א.
כּתרילעװקע האָט פֿון תּמיד אָן נאָכגעטאַנצט אַדעס; נאָר פֿון זינט עס האָבן זיך אָנגעהױבן די בהלות, טרעט כּתרילעװקע נישט אָפּ פֿון אַדעס אַף קײן האָר: אין אַדעס אַ שטרײַק ― אין כּתרילעװקע אַ שטרײַק; אין אַדעס אַ פּאָגראָם ― אין כּתרילעװקע אַ פּאָגראָם. אײנער אַ לץ האָט אַרױסגעלאָזט אַ קלאַנג, אַז אין אַדעס האָט מען אָנגעהױבן זיך אָפּשנײַדן די נעזער, האָט מען אין כּתרילעװקע גענומען שאַרפֿן מעסערס; אַ גליק, װאָס אין כּתרילעװקע גופֿא האָט מען ליב קוקן אַף יענעם, דעריבער האָט יעדער געװאַרט, ביז דער ערשטער װעט זיך אָפּשנײַדן די נאָז. און מע װאַרט נאָך עד היום...
נאָך אַזאַ מין הקדמה װעט שױן קײנעם קײן װוּנדער נישט זײַן, װאָס
עס גײט נישט אַװעק כּמעט אַ טאָג, מע זאָל נישט לײענען אַף די גאַזעטן
אַלע מאָל אַן אַנדער אומגליק פֿון כּתרילעװקע: װיִאַזױ „חבֿרה“ האָבן
זיך אַרײַנגעכאַפּט צו אַ בעקער און האָבן עקספּראָפּריאירט דאָס גאַנצע
געבעקס, אָדער װיִאַזױ אַ שוסטער האָט שױן געהאַט כּמעט געענדיקט
אַ פּאָר שטיװל ― ס'איז געבליבן נאָר אַרױפֿזעצן אַ פּאָר פּאָדעשװעס
מיט די אָפּצאַסן, ― איז מען אים באַפֿאַלן אין מיטן העלן טאָג, אָפּגעזאָגט דעם געװיסן פּסוק „שׂאו ידיכם“ ― „רוקי װערך!“ ― און צוגענומען די שטיװל. אָדער אַ ייִד אַן אָרעמאַן איז געגאַנגען איבער די
הײַזער ― דאָנערשטיק איז געװען די מעשׂה ― האָט מען אים זאַטשעפּעט ערגעץ אין אַ געסל, צוגעשטעלט אים אַ פּיסטױל גלײַך אין פּנים
אַרײַן און אַרױסגעטרײסלט באַ אים װאָס ער האָט געהאַט. אָדער הערט
אַ מעשׂה, װאָס אַ ייִדענע דערצײלט... נאָר װאָס אַ ייִדענע דערצײלט
װיל איך אײַך נישט איבערחזרן; אַ פֿרױ האָט שװאַכע נערװן, די צײַט איז
אַן אומרויִקע, עס קאָן זיך איר אױסװײַזן אַ קוצע קו פֿאַר אַ באַרנבױם...
איך װיל נישט נעמען אַף זיך „די פֿאַראַנטװאָרטלעכקײט פֿאַר דער געזעלשאַפֿט“...
בקיצור, עס איז אַװעק אין כּתרילעװקע אַ סדרה עקספּראָפּריאַציעס, אײנע שרעקלעכער פֿון דער אַנדערער. עס איז געװאָרן אַ מורא צו לעבן אַף דער װעלט, און מע האָט אָנגעהױבן בענקען נאָך די אַלטע גוטע יאָרן, װען אײן פּריסטאַװ, װאָס פֿלעגט נעמען אַ קערבל, האָט געקאָנט האַלטן אַ גאַנצע שטאָט באַ זיך אין קעשענע און מע האָט אָנגעהױבן בעטן גאָט און תּפֿילה טאָן:
― גװאַלד, רבונו־של־עולם, השיבֿנו נאַזאַד, האַרצעדיקער פֿאָטער, חדש ימינו כּקדם!...
דאָס איז אָבער נאָך אַלץ נישט מער װי אַ הקדמה. די מעשׂה
הײבט זיך ערשט אָן.
ב.
ב נימין לאַסטעטשקע איז דער גרעסטער נגיד אין כּתרילעװקע. אױסרעכענען זײַן גרױסקײט האָט נישט קײן שיעור. ערשטנס, האָט ער מחותּנים רײַכע אַף דער גאַנצער װעלט. די מחותּנים זײַנען שױן איצט נישט רײַך, װי זײ זײַנען געװען אַמאָל, איבער הײַנטיקע צײַטן מיט הײַנטיקן אָנזעצן ― ס'איז גאָר קײן חידוש נישט; אַ חידוש איז נאָר, װי ייִדן האַלטן זיך נאָך, און װער שמועסט די כּתרילעװקער ייִדן ― זײַנען שטאַרקער װי אײַזן! װי הערינג אין אַ פֿאַס האָבן זײ זיך צונױפֿגעפּאַקט אַלע אַף אײן אָרט, און זײ פֿרעסן אײנס דאָס אַנדערע לעבעדיקערהײט. אַ שטיקל גליק אָט דאָס אַמעריקע, װאָס נעמט צו פֿון דאָרטן אַלע יאָר כּמעט צװײ מאָל אַזױפֿיל, װיפֿל עס שטאַרבן אױס פֿון הונגער, פֿון פּאָגראָמען און פֿון אַנדערע שלעק... פֿונדעסטװעגן זעט איר דאָך, אַז גאָט װיל, איז נאָך דאָ אין כּתרילעװקע אַ ייִד אַ נגיד, װאָס הײסט בנימין לאַסטעטשקע, װאָס אַלע זײַנען אים מקנא, װאָס ער דאַרף נישט אָנקומען צו קײנעם, אַחוץ צו זײַנע רײַכע מחותּנים. מאָלט אײַך, אָנקומען צו אַ רײַכן מחותּן איז עפּעס אױך נישט אַזאַ זיס שטיקל ברױט, מחמת דאָס רובֿ רײַכע מחותּנים זײַנען בטבֿע, נישט אױסגערעדט זאָל זײַן, גרױסע חזרים... פֿונדעסטװעגן איז בנימין לאַסטעטשקע פֿאָרט דער נגיד אין כּתרילעװקע. אַז מע דאַרף אַ מאָל אַ טובֿה, װוּהין גײט מען? צו בנימין לאַסטעטשקע. און בנימין לאַסטעטשקע הערט אױס, העלפֿט אַ מאָל מיט אַן עצה, אַ מאָל מיט אַ גוט װאָרט, אַ מאָל מיט אַ קרעכץ ― גוט איז אױך דאָס, װאָרעם אָן דעם װאָלט דען געװען בעסער? אַלץ אײן שװאַרץ יאָר.
װאָס איז דער חילוק פֿון אַ כּתרילעװקער נגיד ביז, למשל, אַ נגיד אין יעהופּעץ? די יעהופּעצער נגידים האָבן װײכע הערצער, קאָנען נישט צוזען דעם צער פֿון די אָרעמע לײַט, האַלטן זײ פֿאַרמאַכט די טיר, שטעלן אַװעק אַ שװײצאַר באַ דער שװעל, לאָזן נישט צו קײן בן־אָדם, װאָס גײט נישט אָנשטענדיק אָנגעטאָן. און אַז עס קומט דער ליבער זומער הײבן זײ זיך אױף װי די שװאַלבן און פֿאָרן אַװעק קײן אױסלאַנד ― גײט זוכט זײ! אַנו, זאָל פּרוּװן אַ כּתרילעװקער נגיד אַזױ טאָן, װעט מען אים די בײנער צעטראָגן! צי ער װיל, צי ער װיל נישט ― בנימין לאַסטעטשקע איז ראָש וראשון אין קהל. אין אַלע צדקה־זאַכן איז ער דער ערשטער, נישט נאָר אַף צו געבן די ערשטע נדבֿה, נאָר אַף צו נעמען דאָס שטעקל, מחילה, און גײן פֿון שטוב צו שטוב צונױפֿנעמען נדבֿות פֿ ו ן אָרעמע לײַט פֿאַר אָרעמע לײַט...
הײַנט װער שמועסט ערבֿ פּסח באַם צונױפֿנעמען „מעות חטים“ ―
אָ! דעמאָלט מעגט איר זיך פֿאַרגינען אַ קוק טאָן אַף בנימין לאַס־טעטשקע כאָטש פֿון דער װײַטן. איך װײס נישט, אױב דער גרעסטער
כּלל־טוער פֿון דער גאַנצער װעלט האָט פֿאַר דעם ברענענדיקסטן װאַל־קאַמף אַמאָל אַזױ געשװיצט, װי אונדזער לאַסטעטשקע שװיצט גאַנצע
פֿיר װאָכן פֿאַר פּסח! ער שװערט, אַז פֿון פּורים ביז פּסח שלאָפֿט ער
אין אָנטאָן! לאָמיר אים גלײבן אַף נאמנות, װאָרעם װאָס קומט אים
אַרױס פֿון דעם? קײן געלט פֿאָדערט ער נישט פֿאַר זײַן טרחה. אַי,
איר װעט זאָגן, ער טוט עס צוליב כּבֿוד? זאָל זײַן אַזױ. װאָס קאָן עס
אײַך אַרן? יעדער מענטש װיל כּבֿוד; אַפֿילו שׂררות האָבן עס נישט
פֿײַנט. מיר װעלן די נאַטור פֿונעם מענטשן נישט איבערמאַכן ― פֿאַרפֿאַלן!
ג.
דער מנהג פֿון צונױפֿנעמען מעות־חטים פֿאַר אָרעמע לײַט אַף פּסח איז זײער אַן אַלטער מנהג, זײער אַ קאָנסערװאַטיװ מיטל פֿון „פֿילאַנטראָפּיע“; דאָך, מײן איך, איז ער נישט אַזױ ביטער, װי די הײַנטיקע װילן אונדז אײַנרײדן. זײ זאָגן, אַז „פֿילאַנטראָפּיע איז אַ שחיטה פֿאַר דער געזעלשאַפֿט“. איך װיל מיך מיט זײ אין חקירות און אין פּאָלעמיק נישט אַרײַנלאָזן. איך װיל נאָר זאָגן, אַז נאָך מײַן מײנונג, איז דאָ נאָך אַ פֿיל ערגערער מנהג: װאָס די נגידים װילן נישט געבן, און װאָס מע דאַרף באַ זײ רײַסן פֿון די צײן. און נאָך טױזנט מאָל ערגער איז דאָס, װאָס די שײנע מענטשן, װאָס װילן נישט געבן, װילן אײַך אײַנרײדן אַ קינד אין בױך, אַז דערפֿאַר גיבן זײ נישט, װײַל ס'איז פֿאַראַן באַ זײ אַ „פּרינציפּ“... פֿאַר אַזעלכע מענטשן זאָלט איר אַנטלױפֿן; אַזעלכע מענטשן זײַנען טרוקן, װי אַ טרוקן פֿישל, און אומעטיק, װי אַ קאַץ... דאַנקען גאָט, װאָס אין כּתרילעװקע איז דער „פּרינציפּ“ נאָך נישט אַרײַן אין דער מאָדע. די װאָס גיבן נישט, גיבן נישט דערפֿאַר, װײַל זײ האָבן נישט... ערבֿ פּסח אָבער, אַז עס קומט צו מעות־חטים, איז דאָס אױך קײן תּירוץ נישט. אין כּתרילעװקע גײט אַ שפּריכװאָרט: „יעדער ייִד איז מחױבֿ אָדער געבן מעות־חטים, אָדער נעמע ן מעות־חטים“...
מאָדנע מענטשן די כּתרילעװקער ייִדן! טױזנטער יאָרן זײַנען אַװעק,
זינט זײערע עלטער־עלטער־זײדעס האָבן זיך באַפֿרײַט פֿון גלות־מצרים,
קאָנען זײ זיך נאָך עד היום נישט אָפּגעװױנען פֿון צו עסן מצות אַכט
טאָג דורכאַנאַנד אַלע יאָר, און איך האָב זײער מורא, אַז דער דאָזיקער
טרוקענער מאכל װעט נאָך לאַנג־לאַנג נישט אַרױס פֿון דער מאָדע... אַ
גאַנץ יאָר װעט אײַך אַ כּתרילעװקער ייִד שװאָלן פֿון הונגער, און קומט
פּסח, מעג זיך איבערקערן די װעלט, מוז ער זײַן פֿאַרזאָרגט מיט מצות!
עס איז נאָך נישט געװען דער פֿאַל, אַז אַ ייִד זאָל דאָרט שטאַרבן פּסח
פֿון הונגער. און טאָמער מאַכט זיך אַ מאָל אַזאַ פֿאַל, דאַרף מען אים
פֿאַרשרײַבן אַפֿן חשבון פֿונעם יאָר, דאָס הײסט, ער איז געשטאָרבן נישט
חלילה מחמת דעם, װאָס ער האָט נישט געהאַט די אַכט טאָג פּסח קײן
מצה, נאָר מחמת דעם, װאָס ער האָט נישט געהאַט קײן חמץ אין
די 357 טעג פֿון אַ גאַנץ יאָר. עס איז, פֿאַרשטײט איר מיך, אַ גרױסער
אונטערשײד!
ד.
נישטאָ אײן זאַך אַף דער װעלט, װאָס זאָל נישט האָבן קײן אױסנאַם. דאָס יאָר, װאָס מיר באַשרײַבן אונדזער געשיכטע, איז געװען פֿאַר כּתרילעװקע אַזאַ יאָר, װאָס מע האָט אַזעלכעס קײנמאָל נישט געהערט. עס האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז נעמערס אַף מעות־חטים זײַנען מער װי געבער ס. מע זאָל זיך נישט שעמען פֿאַר לײַטן, װאָלטן כּמעט אַלע ייִדן דאָרטן זיך נישט אָפּגעזאָגט פֿון צו נעמען מעות־חטים... אַ צער־בעלי־חײם געװען אָנצוקוקן אונדזער גבֿיר בנימין לאַס־טעטשקע, װי ער זיצט אין „קאָמיטעט“ דעם לעצטן טאָג װאָס פֿאַר פּסח און האַלט אין אײן אָפּזאָגן:
― נישטאָ קײן געלט!... אױסגעגאַנגען!... האָט קײן פֿאַריבל נישט!...
― דערלעבט איבער אַ יאָר, ― האָבן אים געענטפֿערט די „אָפּגעזאָגטע“ אָרעמע לײַט און צוגעלײגט אונטער דער נאָז: ― און איר זאָלט קומען צו אונדז נאָך מעות־חטים...
אײנס נאָך דאָס אַנדערע זײַנען די אָרעמע לײַט אַרױס פֿון „קאָמיטעט“ מיט לײדיקע הענט און מיט רױטע פּנימער, װי פֿון אַ שװיץ־באָד, געשאָלטן די נגידים אַף װאָס די װעלט שטײט ― ס'זאָל פֿאַלן אין ים אַרײַן.
צװישן די לעצטע „אָפּגעזאָגטע“ איז געװען אַ גאַנץ בינטל בחורים, אַרבעט־יונגען, װאָס דרײען זיך אום אַ גאַנצן װינטער אָן אַ שטאָך אַרבעט. מע האָט שױן פֿאַרקױפֿט פֿון זיך אַלץ, װאָס מע האָט געהאַט. אײנער האָט פֿאַרזעצט אַ זילבערנעם זײגער און פֿאַרן געלט געקױפֿט פּאַפּיראָסן, און אַלע בחורים האָבן גערײכערט, אום צו שטילן דעם הונגער אַלע בחבֿרותא ― מעשׂה קאָמונע... געקומען אין „קאָמיטעט“, האָט דאָס בינטל בחורים אַרױסגעשטעלט פֿאַרן גענעראַל־רעדנער אײנעם, אַ דאַמסקי שנײַדער, מיטן נאָמען שמואל־אַבא פֿינגערהוט. און כאָטש שמואל־אַבא פֿינגערהוט איז געװען דער גענעראַל־רעדנער, פֿונדעסטװעגן האָט אים דאָס גאַנצע בינטל מיטגעהאָלפֿן, און אַלע האָבן גערעדט, געטענהט, אַז זײ גײען־אױס פֿון הונגער, ממש זײ פֿאַלן מיטן פּנים צו דער ערד. דער גבאי ראשון פֿון „קאָמיטעט“, בנימין לאַסטעטשקע, האָט זײ געלאָזט רײדן, און אַז זײ האָבן אױסגעלאָזט, האָט ער אָנגעהױבן בזו הלשון:
― האָט קײן פֿאַריבל נישט, אײַערע רײד זײַנען אַרױסגעװאָרפֿן. ערשטנס, זײַט איר נישט קײן באַװײַבטע, און מיר גיבן מעות־חטים נאָר פֿאַר באַװײַבטע; צװײטנס, זײַט איר, קײן עין־הרע, יונגע לײַט, װאָס קאָנען גײן אַרבעטן און פֿאַרדינען אַף פּסח. דריטנס, איז הײַנטיקס יאָר באַ אונדז אַ גערעטעניש אַף אָרעמע לײַט, פֿאַראַן מער נעמערס, װי געבערס; פֿערטנס ― ס'איז אַ בזיון צו זאָגן, מיר האָבן שױן נישט פֿון גאַנץ פֿרי אָן אַ צעבראָכענעם גראָשן אין דער קאַסע. טאָמער גלײבט איר נישט, נאַט זעט.
און דער גבאי ראשון פֿון קאָמיטעט האָט זיך איבערגעקערט זײַנע אַלע קעשענעס אַף דער לינקער זײַט, באַװיזן אױג־אַף־אױג, אַז ער איז נקי, רײן װי גאָלד. דאָס בינטל איז געבליבן אָן לשון, נאָר דער לידער, שמואל־אַבא פֿינגערהוט, האָט אַ פּה קדוש ― מע דאַרף אים די צונג נישט פּיקן. ער האָט זיך אָנגערופֿן צום גבאי מיט אַ גאַנצער דרשה האַלב ייִדיש, האַלב רוסיש:
― זשאַל, װאָס איר האָט נישט אָנגעהױבן פֿונעם סוף, װאָלט איר
פֿאַרשפּאָרט טראַטיִען אַזױ פֿיל פּאָראָך פּאָנאַפּראַסנאָ. נאָר איך װעל אײַך
געבן אַ װאָזראַזשעניע אַף אַלע אײַערע דאָװאָדן. װאָפּערװיך, װאָס מיר
זײַנען כאָלאָסטיאַקעס ― איז דאָס פֿאַר אײַך אַ מעלה: װינציקער אָרעמע
לײַט אין שטעטל. װאָװטאָריך, װאָס איר זאָגט: אַרבעטן ― סדיעלאַיטע
אָדאָלזשעניע! גיט אונדז אַרבעט, װעלן מיר אײַך איבערקערן די װעלט!
װטרעטיך, װאָס איר זאָגט: אָרעמע לײַט, איז אין דעם שולדיק דער
קאַפּיטאַליזם ס'אָדנאָי סטאָראָני און די עקספּלאָאַטאַציע פֿונעם פּראָלעטאַריאַט ס'דרוגאָי סטאָראָני. אַ װטשעטװיאָרטיך, װאָס איר װיװאָראַ־טשעװעט די קעשענעס אַף דער לינקער זײַט, איז דאָס נישט קײן דאָקאַ־זאַטעלסטװאָ. מיר סאָמניעװאַיען זיך נישט, אַז באַ אײַך אין דער הײם,
נאַפּרימער, זײַנען די שאַפֿעס אָנגעפּאַקט מיט מצות, אײער, ציבעלעס
און קאַרטאָפֿלעס און גענדזנשמאַלץ און טאָמו פּאָדאָבנאָיע, און װײַן אױך
אַף אַרבע כּוסות... איר זײַט אַלע בורזשוקעס און בעזסאָװעסטנע עקס־
פּלאָאַטאַטאָרעס ― און באָלשע ניטשעװאָ! טאָװאַרישטשי, קומט לאָמיר
גײן!...
מיר מוזן נאָכגעבן, אַז כּתרילעװקע, װאָס טאַנצט־נאָך אַדעס און אַלע
אַנדערע גרױסע שטעט, איז נאָך אַזױ װײַט נישט פֿאָרגעשריטן, אַז אַזאַ
עקספּלאָאַטאַטאָר, װי אונדזער נגיד בנימין לאַסטעטשקע, זאָל עפֿענען
די שאַפֿעס, צעטײלן פֿאַר די אָרעמע לײַט די מצות מיט די אײער מיט
די ציבעלעס מיט די קאַרטאָפֿלעס מיטן גענדזנשמאַלץ און מיטן װײַן אַף
אַרבע כּוסות, און אַלײן זאָל עס בלײַבן מיט װײַב און קינדער אָט אַזױ
אָ... איך בין אָבער איבערצײַגט, װי צװײ מאָל צװײ איז פֿיר, אַז מײַנע
כּתרילעװקער עקספּלאָאַטאַטאָרס װעלן דאָס זיכער טאָן, זאָל נאָר פֿריִער
באַװײַזן אַדעס, אָדער יעהופּעץ, אָדער אַנדערע גרױסע שטעט אַזאַ מין
בײַשפּיל. כּתרילעװקע, מײַנע ליבע פֿרײַנט, איז נישט מחױבֿ צו זײַן די
ערשטע אַפֿן יריד...
ה.
מיט אַ רײנעם געװיסן, אַן אױסגעבאָדענער, אַ יום־טובֿדיקער, האָט
זיך בנימין לאַסטעטשקע אַװעקגעזעצט מיט װײַב און קינדער די ערשטע
נאַכט פּסח צום סדר, רויִק און אױפֿגעלײגט, טאַקע װי אַן אמתער מלך,
װאָס פֿילט זיך גוט אין זײַן מלוכה. אין דער רעכטער האַנט האָט ער די
מלכּה, שׂרה־לאה זײַן װײַב, אױסגעפּוצט יום־טובֿדיק מיט אַ נײַער זײַדענער פֿאַטשײלע, פֿון װעלכער עס קוקן אַרױס צװײ לאַנגע באָמבלדיקע
אױרינגלעך פֿון עכט זילבער 84טע פּרוּװ, און אַרום און אַרום טיש די
קינדער, די פּרינצן מיט די פּרינצעסנס ― אַ גאַנצער בוקעט פֿון אױסגעצװאָגענע קעפּלעך, רױטע בעקלעך, בלישטשענדיקע אײגלעך. אַפֿילו
זלאַטקע די דינסטמױד, װאָס אַ גאַנץ יאָר איז זי אײַנגעשפּאַנט אין יאָך
און אַרבעט װי אַן אײזל, האָט זיך אױסגעצװאָגן און אָנגעזײפֿט מיט
פּאַטשולי־זײף און אַרײַן אין אַ נײַ סיצן קלײדל מיט נײַע „באָטינקעס“
און מיט אַ ברײטער רױטער סטענגע אַפֿן שװאַרצן גלאַנצנדיקן שטערן.
אַלע פֿילן זיך גוט, מחיה, פֿרײַ, גלײַך װי זײ אַלײן זײַנען נאָר װאָס אַרױס
פֿון מצרים. מיט אַ קנאַק האָט דער ייִנגסטער פֿון די פּרינצן אָפּגעקלאַפּט
די פֿיר קשיות, און דער פֿאָטער דער מלך, בנימין לאַסטעטשקע, האָט
גענומען לאַנגזאַם, מיט זײער אַ שײנעם ניגון, אַף אַ הױך קול, ענטפֿערן
אים אַ תּירוץ, דעם אַלטן תּירוץ: עבֿדים הײנו ― קנעכט זײַנען מיר
געװען, לפּרעה במיצרים ― באַ פּרעהן אין מצרים, האָט אונדז גאָט אַרױסגעצױגן פֿון דאָרטן מיט אַ שטאַרקער האַנט און מיט גרױסע װוּנדער,
באַצאָלט פּרעהן מיט צען שײנע מכּות... און האָט גענומען אױסרעכענען אַף אַ קול און מיט אַ ניגון די שײנע מכּות. פּלוצעם...
ו.
פּלוצעם האָט זיך דערהערט אַ קלאַפּ אין טיר, און נאָך אַ קלאַפּ, און נאָך צװײ קלעפּ, װער זאָל דאָס זײַן?... „עפֿענען, אָדער נישט עפֿענען?“... און עס איז געבליבן, אַז יאָ עפֿענען, װאָרעם דאָס קלאַפּן איז געװאָרן װאָס װײַטער אַלץ שטאַרקער און שטאַרקער, און דער מלך און די מלכּה און די פּרינצן זײַנען אַלע געבליבן שטיל, און זלאַטקע די דינסטמױד האָט געעפֿנט די טיר, און אין שטוב זײַנען אַרײַן דאָס גאַנצע בינטל בחורים מיט זײער לידער, שמואל־אַבא פֿינגערהוט, בראָש, מיט אַ ברײטן „גוט יום־טובֿ!“... אונדזער נגיד בנימין לאַסטעטשקע, כאָטש די נשמה איז אים שױן געװען אין די פּיאַטעס, האָט זיך אָנגענומען מיט האַרץ און אַ זאָג געטאָן צו דער חבֿרה:
― אַ גוט יום־טובֿ, אַ גוט־יאָר. סקאָצל קומט. װאָס װעט איר זאָגן גוטס?
איז אַרױסגעטראָטן שמואל־אַבא פֿינגערהוט, דער גענעראַל־רעדנער מיט אַ דרשה, װי זײַן שטײגער איז, אַף דער געמישטער האַלב־רוסישער שפּראַך, און האָט אַזױ געזאָגט:
― איר זיצט דאָ אין דער ליכטיק באַ אַ גלאָז װײַן און פּראַזדניװעט דעם הײליקן יום־טובֿ, און מיר, אָרעמע פּראָלעטאַריער, פּראָפּאַדאַיען פֿון הונגער. איך געפֿין, אַז ס'איז ניעספּראַװעדליװע. איך פּריקאַזעװע אײַך, איר זאָלט הײסן אונדז אָפּגעבן אײַער יום־טובֿדיקע װעטשערע און איר זאָלט נישט סמעיען אַרױסלאָזן אַ פּיפּס, נישט עפֿענען קײן פֿענצטער, נישט רופֿן קײן פּאָליצײ און טאָמו פּאָדאָבאָניע, װאָרעם מיר װעלן מאַכן פֿון אײַך אַש... חבֿר משה, װוּ איז די באָמבע?... ................. .
די לעצטע עטלעכע װערטער זײַנען שױן געװען גענוג, דאָס גאַנצע געזינדל זאָל בלײַבן װי געלײמט, װי צוגעקאָװעט צו די ערטער. נאָר אַז דער „חבֿר משה“, אַ שװאַרצער שוסטער־בחור מיט אַ שװאַרצער פּאַטלע און מיט שװאַרצע פֿינגער, איז צוגעגאַנגען צום טיש און האָט געגעבן אַ שטעל אַװעק עפּעס אַ הױכע זאַך און אַ קײַלעכיקע, איבערגעדעקט מיט אַ שמאַטקע, ― איז פֿונעם גאַנצן הױזגעזינד געװאָרן דאָס, װאָס ס'איז אַמאָל געװאָרן פֿון לוטס װײַב, אַז זי האָט זיך אױסגעדרײט, געװאָלט זען, װאָס איז געװאָרן פֿון די שטעט סדום און עמורה...
און זלאַטקע די דינסטמױד האָט מיט קלאַפּנדיקע צײן אונטערגעטראָגן צום טיש פֿריִער די הײסע פֿעפֿערדיקע פֿיש, נאָכדעם די יױך מיט די פֿעטע קנײדלעך, לאַטקעס מיט אַלע אַנדערע גוטע זאַכן, און חבֿרה האָבן דאָס אױפֿגעקלאַפּט מיט אַזאַ אַפּעטיט, גלײַך װי זײ האָבן טאַקע באמת שױן לאַנג נישט געגעסן, און האָבן אַלע מאָל פֿאַרטרונקען מיט װײַן, און האָבן זיך געגעבן דאָס װאָרט, נישט איבערלאָזן קײן טראָפּן, אַפֿילו דאָס אײ מיט דער זרוע מיטן כּרפּס מיטן מרור מיטן חרוסת האָבן זײ צורעכט געמאַכט, נישט איבערגעלאָזט קײן זכר, קײן סימן פֿונעם סדר, אַחוץ די הגדות. און בשעת מעשׂה האָט דער גענעראַל־רעדנער, שמואל־אַבא פֿינגערהוט, נאָך געמאַכט חוזק פֿונעם כּתרילעװקער גבֿיר, דעם עקספּלאָאַטאַטאָר בנימין לאַסטעטשקע. ער האָט צו אים אַזױ געזאָגט:
― אַלע מאָל זאָגן מיר די הגדה און איר עסט די קנײדלעך; נאָר װ'נאַסטאָיאַשטשעיע װרעמיאַ זאָגט איר די הגדה און
מ י ר עסן די קנײדלעך... לחײם, בורזשױ, זאָל גאָט געבן, איר זאָלט
װערן אַ פּראָלעטאַרי אַזױ װי מיר!... לשנה הבאה בקאָנסטיטוציע!...
――――――
ד ערעפּילאָגפֿוןדערטראַגעדי ע
עס איז שױן געװען אַרום האַלבע נאַכט, און דער אָרעמער נגיד בנימין לאַסטעטשקע מיט זײַן הױזגעזינט זײַנען נאָך אַלץ געזעסן אַרום טיש, נאָך אַלץ אין אײן שרעק! אַפֿן טיש איז נאָך אַלץ געשטאַנען דאָס „אומגליק“ ― דאָס הױכע, דאָס קײַלעכיקע, מיט דער שמאַטע איבערגעדעקט. די „חבֿרה־לײַט“ האָבן אָנגעזאָגט פֿאַרן אַװעקגײן, זײ זאָלן בלײַבן זיצן צװײ שעה אַף די ערטער, אַנישט ― װעט זײַן שלעכט... יענע נאַכט איז אין דער שטוב קײנער נישט געשלאָפֿן; מע האָט געדאַנקט גאָט, װאָס מען איז אַרױס מיטן לעבן...
― נו, און װאָס איז געװאָרן מיט יענעם הױכן קײַלעכיקן „אומגליק“, װאָס אַפֿן טיש, מיט דער שמאַטע איבערגעדעקט?... אַזױ פֿרעגט דער נײַגעריקער לעזער. און מיר באַרויִקן אים: אַ בלעכענע פּושקע פֿון שוּװאַקס, אָנגעפֿילט מיט מצה־מעל, איז נישט געפֿערלעך. זי מעג שטײן טױזנט יאָר װעט זי נישט אױפֿרײַסן, סײַדן חלילה... אַ גוטן יום־טובֿ!
געשריבן אין יאָר 1908
מ ילכיק ס
(אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ כּתרילעװקער פֿרעסער)
אַ חכם, הערט איר, איז געװען דער, װאָס האָט אײַנגעפֿירט אַ מנהג, אַז שבֿועות אינדערפֿרי זאָל מען עסן מילכיקס. װאָרעם, לאָמיר זיך נישט נאַרן, װאָס קאָן זײַן בעסער און פֿרישער און זיסער און געשמאַקער און װעלװעלער פֿון מילכיקס? אמת, צו מילכיקס באַדאַרף מען אױך האָבן געלט, נאָר װי קומט דאָס צו פֿלײש? באַ פֿלײש איז פֿאַראַן בײנער; און מילכיקס האָט אין זיך מילך, און קעז, און פּוטער, און סמעטענע, און פּיד־סמעטענע און זױערמילך און סיראָװעטקע... הײַנט נעמט די מאכלים, װאָס מע קאָן מאַכן פֿון מילכיקס. פֿון פֿלײש האָט איר אַ יױך, אַ ראָסלפֿלײש, און עסיקפֿלײש, אַ געבראָטנס ― און שױן... פֿון מילך אָבער האָט איר קאַשע מיט מילך, לאָקשן מיט מילך, רײַז מיט מילך, און טײגלעך מיט מילך, און באַלאַבעשקעס מיט מילך, און פֿאַרפֿל מיט מילך, און גלאַט מילך; הײַנט די מאכלים פֿון קעז און פּוטער האָבן דען אַ שיעור? באַרעכנט נאָר: קרעפּלעך, און װאַרעניקעס, און װאַרניטשקעס, און אַ קוגל, און אַ מאַהינע, און אַ טײגעכטס, און קנישעס, און מנישקעס, און בלינצעס, און צרות־קנײדלעך און קאַש־ניקעס, און װערטליקעס, און װערטוטן. און װיפֿל איז פֿאַראַן מאכלים, װאָס מע קאָן זיך נישט אָנגעדענקען! למשל: קאָרזש מיט קעז, מאַס־ליטשקענע קאַשע, און פֿיש געפּרעגלטע אַף פּוטער, און אַ באָרשט אַ מילכיקער, און ראַזשענקע, און מאַסלינקע ― אַלץ אַזעלכע פּאָטראַװעס, װאָס קײנער זאָגט זיך פֿון דעם נישט אָפּ, סײַדן שױן גאָר אַן אָפּגעריסענער נאַר, װאָס מע באַדאַרף אים געבן קײַען שטרױ...
װאָרעם איך, מע זאָל מיך אױפֿװעקן אין מיטן נאַכט און מיר דערלאַנגען מילכיקס, איז אַבי איך בין גאָר נישט פֿלײשיק, איז מיטן