יִשְׁטְפוּהָ ― און טײַכן װעלן זי ניט פֿאַרפֿלײצן“… דאָס זאָגן גײט בײַ אונדז אַלע מאָל שטילער און שטילער, ביז זײַן מאַיעסטעט װערט צום סוף אַנטשלאָפֿן שױן טאַקע אױף דעם רעכטן אמת. רירט אים אָן די מלכּה בײַם אַרבל פֿונעם װײַסן קיטל. מיט אַ ליבער זיסער אײדלקײט װעקט זי אים, ער זאָל גײן שלאָפֿן, ― און איך מיט בוזין קאָנען זיך דערװײַל איבערװאַרפֿן מיט אַ פּאָר װערטער. שטײ איך אױף פֿון טיש און גײ־צו צו איר נאָענט, און מיר שטײען אײנס אַקעגן דאָס אַנדערע ― דאָס ערשטע מאָל אַזױ נאָענט אין דער דאָזיקער נאַכט. איך װײַז איר אָן אױף דער שײנער זעלטענער נאַכט. „אין דער דאָזיקער נאַכט“, זאָג איך איר, „איז גוט שפּאַצירן גײן“… זי האָט מיר פֿאַרשטאַנען און ענטפֿערט מיר מיט אַ האַלבן שמײכל, פֿרעגנדיק: „אין דער דאָזיקער נאַכט?“… און עס מאָלט זיך מיר אױס, אַז זי לאַכט פֿון מיר. אַזױ פֿלעגט זי לאַכן פֿון מיר אַמאָל, מיט יאָרן צוריק. פֿאַרדריסט דאָס מיך. זאָג איך צו איר: „בוזי, מיר האָבן װאָס צו רײדן, אַ סך װאָס צו רײדן“. „אַ סך װאָס צו רײדן?“ ― חזרט זי איבער מײַנע װערטער, און עס דאַכט זיך מיר, אַז זי לאַכט פֿון מיר… פֿאַרכאַפּ איך מיך: „און אפֿשר האָב איך אַ טעות? אפֿשר האָב איך מיט דיר אַצינד גאָרניט װאָס צו רײדן?“…
דאָס איז געזאָגט געװאָרן מיט אַזאַ ביטערקײט, אַז בוזי הערט אױף צו שמײכלען און ערנסט װערט איך פּנים. „מאָרגן ― מאַכט זי צו מיר ― מאָרגן װעלן מיר שױן רײדן“… און ליכטיק װערט מיר אין מײַנע אױגן. ליכטיק און גוט און פֿרײלעך. מאָרגן! מאָרגן װעלן מיר שױן רײדן! מאָרגן! מאָרגן!… איך גײ־צו צו איר נאָך נעענטער און איך דערפֿיל דעם ריח פֿון אירע האָר, דעם ריח פֿון אירע קלײדער, דעם אַמאָליקן באַקאַנטן ריח. און עס קומען מיר אױפֿן זינען די װערטער פֿון שיר־השירים: „נֹפֶת תִּטֹּפְנָה שִׂפְתֹותַיִךְ כַּלָּה ― צוקער טוען טריפֿן דײַנע ליפּן, כּלה! האָניק און מילך אונטער דײַן צונג. און דער ריח פֿון דײַנע קלײדער איז װי דער ריח פֿון דעם לבֿנון“…
דאָס װײַטערדיקע רײדן מיר שױן אַזױ, אָן װערטער, מער מיט די אױגן. מיט די אױגן…
― בוזי, אַ גוטע נאַכט. ― זאָג איך צו איר שטיל. עס אין מיר שװער אַװעקצוגײן פֿון איר. אײן גאָט װײס דעם אמת.
― אַ גוטע נאַכט. ― ענטפֿערט מיר בוזי, רירט ניט פֿון אָרט און קוקט אױף מיר טיף־פֿאַרזאָרגט מיט אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן.
איך זאָג איר נאָך אַ מאָל אַ גוטע נאַכט. קומט צו גײן די מאַמע און פֿירט מיך אַרײַן אין אַ באַזונדער שלאָף־חדר. דאָרט נעמט מײַן מאַמע און גלעט מיר אױס מיט אירע שײנע װײַסע הענט דאָס װײַסע איבערדעק פֿון מײַן שלאָף־בעט, און אירע ליפּן שעפּטשען: „שלאָף געזונט, מײַן קינד, שלאָף געזונט“…
אין די דאָזיקע עטלעכע װערטער האָט זיך אױסגעגאָסן דער גאַנצער ים פֿון ליבשאַפֿט, װאָס האָט זיך צונױפֿגעזאַמלט בײַ מײַן מאַמען אין דער צײַט, װאָס איך בין אין דער הײם ניט געװען. איך בין גרײט צופֿאַלן צו איר, אױסקושן איר די שײנע װײַסע הענט. נאָר איך בין דאָס ניט װערט. נײן, איך בין דאָס ניט װערט. איך װײס דאָס…. שטיל זאָג איך איר אַ גוטע נאַכט, און איך בלײַב איבער אַלײן, אײנער אַלײן אין דער דאָזיקער נאַכט.
… אײנער אַלײן אין דער דאָזיקער נאַכט. אין דער דאָזיקער שטילער װײכער װאַרעמער פֿריִער פֿרילינג־נאַכט.
איך עפֿן אױף דאָס פֿענצטער און קוק אַרױס אינדרױסן אַרױס, צום טונקל־בלױען נאַכט־הימל, צו די שעמערירנדיקע בריליאַנטן־שטערן, און איך פֿרעג בײַ זיך אַלײן: ניט שױן־זשע? ניט שױן־זשע?
ניט שױן־זשע האָב איך פֿאַרשפּילט מײַן גליק, פֿאַרשפּילט אױף אײביק?
ניט שױן־זשע האָב איך אַלײן מיט מײַנע אײגענע הענט גענומען און פֿאַרברענט מײַן װוּנדערלעכן פּאַלאַץ און אַרױסגעלאָזט די שײנע געטלעכע בת־מלכּה, װאָס איך האָב אַמאָל פֿאַרכּישופֿט?… ניט שױן־זשע? ניט שױן־זשע? און אפֿשר נײן? אפֿשר בין איך געקומען באַצײַטנס? בָּאתִי לְגַנִּי, אֲחֹתִי כַלָּה ― איך בין געקומען אין מײַן גאָרטן, מײן שװעסטער די כּלה…
און איך זיץ נאָך לאַנג בײַם אָפֿענעם פֿענצטער אין דער דאָזיקער נאַכט. און איך סודע מיך מיט דער דאָזיקער שטילער װײכער װאַרעמער פֿריִער פֿרילינג־נאַכט, װאָס איז פֿול, מאָדנע פֿול, מיט סודות און רעטענישן….
און אין דער דאָזיקער נאַכט בין איך געװאָר געװאָרן אַ נײַס:
אַז איך האָב ליב בוזין.
אַז איך האָב זי ליב מיט יענער הײליקער פֿלאַם־פֿײַעריקער גיהנום־ליבע, װאָס װערט אַזױ שײן באַשריבן אין אונדזער שיר־השירים. גרױסע פֿײַעריקע אותיות שנײַדן זיך אױס, איך װײס ניט פֿון װאַנען, און שװעבן מיר פֿאַר די אױגן. די אותיות זײַנען פֿונעם נאָר־װאָס אָפּגעזאָגטן שיר־השירים, אַן אות נאָך אַן אות: „כִּי־עַזָּה כַמָּוֶת אַהֲבָה ― ביטער װי דער טױט איז די ליבע. קָשָׁה כִשְׁאֹול קִנְאָה ― שװער װי דער גיהנום איז די קינאה. רְשָׁפֶיהָ רִשְׁפֵּי אֵשׁ ― אירע פֿונקען זײַנען פֿונקען פֿײַער, שַׁלְהֶבֶתְיָה ― אַ פֿלאַקער פֿון גאָט“…
און איך זיץ אין דער דאָזיקער נאַכט בײַם אָפֿענעם פֿענצטער און איך פֿרעג בײַ דער דאָזיקער נאַכט פֿון סודות און רעטענישן, זי זאָל מיר אַנטפּלעקן דעם סוד: ניט שױן־זשע? ניט שױן־זשע?…
נאָר זי שװײַגט, די דאָזיקע נאַכט פֿון סודות און רעטענישן. דער סוד בלײַבט אַ סוד פֿאַר מיר ― ביז מאָרגן.
מאָרגן, אַזױ האָט דאָך מיר בוזי צוגעזאָגט, װעלן מיר רײדן. אַך! מאָרגן װעלן מיר שױן רײדן… לאָז נאָר אַװעקגײן די נאַכט. לאָז נאָר פֿאַרשװינדן די דאָזיקע נאַכט.
די דאָזיקע נאַכט. די דאָזיקע נאַכט….
ויהי ערבֿ ― און ס'איז געװען אַן אָװנט. ויהי בוקר ― און ס'איז געװען אַ פֿרימאָרגן.
אַ שײנער, אַ זעלטענער פֿרימאָרגן, װי עס גיט זיך אױס אַמאָל תּחילת זומער, אין דער צײַט, װאָס צװישן פּסח און שבֿועות.
פֿון די ערשטע בין איך געװען אינעם דאָזיקן פֿרימאָרגן, װאָס האָבן זיך געפֿעדערט אױפֿצושטײן. דער טאָג האָט ערשט געהאַלטן בײַ געבױרן צו װערן. מײַן קלײן שלעפֿעריק שטעטל האָט ערשט אָנגעהױבן אױפֿצוּװאַכן פֿונעם זיסן שלאָף. די לױטערע װאַרעם־גלעטנדיקע זון האָט זיך מכין געװין אַרױסשפּאַצירן פֿון איר געצעלט און לאָזן זיך לױפֿן איר גרױסן הימלװעג אינעם דאָזיקן פֿריצײַטיקן זומער־טאָג, װאָס צװישן פּסח און שבֿועות. אַ גרינג, קיל נאַכט־װינטל האָט זיך נאָך געטראָגן איבער דער װעלט. קױם־קױם, װי מיט מלאָכים־ פֿליגל, באַרירט די שטיל־אױפֿװאַכנדיקע ערד.
אױפֿגעכאַפּט זיך פֿון שלאָף, איז מײַן ערשטער געדאַנק געװען:
בוזי.
װידער אַ מאָל בוזי?
יאָ, װידער אַ מאָל בוזי. װידער אַמאָל און אָבער אַ מאָל בוזי. עס איז מיר אַזױ געלעגן צו רײדן פֿון בוזין, אַז עס װעט מיר ניט נימאס װערן צו דערצײלן אײַך פֿון איר נאָך אַ מאָל און אָבער אַ מאָל. נאָך אַ מאָל און אָבער אַ מאָל איבער געבן אײַך איר ביאָגראַפֿיע איז קורצן. דער װאָס האָט שױן געהערט, װעט מיר מסתּמא מוחל זײַן. פֿאַר דעם, װאָס האָט נאָך ניט געהערט, איז דאָס נײטיק צו הערן: ער דאַרף װיסן, װער בוזי איז.
איך האָב געהאַט אַ ברודער בעניע, איז ער דערטרונקען געװאָרן אין טײַך. איז געבליבן פֿון אים אַ יתומה מיטן נאָמען בוזי. פֿאַרצױגן פֿון אסתּר־ליבע: ליבוזי ― בוזי. און שײן איז זי געװען, אַזױ װי די שולמית, װאָס אין שיר־השירים. און מיר זײַנען געװאַקסן, װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער. און מיר האָבן זיך ליב געהאַט, װי אַ ברודער מיט אַ שװעסטער. אָט דאָס איז די בוזי.
עס זײַנען איבערגעלאָפֿן יאָרן. איך בין אַװעק פֿון דער הײם קעגן װילן פֿון מײַן טאַטע־מאַמע, איך האָב װידערשפּעניקט זײער געבאָט, ניט געװאָלט גײן אין זײערע װעגן, אַװעקגעגאַנגען מײַן אײגענעם װעג, זיך אַװעקגעלאָזט לערנען. קומט מיר אָן אײנמאָל פֿאַר פּסח אַ בריװעלע פֿון מײַן טאַטן מיט אַ מזל־טובֿ: בוזי איז אַ כּלה געװאָרן, שבת נאָר שבֿועות איז די חתונה, זאָל איך קומען צו פֿאָרן אױף פּסח אַהײם. האָב איך אָפּגעענטפֿערט מיט אַ מזל־טובֿ און בין געקומען צו פֿליִען אױף פּסח אַהײם.
איך האָב געטראָפֿן בוזין אױסגעװאַקסן און שײן, נאָך שענער װי געװען. און עס האָט אױפֿגעװאַכט איז מײַן זכּרון די אַמאָליקע בוזי, די שולמית פֿון שיר־השירים. און אַ שטורעם האָט זיך אױפֿגעהױבן בײַ מיר אין קאָפּ און אַ פֿײַער האָט זיך אָנגעצונדן אין מײַן האַרצן. אַ פֿײַער ― ניט אױף קײנעם, נאָר אױף זיך אַלײן. אױף זיך און אױף מײַנע ייִנגלשע גאָלדענע נאַרישע חלומות, װאָס צוליב זײ האָב איך פֿאַרלאָזן טאַטע־מאַמע, װידערשפּעניקט זײער געבאָט און אַװעקגעלאָזט זיך לערנען, און אַזױ האָב איך פֿאַרשפּילט, פֿאַרשפּילט מײַן גליק, דערלאָזט, אַז בוזי זאָל װערן כּלה, עמעצנס ― ניט מײַנע!…
בוזי איז פֿון קינדװײַז אָן געװען מיר ליב און טײַער ― דאָס איז אמת. נאָר אַז איך בין געקומען צו פֿאָרן אַהײם און דערזען בוזין, האָב איך אַרױסגעזען:
אַז איך האָב ליב בוזין.
אַז איך האָב זי ליב מיט יענער הײליקער פֿײַעריקער גיהנום־ליבע, װאָס װערט אַזױ שײן באַשריבן אין אונדזער שיר־השירים: „שטאַרק װי דער טױט איז די ליבע, שװער װי דער גיהנום איז די קינאה. אירע פֿונקען זײַנען פֿונקען־פֿײַער. אַ פֿלאַקער פֿון גאָט“.
איך האָב געהאַט אַ טעות: איך בין ניט געװען דער ערשטער יענעם פֿרימאָרגן. מײַן מאַמע האָט זיך געפֿעדערט נאָך פֿריִער פֿון מיר. זי איז שױן אָנגעטאָן. זי איז שױן באַשעפֿטיקט מיט דער טײ, מיטן אָנבײַסן.
― דער טאַטע שלאָפֿט נאָך. דאָס קינד שלאָפֿט נאָך (אַזױ הײסט בײַ איר בוזי). װאָס װעסטו טרינקען, שימעק?
מיר איז אַלץ אײנס. װאָס זי װעט מיר געבן, װעל איך טרינקען. מײַן מאַמע גיסט מיר אָן טײ און דערלאַנגט מיר מיט אירע שײנע װײַסע הענט. קײנער פֿאַרמאָגט ניט אַזעלכע שײנע װײַסע הענט, װי מײַן מאַמע. זי זעצט זיך אַװעק קעגן מיר און רעדט מיט מיר שטיל, דער טאַטע זאָל ניט הערן. טאַקע פֿונעם טאַטע רעדט זי מיר. ער װערט עלטער, ניט ייִנגער. װערט עלטער און שװאַכער און הוסט. הוסט, צוס מײנסטן, אינדערפֿרי, אַז ער שטײט אױף. און אַמאָל בײַנאַכט מאַכט זיך, זאָל ער זיך אױפֿכאַפּן און אַװעקהוסטן אַ גאַנצע נאַכט. און אַמאָל בײַטאָג אױך… רעדט זי אים אײַן, ער זאָל זיך דורכגײן צום דאָקטער ― װיל ער ניט. אַז עקשן. זײַן עקשנות איז דען איבערצוטראָגן? זי באַקלאָגט זיך ניט, חלילה, אױף אים. גאָר גאָר ניט. ס'איז געקומען צו רײד, רעדט זיך…
אַזױ גיט מיר איבער די מאַמע שטילערהײט אַ ראַפּאָרט פֿונעם טאַטן. און אױך װעגן בוזין דערצײלט מיר די מאַמע שטילערהײט, און אירע אױגן לײַכטן. און זי גיסט מיר אָן נאָך אַ גלאָז און פֿרעגט מיר, װאָס איך זאָג אױף בוזין? אַיאָ, אױסגעװאַקסן, קײן עין־הרע, װי אַ בױם? קײן בײז אױג זאָל איר נאָר ניט שולט זײַן! שבת נאָך שבֿועות איז די חתונה. אם ירצה השם, שבת נאָך שבֿועות. אַ גליקלעכער שידוך, אַ געראָטענער חתן. אַ שײנער אָרט, אַ באַלעבאַטיש, נגידיש הױז. אַ שמאַלץ־גרוב…
― פֿונדעסטװעגן ― אַזױ דערצײלט מיר די מאַמע װײַטער ― פֿונדעסטװעגן, װיפֿל האָט מען מיט איר געהאָרעװעט, טאַקע מיט בוזין, אײדער מע האָט בײַ איר געפּועלט, זי זאָל זיך לאָזן אָנקוקן. איצט איז זי, דאַנקען גאָט, צופֿרידן. נאָך װיִאַזױ צופֿרידן! די בריװלעך, װאָס מע שרײַבט זיך! אַ טאָג איבער אַ טאָג. (דער מאַמעס פּנים שײַנט. דער מאַמעס אױגן לײַכטן.) אַ שטײגער, לאָז ניט זײַן אַזױ גיך קײן בריװ ― טוט זיך חושך!… דאָס איז איצט. אָבער פֿריִער? שיִער ניט אַרױס, שׂונאי ציון, די נשמה, ביז מע האָט דערלעבט פֿון איר דאָס װאָרט „יאָ“ צו הערן… בוזי ― אױך אַ גוטע עקשנטע. פֿון אַזאַ משפּחה: זײ, אַז זײ שפּאַרן זיך אײַן!… זי רעדט ניט, חלילה, קײן שלעכטס אױף קײנעם. נאָר גאָרניט. ס'איז געקומען צו רײד, רעדט זיך….
פֿונעם טאַטנס אַלקער לאָזט זיך הערן אַ הוסטן ― און נישטאָ מײַן מאַמע, פֿאַרשװוּנדן.
מִי־זֹאת הַנִּשְׁקָפָה כְּמֹו־שָׁחַר ― װער קוקט דאָס װי דער מאָרגן־שטערן? יָפָה כַלְּבָנָה ― שײן װי די לבֿנה? בָּרָה כַּֽחַמָּה ― לױטער װי די זון?
דאָס איז אַרײַנגעקומען פֿון איר שלאָפֿצימער בוזי.
איך קוק מיר אײַן אין בוזין ― איך װאָלט געמעגט שװערן אײנס פֿון די בײדע: אָדער זי האָט געװײנט, אָדער זי איז ניט געשלאָפֿן די נאַכט.
מײַן מאַמע איז גערעכט: װי אַ בױם איז זי אױסגעװאַקסן. װי אַ רױז האָט זי אױפֿגעבליט. אירע אױגן, אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן, זײַנען אין דעם פֿרימאָרגן נאָך איבערגעצױגן מיט אַ דין רױכל. און דאָס גאַנצע פּנים אירס איז אין דעם פֿרימאָרגן איבערגעדעקט מיט אַ דינעם פּרוכת. און בוזי אינגאַנצן איז אַ סוד פֿאַר מיר. אַ שמערצלעכער סוד. אַ סך זאַכן װאָלט איר װעלן װיסן. פֿאַר װאָס איז בוזי ניט געשלאָפֿן די דאָזיקע נאַכט? איך װאָלט װעלן װיסן, װעמען האָט זי געזען אין חלום: מיר, דעם ליבן גאַסט, װאָס זי האָט אױף אים אַזױ לאַנג אַרױסגעקוקט און װאָס איז געקומען צו פֿליִען אַזױ אומגעריכט? אָדער אַן אַנדערן האָט זי געזען אין חלום? אַן אַנדערן, דעם, װאָס טאַטע־מאַמע האָבן איר אָנגעהאַנגען קעגן איר װילן?… בוזי איז אַ סוד פֿאַר מיר. אַ שמערצלעכער סוד. גַּן נָעוּל אֲחֹתִי כַלָּה ― אַ גאָרטן אַ פֿאַרשלאָסענער איז מײַן שװעסטער די כּלה. אַ גאָרטן אַ פֿאַרשלאָסענער, אַ קװאַל אַ פֿאַרזיגלטער….
בוזי איז אַ סוד פֿאַר מיר. אַ שמערצלעכער סוד. עטלעכע מאָל אין טאָג בײַט זיך בײַ איר די שטימונג. װי דער אינדרױסן אין אַ זומערדיקן װאָלקן־טאָג: אָט איז װאַרעם, אָט איז קיל. אָט טוט אַ שײַן אַרױס די זון פֿון די װאָלקנס אַרױס ― און עס װערט שײן. ביז עס רוקט זיך אָן אַ נײַער װאָלקן ― און עס װערט װידער טריב און טונקל.
נישטאָ דער טאָג, װאָס בוזי זאָל ניט באַקומען אַ בריװ פֿון „עמעצן“. נישטאָ דער טאָג, זי זאָל ניט ענטפֿערן דעם „עמעצן“.
איך װײס גאַנץ גוט װער דער „עמעצער“ איז, און איך פֿרעג זי נישט. איך רײד נישט מער מיט בוזין פֿון „אים“. איך האַלט אַז „ער“ איז דאָ אַן איבעריקער, אַן אָנגעװאָרפֿענער. בוזי רעדט אָבער אַלײן פֿון אים. רעדט זי ניט פֿון אים שױן צו־פֿיל? אין די געצײלטע מינוטן, װען מיר בלײַבן מיט איר אַלײן אין צװײען, רעדט מיט מיר בוזי פֿון „אים“, און לױבט אים. לױבט אים איז טאָג אַרײַן. לױבט זי אים נישט צו פֿיל?
זי זאָגט מיר:
― דו װילסט װיסן װאָס ער איז? (זי לאָזט אַראָפּ די אױגן.) ער איז אַ פֿײַנער ― אָ! זײער אַ פֿײַנער. ער איז אַ װױלער ― אָ! זײער װױלער. נאָר… (זי הײבט אױף די אױגן אױף מיר און לאַכט) ער קומט ניט צו דיר… װי קומט ער צו דיר?….
נײן. ניט זי װיל מיר פֿאַרגיטיקן, ניט זי טרײַבט מיט מיר קאַטאָװעס. נאָר זי רעדט זיך אױס דאָס האַרץ…
דאָס איז װי צװײ מאָל צװײ.
נאָך דער טײ זײַנען די מאַמע און בוזי אַװעק אין קיך װעגן אָנבײַסן, און איך מיטן טאַטן האָבן זיך געשטעלט דאַװנען. איך האָב עס געמאַכט בקיצור. נאָר דער טאַטע, אײַנגעװיקלט אין טלית און תּפֿילין, איז נאָך געשטאַנען מיטן פּנים צו דער װאַנט און געלױבט גאָט. קומט אָן פּלוצעם בוזי אױסגעקלײדט, מיט אַ זאָנטיקל אין האַנט, און רופֿט זיך אָן צו מיר:
― קום.
― װוּהין?
― הינטער דער שטאַט אַרױס. אַביסל זיך דורכגײן. אַ שײנער טאָג. אַ זעלטענער טאָג.
דער טאַטע האָט אױסגעדרײט צו איר דעם קאָפּ, קוקט אַריבער די זילבערנע ברילן. און בוזי ציט אָן די הענטשקעלעך אױף די הענט און מאַכט צו אים:
― ניט אױף לאַנג, טאַטע, ניט אױף לאַנג. מיר קומען באַלד צוריק. די מאַמע װײס, אַז מיר גײען. קום, שימעק, דו גײט? די בעסטע מוזיק, די שענסטע סימפֿאָניע קאָן דען אַזױ שײן קלינגען, װי די װערטער האָבן אָפּגעקלונגען אין מײַנע אױערן? עס האָט זיך געלאָזט הערן אין זײ אַן אָפּקלאַנג פֿון שיר־השירים: לְכָה, דֹודִי ― קום ליבער, נֵצֵא הַשָּׂדֶה ― לאָמיר גײן אין פֿעלד אַרױס. לאָמיר נעכטיקן אין די דערפֿער. לאָמיר זיך פֿעדערן אין די װײַנגערטנער. לאָמיר זען, אױב עם בליט דער װײַנשטאָק? אױב עס שפּראָצן די מילגרױמען?“….
אױסער זיך פֿון התפּעלות לאָז איך מיך נאָך בוזין און פֿיל נישט די ערד אונטער זיך. װאָס איז דאָס מיט בוזין? דאָס ערשטע מאָל, זינט איך בין אין דער הײם, טרעפֿט, אַז בוזי זאָל מיך רופֿן שפּאַצירן גײן. װאָס איז דאָס מיט בוזין?…
בוזי איז גערעכט. ס'איז אַ שײנער טאָג. אַ זעלטענער טאָג.
אָפּשאַצן אַזאַ זומער־טאָג קאָן מען נאָר אין מײַן קלײן אָרעם שטעטל, אַז מע כאַפּט זיך אַרױס פֿון דער קלעם און פֿון דער ענגשאַפֿט אױף גאָטס פֿרײַער שײנער װעלט. די ערד האָט זיך באַקלײדט מיט איר גרינעם מאַנטל, אױסגעקלײדט מיטן גאַנצן שמוק פֿון אירע פֿילפֿאַרביקע פֿעלדבלומען. אַרומגעברעמט מיט אַ זילבערן טײַכל פֿון אײן זײַט און מיט אַ קלײנװוּקסיק נאָר געדיכט װעלדל פֿון דער אַנדערער זײַט. דאָס זילבערנע טײַכל זעט אױס, װי אַ זילבערנע עטרה צו אַ נײַעם טלית מיט בלױע תּכלת. דאָס געדיכטע װעלדל זעט אױס, װי אַ געדיכטע פּאַטלע געקרײַזלטע האָר, פֿון צײַט צו צײַט באַרירט פֿון אַ װינטל.
אױף בוזין איז געװען אַ בלױ בעזשען קלײד, גרינג װי אַ רױך, דורכזיכטיק װי די לופֿט, װי דער הימל. אַ זאָנטיקל מיט שפּיצלעך פֿון גרינער פֿאַרב און װײַסע אַזשור־הענטשקעלעך אױף די הענט. פֿילפֿאַרביק האָט זי אױסגעזען, פֿילפֿאַרביק, װי דאָס פֿעלד.
„דאָס לעצטע מאָל ― זאָגט מיר בוזי ― האָט זי זיך אױסגעבעטן בײַ דער מאַמע. דאָס לעצטע טאָל װיל זי זיך געזעגענען מיט דער שטאָט, מיט הינטער דער שטאָט , מיטן „הײליקן אָרט“; מיט די מילן, מיטן טײַכל, מיטן בריקל. צוליב דעם לעצטן מאָל האָט איר די מאַמע צוליב געטאָן. אַ כּלה דאַרף מען צוליב טאָן, כאַ־כאַ… אַ כּלה פֿירט אױס אַלצדינג… װאָס זאָגסטו, שימעק?“
שימעק זאָגט גאָרנישט. שימעק האָרכט. עס װײַזט זיך מיר אױס, אַז בוזי איז הײַנט מאָדנע פֿרײלעך. ניט נאַטירלעך פֿרײלעך. און לאַכט, װי איבער נױט. און אפֿשר דאַכט זיך מיר אַזױ?
― געדענקסטו, בוזי, װען מיר זײַנען דאָ געװען?
איך דערמאָן איר, װען מיר זײַנען דאָ געװען. שױן לאַנג־לאַנג. מיט יאָרן צוריק איז דאָס געװען. מיר זײַנען געגאַנגען אַהער אין צװײען רײַסן גרינס אױף שבֿועות, אױב זי געדענקט. דעמאָלט זײַנען מיר אױך געגאַנגען מיטן זעלבן װעג, פֿאַרבײַ די זעלביקע מילן, איבער דעם זעלביקן טײַכל, איבער דעם זעלביקן בריקל.
― גאָר אַנדערש האָבן מיר דעמאָלט שפּאַצירט, בוזי. דעמאָלט זײַנען מיר געלאָפֿן, װי יונגע הירשן, געשפּרונגען, װי די פֿעלדאינדן איבער די בשׂמים־בערג. און איצט?
― און איצט? ―. זאָגט בוזי און בײגט זיך אָן רײַסן בלומען.
― איצט גײען ביר סטאַטעטשנע, װי עס פֿאַסט פֿאַר אַזעלכע סטאַטעטשנע לײַט, װי מיר זײַנען… געדענקסטו בוזי, װען מיר זײַנען דאָ געװען דאָס לעצטע מאָל?
― ערבֿ שבֿועות איז דאָס געװען. ― ענטפֿערט מיר בוזי און שענקט מיר אַ בוקעט מיט שמעקנדיקע בלומען, װאָס זי האָט אָנגעריסן.
― פֿון מײַנעטװעגן, בוזי?
― פֿון דײַנעט װעגן, שימעק. ― זאָגט צו מיר בוזי מיט אַ קוק פֿון אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן. און דער קוק דרינגט אַרײַן גלײַך מיר אין האַרצן אַרײַן.
מיר זײַנען שױן װײַט הינטער דער שטאָט. מיר זײַנען שױן אױפֿן בריקל. דאָרט גיב איך איר מײַן האַנט. (דאָס ערשטע מאָל זינט איך בין געקומען צו פֿאַרן אַהײם.)
מיר גײען בײדע, האַנט בײַ האַנט איבערן בריקל. די ברעטער הױדען זיך. דאָס װאַסער לױפֿט אונטער אונדזערע פֿיס, קאַטשעט זיך, שלענגלט און פֿאַלט מיט אַ שטילן זשומען און מיט אַ גרינגן רעש באַרג־אַראָפּ, אַזױ אַז איך קאָן הערן דעם „„טיק־טאַק“ פֿון בוזיס האַרץ, װאָס איז אַזױ נאָענט, אַזױ נאָענט צו מיר. (דאָס ערשטע מאָל זינט איך בין געקומען צו פֿאָרן אַהײם.) עס מאָלט זיך מיר אױס, אַז בוזי דערנענטערט זיך צו מיר אַלע מאָל נעענטער און נעענטער. איך דערשפּיר דעם באַקאַנטן ריח פֿון אירע שײנע האָר, איך דערפֿיל די אײדלקײט און גלאַטקײט פֿון איר פּרעכטיקער האַנט, די װאַרעמקײט פֿון איר לײַב. און עס דוכט זיך מיר, אַז איך הער פֿון איר װערטער מיטן לשון פֿון שיר־השירים: אֲנִי לְדֹודִי ― איך בין מײַן געליבטנס, וְדֹודִי לִי ― און דער געליבטער איז מײַנער“… און די זון, און דער הימל, און דאָס פֿעלד, און דאָס טײַכל, און דער װאַלד באַקומען אַ נײַעם גלאַנץ, אַ נײַעס חן אין מײַנע אױגן. אַן עבֿירה, אַז עבֿירה, װאָס דאָס בריקל איז אַזױ קורץ. אַ מינוט ― און מיר זײַנען שױן אױף יענער זײַט בריקל, אױף דער „לעװאַדע“. אַ מינוט ― און בוזיס אײדעלע גלאַטע פּרעכטיקע האַנט האָט זיך אַרױסגעגליטשט פֿון מײַז האַנט ― און די זון, און דער הימל, און דאָס פֿעלד, און דאָס טײַכל, און דער װאַלד האָבן אָנגעװאָרן דעם פֿריִערדיקן גלאַנץ מיטן פֿריִערדיקן חן אין מײַנע אױגן.
― אַ מאָדנע זאַך ― זאָגט צו מיר בוזי, און אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן זײַנען אין דער מינוט טיף, װי דער הימל, און פֿאַרטראַכט, װי די נאַכט ― אַ מאָדנע זאַך: אַלע מאָל, װען איך גײ אָדער איך פֿאָר איבער אַ װאַסער, עס מעג זיך זײַן װאָס פֿאַר אַ װאַסער עס װיל זיך, מוז איך זען מײַן טאַטן, און אַלע מאָל….
איך שלאָג איר איבער די רײד:
― דו רעדסט נאַרישקײטן, בוזי.
בוזי טראַכט אַ װײַלע, נאָכדעם זאָגט זי צו מיר:
― נאַרישקײטן? כאַ־כאַ, ביסט גערעכט. איך רײד נאַרישקײטן. װײַל איך בין אַ נאַרעלע. אַ נאַריש מײדל בין איך. אַיאָ, אַ נאַריש מײדל? זאָג דעם אמת שימעק. דעם אמת זאָלסטו מיר זאָגן, כאַ־כאַ־כאַ!
בוזי לאַכט, פֿאַרװאַרפֿט דעם קאָפּ און באַװײַזט מיר אירע חנעװדיקע פּערל־צײן. איר פּנים שײַנט אױף דער שײַנענדיקער זון. און אַלע פֿאַרבן פֿונעם פֿעלד פֿינקלען זיך אָפּ אין אירע אױגן, אין אירע שײנע בלױע פֿאַרטראַכטע שיר־השירים־אױגן.
אומזיסט! איך קאָן בײַ איר ניט פּועלן, אַן זי איז גאָרניט אַזאַ נאַר, אַז זי איז גאָר קײן נאַר ניט. זי װײס, זאָגט זי מיר, זי װײס, אַז ס'איז פֿאַראַן נאַרישערע פֿון איר. זי װײס. נאָר אַקעגן מיר איז זי אַ נאַרעלע. שטעלט אײַך פֿאָר ― זי גלײבט אין חלומות!
― אַיאָ, שימעק, דו גלײבסט ניט? און איך גלײב. אָט איז מיר ערשט נעכטן געקומען צו חלום דער טאַטע פֿון יענער װעלט, אָנגעטאָן און פֿרײלעך, לעבעדיק, מיט אַ שטעקעלע אין האַנט. און מאַכט צו מיר אַזױ זיס, אַזױ פֿרײַנטלעך, און דרײט מיטן שטעקעלע: „איך קום טאָכטער, צו דיר אױף דער חתונה“… נו, װאָס װעסטו זאָגן דערױף, שימעק?…
― בוזי, מען דאַרף ניט גלײבן אין חלומות. חלומות זײַנען דבֿרים־בטלים.
― דבֿרים־בטלים ― זאָגסטו?
בוזי שטײט אַ װײַלע פֿאַרטראַכט. לאָזט זיך לױפֿן איבערן פֿילפֿאַרביקן פֿעלד און בלײַבט שטײן.
װי אַ בלום, װי אַ פֿילפֿאַרביקע בלום, זעט אױס בוזי אינעם דאָזיקן פֿילפֿאַרביקן פֿעלד, װאָס ציט זיך אַרום אונדז אָן אַ סוף און אָן אַ ברעג. מיט געלינקע שפּרענקעלעך איז זי באַשפּרענקלט. מיט רױטינקע צװיקעלעך איז זי באַצװיקלט. די בלױע הימל־יאַרמעלקע איבער איר קאָפּ. דאָס זילבערנע טײַכל פֿאַר אירע פֿיס. פֿון אַלע זײַטן טראָגן זיך אַקעגן אונדז שאַרף־שמעקנדיקע בשׂמים־און־געװירצן־ריחות. איך בין פֿאַרכּישופֿט. איך בין פֿאַרשיכּורט.
װי אַ פֿאַרכּישופֿטע שטײט אױך בוזי אין מיטן פֿילפֿאַרביקן פֿעלד און קוקט אױף מיר פֿאַרטראַכט, פֿאַרטראַכט װי דער װאַלד.
פֿון װאָס טראַכט אַצינד בוזי? װאָס זאָגן אירע אױגן, אירע שײנע בלױע פֿאַרטראַכטע שיר־השירים־אױגן?
„אֲנִי חֲבַצֶּלֶת הַשָּׁרֹון ― איך בין אַ ליליע פֿון שרון. שֹֽׁושַׁנַּת הָעֲמָקִים ― די רױז פֿון די טאָלן“…
אָט װאָס עם זאָגן מיר אירע אױגן. און עס דאַכט זיך מיר. אַז קײנמאָל, קײנמאָל איז נאָך בוזי נישט געװען אַזױ די אמתע שולמית פֿון שיר־השירים, װי אין דער דאָזיקער מינוט.
װי אַ בלום זעט אױס בוזי, די ליליע פֿון שרון. װי אַ בליִענדיקע רױז זעט אױס בוזי, די רױז פֿון די טאָלן, אין דעם דאָזיקן ברײטן פֿילפֿאַרביקן פֿעלד, װאָס ציט זיך אַרום אונדז אָן אַ סוף און אָן אַ ברעג. מיט געלינקע שפּרענקעלעך איז זי באַשפּרענקלט. מיט רױטינקע צװיקעלעך איז זי באַצװיקלט. די בלױע הימל־יאַרמעלקע איבער איר קאָפּ. דאָס זילבערנע טײַכל פֿאַר אירע פֿיס. פֿון אַלע זײַטן טראָגן זיך אַקעגן אונדז שאַרף־שמעקנדיקע בשׂמים־און־געװירצן־ריחות. איך בין פֿאַרכּישופֿט. איך בין פֿאַרשיכּורט.
בוזי לאָזט זיך גײן. איך ― נאָך איר. גרינג און גיך גײט בוזי. גרינג, װי אַ סאַרנע, װי אַ אינד פֿון די אינדן, טראָגט זי זיך אין פֿילפֿאַרביקן פֿעלד, װאָס ציט זיך אָן אַ סוף און אָן אַ ברעג. און איר פּנים שײַנט אױף דער שײַנענדיקער זון, און אַלע פֿאַרבן פֿונעם פֿעלד פֿינקלען זיך אָפּ איז אירע אױגן, אין אירע שײנע בלױע פֿאַרטראַכטע שיר־השירים־אױגן.
קײנמאָל, קײנמאָל איז נאָך בוזי נישט געװען אַזױ די אמתע שולמית פֿון שיר־השירים, װי אין דעם דאָזיקן טאָג.
― דערקענסט, בוזי, דאָס דאָזיקע פֿעלד?
― אַמאָל האָט דאָס געהערט צו דיר…
― און דאָס בערגל?
― דײַן באַרג. אַמאָל איז דאָס געװען אַלצדינג דײַנס. אַלצדינג דײַנס…
זאָגט מיר בוזי מיט אַ גרינג שמײכל אױף די שײנע ליפּן. נאָר עס װײַזט זיך מיר אױס, אַז זי לאַכט פֿון מיר, װי זי פֿלעגט לאַכן פֿון מיר אַמאָל, מיט יאָרן צוריק.
― זיצן מיר?
― זיצן מיר.
איך זעץ מיך אַװעק אױפֿן בערגל און מאַך אַן אָרט פֿאַר איר. בוזי זעצט זיך אַװעק אַקעגן מיר.
― אָט דאָ, געדענקסטו, בוזי, האָב איך דיר אַמאָל דערצײלט װיִאַזױ איך…
בוזי פֿאַרכאַפּט און ענדיקט פֿאַר מיר:
― װיִאַזױ דו הײבסט זיך אױף מיטן „שם־המפֿורש“ און פֿליסט, װי אַן אָדלער, ביז דער כמאַרע, העכער פֿון דער כמאַרע, איבער פֿעלדער, איבער װעלדער, איבער בערג, איבער טאָלן, איבער ימים אין מידבריות, ביז דו קומסט אױף יענער זײַט הרי־חושך, אין אַ קרישטאָלענעם פּאַלאַץ. דאַרט זיצט דײַן פֿאַרכּישופֿטע בת־מלכּה שױן זיבן יאָר און װאַרט, ביז דו װעסט זיך דערבאַרעמען אױף איר און װעסט קומען צו פֿליִען מיטן „שם־המפֿורש“, זי אױסלײזן, באַפֿרײַען ― כאַ־כאַ־כאַ!
נײן. בוזי איז מיר הײַנט מאָדנע פֿרײלעך. ניט־נאַטירלעך פֿרײלעך. זי לאַכט, װי איבער נױט. גענוג. אױף אַלץ איז אַ צײַט. שױן צײַט רײדן מיט איר אַביסל ערנסט, רײנע, קלאָרע דבורים. שױן צײַט עפֿענען פֿאַר איר מײַן האַרץ, אַנטפּלעקן פֿאַר איר מײַן נשמה… און איך לאָז אױס מײַן געדאַנק מיטן לשון פֿון שיר־השירים: עַד שֶׁיָּפוּחַ הַיֹּום ― אײדער עס װעט אַװעק דער טאָג, דער דאָזיקער גליקלעכער טאָג, וְנָסוּ הַצְּלָלִים ― און עס װעלן אַנטלױפֿן די שאָטנס“…
פֿאַר דער גאַנצער צײַט, װאָס איך בין אין דער הײם, האָב איך בוזין קײן צענט־חלק, קײן הונדערט־חלק ניט אַרױסגעזאָגט פֿון דעם, װאָס עס האָט זיך אױסגעגאָסן בײַ מיר אָט דאָ, אין דעם דאָזיקן פֿרימאָרגן. איך האָב איר אױפֿגעדעקט מײַן האַרץ, אַנטפּלעקט פֿאַר איר מײַן נשמה. דערצײלט דעם גאַנצן אמת, װאָס האָט מיך אַהער געבראַכט…
װען ניט דעם טאַטנס בריװל מיטן מזל־טובֿ, װען ניט די דרײַ װערטער: „שבת־נאָך־שבֿועות“ ― װאָלט מיך איצט ניט געזען אָט דאָס טײַכל, װאָס לױפֿט דאָרט באַרג־אַראָפּ, און דאָס װעלדל, װאָס גרינט אָט דאָ ניט װײַט…
און איך שװער איר טאַקע בײַ אָט דעם טײַכל, װאָס לױפֿט דאָרט באַרג־אַראָפּ, און טאַקע בײַ דעם װעלדל, װאָס גרינט אָט דאָ ניט װײַט, און בײַם דאָזיקן בלױען הימל־דעק, װאָס איבער אונדזער קאָפּ, און בײַ דער גין־גאָלדענער זון, װאָס פֿינקלט אָפּ אין אירע אױגן, און בײַ דעם אַלעם, װאָס שײן און רײן און הײליק איז, ― אַז איך בין געקומען אַהער נאָר צוליב איר, נאָר צוליב איר, װאָרעם… איך האָב זי ליב ― ענדלעך האָט דאָס װאָרט זיך אַרױסגעריסן.
― װאָרעם איך האָב דיך ליב, בוזי, דו הערסט, איך האָב דיך ליב מיט יענער פֿלאַם־פֿײַערדיקער גיהנום־ליבע, װאָס װערט באַשריבן אין שיר־השירים: שטאַרק װי דער טױט איז די ליבע, שװער װי די גרוב איז די קינאה. אירע פֿונקען זײַנען פֿונקען־פֿײַער. אַ פֿלאַקער פֿון גאָט. װאָס איז מיט דיר, בוזי? דו װײנסט? גאָט איז מיט דיך!…
בוזי האָט געװײנט.
בוזי האָט געװײנט ― און די גאַנצע װעלט האָט זיך אָנגעקלײדט אין טרױער. די זון האָט אױפֿגעהערט צו שײַנען. דאָס טײַכל ― צו לױפֿן. דאָס װעלדל ― צו גרינען. די פֿליגעלעך ― צו פֿליִען. די פֿײגעלעך ― צו זינגען.
בוזי האָט געװײנט. זי האָט באַהאַלטן דאָס פּנים אין די הענט. אירע פּלײצעס האָבן אױפֿגעציטערט. און זי האָט געװײנט אַלע מאָל שטאַרקער און שטאַרקער.
אַזױ װײנט אַ קלײן קינד, װאָס דערפֿילט, אַז עס האָט פֿאַרלױרן טאַטע־מאַמע.
אַזױ װײנט אַ געטרײַע מוטער אױף איר קינד, װאָס מע האָט דאָס בײַ איר צוגענומען.
אַזױ װײנט אַ יונג־פֿרױ, װאָס באַקלאָגט איר געליבטן, װאָס האָט זיך אָפּגעקערט פֿון איר.
אַזױ װײנט אַ מענטש, װאָס באַקלאָגט זײַן אײגענע װעלט, װאָס האָט זיך אַרױסגעגליטשט פֿון אונטער זײַנע פֿיס.
אומזיסט איז געװען מײַן טרײסטן, װאָס איך האָב זי געטרײסט. אַרױסגעװאָרפֿענע אַלע מײַנע שיר־השירים־עפּיטעטן, װאָס איך האָב אױסגענוצט פֿאַר איר. בוזי װיל זיך ניט טרײסטן. בוזי װיל מײַנע עפּיטעטן ניט הערן. צו שפּעט, זאָגט זי, צו שפּעט האָב איך מיך דערמאָנט אַן איר… צו שפּעט האָב איך מיר אַרומגעזען, אַז עס איז דאָ אַ בוזי אױף דער װעלט. אַ בוזי, װאָס האָט אַ האַרץ, װאָס בענקט, און אַ נשמה, װאָס רײַסט זיך פֿון דאַנען אין אַן אַנדער װעלט אַרױס… אפֿשר װאָלט איך מיך דערמאָנט, זאָגט זי, אָן די בריװעלעך, װאָס זי האָט מיר אַמאָל געשריבן? נאָר ― פֿאַרכאַפּט זי זיך ― װי קום איך צו געדענקען אַזעלכע נאַרישקײטן? פֿאַרשטײט זי דען ניט אַלײן, אַז זי האָט דאָס, אײגנטלעך, באַדאַרפֿט שױן לאַנג פֿאָרױסזען, ― אַז אונדזערע װעגן זײַנען פֿאַרשײדענע? אַז זי קאָן זיך צו מיר ניט גלײַכן? װי קומט זי צו מיר? זי, אַ ייִדישע טאָכטער, אַ קלײנשטעטלדיק מײדל, װי קומט זי צו מיר?… ערשט פֿאַרשטײט זי, אַז ס'איז געװען אַ נאַרישקײט פֿון איר, אַ גרױסע נאַרישקײט, װאָס זי פֿלעגט מיר דולן אַ קאָפּ מיט אירע קינדערשע בריװלעך, מיט אירע נאַרישע אָנצוהערענישן, אַז טאַטע־מאַמע בענקען נאָך מיר… נײן. זי האָט אַלײן באַדאַרפֿט פֿאַרשטײן, אַז זי קאָן זיך צו מיר ניט גלײַכן. װי קומט זי צו מיר? אַ ייִדישע טאָכטער אַ קלײנשטעטלדיק מײדל!… זי האָט אַלײן באַדאַרפֿט אַרױסזען, אַז קױם האָב איך ניט געפֿאָלגט טאַטע־מאַמע, װידערשפּעניקט זײער געבאָט, נישט געװאָלט גײן זײערע װעגן און בין געגאַנגען מײַן אײגענעם װעג, װעל איך געװיס אַװעקגײן װײַט, װעל איך געװיס שטײַגן הױך, אַזױ װײַט און אַזױ הױך, אַז איך װעל קײנעם שױן ניט אַרױסזען, קײנעם ניט װעלן קענען.
― קײנעם ניט, אַחוץ דיך, בוזי!
― נײן, קײנעם ניט! קײנעם ניט! קײנעם ניט! קײנעם ניט זען, קײנעם ניט הערן, אַלעמען פֿאַרגעסן…
― אַלעמען, נאָר נישט דיך, בוזי.
― נײן, אַלעמען! אַלעמען! אַלעמען!
בוזי האָט אױפֿגעהערט צו װײנען ― און אַלץ האָט אױפֿגעלעבט. די זון האָט אָנגעהױבן צו שײַנען, אַזױ װי פֿריִער. דאָס טײַבל ― צו לױפֿן. דאָס װעלדל ― צו גרינען. די פֿליגעלעך ― צו פֿליִען. די פֿײגעלעך.― צו זינגען.
בוזי האָט אױפֿגעהערט צו װײנען, און טרוקן זײַנען געװאָרן אירע אױגן. אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן. און אױסגעטריקנט האָבן אירע טרערן, אַזױ װי טראָפּנס טױ אױף דער הײסער זון.
און פּלוצעם האָט זי זיך גענומען פֿאַרענטפֿערן אירע טרערן. אַצינד זעט זי, װי נאַריש זי איז. װאָס איז געװען דער געװײן? װאָס האָט זי צום װײנען? װאָס פֿעלט איר? אַ סך מײדלעך אױף איר אָרט װאָלטן זיך פֿילן גליקלעך. איבער־גליקלעך!… און אַ פֿײַערל האָט זיך אָנגעצונדן אין אירע אױגן. אין אירע שײנע בלױע שיר־השירים־אױגן. איך האָב נאָך קײנמאָל ניט געזען דאָס דאָזיקע פֿײַערל אין בוזיס אױגן. און רױטע פֿלעקן זײַנען אַרױסגעטראָטן אױף אירע בעקלעך, אױף אירע שײנע רױזן־בעקלעך. איך האָב נאָך קײנמאָל ניט געזען בוזין אַזױ פֿײַערן, אַזױ פֿלאַמען. װי זי האָט געפֿײַערט און געפֿלאַמט אין דער דאָזיקער מינוט. און איך װיל זי אָננעמען פֿאַר אַ האַנט און איך זאָג צו איר מיטן לשון פֿון שיר־השירים:
― הִנָּךְ יָפָה רַעְיָתִי ― װי שײן דו ביסט, בוזי, בעת דײַנע בעקלעך פֿלאַמען און דײַנע אױגן שפּריצן פֿײַער…
אַרױסגעװאָרפֿן! בוזי הערט ניט מײַן שיר־השירים. בוזי האָט איר אײגענעם שיר־השירים. זי הערט ניט אױף צו לױבן „עמעצן“, לױבן אים אין טאָג אַרײַן. זי זאָגט צו מיר:
― דֹּודִי צַח וְאָדֹום ― מײַן באַשערטער איז פֿײַן און שײן. דָּגוּל מֵרְבָבָה ― פֿײַנער פֿון אַ סך אַ סך אַנדערע. ער איז אפֿשר ניט אַזױ געלערנט, װי אַנדערע, דערפֿאַר איז ער אָבער גוט. דערפֿאַר איז ער מיר געטרײַ. דערפֿאַר האָט ער מיך ליב. זאָלסט זען די בריװ, װאָס ער שרײַבט צו מיר, זאָלסט זען די בריװ!
― לִבַּבְתִּנִי ― זאָג איך צו איר װײַטער, גלײַך װי איך װאָלט ניט הערן װאָס זי זאָגט ― לִבַּבְתִּנִי אֲחֹתִי כַלָּה ― דו האָסט מײַן האַרץ אַװעקגענומען, מײַן שװעסטער די כּלה!…
און זי צו מיר:
― חִכֹּו מַֽמְתַקִּים וְכֻלֹּו מַחֲמַדִּים! ― זאָלסט זען די בריװ װאָס ער שרײַבט מיר, זאָלסט זען די בריװ!…
עס הערט זיך אין אירע װערטער אַ מאָדנער טאָן. אַ מאָדנע שטימע. די שטימע ― אַזױ װײַזט מיר אױס ― װיל אַריבערשרײַען אַן אַנדער שטימע. אַן אינעװײניקסטע שטימע.
דאָס איז בײַ מיר װי צװײ טאָל צװײ.
ראַשיק און אומגעריכט כאַפּט זיך בוזי אױף פֿונעם שמעקנדיקן גראָז, טרײסלט זיך אָפּ, גלײַכט זיך אױס, פֿאַרװאַרפֿט די הענט אַהינטער און בלײַבט שטײן אַקעגן מיר און קוקט אױף מיר פֿון אױבן אַראָפּ.
שטאָלץ און שײן, גרױסאַרטיק שײן, נאָך שענער װי אַלע מאָל, זעט זי אױס אין דער מינוט בײַ מיר אין די אױגן.
איך האָב מורא צו זאָגן, נאָר מיר דאַכט, אַז װען איך זאָל זאָגן, אַז בוזי ― דאָס איז די אמתע שולמית, װאָס אין שיר־השירים, װאָלט דאָס געװען אַ כּבֿוד און אַ שבֿח פֿאַר דער אמתער שולמית, װאָס אין שיר־השירים.
ניט שױן־זשע האָט זיך דערמיט געענדיקט אונדזער געשפּרעך? איך שטײ אױף נאָך איר און גײ־צו צו איר:
― שׁוּבִי שׁוּבִי הַשּׁוּלַמִּית ― קער דיך אום צוריק צו מיר, בוזי! ― זאָג איך צו איר װײַטער מיט מײַן שיר־השירים־שפּראַך און נעם זי אָן פֿאַר אַ האַנט. ― קער זיך אום צו מיר, בוזי, קער זיך אום צו מיר באַצײַטנס! נאָר אײן װאָרט, מער ניט אַז אײן װאָרט דאַרף איך דיר נאָך זאָגן.
אומזיסט… אומזיסט. בוזי װיל ניט הערן דאָס אײנע װאָרט, װאָס איך װיל איר זאָגן. גענוג, זאָגט זי, זיך אָנגערעדט. גענוג געזאָגט אײנס דעם אַנדערן ― אפֿשר נאָך מער, װי מע באַדאַרף… גענוג־גענוג. שױן שפּעט. זע, װי שפּעט עס איז! ― זאָגט צו מיר בוזי און באַװײַזט מיר מיט איר האַנט אױפֿן הימל, און באַװײַזט מיר אױף דער זון, װאָס באַגיסט זי פֿון אױבן ביז אַראָפּ מיט אירע מילדע װײכע גאָלדענע שטראַלן. און בוזי, די ליליע פֿון שרון, בוזי, די רױז פֿון די טאָלן, באַקומט אַ נײַעם קאָליר, אַ גין־גאָלדענעם קאָליר, אױפֿן פֿילפֿאַרביקן פֿעלד, װאָס ציט זיך אַרום אונדז אָן אַ סוף און אָן אַ ברעג.
― אַהײם־אַהײם! ― זאָגט צו מיר בוזי און כאַפּט זיך גײן און טרײַבט מיך גײן. ― אַהײם־אַהײם. שױן צײַט, שימעק, שױן צײַט. טאַטע־מאַמע װעלן דאָרטן איבערטראַכטן גאָט װײס װאָס. אַהײם־אַהײם!
אין אירע לעצטע װערטער „אַהײם־אַהײם“ לאָזט זיך מיר הערן דער טאָן פֿון אַמאָל, אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, דער לשון פֿון שיר־השירים:
― בְּרַח דֹּודִי ― אַנטלױף, ליבער, און זײַ געגליכן צו אַ הירש, אָדער צו אַ אינד פֿון די אינדן אױף די בשׂמים־בערג.
עם גײען די טעג. עס לױפֿן די װאָכן. עס איז אָנגעקומען דער ליבער יום־טובֿ שבֿועות. עם איז אָנגעקומען דער שבת, װאָס נאָך שבֿועות. עס איז אַװעקגעגאַנגען דער שבת, װאָס נאָך שבֿועות, און נאָך אַ שבת, און נאָך אַ שבת ― און איך בין נאָך אַלץ אַ גאַסט אין מײַן שטעטל.
װאָס טו איך דאָ? ― גאָרנישט. גאָלע גאָרנישט. מײַן טאַטע־מאַמע רעכענען, אַז איך בין געװאָרן אַ בעל־תּשובֿה. אַז איך האָב חרטה אױף דעם, װאָס ס'איז געװען, װאָס איך האָב װידערשפּעניקט זײער געבאָט, ניט געװאָלט גײן אין זײערע װעגן. און זײ זײַנען צופֿרידן. זײער צופֿרידן.
און איך? װאָס טו איך דאָ? װאָס דאַרף איך דאָ? ― גאָרנישט. גאָלע גאָרנישט. אַלע טאָג גײ איך מיר אַרױס אײנער אַלײן אױפֿן שפּאַציר, הינטער דער שטאָט אַרױס. אַהין ― אױף יענער זײַט מיל. אַהין ― אױף יענער זײַט בריקל. אַהין ― צו יענעם פֿילפֿאַרביקן פֿעלד, װאָס ציט זיך אָן אַ סוף און אַן אַ ברעג, װאָס איז אַרומגעברעמט מיט אַ זילבערן טײַכל פֿון אײן זײַט און מיט אַ קלײנװוּקסיק נאָר געדיכט װעלדל פֿון דער אַנדערער זײַט. דאָס זילבערנע טײַכל זעט אױס, װי אַ זילבערנע עטרה צו אַ נײַעם טלית פֿון בלױען תּכלת. דאָס געדיכטע װעלדל זעט אױס, װי אַ געדיכטע פּאַטלע געקרײַזלטע האָר, פֿון צײַט צו צײַט גערירט פֿון אַ װינטל.
דאָרט זעץ איך מיך אַװעק אײנער אַלײן אױפֿן בערגל. אױף יענעם בערגל, װוּ מיר זײַנען ערשט דאָ נישט לאַנג געזעסן אין צװײען, איך און בוזי, די ליליע פֿון שרון, די רױז פֿון די טאָלן.
אױף יענעם בערגל, װוּ מיר זײַנען אַמאָל, מיט יאָרן צוריק, אין צװײען, איך און בוזי, געלאָפֿן, װי די יונגע הירשן, און געשפּרונגען, װי די פֿעלדאינדן, אױף די בשׂמים־בערג. דאָרט, אױף יענעם אָרט, װוּ עס ליגן באַהאַלטן די בעסטע זכרונות פֿון מײַן אױף־אײביק־פֿאַרלאָרענער יוגנט, פֿון מײַן אױף־אײביק־פֿאַרלאָרענעם גליק, קאָן איך מיר אַװעקזעצן אײנער אַלײן שטונדן־לאַנג און באַװײנען און באַקלאָגן די אומפֿאַרגעסלעכע שולמית פֿון מײַן שיר־השירים־ראָמאַן.
און װאָס איז מיט דער שולמית פֿון מײַן שיר־השירים־ראָמאַן? װאָס איז מיט בוזין? װאָס איז דער שלוס? װאָס איז דער סוף?
צװינגט מיך נישט, איך זאָל אײַך דערצײלן דעם סוף פֿון מײַן ראָמאַן. רער סוף, ער מעג זיך זײַן דער בעסטער, איז ער אַ טרױעריקער אַקאָרד. דער אָנהײב, דער ערגסטער אָנהײב, איז בעסער פֿונעם בעסטן סוף. עס איז מיר דעריבער אַ סך גרינגער און אַ סך מער אָנגענעם צו דערצײלן אײַך די דאָזיקע געשיכטע נאָכאַמאָל פֿונעם אָנהײב. נאָכאַמאָל און נאָכאַמאָל און נאָך הונדערט מאָל. און מיטן אײגענעם לשון, װאָס אַלע מאָל:
איך האָב געהאַט אַ ברודער בעני. איז ער דערטרונקען געװאָרן אין טײַך. האָט ער איבערגעלאָזט אַ יתומעלע. האָט מען זי גערופֿן בוזי. פֿאַרצױגן פֿון אסתּר־ליבע: ליבוזי ― בוזי. און שײן איז געװען די בוזי, װי די שולמית, װאָס פֿון שיר־השירים. און מיר זײַנען געװאַקסן, איך און בוזי, װי אַ שװעסטער מיט אַ ברודער. און מיר האָבן זיך ליב געהאַט, איך און בוזי, װי אַ שװעסטער מיט אַ ברודער.
און אַזױ װײַטער.
דער אָנהײב, דעך ערגסטער אָנהײב, איז בעסער פֿונעם שענסטן סוף.
דער אָנהײב ― לאָז זײַן דער סוף, דער עפּילאָג פֿון מײַן נישט־אױסגעטראַכטן, נאָר אמתן, שמערצלעכן ראָמאַן, װאָס איך האָב מיר דערלױבט צו קרױנען מיטן נאָמען: שיר־השירים.
בײַ הענעך דעם סטאָליער אין פּאָדראַד איז אַ היץ. מע באַקט מצות, דעם נגידס מצות, געװײנטלעך, אױפֿן ערשטן אױװן. אױפֿן ערשטן אױװן איז בעסער און שענער און כּשרער און מער כּבֿוד, און טאַקע מער מיצװה אױך, און װיבאַלד ס'איז בעסער און שענער און כּשרער און מער כּבֿוד און מער מיצװה ― קומט דאָך דאָס דעם נגיד… הענעך אַלײן, דער פּאָדראַטשיק הײסט דאָס, איז גאָרנישט דער הענעך, װאָס תּמיד. אױף זײַן געל פּנים האָט זיך צעגאָסן אַ מין חן, די בעקלעך פֿלאַמען אים, און פֿון דער נישט־צעקעמטער באָרד איז געװאָרן נאָך מער זשמוט ― אַ גאַנצער קאָלטן.
― קינדער, לעבעדיק! לעבעדיק! ― טרײַבט אונטער הענעך די העלפֿערס. ― קאַטשעט, רעדלט, זעצט די מצות, ס'איז דעם נגידס מצות!…
דעם נגידס װײַב, שׂרה־זיסל די נגידית, אַ ייִדענע מיט אַ גױדער און מיט פּערעלעך, װערט גרעבער װי לענגער. זי שטײט און קלערט, װיפֿל זאָל זי איבערלאָזן די העלפֿערס: צװײ קערבלעך איז צו פֿיל, אַ קערבל איז צו װינציק; אַכצן פּאַרשױן, אַ רובל מיט אַכציק ― װעט זײַן אַקוראַט צי גריװנעס אױף אַ מענטשן…