טאָמער איז קאַרג די אײגענע צרות, יסורים און פּײַן, האָט אונדז גאָט באַשערט פֿרעמדע צרות אױף עליס אײַלאַנד. טאָמער איז קאַרג געװען די טרערן, װאָס מײַן מאַמע האָט פֿאַרגאָסן פֿון זינט מײַן טאַטע איז געשטאָרבן און פֿון זינט מיר שלעפּן זיך אַרום איבער דער װעלט ביז צו הײַנטיקן טאָג, באַדאַרף זי איצטער װײנען און טרערן גיסן אױף די אומגליקן, װאָס מיר זעען זיך אָן אָט־אָ־דאָ, אױף עליס אײַלאַנד. אַלע מינוט שיקט איר גאָט צו אַ נײַעם חורבן. די מאַמע נעמט זיך יעדע זאַך צום האַרצן. זי ברעכט די הענט. זי באַהאַלט דאָס פּנים און װײנט זיך אױס שטילערהײט.
― דו זינדיקסט, מאַמע! ― זאָגט צו איר מײַן ברודער אליהו, און מיר דאַכט זיך, אַז ער איז גערעכט. װאָס האָט זי צו װײנען? מיר שלעפּן זיך שױן מער נישט איבער דער װעלט, װי מיר האָבן זיך געשלעפּט ביז אַהער. די נסיעה אױפֿן ים זײַנען מיר, דאַנקען גאָט, אױך איבערגעקומען. מיר זײַנען שױן כּמעט אין אַמעריקע. נאָך אַ שעה, נאָך צװײ שעה ― און מיר זײַנען פֿרײַ. נאָר װי אַזױ זאָל מען ניט װײנען, אַז מע זעט פֿאַר זיך אַזױ פֿיל אומגליקן? אַזױ פֿיל טרערן? אַ ים פֿון טרערן?
איבערדערצײלן אײַך אַלע אומגליקן, װאָס מיר האָבן זיך אָנגעזען אױף עליס אײַלאַנד, באַדאַרף איך אַװעקזיצן מיט אײַך אַ טאָג מיט אַ נאַכט און דערצײלן, דערצײלן און דערצײלן.
אַ שטײגער, װאָס װעט איר זאָגן אױף אַזאַ מעשׂה? טאַטע־מאַמע און פֿיר קינדער זײַנען פֿאַרהאַלטן געװאָרן, נישט אַהער, נישט אַהין. װאָס איז די מעשׂה? בײַם פֿאַרהער האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז זײערס אַ קינד, אַ מײדל פֿון אַ יאָר צװעלף קאָן נישט צײלן אױף צוריק. מע פֿרעגט זי: „װיפֿל ביסטו אַלט?“ זאָגט זי: „צװעלף יאָר“. פֿרעגט מען זי װידער: „װיפֿל ביסטו אַלט געװען פֿאַראַיאָרן אין דער צײַט?“ װײס זי נישט. זאָגט מען איר: „צײל פֿון אײנס ביז צװעלף“. צײלט זי. זאָגט מען איר: „צײל פֿון צװעלף צוריק ביז אײנס“. קאָן זי נישט. װען מע פֿרעגט בײַ מיר אַזאַ זאַך: צײל, ― צײל איך דאָך װי אַ װאַסער: צװעלף, עלף, צען, נײַן, אַכט, זיבן, זעקס, פֿינף, פֿיר, דרײַ, צװײ, אײנס. אַ טײַערע מציאה! איז געבליבן, אַז מע קאָן דאָס מײדל קײן אַמעריקע נישט אַרײַנלאָזן.
פֿרעגט זיך: װאָס װעט זײַן מיט איר טאַטע־מאַמע און מיט די איבעריקע קינדער? ― צוזען דעם צער פֿון פֿאָטער און מוטער און דעם רחמנות פֿון דעם קינד ― דאַרף מען זײַן פֿון שטײן, מע זאָל נישט צעגאַנגען װערן. װײנט די מאַמע אױף זײ קוקנדיק, און מײַן שװעגערין ברכה און אונדזער פּיניעס װײַב טײַבל װישן אױך די אױגן.
צי, אַ שטײגער, װי געפֿעלט אײַך אַזאַ געשיכטע? מיט אונדז פֿאָרט אַ ייִדענע, הײסט זי צבֿיה. איז זי אַן עגונה. דער מאַן האָט זי אַװעקגעװאָרפֿן שױן לאַנג. האָט זי צעשיקט בריװ איבער אַלע עקן פֿון דער װעלט. איז איר אָנגעקומען אַ ידיעה, אַז איר מאַן איז ערגעץ אין צינצינאַטעCincinnati, אַ שטאָט אַזעלכע אין אַמעריקע. פֿאָרט זי דאָס אַהין אים צו פּאַקן. האָט מען איר געגעבן אַן עצה נאָך אױפֿן שיף, אַז זי זאָל אַרױסרופֿן גלאַט אַ ייִדן פֿון ניו־יאָרק, װאָס זאָל זאָגן, אַז ער איז דאָס איר מאַן, װעט מען זי אַרונטערנעמען. די דאָזיקע עצה שטאַמט פֿון דער „גערױכערטער ליולקע“, װאָס איך האָב אײַך שױן דערצײלט װעגן אים. דער הײַסינער שנײַדער האָט אױך אַ סך מיטגעהאָלפֿן. די „גערױכערטע ליולקע“ האָט זיך אונטערגענומען צו שיקן אײנעם אַ נאָענטן פֿרײַנט, אַז ער זאָל זיך אַרױסגעבן פֿאַר איר מאַן… ס'איז געקומען צום שפּיץ, בײַם פֿאַרהער, האָט זיך אַרױסבאַװיזן, אַז די גאַנצע מעשׂה איז אַ שװינדל. דער ייִד איז אַ באַװײַבטער און קערט זיך אַזױ אָן מיט דער עגונה, װי איר קערט מיר אָן אַ פֿעטער. װײ־װײ, װאָס עס האָט זיך אָפּגעטאָן! גאַנץ עליס אײַלאַנד איז געגאַנגען כאָדאָראָם. אונדזער חבֿר פּיניע האָט דערלעבט אַ נקמה אין דעם הײַסינער שנײַדער. און כאָטש אין האַרצן איז פּיניע גזלן אױף עליס אײַלאַנד, למאַי מע האָט אונדז פֿאַרהאַלטן, נאָר אַרױסבאַװײַזן דאָס פֿאַרן הײַסינער שנײַדער ― אַ מכּה! אַדרבא, ער האָט זיך נאָך גערײצט מיט אים:
― נו, פּאַניע חייט? האָב איך נישט געזאָגט פֿריִער אַז אַמעריקע איז נישט ריסנלאַנד? אין אַמעריקע גײט נישט אָן קײן שװינדל, קײן חכמות און קײן דרײדלעך? קאָלומבוס, לעבן זאָלסטו!
האָט ער אָבער געכאַפּט אַ מיאוסן פּסק פֿון מײַן מאַמע. און נאָך מער ― פֿון מײַן ברודער אליהוס װײַב ברכה. און זײַן אײגן װײַב טײַבל האָט אױך צוגעלײגט אַ קנײטל. די װײַבער האָבן אים שיִער די אױגן נישט אױסגעדראַפּעט, למאַי ער לאַכט אָפּ פֿון מענטשן, װאָס עס גיסט זיך בלוט פֿון זײ. און װי אױף צו־להכעיס, האָט די מאַמע זיך באַפֿרײַנדעט מיט דער עגונה, געװאָרן מיט איר, װי שװעסטער. איצט שיקט מען די עגונה אָפּ צוריק, און דער ייִד, װאָס האָט זיך אַרױסגעשטעלט פֿאַר איר מאַן, װעט אױך קײן האָניק נישט לעקן. דערװײַל האָט מען זײ בײדן פֿאַרהאַלטן, און מײַן מאַמע איז דערפֿון אױס מענטש.
אַ יונג װײַבל, בלוט און מילך, פֿאָרט קײן באָסטאָן צו איר מאַן. האָט זי אַ קינד, אַ מײדעלע מיט געגרײַזלטע הערעלעך, אַ בילד, הײסט עס קעצעלע. דער אמתער נאָמען אירער איז קײלע, נאָך איר באָבע. נאָר מע האָט זי פֿאַרצױגן „קעצעלע“. קעצעלע איז נאָך דרײַ יאָר נישט אַלט. נאָר עס לױפֿט אַרום און רעדט און זינגט און טאַנצט. „פּרינץ אַלבערט“ איז פֿול מיט דעם קינד. קעצעלען האָבן אַלע ליב. מע האַלדזט דאָס און מע קושט דאָס און מע נעמט דאָס איבער פֿון האַנט צו האַנט. קעצעלע! קעצעלע! מיט אונדז איז דאָס דאָזיקע װײַבל געװאָרן גאָר נפֿש־אַחת. זי איז נישט אָפּגעטראָטן פֿון דער מאַמע אױף אַ מינוט. זי האָט איר אױסדערצײלט אינגאַנצן איר האַרץ. איבערגעלײענט אונדז אַלע בריװלעך, װאָס איר מאַן שרײַבט צו איר. העכער דרײַ יאָר אַז זײ האָבן זיך נישט געזען. ער קען אַפֿילו נישט דאָס קינד. ער האָט דאָס נאָך קײנמאָל נישט געזען. ער חלומט פֿון דעם טאָג װי נאַכט. ער קאָן זיך גאָר נישט פֿאָרשטעלן, װי אַזױ ער װעט מיטאַמאָל דערזען זײַן קינד, זײַן קעצעלע. דערבײַ גיסט זי שױן מיט טרערן, און מײַן מאַמע װישט די אױגן. לאַך איך פֿון זײ בײדן ― װאָס דאַרף מען װײנען? און איך נעם קעצעלען אױף די הענט. און איך האָדעװע זי מיט שטיקלעך עפּל און מיט אָראַנדזשעס, מאַראַנצן הײסט עס, גלײַך אין מױל אַרײַן. קעצעלע קוקט מיר אין די אױגן, לאַכט צו מיר און גלעט מיך מיט איר קלײן סאַמעטן הענטל. און איך קוש איר די קלײנע װאַרעמע פֿינגערלעך. אַ שאָד, װאָס איך האָב נישט קײן קעסטעלע מיט פֿאַרב. איך װאָלט אױסגעמאָלט קעצעלען אױף פּאַפּיר מיט אירע געגרײַזלטע זײַדענע הערעלעך, מיט אירע בלױע שײנע אײגעלעך און מיט איר פּנימל פֿון אַ מלאך. מײַן חבֿר מענדל לאַכט פֿון מיר, װאָס איך האָב צו טאָן מיט אַ קוקלע. בײַ אים איז זי אַ „קוקלע“!
איז זיך מישבֿ קעצעלע שױן נאָענט צו אַמעריקע און װערט קראַנק און… עס גײט מיר איבער אַ פֿראָסט איבערן לײַב, אַז איך דערמאָן זיך אין יענער צײַט. אַ שטיק פֿון מײַן לעבן האָט אַװעקגענומען בײַ מיר אָט דאָס קינד. איך קאָן גאָר װעגן דעם ניט רײדן, ניט טראַכטן אַפֿילו. שלעפּט מיך ניט פֿאַר דער צונג, איך זאָל אײַך זאָגן, װאָס מע האָט געטאָן מיט קעצעלען… איך װעל אײַך נאָר דערצײלן דעם רחמנות פֿון דער יונגער מוטער, בעת מיר זײַנען אָנגעקומען אױף עליס אײלאַנד. זי האָט ניט געװײנט. אױף אַלעמען האָט זי געקוקט מיט גלעזערנע פֿאַרגליװערטע אױגן. װאָס מע האָט זי געפֿרעגט, האָט זי ניט געענטפֿערט. מע האָט מורא, אַז דאָס װײַבל איז גערירט… מע װעט זי צוריקשיקן. מײַן מאַמע לײגט אײַן די װעלט. מײַן ברודער אליהו איז אױסער זיך. ער קאָן שױן נישט אַריבערטראָגן דער מאַמעס טרערן. און פּיניע באַהאַלט זיך עפּעס. מע זעט אים ניט…
איר מײנט, אַז נאָר ייִדן האָבן צרות אױף עליס אײַלאַנד? גױים װערן אױך ניט װינציק אױסגעריסן. עס פֿאָרט מיט אונדז אַ גאַנצע כאָפּטע איטאַליענער. אַלע אין סאַמעטענע הױזן און מיט הילצערנע שיך אױף די פֿיס. אַז זײ גײען, קלאַפּן זײ, װי די פֿערד מיט די קאָפּעטעס. װױלע גױים. אױסגעצײכנטע מענטשן. נאָך מיר זײַנען זײ גאָר די כּפּרה. זײ רופֿן מיך מיט אַ מאָדנעם נאָמען: „פּיקאָלאָ באַמבינאָpiccolo bambino: קלײן ייִנגל“. זײ זײַנען מיך מכבד מיט ניסלעך און מיט ראָזשינקעס פֿון די סאַמעטענע הױזן־קעשענעס. און איך האָב דאָס דװקא ניט פֿײַנט. רײדן קאָן איך ניט מיט זײ, מחמת זײ פֿאַרשטײען ניט מײַן לשון, איך פֿאַרשטײ ניט זײער לשון. נאָר מיר געפֿעלט, װי זײ רײדן צװישן זיך. האַרט קומט אױס בײַ זײ די ריש: „באָנאַ סעררראbona sera: גוטן אָװנט!“ „מיאָ־קאַרראָmio caro: מײַן טײערער!“ „פּרררעגאָ סיניאָררעprego signora: זײַט אַזױ גוט, מאַדאַם!“…
דאַרף זיך טרעפֿן אַן אומגליק. סאַמע צום רעכטן שפּיץ, אַז ס'איז געקומען צום פֿאַרהער, האָט זיך אײנער פֿון דער כאָפּטע אַרױסגעכאַפּט מיט אַ װאָרט. ער האָט דערצײלט דעם אמת, אַז זײ האָט אַרױסגערופֿן אַ פּאָדריאַדטשיק אױף דער אַרבעט פֿון לאָנדאָן דורך אַ קאָנטראַקט בײַ עפּעס אַ בריק. און דאָס, זאָגט מען, טאָר מען ניט אין אַמעריקע. װיל מען זײ אָפּשיקן צוריק. רײדן זײ אַלע אינאײנעם, מאַכן מיט די הענט און קװעטשן די ריש: „סאַקררראַמענטאָsacramento: אַ רוח אין דעם!“… העלפֿט אָבער נישט קײן זאַך. דער רחמנות אױף זײ איז זײער גרױס. בײַ עטלעכע פֿון זײ האָב איך געזען טרערן אױף די אױגן.
מזל־טובֿ! מיר האָבן אַ חתונה אױף עליס אײַלאַנד. פֿון װאַנען האָט זיך גענומען אַ חתונה? װעט איר הערן. אַ מײדל פֿון טשודנאָװ ― אַ יתומה, לאה איז איר נאָמען. אַ שװאַרץ־חנעװדיקע און אַ צוגעלאָזטע. דעם גאַנצן װעג, װאָס מיר זײַנען אױפֿן שיף, איז זי מיט אונדזערע װײַבער, מיט ברכהן און מיט טײַבלען, אײן זעל, אײן נשמה. דורך זײ װערן מיר געװױרע, אַז לאה איז אַן עלנטע, האָט קײנעם נישט אין לאַנד. פֿון קלײנװײַז־אױף אַרבעט זי. זי האָט זיך צונױפֿגעשלאָגן אַביסל געלט און פֿאָרט עס קײן אַמעריקע. זי קאָן ניט זײַן מער אין טשודנאָװ. מע האָט דאָרטן געהרגעט איר טאַטן אין פּאָגראָם. איר מאַמע איז פֿאַר צרות געשטאָרבן. זי איז געבליבן װי אױפֿן װאַסער. גוטע מענטשן האָבן זיך אױף איר דערבאַרעמט, אױסגעלערנט אַרבעטן. זי נײט און שטעפּט און שטיקט און פּרעסט ― „גאָלדענע הענט“, זאָגט אױף איר די מאַמע. אַלע זײַנען זיכער, אַז אין אַמעריקע װעט מען לאהן אָפּגילטן פֿאַר איר אַרבעט. און אַ חתן װעט זי דאָרט קריגן ― דעם בעסטן. לאה לאָזט אַראָפּ די אױגן און װערט רױט, װי פֿײַער… די צרה איז ― זי האָט ניט קײנעם אין אַמעריקע, װער ס'זאָל זי אַרונטערנעמען. האָט זיך געפֿונען אױף „פּרינץ אַלבערט“ אַ בחור. לײזער באַך. ער איז אַ סטאָליער און פֿאָרט צו זײַנעם אַ פֿעטער אין שיקאַגאָChicago. לײזער איז מגושם. ער איז אַ געלער און האָט גראָבע צװײענדיקע ליפּן, נאָר איך האָב אים ליב פֿאַר זײַנע לידער. ער זינגט אױסגעצײכנט ייִדישע לידער. איז געבליבן: אַזױ װי לײזער האָט װער סע זאָל אים אַרונטערנעמען און לאה האָט קײנעם נישט, זאָל ער, לײזער באַך, זאָגן, אַז לאה קער אים אָן אַ כּלה… פֿאַרשטײט זיך, אַז דאָס שמד־שטיק װאַקסט פֿון יענעם ייִדן, װאָס מיר רופֿן „די גערױכערטע ליולקע“. און אַזױ איז דאָס טאַקע געװעזן. בײַם פֿאַרהער איז ער ― דער חתן, זי ― די כּלה. דאַכט זיך, גוט? לאָזט זיך אױס, אַז אױף עליס אײַלאַנד גײען נישט אָן אַזעלכע שטיקלעך. װיבאַלד אַז חתן־כּלה, באַדאַרף זײַן אַ חופּה. װײנט לאה מיט סכּנות. רעדט מען איר אױס דאָס האַרץ: „װאָס אַרט דיר, נאַרעלע? װעסט קומען אין שטאָט, װעט ער דיר געבן גט, ביסטו צוריק די לאה װי געװעזן“… האָט זי מורא, טאָמער נײן?… נאָר װערן אָפּגעשיקט צוריק איז בעסער? בקיצור, ס'איז אַ חופּה. אַ טרױעריקע חופּה. אָן כּלי־זמר. נאָר מיט אַ רבֿ, מיט אַ שמשׂ און מיט טרערן, טרערן אָן אַ שיעור. אַ ים פֿון טרערן.
גוט איז נאָר אײן מענטשן. װײסט איר, װעמען? ― דעם הײַסינער שנײַדער. ער האָט דערלעבט אַ נקמה אין אונדזער חבֿר פּיניע. װער איז צו אים גלײַך? זאָגן זאָגט ער גאָרנישט נישט. נאָר ער שפּאַנט אַרום פֿאַרבײַ אונדז, גלעט זיך דאָס בערדל, קוקט אױף פּיניען דורך זײַנע שאַרפֿע ברילן. פּיניע איז אָבער קליגער פֿון אים. ער האָט אַרײַנגעשטעקט זײַן שפּיץ נאָז עפּעס אין אַ ביכל, זעט כּלומרשט נישט דעם שנײַדער. ער האָט אים אין דער לינקער פּאה!
אַביסל אײגענע צרות, אַביסל פֿרעמדע יסורים פֿאַרשטערן אונדז די שׂמחה, װאָס מיר זײַנען אין אַמעריקע. מיר האָבן זיך אַזױ פֿיל אָנגעזען דאָ אױף דעם עליס אײַלאַנד און אָנגעהערט, אַז מיר זײַנען מיד געװאָרן און האָבן זיך צונױפֿגעשלאָגן אונדזער גאַנצע משפּחה קאָפּ אױף קאָפּ און געקוקט אַהין, אין דער גרױסער רעשיקער שטאָט אַרײַן, װאָס ליגט נאָך װײַט פֿון אונדז. װײסט איר, װי אַזױ מיר האָבן אױסגעזען? מיר האָבן געכאַפּט דעם אָנבליק פֿון אַ סטאַדע שעפֿעלעך, װאָס שטײען צונױפֿגעפּרעסט אין פֿעלד אין אַ הײסן זומער־טאָג, נישט װײַט פֿון די רעלסן פֿון אַ באַן, און קוקן פֿאַרװוּנדערט, װי די װאַגאָנעס לױפֿן מיט אַ רעש פֿאַרבײַ און װערן פֿאַרשװוּנדן. אַן עבֿירה, װאָס איך האָב נישט קײן בלײַשטיפֿט און קײן שטיקל פּאַפּיר אױף אָפּצומאָלן אונדזער צונױפֿגעפּרעסטע משפּחה, און אױך די אַלע איבעריקע אײַנגעשפּאַרטע עמיגראַנטן אױף עליס אײַלאַנד, װי זײ זיצן יעדער אױף זײַן פּעקל. מע זיפֿצט און מע דערצײלט זיך אױס אײנס פֿאַר דאָס אַנדערע דאָס ביטערע האַרץ. אַנדערע שװײַגן שטיל. און אַנדערע װײנען, באָדן זיך אין טרערן. אין אַ ים פֿון טרערן.
אױב איר זײַט קײנמאָל נישט געפֿאָרן אױפֿן ים, אױב איר זײַט קײנמאָל נישט געװען צען טעג מיט צען נעכט אױפֿן װאַסער, אױב איר זײַט קײנמאָל נישט געװען געפֿאַנגען אױף „עליס אײַלאַנד“ און האָט נישט אָנגעזען זיך און נישט אָנגעהערט זיך מיט צרות, יסורים און פּײַן, און נישט געבאָדן זיך אינעם ים פֿון טרערן און נישט אַרױסגעקוקט, מע זאָל אײַך קומען אױסלײזן, ― אױב איר האָט דאָס אַלצדינג אַלײן נישט פֿאַרזוכט אױף אײַערע אײגענע פּלײצעס, װעט איר נישט פֿילן דעם טעם, װאָס הײסט שטײן מיט בײדע פֿיס אױף דער ערד. װען איך זאָל נישט מורא האָבן פֿאַר מײַן ברודער אליהו און נישט שעמען זיך פֿאַר לײַטן, װאָלט איך אַנידערגעפֿאַלן אױף דער ערד און װאָלט זיך איבערגעקוליעט דרײַ מאָל מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פֿיס אַרױף. אַזױ גוט און ליכטיק און פֿרײלעך אױפֿן האַרצן איז מיר געװאָרן, אַז איך האָב דערפֿילט, אַז איך שטײ מיט בײדע פֿיס אױף דער טריקעניש. איר קאָנט פֿאַרשטײן, אַז אַפֿילו אַזאַ מרה־שחורהניק, װי מײַן ברודער אליהו, האָט שױן אױך באַקומען אַן אַנדער פּנים. ער האָט געריבן אַ האַנט אָן אַ האַנט און אַ זאָג געגעבן צו אונדז אַלעמען: „זײַנען מיר, הײסט עס, אין אַמעריקע?“ ― „מיטן אײבערשטנס הילף, געלױבט זאָל זײַן דער נאָמען זײַנער!“ ― זאָגט דערױף די מאַמע און טוט אַ קוק אַרױף אױפֿן הימל. דערנאָך לײגט זי צו מיט אַ טיפֿן זיפֿץ: „װער עס לעבט, דער קומט. קומען קומט נישט נאָר דער, װאָס ליגט אין דער ערד“…
דאָס מײנט זי שױן דעם טאַטן. קײנמאָל און ערגעץ נישט פֿאַרגעסט זי נישט דעם טאַטן, איר זאָלט זאָגן ― אױף אַ מינוט.