אַנו, טרעפֿט, װוּ איז דער גן־עדן? איר װעט נישט טרעפֿן. װײסט איר פֿאַר װאָס? װײַל בײַ איטלעכן איז ער אױף אַן אַנדער אָרט. למשל, די מאַמע זאָגט, אַז דער גן־עדן איז דאָרטן, װוּ מײַן טאַטע, פּײסי דער חזן, געפֿינט זיך. דאָרטן, זאָגט זי, געפֿינען זיך אַלע ערלעכע נשמות, װאָס זײַנען נעבעך אָפּגעקומען אױף דער װעלט; דערפֿאַר װאָס זײ האָבן ניט די װעלט, קומט זײ יענע װעלט. דאָס איז דאָך קלאָר, װי דער טאָג. דער בעסטער באַװײַז איז טאַקע דער טאַטע מײַנער. װאָרעם װוּ דען זאָל ער זײַן, אַז ניט אין גן־עדן? קאַרג האָט ער זיך אָנגעמוטשעט אױף דער װעלט?… אַזױ זאָגט די מאַמע מײַנע און װישט זיך בשעת־מעשׂה די אױגן, װי איר שטײגער איז, אַז זי רעדט פֿונעם טאַטן. פֿרעגט זשע אָבער בײַ מײַנע חבֿרים, װעלן זײ אײַך דערצײלן מעשׂיות, אַז דער גן־עדן געפֿינט זיך ערגעץ אױף אַ באַרג פֿון סאַמע קרישטאָל, הױך ביזן הימל. ייִנגלעך לױפֿן דאָרט אַרום פֿראַנק און פֿרײַ, לערנען לערנט מען ניט, נאָר מע באָדט זיך גאַנצע טעג אין מילך און מע עסט האָניק מיט פֿולע הױפֿנס. זײַט איר שױן פֿאַרטיק? קומט צו גײן אַ ייִד אַן אײַנבינדער און טוט זיך אַ זאָג, אַז דער אמתער גן־עדן איז גאָר פֿרײַטיק אין באָד. איך האָב עס אַלײן געהערט פֿון אונדזער שכנהס מאַן, משה דעם אײַנבינדער, איך זאָל אַזױ הערן אַלדאָס גוטס! הײַנט גײט דערגײט אַן עק! מע זאָל, אַ שטײגער, פֿרעגן מיך, װאָלט איך געזאָגט, אַז דער גן־עדן ― דאָס איז מנשה דעם רופֿאס גאָרטן. זינט איר לעבט, האָט איר נאָך אַזאַ גאָרטן ניט געזען. דאָס איז דער אײנציקער גאָרטן נישט נאָר אױף אונדזער גאַס, נישט נאָר בײַ אונדז אין שטאָט, ― איך האָב מורא, אַז אױף דער גאַנצער װעלט איז נישטאָ נאָך אַזאַ גאָרטן. נישט געװען און סע װעט נישט זײַן! דאָס װעלן אײַך אַלע זאָגן. װאָס װילט איר, זאָל איך אײַך באַשרײַבן פֿריִער: מנשה דעם רופֿא מיט זײַן װײַב מנשהכע די רופֿאטע? צי איך זאָל אײַך מאָלן פֿריִער דעם גן־עדן, מײן איך דעם גאָרטן זײערן? איך רעכן, אַז פֿריִער פֿון אַלץ זאָל איך אײַך דערצײלן פֿון מנשהן מיט מנשהכען. זײ זײַנען דאָך די באַלעבאַטים, קומט זײ פֿריִער דער כּבֿוד.
מנשה דער רופֿא טראָגט סײַ װינטער סײַ זומער אַ הענג־קאָלנער. ער טוט נאָך דעם שװאַרצן דאָקטער. אײן אױג האָט ער אַ קלײנס, און דאָס מױל איז אים, ניט אין מײַן מאָס, אַ ביסל אױף אַ זײַט. דאָס הײסט, ניט אַביסל, נאָר אַ סך, טאַקע גאָר אַ סך. פֿון אַ װינטל איז דאָס אים געקומען. אַזױ זאָגט מנשה דער רופֿא אַלײן. איך פֿאַרשטײ נישט, װי אַזױ װערט דאָס פֿון אַ װינטל דאָס גאַנצע מױל אױף אַ זײַט? װיפֿל װינטן, גרױסע און קלײנע, בין איך, אַ שטײגער, אױסגעשטאַנען אין מײַן לעבן! דער גאַנצער קאָפּ װאָלט שױן אַצינד באַדאַרפֿט זײַן בײַ מיר פֿון יענער זײַט פּלײצעס. איך רעכן, אַז ס'איז נאָר אַ רגילות, װיִאַזױ מע געװײנט זיך אײַן. אָט, למשל, פֿאַראַן בײַ מיר אַ חבֿר בערל, פּינטלט ער מיט די אױגן. נאָך אַ חבֿר האָב איך, װעלװל, זופּט ער לאָקשן מיט יױך װען ער רעדט. אַלצדינג אױף דער װעלט איז אַ רגילות. און כאָטש דאָס מױל איז אים אױף אַ זײַט, פֿונדעסטװעגן מאַכט מנשה בעסער פֿון אַלע דאָקטױרים. ערשטנס, איז ער בײַ זיך ניט אַזאַ פּריץ, װי אַנדערע דאָקטױרים. אַז מע רופֿט אים, קומט ער באַלד צו לױפֿן אַ פֿאַרשװיצטער. און צװײטנס, איז בײַ אים נישט קײן מאָדע שרײַבן רעצעפּטן. רפֿואות מאַכט ער אַלײן. אַנומלטן האָט מיך אַ כאַפּ געטאָן אַ מין שטעכעניש מיט אַ קעלט, מיט אַ ציטערניש (אַ פּנים, פֿון צופֿיל ליגן אין טײַך?), איז די מאַמע באַלד אַװעקגעלאָפֿן און האָט אַראָפּגעבראַכט מנשה דעם רופֿא. האָט ער מיך באַטראַכט און אַ זאָג געטאָן מיטן קרומען מױל צו דער מאַמען:
― איר האָט זיך ניט װאָס צו שרעקן. ס'איז אַ געלעכטער. דער שײגעץ האָט זיך צוגעקילט די לונג.
און מיט די װערטער נעמט ער אַרױס פֿון קעשענע אַ בלױ פֿלעשעלע און שיט אױס אין זעקס שטיקלעך פּאַפּיר עפּעס אַ װײַסע זאַך. דאָס װערט אָנגערופֿן „פּראָשקעס“. אײן פּראָשיק הײסט ער מיר, איך זאָל אײַננעמען באַלד. דרײ איך מיך און קנײטש מיך אױף אַלע זײַטן. דאָס האַרץ זאָגט מיר, אַז עס דאַרף זײַן ביטער, װי דער טױט. כּך הוה. איך האָב דאָך טאַקע געטראָפֿן! ביטער צו ביטער איז ניט גלײַך. פֿרישע קאָרע פֿון קלײנע בײמעלעך האָט איר אַמאָל פֿאַרזוכט? אָט אַזאַ טעם האָבן זײַנע פּראָשקעס. איר זאָלט האָבן אַ כּלל: װיבאַלד פּראָשקעס, מוזן זײ זײַן ביטער. עס האָט מיר ניט געהאָלפֿן קײן שום רבונו־של־עולם. איך האָב דעם פּראָשיק אײַנגענומען און געזען זיך מיטן טױט… די איבעריקע פֿינף פּראָשקעס, האָט ער אָנגעזאָגט דער מאַמען, זאָל איך אײַננעמען אַלע צװײ שעה אַ פּראָשיק. געפֿונען אַ בעלן אױף אײַננעמען גאַל! די מאַמע האָט זיך נאָר אָפּגעקערעװעט אױף אַ מינוט, געגאַנגען אָנזאָגן מײַן ברודער אליהו, אַז איך בין קראַנק, האָב איך אַלע פֿינף פּראָשקעס אױסגעשאָטן אין פּאָמעניצע און אָנגעשאָטן אין די פּאַפּירלעך אַ ביסל מעל. אַ גוט שטיקל אַרבעט האָט אױף זיך געהאַט די מאַמע: אַלע צװײ שעה האָט זי געמוזט לױפֿן צו אונדזער שכנה פּעסיע קוקן אױפֿן זײגער. נאָך יעדן פּראָשיק, װאָס איך האָב אײַנגענומען, האָט זי באַמערקט, אַז עס װערט מיר בעסער. נאָך דעם זעקסטן פּראָשיק בין איך אױפֿגעשטאַנען אַ געזונטער מענטש.
― אָט דאָס הײסט אַ דאָקטער! ― האָט זי געזאָגט און נישט געלאָזט מיך גײן אין חדר, געהאַלטן אַ גאַנצן טאָג אין שטוב און געגעבן מיר זיסן טײ מיט װײַסער בולקע.
― מנשה איז מער דאָקטער פֿון אַלע דאָקטױרים, געבן זאָל אים גאָט געזונט און אַ סך יאָרן! ער האָט אַזעלכע פּראָשקעס, װאָס זײַנען מחיה־מתים, מאַכן פֿון טױט לעבעדיק…
אַזױ האָט זיך די מאַמע נאָכדעם באַרימט פֿאַר דער גאַנצער װעלט, בשעת־מעשׂה זיך געװישט די אױגן, װי איר שטײגער איז.
מנשה דעם רופֿאס װײַב רופֿט מען אױף איר מאַנס נאָמען: „מנשהכע די רופֿאטע“. זי איז אַ טריפֿה ייִדענע. אַזױ זאָגן אַלע. װײסט איר, פֿאַרװאָס? װײַל זי איז אַ רשעטע. אַ פּנים האָט זי, װי אױף צו־להכעיס, אַ מאַנצבילשן, אַ קול פֿון אַ מאַנצביל, טראָגט מאַנצבילשע שטיװל און אַז זי רעדט, דאַכט זיך אײַך אױס, אַז זי בײזערט זיך. זי האָט אַ שײנעם שם אױף דער װעלט. זינט זי לעבט, האָט נאָך קײן אָרעמאַן בײַ איר קײן שטיקל ברױט ניט אױפֿגעגעסן. און אַ שטוב איז בײַ איר פֿון כּל־טובֿ. בײַ איר קאָנט איר געפֿינען אײַנגעמאַכטסן פֿון פֿאַר־אַ־יאָרן, פֿון פֿאַר דרײַ יאָרן און פֿון פֿאַר צען יאָרן. װאָס דאַרף זי, למשל, אַזױ פֿיל אײַנגעמאַכטס? פֿרעגט זי, אַ שטײגער, װײס זי אַלײן ניט. אָט אַזאַ טבֿע איז בײַ איר. אַ פֿאַרפֿאַלענע זאַך, איר װעט זי שױן נישט איבערמאַכן. זי װײס, אַז עס קומט דער זומער, האַלט זי אין אײן פּרעגלען אײַנגעמאַכטס. איר מײנט, זי פּרעגלט אױף קױלן? װער־װאָס? זי קאָן באַשטײן אױף שטעכלקעס, שישקעס, אָפּגעפֿאַלענע בלעטלעך. זי מאַכט אָן אַזאַ רױך אױף דער גאַנצער גאַס, אַז מע קאָן דערשטיקט װערן. טאָמער װעט זיך אײַך מאַכן אַמאָל קומען צו אונדז זומער־צײַט און איך װעט דערפֿילן אַ רױך פֿון „סמאַלינע“, זאָלט איר זיך נישט שרעקן, ס'איז ניט קײן שׂרפֿה. דאָס פּרעגלט מנשהכע די רופֿאטע אײַנגעמאַכטס, אַלײן, מיט אירע אײגענע הענט, פֿון אירע אײגענע פּירות, אין איר אײגענעם גאָרטן. און אָט אַזױ קומען מיר צו צום גאָרטן, װאָס כ'האָב אײַך צוגעזאָגט.
װאָס פֿאַר אַ פּירות געפֿינט איר נישט אינעם דאָזיקן גאָרטן? עפּל, און באַרן, און װײַנשל, און פֿלױמען, און קאַרשן, און אַגרעסן, און װײַמפּערלעך, און פֿערשקעס, און שפּאָנקעס, און מאַרעלן, און מאַלינעס, און אָזשעניצעס, און שאָלקעװיצעס, און װאָס ניט? װאָס דאַרפֿט איר מער ― אַפֿילו װײַנטרױבן ערבֿ ראָש־השנה אױף שהחיינו װוּ קריגט מען? ― בײַ איר, בײַ מנשהכע דער רופֿאטע! אמת, די װײַנטרױבן אַז מע פֿאַרזוכט, דערזעט מען קראָקע מיט לעמבערג. אַזױ שטאַרק זױער זײַנען זײ! פֿונדעסטװעגן, נעמט זי אָפּ פֿאַר זײ גוט געלט! פֿון אַלצדינג מאַכט זי געלט. אַפֿילו פֿון די סאָנישניקעס. גאָט זאָל אײַך היטן, איר זאָלט בײַ איר בעטן אױסרײַסן אַ סאָנישניק! זי װעט אײַך ניט געבן! אַ צאָן זיך אױסרײַסן פֿונעם מױל איז בײַ איר גרינגער, װי אױסרײַסן אַ סאָנישניק בײַ איר פֿונעם גאָרטן. הײַנט װער רעדט פֿון אַן עפּל, אַ באַר, אַ װײַנשל, אַ פֿלױם? חיות ניט זיכער! איך בין באַקאַנט מיטן דאָזיקן גאָרטן, װי אַ ייִד אין אַשרי. איך װײס אַפֿילו, װוּ איטלעכס בײמעלע געפֿינט זיך, און װאָס עס װאַקסט אױף דעם, און צי ס'איז הײַנטיקס יאָר געראָטן אָדער נישט אַזױ געראָטן. פֿון װאַנען װײס איך דאָס? שרעקט אײַך נישט, איך בין דאָרטן נאָך קײנמאָל נישט געװען. װי אַזױ האָב איך געקאָנט זײַן, אַז דער גאָרטן איז אַרומגעצױמט מיט אַ הױכן פּאַרקאַן, איבערגעדעקט מיט מוראדיקע שטעכלקעס? זײַט איר שױן פֿאַרטיק? איז אינעװײניק דאָ אַ הונט. ניט קײן הונט, נאָר אַ װאָלף! אױף אַ לאַנגן שטריק שטײט ער צוגעבונדן ― אָט דער דאָזיקער כּלבֿ־שבכּלבֿים, און אַנו, לאָז נאָר עמעצער דורכגײן פֿאַרבײַ, אָדער לאָז זיך אים דאַכטן, אַז עמעצער גײט פֿאַרבײַ, הײבט ער אָן צו רײַסן זיך, שפּרינגען און בילן מיט אַזאַ כּעס, גלײַך װי דער רוח כאַפּט אים אַװעק! פֿרעגט זיך אַ קשיא: װיבאַלד אַזױ, װי קום איך אין גאָרטן אַרײַן? הערט־זשע, װעל איך אײַך דערצײלן.
מענדל דעם שוחטס קענט איר, צי נײן? קענט איר דאָך מענדל דעם שוחטס דירה אַװדאי נישט. זי איז די אַנדערע פֿון מנשה דעם רופֿאס און קוקט גלײַך צו אים אין גאָרטן אַרײַן. בײַ מענדל דעם שוחטס אַז מע זיצט אױפֿן דאַך, קאָן מען זען אַלצדינג, װאָס בײַ מנשה דעם רופֿא אין גאָרטן טוט זיך. די גאַנצע קונץ איז, װיִאַזױ קלעטערט מען אַרױף צו מענדל דעם שוחטס אױפֿן דאַך? מיר איז דאָס גאָרנישט. װײסט איר, פֿאַרװאָס? װײַל מענדל דעם שוחטס דירה איז די אַנדערע פֿון אונדז און איז אַ סך נידעריקער פֿון אונדזער דירה. אַז מע דראַפּעט זיך אַרױף צו אונדז אױפֿן בױדעם (איך טו דאָס אָן אַ לײטער; איך װעל אײַך אפֿשר אַמאָל זאָגן װיִאַזױ), און שטעלט איר אַרױס אַ פֿוס פֿונעם קלײנעם פֿענצטערל, אַזױ זײַט איר שױן בײַ מענדל דעם שוחטס אױפֿן דאַך. דאָרטן לײגט איר זיך אַװעק װי אַזױ איר װילט: אָדער מיטן פּנים אַרױף, אָדער מיטן פּנים אַראָפּ. יעדנפֿאַלס, לײגן זיך מוזט איר, אַנישט ― קאָן מען אײַך חלילה דערזען: װאָס טוט איר בײַ מענדל דעם שוחטס אױפֿן דאַך? איך האָב אױסגעקליבן תּמיד אַ צײַט פֿאַרנאַכטלעך, צװישן מנחה און מעריבֿ, װען איך בין געגאַנגען אין שול אַרײַן קדיש זאָגן. דעמאָלט איז נישט טאָג און נישט נאַכט, די בעסטע צײַט. פֿון דאָרטן אַראָפּגעקוקט אין גאָרטן אַרײַן, שװער איך אײַך, אַז ס'איז אַ גן־עדן שבגן־עדן!…
אַז דער זומער הײבט זיך אָן און די בײמער הײבן אָן צו בליִען, זיך באַדעקן מיט װײַסע פֿעדערלעך, קאָנט איר האָפֿן, אַז נישט הײַנט איז מאָרגן ― װעלן זיך באַװײַזן אין די קורצע שטעכלדיקע בײמעלעך גרינע אַגרעסן. דאָס איז די ערשטע פּרי, װאָס עס גלוסט זיך אײַך פֿאַרזוכן. פֿאַראַן מענטשן, װאָס װאַרטן ביז די אַגרעסן װערן רױט. נאַראָנים! איך זאָל האָבן די ברכות, װאָס גרינערהײט זײַנען זײ אַ סך מער באַטעמט און געשמאַק. איר װעט זאָגן, זײ זײַנען זױער? עס װערט פֿון זײ הײַליק די צײן? נו, װאָס־זשע איז? אַ זױערס קװיקט דאָס האַרץ, און צו הײַליקע צײן איז דאָ אַ סגולה: זאַלץ. מע שיט אַרױף זאַלץ אױף די צײן און מע האַלט אָפֿן דאָס מױל אַקעגן אַ האַלבע שעה, קאָן מען נאָכדעם עסן װידעראַמאָל די זעלבע אַגרעסן. נאָך די אַגרעסן קומען־אױף די װײַמפּערלעך. רױטינקע, מיט שװאַרצע פּיסקעלעך, מיט געלע קערעלעך, און צענדליקער־צענדליקער אױף אײן צװײַגעלע. אײן צװײַגעלע אַז איר פֿירט דורך צװישן די ליפּן, באַקומט איר אַ פֿולע מױל מיט װײַמפּערלעך, װײַניקע, שמעקנדיקע, מחיה־נפֿשות! אַז זײ קומען אױף, קױפֿט מיר די מאַמע פֿאַר אַ גראָשן אַ קװערטעלע װײַמפּערלעך אױף שהחיינו ― עס איך זײ מיט ברױט. בײַ מנשהכע דער רופֿאטע אין גאָרטן זײַנען דאָ צװײ רײען קלײנע בײמעלעך, האַרט בײַ דער ערד, אָנגעזעצט מיט װײַמפּערלעך. אױף דער זון ברענען זײ און פֿינקלען אָפּ, און עס גלוסט זיך כאָטש אײן צװײַגעלע, כאָטש אײן װײַמפּערל מיט צװײ פֿינגער געבן אַ ריס־אָפּ און גלײַך אין מױל אַרײַן! איר װעט מיר גלײבן? אַז איך רײד פֿון גרינע אַגרעסן מיט רױטע װײַמפּערלעך, װערט מיר שױן הײַליק די צײן. לאָמיר בעסער רײדן פֿון װײַנשל. װײַנשל האַלטן זיך נישט לאַנג גרין. װײַנשל װערן גיך פֿאַרטיק. איך קאָן אײַך שװערן בײַ װאָס איר װילט, אַז איך אַלײן האָב באַמערקט, ליגנדיק בײַ מענדל דעם שוחטס אױפֿן דאַך, עטלעכע װײַנשעלעך זײַנען אינדערפֿרי געװען גרין װי גראָז. איך האָב זײ גוט באַמערקט, געמאַכט אױף זײ אַ סימן. בײַ טאָג האָבן זײ פֿון דער זון באַקומען רױטע בעקעלעך. דעם זעלבן טאָג פֿאַרנאַכט זײַנען זײ שױן געװען רױט װי פֿײַער! װײַנשל פֿלעגט מיר אױך די מאַמע ברענגען אױף שהחיינו. אָבער װיפֿל װײַנשל? פֿינף שטיק אױף אַ פֿאָדעם. װאָס טוט מען מיט פֿינף װײַנשל? מע שפּילט זיך מיט זײ אַזױ לאַנג, ביז מע װײס ניט, װוּ זײ זײַנען אַהינגעקומען…
װיפֿל שטערן אין היטל ― אַזױ פֿיל װײַנשל בײַ מנשה דעם רופֿא אין גאָרטן. איר קאָנט פֿאַרשטײן, אַז איך בין אַ בעלן געװען אױף אײן צװײַגעלע איבערצײלן די װײַנשל. האָב איך געצײלט, און נישט געקאָנט איבערצײלן!… װײַנשל האָבן אַ טבֿע, זײ האַלטן זיך שטאַרק אױף די ריטלעך. זעלטן־זעלטן װען עס פֿאַלט אַראָפּ אַ װײַנשל אױף דער ערד ― ער מוז שױן זײַן איבערצײַטיק, שװאַרץ אַזױ װי אַ פֿלױם. זעט איר, פֿערשקעס ― די פֿאַלן אָפּ, װיבאַלד נאָר זײ װערן רעכט געל. אַך, פֿערשקעס! פֿערשקעס! איך האָב זײ ליב מער פֿון אַלע פּירות. איך האָב אױף מײַן לעבן געגעסן נישט מער װי אײן פֿערשקע, ליגט זי מיר נאָך אין טעם. דאָס איז געװען מיט עטלעכע יאָר פֿריִער, איך בין דעמאָלט נאָך נישט אַלט געװען קײן פֿינף יאָר. מײַן טאַטע האָט נאָך געלעבט, און אין שטוב איז נאָך געװען בײַ אונדז אַלצדינג: די גלעזערנע שאַפֿע, מיט דער קאַנאַפּע, מיט די ספֿרים, מיטן גאַנצן בעטגעװאַנט. קומט צו גײן אײנמאָל דער טאַטע פֿון שול אַהײם און מאַכט צו מיר און צו מײַן ברודער אליהו, און לײגט אַרײַן די האַנט אין דער הינטערשטער קעשענע, דאָרט װוּ מען האַלט די נאָזפֿאַטשײלע:
― קינדער! פֿערשקעס װעט איר עסן? איך האָב אײַך געבראַכט פֿערשקעס. אַ פּאָר פֿערשקעס.
און ער נעמט אַרױס די האַנט פֿון דער הינטערשטער קעשענע, דאָרט װוּ מע האַלט די נאָזפֿאַטשײלע, און טראָגט אונדז אונטער, מיר און מײַן ברודער אליהו, צװײ גרױסע געלע קײַלעכיקע שמעקנדיקע פּירות. מײַן ברודער אליהו האָט קײן צײַט נישט. ער מאַכט אַ ברכה, הױך אױף אַ קול, „בורא פּרי העץ“, און כאַפּט־אַרײַן די גאַנצע פּרי אין מױל אַרײַן. איך קאָן באַשטײן פֿריִער זיך אָנשפּילן, זיך אָנשמעקן, אָנשפּיגלען, און נאָכדעם שױן װעל איך זי עסן. אי דאָס ― נישט אױף אײן מאָל, נאָר שטיקלעכװײַז, און מיט ברױט. פֿערשקעס זײַנען גוט מיט ברױט. פֿון דעמאָלט אָן האָב איך מער קײן פֿערשקעס נישט פֿאַרזוכט, נאָר דעם טעם פֿון יענער ערשטער פֿערשקע קאָן איך נישט פֿאַרגעסן! איצטער שטײט פֿאַר מיר אַ גאַנצער בױם מיט פֿערשקעס, און איך ליג בײַ מענדל דעם שוחטס אױפֿן דאַך און קוק און קוק און זע, װי עס פֿאַלט אַ פֿערשקע נאָך אַ פֿערשקע. אײנע אַ געלע, אַזש אַ רױטלעכע, האָט זיך פֿאַרשפּאָלטן און געעפֿנט. עס זעט זיך אַרױס פֿון איר דאָס בײַכיקע קערל. װאָס װעט זי טאָן, די רופֿאטע, מיט אַזױ פֿיל פֿערשקעס? זי װעט זײ אָפּטרײסלען מן הסתּם און װעט פּרעגלען פֿון זײ אײַנגעמאַכטס. דעם אײַנגעמאַכטס װעט זי פֿאַררוקן װײַט אין דער הרובע. װינטער װעט זי אים אַװעקשטעלן אין קעלער אַרײַן, און דאָרטן װעט ער שטײן אַזױ לאַנג, ביז ער װעט װערן געצוקערט און כאַפּן אַ שימל.
נאָך די פֿערשקעס קומען־אױף פֿלױמען. נישט אַלע פֿלױמען מיטאַמאָל. איך האָב צװײ סאָרטן פֿלױמען בײַ מנשה דעם רופֿא אין גאָרטן. אײן בױם האָב איך מיט „טשערניקעס“. דאָס איז אַ מין קײַלעכיקע, זיסע, האַרטע, שװאַרצע פֿלױם. דער אַנדערער בױם איז אַ בױם פֿון פּראָסטע פֿלױמען. דאָס איז אַ מין פֿלױמען, װאָס מע רופֿט זײ „עמערפֿלױמען“. מע פֿאַרקױפֿט זײ אױפֿן עמער. זײ האָבן אַ דין הײַטל, זײַנען גליטשיק און קלעפּעדיק און װאַסעריק אױפֿן טעם. פֿונדעסטװעגן זײַנען זײ נישט אַזױ שלעכט, װי איר מײנט. הלװאַי װאָלט מען זײ נאָר װעלן געבן. מנשהכע די רופֿאטע איז אָבער נישט פֿון די איבעריקע געבערקעס. זי מאַכט בעסער פֿון די פֿלױמען פּאָװידלע אױפֿן װינטער. װען װעט זי אױפֿעסן אַזױ פֿיל פּאָװידלע?
אַראָפּגעפּטרט די װײַנשל מיט די פֿערשקעס מיט די פֿלױמען, הײבט זיך אָן פֿאַר מיר אַ סדרה עפּל. עפּל, דאַרפֿט איר װיסן, איז נישט קײן באַרן. באַרן, זײ מעגן זײַן די בעסטע באַרן אין דער װעלט („בערגאַמאָטן“), װיבאַלד זײ זײַנען נישט רעכט פֿאַרטיק, קאָנט איר מיט זײ גאָרנישט מאַכן. גײט קײַט האָלץ! עפּל מעגן זײַן װי גרין, די קערעלעך מעגן זײַן װי װײַס, האָבן זײ שױן אַ טעס פֿון עפּל. איר שטעקט אַרײַן די צײן אין אַ גרינעם עפּל, װערט אײַך זױער אין מױל. װײסט איר, װאָס איך װעל אײַך זאָגן? איך װעל אײַך נישט אַװעקגעבן קײן האַלבן גרינעם עפּל פֿאַר צװײ צײַטיקע. אױף צײַטיקע דאַרף מען װאַרטן ביז העט־העט, און גרינע עפּל קאָנט איר האָבן תּיכּף, נאָכדעם װי דאָס בײמעלע האָט אָפּגעבליט. עס װענדט זיך נאָר אין דער גרױס. װאָס װײַטער אַן עפּל װאַקסט, װערט ער גרעסער, װי, להבֿדיל, אַ מענטש… עס איז נישט קײן ראַיה, אַז אַ גרױסער עפּל דאַרף זײַן גוט. אַמאָל מאַכט זיך, אַ קלײן עפּעלע זאָל זײַן בעסער פֿונעם גרעסטן עפּל. למשל, נעמט „ארץ־ישׂראל־עפּעלעך“. זײ זײַנען װײַניק, אָבער געשמאַק. צי, אַ שטײגער, קיסליצעס, אָדער קװאַסעפּעלעך, װאָס גײט זײ אָפּ? הײַנטיקן זומער איז אױף זײ אַ מוראדיק גערעטעניש. עס װעט זײַן אַזױ פֿיל, אַז מע װעט זײ פֿירן מיט װעגן. אַזױ האָב איך געהערט פֿון מנשהכע דער רופֿאטעס מױל. זי האָט דאָס געזאָגט צו „ראובֿן דעם עפּל־ייִד“, בשעת די עפּל זײַנען נאָך געװען אין רעכטן בליִען. ראובֿן דער עפּל־ייִד איז געקומען צו גײן אָנקוקן דעם גאָרטן. ער האָט געװאָלט אָפּהאַנדלען בײַ איר די עפּל מיט די באַרן אױפֿן בױם. אױף עפּל און אױף באַרן איז ראובֿן שױן אײן מאָל אַ מבֿין. ער, אַז ער טוט אַ קוק מיט אײן אױג אױף אַ בױם, װעט ער אײַך באַלד זאָגן, װיפֿל פּרנסה דער בױם קאָן געבן. ער װעט אײַך קײנמאָל ניט האָבן קײן טעות אױף אָט אַזױ פֿיל. סײַדן עס װעלן זײַן גרױסע װינטן, און די עפּל װעלן אָפּפֿאַלן פֿאַר דער צײַט, אָדער אַ װאָרעם װעט זיך אַרײַנכאַפּן, אַ „האָסעניצעгусенице: שלײערל“ װעט זיך זעצן. דאָס איז אַלץ אַזעלכע זאַכן, װאָס אַ מענטש קאָן נישט װיסן. אַ װינט איז דאָך פֿון גאָט, און „האָסעניצעס“ אױך. כאָטש אַפֿילו איך װײס נישט, אױף װאָס דאַרף גאָט װערעם מיט „האָסעניצעס“? סײַדן צוליב דעם, זײ זאָלן צונעמען בײַ ראובֿן דעם עפּל־ייִד דאָס שטיקל ברױט?… ראובֿן זאָגט, אַז ער פֿאַרלאַנגט נישט מער פֿון אַ בױם, װי אַ שטיקל ברױט. ער האָט, זאָגט ער, אַ װײַב און קינדער און זוכט פֿאַר זײ אַ שטיקל ברױט. מנשהכע זאָגט אים צו נישט נאָר אַ שטיקל ברױט, נאָר ברױט מיט פֿלײש. זי װינטשט זיך אַזאַ מזל, װאָס פֿאַר בײמער זי גיט אים. ס'איז דען בײמער? ס'איז גאָלד, נישט קײן בײמער.
― איר װײסט, אַז איך בין אײַך, חלילה, נישט קײן שׂונאטע. ― זאָגט אים מנשהכע. ― װאָס איך װינטש אײַך, מעג עס מיר אָנקומען.
― אָמן! ― מאַכט צו איר ראובֿן מיט אַ שמײכל אױף זײַן גוט רױט פּנים, װאָס סע שײלט זיך פֿון דער זון. ― איר גיט מיר אַרױס
אַ כּתבֿ פֿאַר װינטן, װערעם און האָסעניצעס, גיב איך אײַך נאָך מער װיפֿל איר װילט.
מנשהכע טוט אױף אים אַ מאָדנעם קוק פֿון אונטן אַרױף און מאַכט צו אים מיט אַ מאַנצבילשער שטים:
― גיט מיר אַרױס אַ כּתבֿ, אַז איר גײט אַװעק פֿון דאַנען און גליטשט זיך נישט אױס אױפֿן גלײַכן װעג און ברעכט זיך נישט אױס אַ פֿוס.
― פֿון אױסגליטשן זיך און אױסברעכן זיך אַ פֿוס איז קײנער נישט באַװאָרנט! ― זאָגט ראובֿן און קוקט אױף איר מיט זײַנע גוטע שמײכלענדיקע אױגן. ― דאָס קאָן זיך טרעפֿן מיט אַ נגיד נאָך גיכער װי מיט אַן אָרעמאַן, װײַל אַ נגיד האָט מיט װאָס צו קרענקען.
― איר זײַט אַ ייִד אַ חכם! ― ענטפֿערט אים מנשהכע מלא־גזלן. ― נאָר אַ מענטש, װאָס װינטשט דעם אַנדערן זיך אױסברעכן אַ פֿוס, קאָן אים אָפּדאַרן די צונג אַזױ, אַז ער זאָל גאָרנישט װיסן, פֿון װאַנען ס'איז אים געקומען.
― פֿאַרװאָס נישט? ― זאָגט זיך ראובֿן אַלץ מיטן זעלבן שמײכעלע. ― פֿאַר נױט איז אַ צונג אױך נישקשה, אַבי נישט חלילה בײַם קבצן…
אַן עבֿירה, װאָס דער גאָרטן איז נישט אַריבער צו ראובֿן דעם עפּל־ייִד אין רשות אַרײַן. מיר װאָלט דאָס געװען אַ סך מער ניחא, װי בײַ דער מכשפֿהטע. איר האָט נאָך אַזאַ צרה נישט געזען. לאָז אַראָפּפֿאַלן אײן עפּעלע אַ װערעמדיקס, אַן אײַנגעדאַרטס, אַן אײַנגעקנײטשטס, װי בײַ אַן אַלטער באַבעצע דאָס פּנים, װעט זי זיך ניט פֿױלן זיך אָנבײגן, אױפֿהײבן, אַרײַנלײגן אין פֿאַרטעך אַרײַן און אַװעקטראָגן. װוּהין טראָגט זי זײ? אַ פּנים, אױפֿן בױדעם, און אפֿשר אין קעלער? עס װײַזט אױס, אַז אין קעלער. מחמת איך האָב געהערט דערצײלן, אַז פֿאַראַיאָרן איז בײַ איר פֿאַרפֿױלט געװאָרן אַ קעלער מיט עפּל. איז נישט אַ מיצװה, מע זאָל בײַ איר רײַסן עפּל? יאָ, אָבער װיִאַזױ רײַסט מען זײ? אַרײַנכאַפּן זיך אין גאָרטן בײַ דער נאַכט, װען אַלע שלאָפֿן, און אָנשטופּן פֿולע קעשענעס, װאָלט אַװדאי געװען אַ שׂכל. װאָס־זשע װעט אָבער זאָגן דער כּלבֿ? און װי אױף צו־להכעיס װאַקסן הײַנטיקן זומער עפּל אײנס אין אײנס. זײ בעטן זיך, זײ חלשן, מע זאָל זײ אָפּרײַסן! װאָס טוט מען? ס'זאָל זײַן אַזאַ שפּרוך, אַ מין כּישוף, די עפּל זאָלן גײן צו מיר!… איך קלער אַזױ לאַנג, ביז איך דערקלער. נישט קײן שפּרוך און נישט קײן כּישוף, נאָר אַן אַנדער זאַך. אַ שטעקן, אַ לאַנגן שטעקן מיט אַ טשװאָק בײַם שפּיץ. מיט דעם שטעקן אַבי איר טרעפֿט נאָר מיטן טשװאָק בײַם הענגערל פֿונעם עפּל און טוט אַ צי צו זיך ― איז דער עפּל אײַערער. איר דאַרפֿט נאָר זען האַלטן דעם שטעקן אַזױ, אַז דער עפּל זאָל חלילה נישט אַראָפּפֿאַלן אױף דער ערד. און טאָמער פֿאַלט דער עפּל אַראָפּ, איז אױך אָן אַן אומגליק. זי װעט מײנען, אַז דאָס האָט אים דער װינט אַראָפּגעשלײַדערט. פֿאַרשטײט זיך, איר דאַרפֿט דעם עפּל נישט אָנרירן מיטן טשװאָק, זי זאָל זיך נישט שטױסן… איך שװער אײַך בנאמנות, אַז איך האָב אײן עפּל נישט צעשלאָגן. און אַראָפּגעפֿאַלן איז בײַ מיר אױך נישט. בײַ מיר פֿאַלן נישט קײן עפּל. איך װײס, װיִאַזױ מע דאַרף האַלטן אַ שטעקן, אַז מע רײַסט עפּל. דער עיקר איז, מע זאָל זיך ניט כאַפּן. װאָס האָט איר קײן צײַט נישט? איר האָט דערטאַפּט אַן עפּל? עסט אים אױף שטילערהײט, רוט זיך אָפּ אַ ביסל און רײַסט װײַטער. איך בין אײַך ערבֿ, אַז קײן פֿױגל װעט נישט װיסן!
גײט זײַט אַ נבֿיא, אַז די מכשפֿה װעט גאָר װיסן דעם חשבון פֿון די עפּל נאָך אױפֿן בױם! אַ פּנים, זי האָט זײ איבערגעצײלט בײַ טאָג און האָט זיך געכאַפּט אױף מאָרגן, אַז עס פֿעלן איר עטלעכע שטיק. האָט זי זיך באַהאַלטן בײַ זיך אױפֿן בױדעם און גענומען אונטערקוקן זיך, טאָמער װעט איר געראָטן כאַפּן דעם גנבֿ. אַזױ דענק איך. מחמת פֿון װאַנען דען האָט זי געקאָנט דערװיסן זיך, אַז איך ליג בײַ מענדל דעם שוחטס אױפֿן דאַך און אַרבעט מיטן שטעקן? נעכײַ װאָלט זי מיך כאָטש געכאַפּט אַלײן אָן עדות, װאָלט איך מיך געקאָנט אָפּבעטן בײַ איר. פֿאָרט אַ יתום ― טאָמער װעט זי האָבן אױף מיר רחמנות? איז זי זיך אָבער מישבֿ און גײט אַװעק צו מײַן מאַמען און צו אונדזער שכנה פּעסיע און צו דער שוחטקע און נעמט זײ אַלע דרײַ מיט זיך און קלעטערט מיט זײ אַרױף צו אונדז אױפֿן בױדעם )אַ מכשפֿה קאָן!(. פֿונעם בױדעם איז זײ שױן געװען נישט שװער צו זען דורכן פֿענצטערל, װיִאַזױ איך אַרבעט מיטן שטעקן.
― נו? װאָס זאָגט איר אױף אײַער תּכשיט? אַצינד גלײבט איר שױן?
די װערטער האָבן געהערט צו דער רופֿאטע. איך האָב דערקענט איר מאַנצבילשע שטים. איך האָב אױסגעדרײט דעם קאָפּ צום בױדעם און האָב דערזען אַלע פֿיר װײַבער. איך האָב דעם שטעקן מיטן עפּל נישט אַװעקגעװאָרפֿן. זײ זײַנען אַלײן אַרױסגעפֿאַלן. אַ גליק, װאָס איך אַלײן האָב מיך געהאַלטן אױף די פֿיס. איך האָב נישט געקאָנט קוקן קײנעם אין די אױגן אַרײַן. דער הונט זאָל נישט ליגן אין גאָרטן, װאָלט איך זיך דערהרגעט פֿאַר בזיון. ערגער פֿון אַלץ איז מיר געװען דער מאַמעס טרערן. זי האָט נישט אױפֿגעהערט צו קלאָגן און צו יאָמערן און צו באַװײנען מיך:
― װײ איז מיר! װינד אין מיר! צו װאָס איך האָב מיך דערלעבט! איך האָב געמײנט, אַז מײן יתום גײט אין שול אַרײַן זאָגן קדיש נאָכן טאַטן, צום סוף ליגט ער גאָר אױף אַ בױדעם, אַ דונער איז מיר, און רײַסט עפּל פֿון אַ פֿרעמדן גאָרטן!…
און די מכשפֿה שטײט איבער איר און לײגט צו מיט איר מאַנצבילשער שטים:
― שמײַסן דאַרף מען אים, אָט אַזאַ משומד! קאַטעװען! גנאָטעװען, בלוט זאָל גײן! אַ ייִנגל זאָל װיסן דאָס אַנדערע מאָל, װי אַזױ צו זײַן אַ ג…
די מאַמע דערלאָזט נישט אַרױסזאָגן דאָס װאָרט „גנבֿ“.
― ער איז אַ יתום! נעבעך אַ יתום! ― טענהט די מאַמע צו דער רופֿאטע און קושט איר אין די הענט אַרײַן און בעט בײַ איר, אַז זי זאָל מיר מוחל זײַן, אַז מער װעט דאָס שױן נישט זײַן! זי שװערט איר מיט כּל־השבֿועות־שבעולם, אַז דאָס איז דאָס לעצטע מאָל, אַנישט ― זאָל זי אָדער אַלײן שטאַרבן, אָדער זי זאָל חלילה מיך באַגראָבן!…
― לאָז ער שװערן, אַז ער װעט שױן מער אַפֿילו נישט אַרײַנקוקן צו מיר אין גאָרטן אַרײַן! ― פֿאָדערט די רופֿאטע מיט איר מאַנצבילשער שטים אָן אַ קאַפּ רחמנות צו אַ יתום.
― לאָז מיר אָפּדאַרן די הענט! לאָז מיר אַרױס די אױגן! ― זאָג איך, און גײ מיט דער מאַמען אַהײם און הער אױס איר מוסר מיט איר װײנען, און צעװײן מיך אַלײן אױך גאַנץ געשמאַק.
― איך פֿרעג דיך נאָך, װאָס װעט פֿון דיר זײַן? ― פֿרעגט מיך די מאַמע מיט טרערן, און שטעלט מיר צו אַ בענקעלע פֿאַר מײַן ברודער אליהו. מײַן ברודער אליהו הערט אױס די מעשׂה מיט די עפּל און װערט בלאַס. אַ פּנים, פֿאַר כּעס. די מאַמע דערזעט, אַז ער איז אױסער זיך. זי האָט מורא, ער זאָל מיך ניט שלאָגן. זי רױמט אים אײַן אַ סוד, ער זאָל מיך ניט שלאָגן, װאָרעם איך בין אַ יתום.
― װער טשעפּעט אים? ― זאָגט מײַן ברודער אליהו. ― איך בין נאָר אַ בעלן צו װיסן, װאָס װעט זײַן פֿון אים? װאָס װעט זײַן פֿון אים?!!
אַזױ זאָגט מײַן ברודער אליהו און קריצט מיט די צײן און קוקט אױף מיר, איך זאָל אים זאָגן, װאָס װעט זײַן פֿון מיר? איך װײס, װאָס װעט זײַן פֿון מיר? אפֿשר װײסט איר, װאָס װעט זײַן פֿון מיר?
מזל־טובֿ! איר װײסט? מײַן ברודער אליהו האָט חתונה!
װײ־װײ, װאָס סע טוט זיך! עס קאָכט די שטאָט. די װעלט װיגט זיך! אַזױ זאָגט אונדזער שכנה, פּעסיע די גראָבע. זי זאָגט, אַז עם װעט זײַן אַ געהױבענע חתונה. אַזאַ חתונה, זאָגט זי, איז שױן לאַנג נישט געװען בײַ אונדז אין שטאָט!
װאָס איז די מעשׂה? נאָר מצד רחמנות. מחמת די מאַמע איז אַן אַלמנה און דער חתן איז אַ יתום. און אַ ביסל איז טאַקע צוליב זכות־אָבֿות. דעם טאַטנס נאָמען! דער טאַטע, עליו־השלום, האָט איבערגעלאָזט אַ שײנעם נאָמען! פֿאַרן לעבן האָט מען עפּעס נישט געהערט, עמעצער זאָל פֿון אים אַזױ שטאַרק רײדן. איצט, נאָכן טױט, איז פּײסי דער חזן געהױכט און געקרױנט. סכּנת נפֿשות! איך הער, װאָס מענטשן זאָגן דער מאַמע מײַנער. זײ זאָגן איר, אַז דער מחותּן איז נישט קראַנק צו נעמען אױף זיך אַלע הוצאָות און נאָך עפּעס צוצאָלן אױך. ער טאָר נישט פֿאַרגעסן, זאָגן זײ, אַז ער נעמט פּײסי דעם חזנס זון פֿאַר אַ חתן! מײַן ברודער אליהו הערט דאָס. ער פֿאַרשעמט זיך, גלעט זיך דאָס בערדל, װי אַ גרױסער, װי אַ מאַנצביל. ער איז שױן אַ מאַנצביל. ערשט אָט דאָ ניט לאַנג האָט זיך אים אָנגעהױבן שיטן אַ בערדל. געװיס איז דאָס אים געקומען פֿון רױכערן. פֿון זינט דער טאַטע איז געשטאָרבן, האָט ער אָנגעהױבן רױכערן. די ערשטע צײַט האָט ער זיך געמוטשעט, פֿלעגט זיך פֿאַרהוסטן. איצט פֿאַרציט ער זיך שױן און קאָן אַרױסלאָזן דעם רױך דורך דער נאָז. אַ טײַערע מציאה! איר מײנט, אַז איך קאָן דאָס נישט? די גאַנצע