טבֿיה דער מילכיקער: הײַנטיקע קינדער

שלום עליכם (אַלע װערק)

הײַנטיקע קינדער

געשריבן אין יאָר 1899.
הײַנטיקע קינדער

― אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט: הײַנטיקע קינדער. בנים גדלתּי ורוממתּי ― גײ האָב זײ, װער פֿאַרשװאַרצט, זײַ זיך מפֿקיר פֿון זײערט װעגן, האָדעװע טאָג װי נאַכט, װאָס איז? מע מײנט, טאָמער אַזױ און אפֿשר אַזױ, איטלעכער נאָך זײַן השׂגה און נאָך זײַן פֿאַרמעגן. צו בראָצקין, געװײנלעך, װעל איך ניט אָנשלאָגן, נאָר איך זאָל מיך שױן אינגאַנצן אַראָפּלאָזן ― בין איך אױך נישט מחויבֿ, װאָרעם אַלײן בין איך אױך נישט קײן אַבי־װער, כלעבן, און אַרױסקומען קומען מיר אַרױס, װי מײַן װײַב זאָל לעבן זאָגט, אױך נישט פֿון קײן שנײַדערס און ניט פֿון קײן שוסטערס, האָב איך גערעכנט, אַז איך װעל מיט מײַנע טעכטער געװיס אױסשפּילן. פֿאַרװאָס? ערשטנס, האָט מיך גאָט געבענטשט מיט שײנע טעכטער, און אַ שײן פּנים, זאָגט איר דאָך אַלײן, איז אַ האַלבער נדן. והשנית, בין איך דאָך עפּעס הײַנט, מיט גאָטס הילף, ניט דער טבֿיה, װאָס אַמאָל, קאָן איך דאָך שױן גרײכן צום שענסטן שידוך אַפֿילו אין יעהופּעץ, ― האַ, װי זאָגט איר? איז דאָך אָבער פֿאַראַן אַ גאָט אױף דער װעלט, אַן אל־רחום־וחנון, װאָס באַװײַזט זײַנע גרױסע װוּנדער און מאַכט מיט מיר זומער און װינטער, אַרױף און אַראָפּ, מאַכט ער צו מיר: „טבֿיה, רעד זיך נישט אײַן קײן נאַרישקײטן און לאָז זיך די װעלט פֿירן װי זי פֿירט זיך!“… הערט װאָס עס קאָן זיך פֿאַרלױפֿן אױף דער גרױסער װעלט, און בײַ װעמען טרעפֿן זיך אַלע גליקן? בײַ טבֿיה שלימזל.

בקיצור, צו װאָס זאָל איך אײַך מאַריך זײַן? איר געדענקט דאָך מן־הסתּם, װאָס מיך האָט געטראָפֿן, ניט הײַנט געדאַכט, די מעשׂה מיטן קרובֿ מײַנעם, מנחם־מענדל ימח־שמו־וזכרו, װי שײן מיר האָבן זיך אױסגעהאַנדלט אין יעהופּעץ, מיט די האַלבע פּריאַלן און מיט די פּאָטיװילעװער אַקציעס, אַזאַ יאָר אױף מײַנע שׂונאים! איך האָב דאָס דענסטמאָל אײַנגעלײגט די װעלט, װײ איז מיר! געמײנט, ס'איז אַן עק, אױס טבֿיה און אױס מילכיקס! „נאַר אײנער! ― זאָגט צו מיר

אײנמאָל די אַלטע מײַנע. ― גענוג צו זײַן פֿאַרזאָרגט, דו װעסט דערמיט גאָרניט מאַכן! דו װעסט זיך נאָר אָפּעסן דאָס האַרץ, און גענוג. עלעהײ גזלנים זײַנען אױף אונדז אָנגעפֿאַלן און צוגענומען… דו גײ זיך בעסער דורך, זאָגט זי, קײן אַנאַטעװקע, צו לײזער־װאָלף דעם קצבֿ, ער באַדאַרף דיך, זאָגט ער, נײטיק האָבן“. ― װאָס איז דאָרטן? װאָס באַדאַרף ער מיך אַזױ נײטיק? אױב ער מײנט, זאָג איך, די מאורע בהמה אונדזערע, מעג ער נעמען אַ שטעקן און אַרױסשלאָגן זיך פֿונעם קאָפּ. ― „װאָס איז אַזױנס? ― מאַכט זי צו מיר. ― די מילך, װאָס מע האָט זיך אָן פֿון איר, מיטן קעז און פּוטער?“ ― נישט צוליב דעם, זאָג איך, נאָר גלאַט אַזױ; ערשטנס, איז פּשוט אַן עבֿירה אַזעלכעס אַװעקגעבן אױף דער שחיטה, אַ צער־בעלי־חײם. בײַ אונדז שטײט געשריבן אין דער הײליקער תּורה… ― „אָבער גענוג דיר שױן, טבֿיה! די גאַנצע װעלט, זאָגט זי, װײס, אַז דו ביסט אַ ייִד פֿון תּורה. פֿאָלג מיך, אַ װײַב, גײ זיך דורך צו לײזער־װאָלפֿן. אַלע דאָנערשטיק, זאָגט זי, װען אונדזער צײטל קומט אין יאַטקע אַרײַן נאָך פֿלײש, לאָזט ער זי נישט לעבן; זאָלסט זאָגן, זאָגט ער, דעם טאַטן, ער זאָל קומען צוגײן, איך באַדאַרף אים נײטיק האָבן“…

בקיצור, מע באַדאַרף פֿאָלגן אַמאָל, װי זאָגט איר, אַ װײַב אױך.
בין איך מיך מישבֿ און לאָז מיך אײַנרעדן און קום צו גײן צו לײזער־װאָלפֿן קײן אַנאַטעװקע, אַ װערסט דרײַ פֿון אונדז, און טרעף אים ניט מסתּמא אין דער הײם. ― װוּ איז ער ערגעץ? ― טו איך אַ פֿרעג אַ קאַרנאָסע ייִדענע, װאָס דרײט זיך אַרום אין שטוב. ― „אין פּראָיעקט, מאַכט די קאַרנאָסע, מע קױלעט אַן אָקס פֿון גאַנץ פֿרי אָן, ער באַדאַרף באַלד אָנקומען“… איך דרײ מיך אַרום אײנער אַלײן אין שטוב און הײב אָן צו באַטראַכטן לײזער־װאָלפֿס בעל־הבתּישקײט ― קײן עין־הרע, אַ גוטס אױף אַלע מײַנע ליבע: אַ שאַפֿע מיט קופּער, מע װעט זי נישט אױסקױפֿן מיט קײן ק″ן קערבלעך, אַ סאַמאָװאַר און נאָך אַ סאַמאָװאַר, און אַ טאַץ אַ מעשענע, און נאָך אײנע אַ װאַרשעװער, און לײַכטער אַ פּאָר זילבערנע, און כּוסות מיט כּוסעלעך געגילטע, און אַ חנוכּה־לעמפּל אַ געגאָסנס, און נאָך זאַכן, שמאָכטעליאַקעס אָן אַן עק. רבונו־של־עולם! ― טראַכט איך מיר. ― װי דערלעב איך אַזאַ גוטס בײַ מײַנע קינדער זאָלן געזונט זײַן!… אַזאַ בר־מזל װי דער קצבֿ איז! גענוג װאָס ער איז אַזױ רײַך, באַדאַרף ער האָבן זײַן אײגנס אינגאַנצן צװײ קינדער, שױן אױסגעגעבענע, און נאָך בלײַבן אַן אַלמן אױך דערצו!…

בקיצור, גאָט האָט געהאָלפֿן, עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומט אַרײַן לײזער־װאָלף אין כּעס, מלא־רציחה אױפֿן שוחט. ער האָט אים גאָר אומגליקלעך געמאַכט, פֿאַרשניטן אַן אָקס, אַ דעמב די גרױס, פֿאַרכאַפּט זאָל ער װערן, איבער אַ קלײניקײט אים טריפֿה געמאַכט, געפֿונען אַ סירכאלע אױף דער לונג, װי אַ שפּילקע־קעפּל די גרױס, אײַנגעזונקען זאָל ער װערן! ― „גאָט העלף, רב טבֿיה, מאַכט ער צו מיר, װאָס איז די מעשׂה, װאָס מע קאָן אײַך גאָרנישט דעררופֿן זיך? װאָס מאַכט אַ ייִד?“ ― װאָס זאָלן מיר מאַכן, זאָג איך; מע מאַכט און מע מאַכט און מע האַלט, זאָג איך, נאָך אַלץ פֿון פֿאָרנט, װי אין פּסוק שטײט: לא מעוקצך ולא מדובֿשך ― נישט קײן געלט, נישט קײן געזונט, נישט קײן לײַב און לעבן. ― „איר זינדיקט, רב טבֿיה, מאַכט ער צו מיר, װעדליק אײַך איז געװען אַמאָל, ניט הײַנט געדאַכט, זײַט איר דאָך איצט, קײן עין־הרע, אַ גבֿיר“. ― װאָס מיר פֿעלט, זאָג איך, צו דעם, װאָס איר מײנט, מעגן מיר דאָס בײדע פֿאַרמאָגן… נאָר גאָרנישט, דאַנקען גאָט דערפֿאַר. ס'איז פֿאַראַן, זאָג איך אַ גמרא: „אַסכּקורדאָ דמסקנתּאָ דקרנוסאָ דפֿרסמכתּאָ“… און אין האַרצן טראַכט איך מיר: זאָלסט אַזױ זײַן מיט דער נאָז, קצבֿניאַק, װי ס'איז גאָר פֿאַראַן אַזאַ גמרא אױף דער װעלט… „איר זײַט, מאַכט ער צו מיר, תּמיד דאָ מיט דער גמרא; גוט איז אײַך, רב טבֿיה, אַז איר קאָנט אין די קלײנע אותיות. נאָר צו װאָס נוצט עס, זאָגט ער, חכמות, לומדערײַען, לאָמיר בעסער שמועסן מכּוח אונדזער געשעפֿט. זיצט, רב טבֿיה“, ― מאַכט ער צו מיר און טוט אַ געשרײ: „לאָז זײַן טײ!“ ― און עס װאַקסט אױס װי פֿון אונטער דער ערד די קאַרנאָסע ייִדענע, כאַפּט דעם סאַמאָװאַר, װי דער רוח דעם מלמד, און אַװעק אין קיך אַרײַן. ― „אַצינד, מאַכט ער צו מיר, אַז מיר זײַנען דאָ אַלײן, אונטער פֿיר אױגן, קאָנען מיר שמועסן עסק. די מעשׂה, זאָגט ער, דערפֿון איז אַזױ: איך האָב שױן מיט אײַך, רב טבֿיה, לאַנג געװאָלט רעדן, איך האָב צו אײַך באַפֿױלן דורך אײַער טאָכטער, װיפֿל מאָל געבעטן, איר זאָלט זיך מטריח זײַן; פֿאַרשטײט איר מיך, איך האָב געװאָרפֿן אַן אױג…“ ― איך װײס, זאָג איך, אַז איר האָט געװאָרפֿן אַן אױג, נאָר ס'איז אומזיסט, זאָג איך, אײַער טירחה, עס װעט נישט גײן, רב לײזער־װאָלף, עס װעט נישט גײן. ― „פֿאַרװאָס עפּעס?“ ― מאַכט ער צו מיר און קוקט אױף מיר װי דערשראָקן. ― פֿאַר שבת, זאָג איך, איך קאָן באַשטײן, עס זאָל נאָך געדױערן אַביסל, דער טײַך ברענט ניט. ― „למאַי, זאָגט ער, זאָלט איר װאַרטן, אַז איר קאָנט אױספֿירן באַלד?“ ― דאָס, זאָג איך, איז אײנמאָל אַװעק; און והשנית, זאָג איך, איז גלאַט אַ רחמנות, אַ צער־בעלי־חײם. ― „קוק אים אָן, װי ער מאַכט אָנשטעלן, זאָגט לײזער־װאָלף מיט אַ געלעכטערל, עמעצער זאָל זײַן דערבײַ, װאָלט ער געמעגט שװערן, אַז זי איז בײַ אײַך אײן־און־אײנציקע! מיר דאַכט, איר האָט זײ אָן עין־הרע גענוג, רב טבֿיה!“… ― לאָזן זײ זיך שױן האַלטן, זאָג איך, װער ס'איז מיר מקנא, דער לאָז אַלײן נישט האָבן… ― „מקנא? װער, זאָגט ער, רעדט פֿון מקנא? אַדרבא, זאָגט ער, װײַל זײ זײַנען בײַ אײַך אָן עין־הרע געראָטענע, דערפֿאַר װיל איך טאַקע, איר פֿאַרשטײט צי נײן? פֿאַרגעסט נאָר נישט, רב טבֿיה, די טובֿה, װאָס אײַך קאָן דורך דעם אַרױסקומען!“ ― אַװדאי, אַװדאי, זאָג איך, פֿון אײַערע טובֿות, רב לײזער־װאָלף, קאָן טאַקע האַרט װערן דער קאָפּ; װינטער אַ שטיקל אײַז, דאָס װײסן מיר שױן לאַנג, זאָג איך, נאָך פֿון אַמאָל… ― „ע! ― מאַכט ער צו מיר זיס־צוקערדיק. ― װאָס גלײַכט איר, רב טבֿיה, פֿון אַמאָל ביז הײַנט? אַמאָל איז געװען עפּעס אַנדערש, און הײַנט איז װידער אַנדערש; עפּעס װערן מיר דאָך שטיקלעך מחותּנים, האַ?“ ― װאָס פֿאַר אַ מחותּנימשאַפֿט? ― זאָג איך. ― „געװײנלעך, זאָגט ער, מחותּנים!“ ― װאָס מײנט איר, זאָג איך צו אים, רב לײזער־װאָלף, פֿון װאָס רעדן מיר? ― „אַדרבא, זאָגט ער, זאָגט שױן איר, רב טבֿיה, פֿון װאָס רעדן מיר?“ ― װאָס הײסט, זאָג איך, מיר רעדן דאָך פֿון דער מאורע בהמה מײַנע, װאָס איר װילט בײַ מיר קױפֿן! ― „כאַ־כאַ־כאַ! ― מאַכט ער און װערט צעגאָסן פֿאַר געלעכטער. ― ס'איז נישקשה פֿון אַ בהמה, און נאָך אַ מאורע דערצו, כאַ־כאַ־כאַ!“ ― װאָס־זשע דען האָט איר געמײנט, רב לײזער־װאָלף? אַדרבא, זאָגט, װעל איך אױך לאַכן. ― „פֿון אײַער טאָכטער, מאַכט ער צו מיר, פֿון אײַער צײטלען רעדן מיר דאָך די גאַנצע צײַט! איר װײסט דאָך, רב טבֿיה, אַז איך בין, ניט פֿאַר אײַך געדאַכט, געבליבן אַן אַלמן, האָב איך מיך מישבֿ געװען, װאָס באַדאַרף איך זוכן אין דער פֿרעמד דאָס גליק, נאָך האָבן צו טאָן מיט שדכנים, רוחות און שדים, אַמער, אָט זײַנען מיר דאָ בײדע אױפֿן אָרט, איך קען אײַך, איר קענט מיך, דאָס קרן אַלײן איז מיר אױך געפֿעלן, איך זע זי אַלע דאָנערשטיק בײַ מיר אין יאַטקע, אַ פּאָר מאָל אַ רײד געטאָן מיט איר, װײַזט אױס, נישקשה, אַ שטילע, און איך אַלײן בין, קײן עין־הרע, װי איר זעט, אַ שטיקל בעל־הבית, ס'איז דאָ אַ שטוב אַן אײגענע, און קלײטלעך אַ פּאָר, און בעל־הבתּישקײט, װי איר זעט, נישט צו פֿאַרזינדיקן, און אַביסל פֿעל אױפֿן בױדעם אױך, און אַביסל געלט אין קאַסטן אױך; װאָס באַדאַרפֿן מיר, רב טבֿיה, די ציגײַנערישע שטיק, בריהן זיך, חכמהן זיך? אַמער, נעמט מען און מע שלאָגט צו אַ האַנט, אײנס־צװײ־דרײַ, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?“…

בקיצור, אַז ער האָט מיר אױסגערעדט אָט־אָ־דאָס־אָ, בין איך געבליבן זיצן אָן לשון, װי אײנער בשעת מע קומט און מע זאָגט אים אָן פּלוצעם אַ בשׂורה. לכתּחילה איז מיר אַפֿילו דורכגעפֿלױגן אַ מחשבֿה: לײזער־װאָלף… צײטל… ער האָט שױן אַזױנע קינדער װי זי… נאָר באַלד האָב איך זיך אַלײן אָפּגעשלאָגן: סטײַטש, אַזאַ גליק! אַזאַ גליק! עס װעט דאָך איר זײַן גוט, װי די גאַנצע װעלט! אײַ טאָמער איז ער נישט אַזאַ צעװאָרפֿענער פּאַרשױן? איז דאָס הײַנטיקע יאָרן, פֿאַרקערט, די גרעסטע מעלה, װי זאָגט מען: אָדם קרובֿ לעצמו ― אַז מען איז גוט פֿאַר יענעם, איז מען שלעכט פֿאַר זיך. אײן חסרון נאָר, װאָס ער איז אַביסל צו פּראָסטלעך… נו, מילא, קאָן דען איטלעכער זײַן אַ יודע־ספֿר? קאַרג פֿאַראַן נגידים, פֿײַנע מענטשן אין אַנאַטעװקע, אין מאַזעפּעװקע און אַפֿילו אין יעהופּעץ, װאָס װײסן נישט קײן צלם פֿאַר קײן אַלף; פֿונדעסטװעגן, אַז ס'איז באַשערט, לאָמיך האָבן אַזאַ יאָר, װאָס פֿאַר אַ כּבֿוד זײ האָבן אױף דער װעלט, װי אין פּרק שטײט: אם אין קמח אין תּורה ― דאָס הײסט, די תּורה ליגט אין קאַסטן און חכמה ― אין קעשענע… ― „נו, רב טבֿיה, מאַכט ער צו מיר, װאָס שװײַגט איר?“ ― װאָס זאָל איך שרײַען, זאָג איך צו אים כּלומרשט, װי איך קװענקל מיך; דאָס איז, רב לײזער־װאָלף, פֿאַרשטײט איר מיך, אַזאַ ענין, װאָס מע באַדאַרף אים גוט באַקלערן אַרום און אַרום; ס'איז עפּעס נישט קײן קאַטאָװעסל, זאָג איך, דאָס ערשטע קינד בײַ מיר! ― „אַדרבא, מאַכט ער, װײַל ס'איז דאָס ערשטע קינד בײַ אײַך; איר װעט שױן, זאָגט ער, נאָכדעם, אם־ירצה־השם, קאָנען חתונה מאַכן די אַנדערע טאָכטער אױך, און שפּעטער, מיט דער צײַט, די דריטע, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?“ ― אָמן, גם־אַתּם! ― זאָג איך. ― חתונה מאַכן איז קײן קונץ נישט, דער אײבערשטער זאָל נאָר צושיקן, זאָג איך, איטלעכן באַזונדער זײַן זיװג… ― „נײן, מאַכט ער, נישט דאָס מײן איך, רב טבֿיה, איך מײן עפּעס אַנדערש גאָר, װאָרעם קײן נדן, ברוך־השם, פֿאַר אײַער צײטלען באַדאַרפֿט איר שױן ניט, און אױסקלײדן זי צו דער חתונה, אַלץ װאָס אַ מײדל באַדאַרף ― דאָס נעם איך אױף זיך, און אײַך, זאָגט ער, װעט מסתּמא דערפֿון אױך עפּעס אַרײַנפֿאַלן אין בײַטל אַרײַן…“ ― פֿע, מאַך איך צו אים, איר רעדט דאָך עפּעס גאָר, איר זאָלט מיר מוחל זײַן, טאַקע װי אין יאַטקע! װאָס הײסט אין בײַטל אַרײַן? פֿע! מײַן צײטל איז חלילה נישט אַזעלכע, איך זאָל זי פֿאַרקױפֿן פֿאַר געלט, פֿע־פֿע! ― „אַז פֿע איז פֿע, מאַכט ער צו מיר, איך האָב געמײנט אַדרבא־ואַדרבאַ; נאָר אַז איר זאָגט פֿע, לאָז זײַן פֿע! אַז אײַך איז ליב, איז מיר ניחא! דער עיקר, זאָגט ער, עס זאָל זײַן װאָס גיכער, איך מײן טאַקע באַלד, װי זאָגט ער, אַ בעל־הביתטע אין שטוב אַרײַן, איר פֿאַרשטײט, צי נײן?“… ― מהיכא־תּיתי, זאָג איך, אין מיר איז קײן מניעה; מע באַדאַרף דאָך אָבער איבעררעדן מיט מײַן פּלוניתטע, זאָג איך, אין אַזעלכע זאַכן, האָט זי די דעה, נישט קײן קלײניקײט, װי רש″י מאַכט: רחל מבֿכּה על בניה ― אַ מאַמע איז אַ פּאָקרישקע. הײַנט זי אַלײן, זאָג איך, צײטל מײן איך, באַדאַרף מען אױך אַ פֿרעג טאָן, װי זאָגט מען דאָס: אַלע מחותּנים האָט מען מיטגענומען אױף דער חתונה, און דעם חתן האָט מען געלאָזט אין דער הײם… ― „בלאָטע, זאָגט ער, פֿרעגן באַדאַרף מען גאָר? דערצײלן, רב טבֿיה, קומען אַהײם און דערצײלן אַזױ און אַזױ, און שטעלן אַ חופּה, אַ װאָרט און צװײ און אַ מאָריטש!“ ― זאָגט דאָס נישט, זאָג איך, זאָגט דאָס נישט, רב לײזער־װאָלף. אַ מײדל איז נישט קײן אַלמנה חלילה. ― „געװײנלעך, זאָגט ער, אַ מײדל איז אַ מײדל, ניט קײן אַלמנה, אָט דערפֿאַר טאַקע באַדאַרף מען, זאָגט ער, באַצײַטנס דערפֿון רעדן, מחמת הלבשה, פֿאַרשטײט איר, דאָס־יענץ־לאָקש־בױדעם־ציבעלע. און דערװײַלע, זאָגט ער, לאָמיר, רב טבֿיה, נעמען צו קאַפּלעך לחײם, האַ, צי נײן?“… ― מהיכא־תּיתי, זאָג איך, פֿאַרװאָס ניט? װאָס געהער זיך אָן שלום צו מחלוקת? װי זאָגט ער: אָדם איז אַ מענטש און בראָנפֿן איז בראָנפֿן. ס'איז פֿאַראַן, זאָג איך, בײַ אונדז אַ גמרא… און האַק אים אַרײַן אַ גמרא, אײנע און די אַנדערע, אַ נעכטיקן טאָג, פֿון שיר־השירים און פֿון חד־גדיא…

בקיצור, מיר האָבן אײַנגענומען דעם ביטערן טראָפּן, כּכּתובֿ ― װי גאָט האָט געבאָטן! די קאַרנאָסע האָט דערװײַלע געבראַכט צו טראָגן דעם סאַמאָװאַר, און מיר האָבן געמאַכט צו גלעזלעך פּונטש, פֿאַרבראַכט גאָר פֿרײַנטלעך, געװינטשעװעט, געשמועסט, געפּלאַפּלט אַלץ פֿונעם שידוך, פֿון דעם און פֿון יענעם און װידער אַ מאָל פֿונעם שידוך. ― איר װײס דען, רב לײזער־װאָלף, זאָג איך, װאָס פֿאַר אַ באַרליאַנט דאָס איז? ― „איך װײס, זאָגט ער, גלײבט מיר, אַז איך װײס; איך זאָל ניט װיסן, זאָגט ער, װאָלט איך גאָר ניט גערעדט!“ און מיר רעדן אַזױ בײדע אינאײנעם. איך שרײַ: אַ באַרליאַנט, אַ דימענט! איר זאָלט נאָר װיסן, װי אַזױ זי צו שאַנעװען, נישט אַרױסבאַװײַזן דעם קצבֿ… און ער: „האָט קײן מורא ניט, רב טבֿיה; װאָס זי װעט עסן בײַ מיר אין דער װאָכן האָט זי בײַ אײַך נישט געגעסן אום יום־טובֿ“… ― עט, זאָג איך, עסן איז אױך אַן עסק? דער נגיד, זאָג איך, עסט נישט קײן רענדלעך, דער אָרעמאַן עסט נישט קײן שטײנער; איר זײַט אַ פּראָסטער מענטש, זאָג איך, פֿאַרשטײט איר ניט װי צו שאַצן איר בריהשאַפֿט, איר חלה־באַקן, אירע פֿיש, רב לײזער־װאָלף, אירע פֿיש! מע באַדאַרף, זאָג איך, האָבן אַ זכיה… און ער װידער: „רב טבֿיה, איר זײַט, איר זאָלט מיר מוחל זײַן, שױן אױסגעװעפּט, רב טבֿיה, איר קענט נישט קײן מענטשן, רב טבֿיה, איר קענט מיך נישט!“… און איך װידער: אױף אײן װאָג גאָלד און אױף דער אַנדערער צײטלען. הערט איר, רב לײזער־װאָלף, איר זאָלט אַפֿילו פֿאַרמאָגן אײַערע, זאָג איך, רי″ש אַלפֿים, זענט איר אױך נישט װערט איר פּיאַטע!… און ער װידער: „גלײבט־זשע מיר, רב טבֿיה, איר זײַט אַ גרױסער נאַר, כאָטש איר זײַט עלטער פֿון מיר!“…

בקיצור, מיר האָבן אַ פּנים אַװעקגעשריגן אָט־אַזױ־אָ אַ היפּשע װײַלע און זײַנען געװאָרן רעכט מבֿוסמדיק, װאָרעם אַז איך בין געקומען אַהײם, איז שױן געװען שפּעטלעך אין דער נאַכט און די פֿיס זײַנען מיר געװען װי געפּענטעט… מײַן װײַב זאָל געזונט זײַן האָט אָבער באַלד דערקענט אין מיר, אַז איך בין פֿאַרקנאַקט, און האָט מיר געגעבן אַ װיסטן פּעטשאַטעק, װי איך בין װערט. ― שאַ, בײזער זיך ניט, גאָלדע! ― זאָג איך צו איר גאַנץ פֿרײלעך, און עס גלוסט זיך מיר אַזש גײן טאַנצן. ― שרײַ ניט, נשמה מײַנע, עס קומט אונדז מזל־טובֿ! ― „מזל־טובֿ? אַ װיסטער מזל־טובֿ, זאָגט זי, האָסט שױן פֿאַרזינדיקט די מאורע בהמה, לײזער־װאָלפֿן זי פֿאַרקױפֿט?“ ― נאָך ערגער! ― זאָג איך. ― „אױסגעביטן, זאָג איך, אױף אַן אַנדערער? אָפּגענאַרט לײזער־װאָלפֿן, אַ רחמנות נעבעך?“ ― נאָך ערגער! ― זאָג איך. ― „נו, רעד שױן, זאָגט זי, װערטער, קוק אָן, װי מע באַדאַרף בײַ אים קױפֿן אַ װאָרט!“ ― מזל־טובֿ דיר, גאָלדע, זאָג איך נאָך אַמאָל, מזל־טובֿ אונדז בײדן, אונדזער צײטל איז אַ כּלה געװאָרן! ― „אױב אַזױ, זאָגט זי, ביסטו דאָך טאַקע גוט פֿאַרקלאַפּט, גאָר נישט אױף קאַטאָװעס, רעדסט פֿונעם װעג! האָסט, אַ פּנים, געמאַכט, זאָגט זי, אַ רעכטע כּוסע?“ ― אַ כּוסע, זאָג איך, האָבן מיר מיט לײזער־װאָלפֿן געמאַכט, און צו גלעזלעך פּונטש האָבן מיר מיט לײזער־װאָלפֿן גענומען, נאָר בײַ די געדאַנקען, זאָג איך, בין איך נאָך. הנה זײַ װיסן, גאָלדע ברודער, אַז אונדזער צײטל איז אין אַ גוטער, אַ מזלדיקער שעה אַ כּלה געװאָרן פֿאַר אים אַלײן, פֿאַר לײזער־װאָלפֿן! און איך האָב איר איבערגעגעבן די גאַנצע מעשׂה פֿון אָנהײב ביזן סוף, װי אַזױ און װאָס און װען און פֿון אַלץ, װאָס מיר האָבן גערעדט, נישט דורכגעלאָזט קײן האָר אַפֿילו. ― „הערסטו, טבֿיה, זאָגט צו מיר מײַן װײַב, גאָט זאָל מיר טאַקע אַזױ העלפֿן װוּ איך װעל מיך קערן און װענדן, זאָגט זי, װי דאָס האַרץ האָט מיר געזאָגט, אַז דאָס, װאָס לײזער־װאָלף האָט דיך גערופֿן, איז ניט אומזיסט. נאָר װאָס־זשע־דען? איך האָב מורא געהאַט דערפֿון צו טראַכטן, טאָמער חלילה לאָזט זיך אױס אַ בױדעם. איך דאַנק דיר, גאָטעניו, זאָגט זי, איך דאַנק דיר, האַרצעדיקער פֿאָטער געטרײַער, סע זאָל טאַקע נאָר זײַן אין אַ גוטער שעה, אַ מזלדיקער, זי זאָל זיך עלטערן מיט אים אין עושר און אין כּבֿוד, װאָרעם פֿרומע־שׂרה, זאָל זײַן אָפּגעשײדט פֿון מיר, האָט געהאַט בײַ אים עפּעס ניט אַזאַ גוטע װעלט; זי איז, זאָל מיר מוחל זײַן, נישט אַקעגן נאַכט דערמאָנענדיק, געװען אַ ייִדענע אַן אײַנגעגעסענע, נישט געקאָנט אױסקומען מיט קײנעם, גאָר נישט דאָס, װאָס אונדזער צײטל, איר צו לענגערע יאָר. אַ דאַנק דיר, אַ דאַנק דיר, גאָטעניו! נו, טבֿיה, זאָגט זי, װאָס האָב איך דיר געזאָגט, דו לעקיש אײנער? באַדאַרף זיך אַ מענטש זאָרגן? אַז ס'איז באַשערט, זאָגט זי, קומט דאָס אַלײן אין שטוב אַרײַן“… ― דאָס אַװדאי, זאָג איך, ס'איז דאָך אַ בפֿירושער פּסוק… ― „װאָס טױג מיר דײַן פּסוק, זאָגט זי, מע באַדאַרף זען גרײטן זיך צו דער חתונה; קודם־כּל אױסרעכענען, זאָגט זי, לײזער־װאָלפֿן אַ צעטל, װאָס צײטל באַדאַרף האָבן צו דער חתונה; מילא פֿון פּאָװעלע, זאָגט זי, איז ניטאָ װאָס צו רעדן. זי האָט נאָך ניט קײן פֿאָדעם גרעט, זאָלסט זאָגן, אַ פּאָר זאָקן אַפֿילו. הײַנט, זאָגט זי, מלבושים ― אײנס אַ זײַדנס צו דער חופּה און אײנס אַ װאָלנס אױף זומער, דאָס אַנדערע אױף װינטער, און פּלאַטיעסплатья: קלײדער אַ פּאָר, און קלײדלעך אונטערשטע, און מאַנטלען, זאָגט זי, װיל איך, זי זאָל האָבן צװײ: אײנעם אַ בורנעס מיט קעץ אױף אינדערװאָכן, און אײנעם אַ גוטן מיט שליאַמעס אױף שבת; הײַנט עפּעס שטיװעלעך, מיט קולקעס, שטאַליקעלע, אַ גאָרסעט, הענטשקעלעך, נאָזטיכלעך, אַ זאָנטיקל און די איבעריקע זאַכן דאָרטן, װאָס אַ מײדל באַדאַרף האָבן הײַנטיקע צײַטן…“ ― װי קומט דאָס צו דיר, זאָג איך, גאָלדע סערצע, דו זאָלסט גאָר װיסן פֿון אַזעלכע שמאָכטעליאַקעס? ― „װאָס איז? ― זאָגט זי. ― איך בין נישט געװען צװישן מענטשן? צי איך האָב אפֿשר ניט געזען בײַ אונדז אין כּתרילעװקע, װי אַזױ מע גײט אָנגעטאָן בײַ לײַטן? דו, זאָגט זי, לאָז מיך, איך װעל שױן אַלײן מיט אים אַלצדינג רעדן; לײזער־װאָלף, זאָגט זי, איז, נישקשה, אַ ייִד אַ נגיד, ער װעט מסתּמא אַלײן אױך ניט װעלן, אַז די גאַנצע װעלט זאָל האָבן מיט אים צו טאָן; אַז מען עסט חזיר, לאָז כאָטש רינען איבער דער באָרד“…

בקיצור, מיר האָבן אַזױ אַװעקגערעדט ביזן װײַסן טאָג אַרײַן. ― נעם צונױף, זאָג איך, מײַן װײַב, דאָס ביסל קעז און פּוטער און לאָמיך פֿאָרן דערװײַל קײן בױבעריק; עס איז טאַקע אַלצדינג שײן און פֿײַן אַרום און אַרום, נאָר דאָס געשעפֿט, זאָג איך, קאָן מען נישט פֿאַרבײגן אױף אַ זײַט, װי שטײט דאָרטן: הנשמה לך ― די װעלט איז אױך אַ װעלט. און גאַנץ פֿרי, כּלחוך־השור, עס איז נאָך געװען טונקל, האָב איך אײַנגעשפּאַנט דאָס פֿערד־און־װעגעלע און בין אַװעק קײן בױבעריק. געקומען קײן בױבעריק אױפֿן מאַרק ― אַהאַ! (ס'איז דען פֿאַראַן אַ סוד בײַ ייִדן?) מע װײס שױן אַלצדינג און מע שטעקט אָפּ מזל־טובֿ פֿון אַלע זײַטן: ― „מזל־טובֿ אײַך, רב טבֿיה, װען האָבן מיר, אם־ירצה־השם, אַ חתונה?“ ― מיט מזל זאָלט איר, זאָג איך, לעבן, עס קומט אױס, װי מע זאָגט: דער טאַטע איז נאָך גאָר נישט געבאָרן געװאָרן, איז שױן דער זון אױסגעװאַקסן אױפֿן דאַך… ― „בלאָטע, זאָגן זײ, עס װעט אײַך גאָר נישט העלפֿן, רב טבֿיה, משקה מוזט איר שטעלן; קײן עין־הרע אַזאַ גליק, אַ שמאַלץ־גרוב!“ ― די שמאַלץ רינט אױס, זאָג איך, די גרוב בלײַבט איבער. נאָר פֿונדעסטװעגן, זאָג איך, קאָן מען קײן חזיר ניט זײַן און פֿון חבֿרה ניט אָפּשטײן. אָט פֿאַרטיק איך מיך אָפּ מיט אַלע מײַנע יעהופּעצער בעלי־בתּים, זאָג איך, װעט זײַן אַ גלעזל משקה און פֿאַרבײַסן, חי־געלעבט און אַן עק, דאָס הײסט: צהלה ושֹמחה ― הוליע קבצן!…

בקיצור, אָפּגעפֿאַרטיקט זיך מיט מײַן מיסחר, גיך און געשװינד, װי געװײנלעך, האָב איך גענומען מיט גוטע ברידער צו ביסלעך לחײם, צוגעװינטשעװעט זיך אײנס דעם אַנדערן, װי עס געהערט צו זײַן, און איך האָב מיך אױפֿגעזעצט און בין אַװעק אַהײם לעבעדיק־פֿרײלעך, גאָר בגילופֿין. פֿאָרנדיק אַזױ אין װאַלד, זומער־לעבן, די זון באַקט, נאָר פֿון בײדע זײַטן װאַלד דער שאָטן פֿון בײמער, דער ריח פֿון די סאָסנעס, מחיה־נפֿשות. צי איך מיך אױס װי אַ גראַף אין װעגעלע, לאָז נאָך מײַן חבֿרהמאַן די לײצעס: גײ שױן, זאָג איך צו אים, זײַ מוחל, אַלײן, דער װעג דאַרף דיך שױן זײַן באַקענט ― און אַלײן צעלאָז איך מיך אױף אַ קול און זינג מיר אַ ניגונדל. אױפֿן האַרצן איז עפּעס יום־טובֿדיק; עס זינגט זיך שטיקלעך פֿון ימים־נוראָים: „ויאתיו“, „וכל מאמינים שהוא“ און פֿון „הלל“. איך קוק מיר אַהין אַרױף, אין הימל אַרײַן, און די געדאַנקען־מחשבֿות פּלאָנטען זיך דאָ, אױף דעך ערד. השמים שמים ― די הימלען זײַנען פֿאַר גאָט, והאָרץ ― און די ערד, אַזױ טראַכט איך מיר, האָט ער אַװעקגעגעבן לבֿני־אָדם ― צו די קינדער פֿון מענטשן, זײ זאָלן זיך שלאָגן קאָפּ אין װאַנט, זיך רײַסן װי די קעץ פֿאַר גרױס „ראָסקאָש“, שלאָגן זיך פֿאַר גבאָות, פֿאַר „ששי“ און פֿאַר „מפֿטיר“… לא המתים יהללו יה , מכּות פֿאַרשטײען זײ, װי מען באַדאַרף גאָט לױבן פֿאַר די טובֿות, װאָס ער טוט מיט זײ, ואַנחנו, אָבער מיר, אָרעמע לײַט, אײן טאָג אַ גוטן, אַז מיר האָבן, דאַנקען מיר און לױבן גאָט און זאָגן: אָהבֿתּי ― איך האָב אים ליב גאָט, װאָרעם ער הערט צו מײַן קול און מײַן געבעט, ער נײגט צו מיר זײַן אױער, בשעת אַפֿפֿוני ― עס רינגלט מיך אַרום פֿון אַלע זײַטן דלות, צרות, שלעק־פּורעניותן: דאָס פֿאַלט אַ בהמה אין מיטן העלן טאָג, דאָס טראָגט אָן דער גוטער יאָר אַ קרובֿ אַ שלימזל, אַ מין מנחם־מענדל פֿון יעהופּעץ, נעמט צו דאָס לעצטע חיות, און איך מײן שױן בחפֿזי: אַן עק, די װעלט איז שױן געפֿאַלן, כּל האָדם כּוזבֿ ― ניטאָ קײן אמת אױף דער װעלט. װאָס טוט גאָט? שיקט ער אַרײַן לײזער־װאָלפֿן אַ מחשבֿה, ער זאָל נעמען צײטלען װי זי שטײט און גײט, דערום זאָג איך צװײ מאָל אודך ― איך װעל דיך לױבן, גאָטעניו, װאָס דו האָסט זיך אַרומגעקוקט אױף טבֿיהן און געקומען מיר צו הילף, איך זאָל האָבן כאָטש אַ שטיקל נחת פֿון מײַן קינד, אַז איך װעל קומען צו איר צו גאַסט, אם־ירצה־השם, זי טרעפֿן אַ בעל־הביתטע אױף אַלעם גרײטן, פֿולע שאַפֿעס מיט גרעט, פֿולע שפּיזאַרניעס מיט פּסחיקער שמאַלץ און מיט אײַנגעמאַכטס, פֿולע שטײַגן מיט עופֿות, גענדז און קאַטשקעס… פּלוצעם צעלאָזט זיך דאָס פֿערדל מײַנס אַראָפּ־אַ־באַרג, און אײדער איך הײב אױף דעם קאָפּ אַ קוק טאָן, װוּ איך בין אין דער װעלט, ליג איך שױן אױף דער ערד מיט אַלע לײדיקע טעפּלעך און קריגלעך, און דאָס װעגעלע אױף מיר! קױם מיט צרות, מיט לײַדן אַרױסגעקאַראַטשקעט זיך, און אױפֿגעשטאַנען אַ צעבראָכענער, אַ צעהרגעטער, לאָז איך אױס מײַן ביטער האַרץ צום פֿערדל. אײַנגעזונקען זאָלסטו װערן! װער האָט דיך געבעטן, שלימזל, באַװײַזן אַ בריהשאַפֿט, אַז דו קאָנסט לױפֿן באַרג־אַראָפּ? האָסט דאָך מיך שיִער, זאָג איך, אומגליקלעך געמאַכט, דו אַשמדאַי! און איך האָב אים אײַנגעטײלט װיפֿל ס'איז אין אים אַרײַן. מײַן בחור האָט, אַ פּנים, אַלײן פֿאַרשטאַנען, אַז ער האָט דאָ פֿאַרשטיפֿט אַ מיאוסע מעשׂה, געשטאַנען אַראָפּגעלאָזט די מאָרדע, כאָטש מעלק אים אױס. ― כאַפּט דיך דער װאַטן־מאַכער! ― זאָג איך צו אים און מאַך צורעכט דאָס װעגעלע, נעם צונױף די כּלים און הלך לעולמו ― פֿאָר װײַטער. נישט קײן גוטער סימן, זאָג איך צו זיך אַלײן; איך האָב מורא, צי עס האָט זיך נישט געטראָפֿן אין דער הײם עפּעס אַ נײַער אומגליק?…

כּך־הװה. איך פֿאָר אָפּ נאָך אַ װערסט צװײ, שױן ניט װײַט פֿון דער הײם, דערזע איך אין מיטן שליאַך גײט גלײַך אַקעגן מיר אַ מענטש אינעם געשטאַלט פֿון אַ נקבֿה. איך פֿאָר צו נענטער, קוק מיך אײַן: צײטל!… איך װײס נישט פֿאַרװאָס, נאָר עס האָט זיך מיר אָפּגעריסן אין האַרצן, אַז איך האָב זי דערזען. איך שפּרינג אַראָפּ פֿונעם װאָגן: צײטל, ס'איז דו? װאָס טוסטו דאָ? פֿאַלט זי מיר ניט אױפֿן האַלדז מיט אַ געװײן? גאָט איז מיט דיר, זאָג איך, טאָכטער מײַנע, װאָס װײנסטו? ― „אױ, זאָגט זי, טאַטע, טאַטע!“… ― און באַװאַשט זיך מיט טרערן. עס איז מיר פֿינצטער געװאָרן אין די אױגן און פֿאַרקלעמט בײַם האַרצן. ― װאָס איז דיר, טאָכטער, זאָג מיר, װאָס איז דיר געשען? ― זאָג איך צו איר און נעם זי אַרום, גלעט זי, האַלדז זי, קוש זי, און זי אין אײן קול: ― „טאַטע, טאַטע, האַרציקער, געטרײַער, זאָגט זי, דעם דריטן טאָג אַ שטיקל ברױט, האָב רחמנות, זאָגט זי, אױף מײַנע יונגע יאָר!“… און פֿאַרגײט זיך פֿאַר געװײן, קאָן מער קײן װאָרט נישט אױסרעדן. אַז אָך און װײ איז מיר, טראַכט איך, איך שטױס מיך שױן, װאָס דאָ איז! דער רוח האָט מיך אַװעקגעטראָגן קײן בױבעריק! ― װאָס באַדאַרף מען װײנען, זאָג איך צו איר און גלעט זי בײַם קאָפּ, נאַרעלע, װאָס באַדאַרף מען װײנען? ממה־נפֿשך, זאָג איך, נײן איז נײן, מע װעט דיר מיט גװאַלד חלילה קײנער נישט אָנהענגען אַ לונג און לעבער אױף דער נאָז. מיר האָבן, זאָג איך, געמײנט דײַן טובֿה טאַקע, געװאָלט װי צום בעסטן. אלא ס'איז דיר ניט צום האַרצן, װאָס זאָל מען טאָן? מסתּמא, זאָג איך, איז ניט באַשערט… ― „אַ דאַנק דיר, זאָגט זי, טאַטע, לאַנג לעבן זאָלסטו“, ― און פֿאַלט מיר װידער אױפֿן האַלדז און הײבט װידער אָן צו קושן מיך און װײנען, גיסן מיט טרערן. ― אָבער לאָז שױן זײַן גענוג געװײנט, זאָג איך, הכּל הבֿל ― קרעפּלעך עסן קאָן אױך נימאס װערן; קריך, זאָג איך, אין װאָגן אַרײַן און לאָמיר פֿאָרן אַהײם, די מאַמע, זאָג איך, װעט דאָרטן איבערטראַכטן מי־יודע װאָס!

בקיצור, מיר האָבן זיך בײדע אַרײַנגעזעצט אין װאָגן אַרײַן, און איך האָב אָנגעהױבן אײַנצושטילן זי מיט רײד, אַהין, אַהער. די מעשׂה דערפֿון, זאָג איך, איז דאָך אַזױ; מיר האָבן, זאָג איך, דערבײַ חלילה קײן שום שלעכטע מחשבֿה נישט געהאַט; גאָט איז יודע דעם אמת, מיר האָבן געװאָלט, װי זאָגט ער, לעת־צרה באַװאָרענען אַ קינד; אײַ, עס לאָזט זיך נישט, מסתּמא, זאָג איך, הײסט גאָט אַזױ; נישט באַשערט, זאָג איך, דיר, טאָכטער מײַנע, קומען אױפֿן גרײטן, װערן אַ בעל־הביתטע אױף אַלדאָס גוטס, און אונדז אַ שטיקל נחת דערלעבן, זאָג איך, אױף די עלטערע יאָרן, פֿאַר אונדזער האָרעװאַניע, זאָג איך, טאָג װי נאַכט אין דער טאַטשקע אײַנגעשפּאַנט, קײן גוטע מינוט, נאָר דלות, נאָר דחקות, נאָר שלים־שלים־מזל אַרום און אַרום!… „אױ, טאַטע, זאָגט זי צו מיר װידער מיט אַ געװײן, איך װעל מיך שטעלן, זאָגט זי, פֿאַר אַ דינסט. לײם װעל איך טראָגן, ערד װעל איך גראָבן!“… ― װאָס װײנסטו, נאַריש מײדל, זאָג איך צו איר, איך זאָג דיר דען עפּעס, נאַרעלע? צי איך האָב טענות צו דיר? גלאַט, זאָג איך, ס'איז ביטער און פֿינצטער, רעד איך מיר אױס דאָס האַרץ, שמועס איך מיך אױס מיט אים, מיטן רבונו־של־עולם, װי אַזױ ער פֿירט מיט מיר; ער איז, זאָג איך, אַן אַבֿ־הרחמן, האָט רחמנות אױף מיר, פֿײַנט זיך אױס קעגן מיר, זאָל ניט שטראָפֿן פֿאַר די רײד, זאָג איך, רעכנט זיך, װי מיט אַ טאַטן, און גײ שרײַ חי־וקים! נאָר מסתּמא, זאָג איך, באַדאַרף אַזױ צו זײַן; ער איז אױבן, אין דער הײך, זאָג איך, און מיר זײַנען דאָ, אין דער ערד, טיף, טיף אין דער ערד, מוזן מיר זאָגן, אַז ער איז גערעכט און זײַן מישפּט איז גערעכט. װאָרעם אַז מיר זאָלן װעלן שמועסן טאַקע דאָס אײגענע װידער צוריק, בין איך דען נישט קײן גרױסער נאַר? װאָס שרײַ איך? װאָס פּילדער איך? װאָס הײסט, זאָג איך, קלײן װערעמל, װאָס פּױזשע אַרום דאָ אױף דער ערד, װאָס אַ מינדסט װינטעלע, אַז גאָט װיל נאָר, מאַכט פֿון מיר אַ תּל־עולם אין אײן כּהרף־עין, שטעל איך מיך אַרױס מיט מײַן נאַרישן שׂכל און װיל אים זאָגן דעות, װי אַזױ צו פֿירן דאָס װעלטל זײַנס? מסתּמא, אַז ער הײסט אַזױ, באַדאַרף זײַן אַזױ, װאָס העלפֿט דאָ טענות? פֿערציק טעג, זאָג איך, אַזױ שטײט געשריבן בײַ אונדז אין די הײליקע ספֿרים, פֿערציק טעג פֿאַר דעם, אײדער דאָס קינד װערט באַשאַפֿן בײַ דער מוטער אין בױך, קומט אַ מלאך און שרײַט אױס: בת פּלוני לפּלוני, לאָז טבֿיהס טאָכטער נעמען געצל בן זרחן, און לײזער־װאָלף דער קצבֿ לאָז מוחל זײַן פֿאָרן ערגעץ אַנדערש זוכן זיך זײַן גלײַכן, זײַנס װעט אים נישט אַנטלױפֿן, און דיר, זאָג איך, לאָז גאָט צושיקן דײַן זיװג, נאָר עפּעס אַ רעכטס, און װאָס צום גיכסטן. אָמן, כּן יהי רצון ― זאָג איך, די מאַמע זאָל כאָטש אַזױ ניט שרײַען, איך װעל שױן פֿון איר כאַפּן אַ גוטן פּסק!…

בקיצור, מיר זײַנען געקומען אַהײם, אױסגעשפּאַנט דאָס פֿערדל און אַװעקגעזעצט זיך בײַ דער שטוב אױפֿן גראָז עפּעס צוטראַכטן אַן עצה, אױסקלערן פֿאַר מײַן װײַב אַ מעשׂה פֿון טױזנט־אײן־נאַכט, אַבי אַרױס פֿון אַ צרה. פֿאַרנאַכטלעך, די זון זעצט זיך; זומער־לעבן, די זשאַבעס פֿון דער װײַטן קװאַקען; דאָס פֿערדל, געפּענטעט אױף צװײ פֿיס, שטשיפּעט גראָז; די בהמהלעך, נאָר־װאָס געקומען פֿון דער טשערעדע, שטײען איבער די ציבערס און װאַרטן, מען זאָל זײ אױסמעלקן; אַרום און אַרום דאָס גראָז שמעקט ― נאָר אַ גן־עדן! איך זיץ מיר אַזױ און באַטראַכט דאָס אַלצדינג און קלער מיר בשעת־מעשׂה, װי קלוג דער רבונו־של־עולם האָט דאָס באַשאַפֿן דאָס װעלטל זײַנס, אַזױ אַז איטלעכס באַשעפֿעניש, פֿונעם מענטשן ביז להבֿדיל אַ בהמה, זאָל זיך פֿאַרדינען זײַן ברױט ― אומזיסט איז נישטאָ! דו, בהמה, װילסט זיך פֿרעסן ― גײ מעלק זיך, גיב מילך, זײַ מפֿרנס אַ ייִד מיט װײַב און קינדערלעך! דו, פֿערדל, װילסט קײַען ― לױף אַלע מאָל הין און צוריק מיט די טעפּלעך קײן בױבעריק! און דעסגלײַכן דו, מענטש, להבֿדיל, װילסט אַ שטיקל ברױט ― גײ האָרעװע, מעלק די בהמות, טראָג זיך מיט די קריגלעך, שלאָג פּוטער, מאַך קעז, שפּאַן דאָס פֿערדל און שלעפּ זיך אַלע פֿרימאָרגן קײן בױבעריק אױף די דאַטשעס, נײג זיך און בוק זיך צו די יעהופּעצער גבֿירים, שמײכל צו זײ, חנפֿע זײ, קריך זײ איטלעכן באַזונדער אין דער נשמה אַרײַן, גיב אַכטונג, זײ זאָלן זײַן צופֿרידן, חלילה נישט אָנרירן זײ אין כּבֿוד!… אײַ, בלײַבט דאָך אַ קשיא: מה נשתּנה? ― װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז טבֿיה באַדאַרף האָרעװען פֿון זײערט װעגן, אױפֿשטײן גאַנץ פֿרי, װען גאָט אַלײן שלאָפֿט נאָך, װאָס איז? בכדי זײ זאָלן האָבן פּונקט צו דער קאַװע אַ פֿריש שטיקל קעז און פּוטער? װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז איך בין מחויבֿ אױסגעריסן װערן צוליב אַ שיטערן קרופּניק, אַ קאָליש מיט גרױפּן, און זײ, די יעהופּעצער נגידים, באַדאַרפֿן אױסרוען די בײנער אױף די דאַטשעס, נישט טאָן קײן האַנט אין קאַלט װאַסער און עסן דװקא געבראָטענע קאַטשקעלעך, און דװקא גוטע קנישעס, מלינצעס מיט װערטוטן? בין איך דען נישט אַזאַ ייִד, װי זײ? װאָלט דען נישט געװען קײן יושר, כלעבן, אַז טבֿיה זאָל זיך אַװעקזעצן כאָטש אײן זומער אױף אַ דאַטשע? אײַ, װוּ װעט מען נעמען קעז און פּוטער? װער װעט מעלקן די בהמות? טאַקע זײ, די יעהופּעצער סטיקראַטן מײן איך… און איך צעלאַך מיך אַלײן פֿון אַזאַ משוגענעם געדאַנק, װי זאָגט די װעלט אַ װערטל: אַז גאָט זאָל האָרכן די נאַראָנים, װאָלט די װעלט געהאַט אַן אַנדער פּנים… ― „אַ גוטן אָװנט, רב טבֿיה!“ ― הער איך עמעצער רופֿט מיך אָן בײַם נאָמען. איך דרײ מיך אַרום, איך טו אַ קוק ― אַ באַקאַנטער: מאָטל קאַמזױל, אַ שנײַדער־יונג פֿון אַנאַטעװקע. ― ברוך־הבא, זאָג איך, סקאָצל קומט, מען זאָל דערמאָנען משיחן. זיץ, מאָטל, אױף גאָטס ערד, זאָג איך, װי קומסטו פּלוצעם אַהער? ― „װי איך קום? מיט די פֿיס“. ― מאַכט ער צו מיר און זעצט זיך אַװעק לעבן מיר אױפֿן גראָז און קוקט אַהין, װוּ מײַנע מײדלעך דרײען זיך אַרום מיט די טעפּלעך און מיט די קריגלעך. ― „איך קלײַב מיך שױן לאַנג צו אײַך, רב טבֿיה, מאַכט ער צו מיר, נאָר איך האָב אַלץ קײן צײַט ניט; אײן שטיקל אַרבעט אַרױסגעלאָזט, דאָס אַנדערע גענומען. איך בין מיר הײַנט אַלײן פֿאַר זיך אַ שנײַדער. אַרבעט איז פֿאַראַן, ברוך־השם, גענוג, אַלע שנײַדערס זײַנען פֿאַרװאָרפֿן מיט אַרבעט. ס'איז בײַ אונדז משך אַ זומער פֿון חתונות: בערל פֿאָנפֿאַטש מאַכט חתונה; יאָסל שײגעץ מאַכט חתונה; מענדל זאַיִקע מאַכט חתונה; יענקל פּיסקאַטש מאַכט חתונה; משה גאָרגל מאַכט חתונה; מאיר קראָ פּעװע מאַכט חתונה; חײם לאָשעק מאַכט חתונה; און אַפֿילו טיהובעכע די אַלמנה מאַכט אױך חתונה!“ ― די גאַנצע װעלט, זאָג איך, מאַכט חתונה, נאָר איך אײנער האַלט נאָך נישט דערבײַ; מסתּמא בין איך נישט װערט בײַ גאָט… ― „נײן, מאַכט ער צו מיר און קוקט אַהין, װוּ די מײדלעך זײַנען, איר האָט אַ טעות, רב טבֿיה; איר זאָלט װעלן, װאָלט איר אױך געהאַלטן איצט בײַ חתונה מאַכן, עס װענדט זיך נאָר אָן אײַך“… ― דהײַנו, זאָג איך, װוּ אַרום? אפֿשר מײנסטו אַ שידוך פֿאַר צײטלען? ― „װי געמאָסטן!“ ― מאַכט ער צו מיר. ― כאָטש עפּעס אַ רעכטן שידוך? ― זאָג איך און טראַכט מיר בשעת־מעשׂה: עס װעט זײַן שײן, טאָמער מײנט ער לײזער־װאָלף דעם קצבֿ!… „טשאַקנדיק און קנאַקנדיק!“ ― ענטפֿערט ער מיר אױף שנײַדער־לשון און קוקט אַלץ אַהין, װוּ די מײדלעך זײַנען. ― פֿון װאַנען, למשל, איז דער שידוך דײַנער, פֿרעג איך אים, פֿון װאָסערע קאַנטן? אױב ער שמעקט מיט יאַטקע, זאָג איך, װיל איך גאָרניט הערן, ניט זען! ― „חס־וחלילה, זאָגט ער, ער הײבט נישט אָן שמעקן מיט יאַטקע; איר קענט אים, רב טבֿיה, זײער גוט!“… ― איז דאָס כאָטש, זאָג איך, עפּעס אַ גלײַכע זאַך? ― „נאָך אַ מין גלײַך, זאָגט ער, גלײַך צו גלײַך איז נישט גלײַך; ס'איז װי מע זאָגט, אָגיל־ואשׂמח ― צוגעשניטן און אױפֿגענײט!“… װער־זשע איז דער שידוך, זאָג איך, לאָמיר האָרכן? ― „װער דער שידוך איז? ― מאַכט ער און קוקט אַלץ אַהין. ― דער שידוך איז, פֿאַרשטײט איר מיך, רב טבֿיה, טאַקע איך אַלײן“… װי ער האָט דאָס מיר נאָר אױסגערעדט, אַזױ בין איך אונטערגעשפּרונגען, װי אַן אָפּגעבריטער, פֿון דער ערד, און ער נאָך מיר, און אַזױ זײַנען מיר געבליבן שטײן אײנער אַקעגן אַנדערן, אָנגעדראָדלט, װי די הענער. צי דו ביסט משוגע געװאָרן, זאָג איך צו אים, צי דו ביסט גלאַט אַזױ אַראָפּ פֿונעם זינען? ביסט אַלײן דער שדכן, אַלײן דער מחותּן און אַלײן דער חתן, דאָס הײסט, אַן אײגענע חתונה מיט אײגענע כּלי־זמר! איך האָב נאָך, זאָג איך, אַזעלכעס נישט געהערט אין ערגעץ, אַז אַ בחור זאָל זיך אַלײן רעדן אַ שידוך! ― „דאָס, װאָס איר זאָגט, רב טבֿיה, מאַכט ער צו מיר, אַז איך בין משוגע, לאָזן אונדזערע שׂונאים משוגע װערן; איך בין נאָך, מעגט איר מיר גלײבן, בײַ אַלע געדאַנקען; מע באַדאַרף גאָר ניט זײַן, זאָגט ער, משוגע, אַז מע זאָל װעלן אײַער צײטלען; אַ סימן האָט איר, אַז לײזער־װאָלף, װאָס איז דער גרעסטער נגיד בײַ אונדז אין שטאָט, האָט זי געװאָלט נעמען װי זי שטײט און גײט… איר מײנט, ס'איז אַ סוד? דאָס גאַנצע שטעטל װײס שױן!… און דאָס, װאָס איר זאָגט, אַלײן אָן אַ שדכן, איז מיר אַ חידוש, זאָגט ער, אױף אײַך; איר זײַט דאָך, רב טבֿיה, עפּעס יאָ אַ ייִד װאָס קאַטאָרי קײן פֿינגער אין מױל באַדאַרף מען אײַך נישט אַרײַנלײגן, איר װעט אָפּבײַסן… נאָר װאָס טױג לאַנגע שמועסן? די מעשׂה פֿון דער געשיכטע, זאָגט ער, איז אַזױ: איך און אײַער טאָכטער צײטל האָבן זיך געגעבן אַ װאָרט שױן לאַנג, שױן העכער אַ יאָר, אַז מיר זאָלן זיך נעמען“… אַ מעסער אין האַרצן, װען עמעצער זעצט מיר אַרײַן, װאָלט מיר געװען אַ סך מער ניחא, װי די דאָזיקע װערטער: ערשטנס, װי קומט ער, מאָטל שנײַדער, צו טבֿיהן פֿאַר אַן אײדעם? והשנית, װאָס איז דאָס פֿאַר דיבורים: זײ האָבן זיך געגעבן דאָס װאָרט, אַז זײ זאָלן זיך נעמען? ― נו, און װוּ בין איך? ― רוף איך מיך אָן צו אים. ― עפּעס האָב איך אױך אַ שטיקל דעה צו זאָגן אױף מײַן קינד, צי מיך פֿרעגט מען שױן גאָרנישט? ― „חס־וחלילה, מאַכט ער, דערױף בין איך דאָך טאַקע געקומען צו אײַך איבעררעדן, אַזױ װי איך האָב דערהערט, אַז לײזער־װאָלף שדכנט זיך צו אײַער טאָכטער, װאָס קאַטאָרי שױן העכער אַ יאָר אַז איך האָב זי ליב…“ ― ס'אַ משל, זאָג איך, אַז טבֿיה האָט אַ טאָכטער צײטל, און דו הײסט מאָטל קאַמזױל און ביסט אַ שנײַדער, הײַנט װאָס האָסטו צו איר, דו זאָלסט זי פֿײַנט האָבן?… ― „נײן, מאַכט ער, נישט דאָס מײן איך, איך מײן גאָר עפּעס אַנדערש, איך האָב אײַך געװאָלט דערצײלן, אַז איך האָב ליב אײַער טאָכטער, און אײַער טאָכטער האָט מיך ליב, שױן העכער אַ יאָר, זיך געגעבן דאָס װאָרט מיר זאָלן זיך נעמען, האָב איך, זאָגט ער, עטלעכע מאָל געװאָלט זײַן בײַ אײַך איבעררעדן, נאָר אַלץ אָפּגעלײגט אױף שפּעטער, ביז איך װעל מיר צונױפֿשלאָגן עטלעכע קערבלעך אױף אַ מאַשין, און נאָכדעם ערשט אױסקלײדן זיך, װי עס געהער צו זײַן, װאָרעם אַ ליאַדע בחורל הײַנטיקע צײַטן האָט צװײ קאָסטיומען מיט עטלעכע קאַמזױלן“… ― טפֿו זאָלט איר װערן, מאַך איך צו אים, מיט אײַער קינדערשן שׂכל! און װאָס װעט איר טאָן נאָך דער חתונה ― פֿאַרװאַרפֿן די צײן אױף די בענטאַנעס, צי דו װעסט האָדעװען דײַן װײַב מיט קאַמזױלן?… ― ע, מאַכט ער צו מיר, אױף אײַך איז מיר, רב טבֿיה, אַ חידוש, איר זאָלט אַזעלכעס זאָגן! איך מײן, אַז איר האָט חתונה געהאַט, האָט איר, דאַכט מיר, קײן אײגענעם מױער נאָך נישט געהאַט, פֿונדעסטװעגן זעט איר דאָך… ממה־נפֿשך, װאָס עס װעט זײַן מיט כּל־ישׂראל װעט זײַן מיט רב ישׂראל… הײַנט בין איך דאָך אַ שטיקל בעל־מלאָכה אױך“…

בקיצור, װאָס זאָל איך אײַך דאָ לאַנג מאַריך זײַן? ער האָט מיך איבערגערעדט, װאָרעם ― למאַי זאָלן מיר זיך נאַרן, װי אַזױ האָבן אַלע ייִדישע קינדער חתונה? אַז מע זאָל װעלן קוקן אױף די זאַכן, װאָלט אונדזער גראַד קײנמאָל נישט באַדאַרפֿט חתונה האָבן… אײן זאַך האָט מיר נאָר פֿאַרדראָסן און האָב דאָס נישט געקאָנט פֿאַרשטײן בשום־אופֿן: װאָס הײסט, זײ אַלײן האָבן זיך געגעבן דאָס װאָרט? װאָס איז דאָס פֿאַר אַ װעלט געװאָרן? אַ בחור באַגעגנט זיך מיט אַ מײדל און זאָגט צו איר: לאָמיר זיך געבן דאָס װאָרט, אַז מיר זאָלן זיך נעמען… עפּעס גלאַט הפֿקר־ציבעלעס!… נאָר אַז איך האָב אַ קוק געטאָן אױף מײַן מאָטלען, װי ער שטײט זיך אַזױ, דעם קאָפּ אַראָפּגעלאָזט, װי אַ זינדיקער מענטש, מײנט דאָס גאַנץ ערנסט, אָן שום חכמות דערבײַ צו האָבן, האָב איך מיך מישבֿ געװען: לאָמיר זיך נאָר גוט באַרעכענען טאַקע דאָס אײגענע װידער צוריק. װאָס ברעקל איך מיך אַזױ און װאָס מאַך איך דאָ אָנשטעלן? דער גרױסער מיוחס װאָס איך בין, רב צאָצעלעס אַן אײניקל, צי די גוזמות נדן, װאָס איך גיב מײַן טאָכטער, צי די הלבשה אירע, מישטײנס געזאָגט?… מאָטל קאַמזױל איז טאַקע אַ שנײַדער, ער איז אָבער אַ גאַנץ פֿײַן בחורל, אַן אַרבעטס־יונג, קאָן געבן אַ װײַב ברױט, און דערצו נאָך אַן ערלעך ייִנגל אױך, הײַנט װאָס האָב איך צו אים? ― טבֿיה, זאָג איך צו מיר אַלײן, מאַך נישט קײן פֿױלע תּנועות און זאָג באָם, װי אין פּסוק שטײט: סלחתּי כּדבֿריך ― לאָז זײַן מיט גליק!… יאָ, װאָס טוט מען אָבער מיט מײַן אַלטער? איך װעל דאָך פֿון איר האָבן, װי זאָגט ער, בסוסים ובֿגמלים ― אױף שיסל און אױף טעלער! װי אַזױ פֿירט מען זי אַרױף, אַז עס זאָל בײַ איר װערן רעכט?… װײסטו גאָר װאָס, מאָטל? ― רוף איך מיך אָן צו מײַן חתן. ― דו גײ דיר אַהײם, איך װעל מיר דאָ דערװײַל צורעכט מאַכן אַלץ, װאָס מע באַדאַרף, איבערשמועסן מיט דעם, מיט יענעם, װי אין דער מגילה שטײט: והשתּיה כדת ― אַלצדינג דאַרף זײַן באַטראַכט. און אם־ירצה־השם מאָרגן, אױב דו װעסט ביז דעמאָלט קײן חרטה נישט האָבן, װעלן מיר זיך מסתּמא זען… ― „חרטה? ― מאַכט ער צו מיר. ― איך װעל האָבן חרטה? איך זאָל ניט דערלעבן אַװעקגײן פֿון דעם אָרט, עס זאָל פֿון מיר װערן, זאָגט ער, אַ שטײן, אַ בײן!“… ― צו װאָס טױג דיר נאָך דאָס שװערן זיך, װאָס דו שװערסט זיך, זאָג איך אים, אַז איך גלײב דיר אָן אַ שבֿועה? גײ געזונט, זאָג איך, און אַ גוטע נאַכט, און לאָזן זיך דיר חלומען גוטע חלומות… און אַלײן לײג איך מיך אױך שלאָפֿן, נאָר עס נעמט מיך ניט קײן שלאָף; דער קאָפּ װערט מיר שיִער ניט צעפֿאַלן אױף שטיקלעך, טראַכטנדיק אַזאַ פּלאַן און אַזאַ פּלאַן, ביז איך בין געפֿאַלן אױף דעם רעכטן פּלאַן. װאָס־זשע איז דער פּלאַן? אָט װעט איר הערן, װי אַזױ טבֿיה פֿאַלט אױף אַ גלײַכס!

בקיצור, אַרום האַלבע נאַכט, די גאַנצע שטוב שלאָפֿט געשמאַק, דער כראָפּעט, דער פֿײַפֿט, בין איך מיך מישבֿ און הײב אָן צו שרײַען נישט מיט מײַן קול: גװאַלד! גװאַלד! גװאַלד!… סע פֿאַרשטײט זיך, אַז אױף מײַן גװאַלד האָט זיך די גאַנצע שטוב אױפֿגעכאַפּט, און פֿריִער פֿון אַלעמען גאָלדע. „גאָט איז מיט דיר, טבֿיה, מאַכט זי צו מיר און טרײסלט מיך, שטײ אױף, װאָס איז דיר אַזעלכעס, װאָס גװאַלדעװעסטו?“… איך עפֿן אױף די אױגן, קוק מיך אַרום כּלומרשט אױף אַלע זײַטן און רוף זיך אָן מיט אַ ציטערניש: ― װוּ איז זי ערגעץ? ― „װער איז? װעמען זוכסטו?“ ― פֿרומע־שׂרהן, פֿרומע־שׂרה לײזער־װאָלפֿס איז דאָ נאָר־װאָס געשטאַנען… ― „דו רעדסט פֿון היץ, מאַכט צו מיר מײַן װײַב, גאָט איז מיט דיר, טבֿיה! פֿרומע־שׂרה לײזער־װאָלפֿס, זאָל זײַן אָפּגעשײדט, איז שױן לאַנג אױף דער אמתער װעלט“. ― איך װײס, זאָג איך, אַז זי איז געשטאָרבן, נאָר זי איז אָבער פֿאָרט געװען נאָר־װאָס, אָט־דאָ בײַ מײַן בעט, גערעדט מיט מיר, זי האָט מיך אָנגענומען, זאָג איך, בײַם גאָרגל, מיך געװאָלט װערגן!… ― „גאָט איז מיט דיר, טבֿיה, װאָס פּלאַפּלסטו? ― מאַכט צו מיר מײַן װײַב. ― עס האָט זיך דיר געקערט חלומען אַ חלום; שפּײַ אױס דרײַ מאָל און דערצײל מיר װאָס האָט זיך דיר געחלומט, װעל איך דיר אױסלײגן צו גוטן“. ― לאַנג לעבן זאָלסטו, גאָלדע, מאַך איך צו איר, װאָס דו האָסט מיר אױפֿגעמונטערט, װען ניט, װאָלט איך פֿאַר שרעק געקלאַפּירט אױפֿן אָרט. גיב מיר, זאָג איך, אַ טרונק װאַסער, װעל איך דיר דערצײלן דעם חלום, װאָס האָט זיך מיר געחלומט. נאָר בעטן װעל איך דיך, גאָלדע, זאָלסט זיך נישט שרעקן און נישט איבערקלערן חלילה גאָט װײס װאָס, װאָרעם אין די הײליקע ספֿרים בײַ אונדז שטײט געשריבן, אַז נאָר דרײַ חלקים פֿון אַ חלום קאָן אַמאָל מקוים װערן, און דאָס איבעריקע איז בלאָטע, שקרים־וכּזבֿים, נישט געשטױגן, נישט געפֿלױגן… קודם־כּל, זאָג איך, האָט זיך מיר געחלומט, אַז ס'איז בײַ אונדז אַ שׂמחה; איך װײס ניט, צי אַ קנס־מאָל, צי אַ חתונה. מענטשן אַ סך, ייִדן און װײַבער, דער רבֿ און דער שוחט, הײַנט כּלי־זמר… דערװײַל עפֿנט זיך די טיר און עס קומט אַרײַן דײַן באָבע צײטל עליו־השלום… מײַן װײַב האָט דערהערט די באָבע צײטל, איז זי שױן געװאָרן טױט װי די װאַנט און רופֿט זיך אָן צו מיר: „װי אַזױ איז זי אױפֿן פּנים און אין װאָס איז זי געגאַנגען אָנגעטאָן?“ ― אַ פּנים האָט זי, זאָג איך, אױף אַלע אונדזערע שׂונאים, געל אַזױ װי װאַקס, און אָנגעטאָן, געװײנלעך, אין װײַסן, אין תּכריכים… „מזל־טובֿ! ― מאַכט צו מיר די באָבע צײטל. ― איך האָב נחת, װאָס איר האָט אױסגעקליבן פֿאַר אײַער צײטלען, װאָס זי טראָגט מײַן נאָמען, אַזאַ פֿײַנעם חתן, אַ לײַטישן; ער הײסט מאָטל קאַמזױל, נאָך מײַן פֿעטער מרדכי, און כאָטש ער איז אַ שנײַדער, פֿונדעסטװעגן איז ער זײער אַן ערלעך קינד“… ― „פֿון װאַנען, רופֿט זיך אָן גאָלדע, האָט זיך צו אונדז גענומען אַ שנײַדער? אין אונדזער משפּחה, זאָגט זי, זײַנען פֿאַראַן מלמדים, חזנים, שמשׂים, קבֿרות־ייִדן, און גלאַט אַזױ אָרעמע לײַט, נאָר נישט, חלילה, קײן שנײַדערס און נישט קײן שוסטערס“… ― שלאָג־זשע מיך נישט איבער, גאָלדע, זאָג איך צו איר, מסתּמא װײסט דײַן באָבע צײטל בעסער פֿון דיר… אַז איך האָב דערהערט פֿון דער באָבע צײטל אַזאַ מין מזל־טובֿ, רוף איך מיך אָן צו איר: װאָס זאָגט איר עפּעס, באָבעניו, אַז צײטלס חתן הײסט מאָטל און ער איז אַ שנײַדער, אַז בסך־הכּל הײסט ער לײזער־װאָלף און ער איז גאָר אַ קצבֿ?… ― „נײן, רופֿט זיך אָן די באָבע צײטל נאָך אַמאָל, נײן, טבֿיה, דײַן צײטלס חתן הײסט טאַקע נאָר מאָטל, ער איז אַ שנײַדער, און מיט אים װעט זי זיך עלטערן אם־ירצה־השם, אין עושר און אין כּבֿוד“… רעכט, באָבעניו, זאָג איך צו איר נאָכאַמאָל, װאָס־זשע טוט מען מיט לײזער־װאָלפֿן? סטײַטש, איך האָב דאָך אים ערשט נעכטן געגעבן דאָס װאָרט!… ― איך האָב נאָר אױסגערעדט די דאָזיקע װערטער, איך טו אַ קוק ― נישטאָ די באָבע צײטל! אױף איר אָרט איז אױסגעװאַקסן פֿרומע־שׂרה לײזער־װאָלפֿס און מאַכט צו מיר כּהאַי־לישנא: „רב טבֿיה! איך האָב אײַך געהאַלטן תּמיד פֿאַר אַן ערלעכן, פֿאַר אַ ייִדן מיט תּורה, סטײַטש, װי קומט דאָס, איר זאָלט טאָן אַזאַ זאַך, איר זאָלט װעלן, אַז אײַער טאָכטער זאָל מיך ירשענען, זיצן אין מײַן שטוב, האַלטן מײַנע שליסל, אָנטאָן מײַן מאַנטל, טראָגן מײַנע צירונג, מײַנע פּערל?“… װאָס בין איך שולדיק, מאַך איך צו איר, אײַער לײזער־װאָלף האָט אַזױ געװאָלט… „לײזער־װאָלף? ― מאַכט זי צו מיר. ― לײזער־װאָלף װעט האָבן אַ װיסטן סוף, און אײַער צײטל… אַ רחמנות נעבעך, רב טבֿיה, אױף אײַער טאָכטער; מער װי דרײַ װאָכן װעט זי מיט אים נישט לעבן; און אַז עס װעט אױסגײן די דרײַ װאָכן, װעל איך קומען צו איר בײַנאַכט און װעל זי אָננעמען בײַם האַלדז אָט־אַזױ־אָ…“ און מיט די װערטער, זאָג איך, האָט מיך פֿרומע־שׂרה אָנגענומען בײַם גאָרגל און האָט מיך אָנגעהױבן צו װערגן אַזױ, אַז װען ניט דו זאָלסט מיך געװען אױפֿװעקן, װאָלט איך שױן איצטער אָנגעשפּאַרט װײַט־װײַט!… ― „טפֿו־טפֿו־טפֿו! ― מאַכט צו מיר מײַן װײַב און שפּײַט אױס דרײַ מאָל דרײַ. ― אין טײַך זאָל דאָס פֿאַלן, אין דער ערד זאָל דאָס זינקען, אױף בױדעמס זאָל דאָס קלעטערן, אין װאַלד זאָל דאָס רוען, נאָר אונדז און אונדזערע קינדער זאָל דאָס ניט שאַטן! אַ בײזער, אַ װיסטער, אַ פֿינצטערער חלום אױף דעם קצבֿס קאָפּ און אױף זײַנע הענט און פֿיס! לאָז ער זײַן די כּפּרה פֿאַר מאָטל קאַמזױלס מינדסטן נאָגל, כאָטש ער איז אַ שנײַדער, װאָרעם אַז ער הײסט נאָך מײַן פֿעטער מרדכי, איז ער געװיס נישט קײן געבאָרענער שנײַדער, און מסתּמא אַז די באָבע עליו־השלום איז זיך מטריח פֿון יענער װעלט קומען אַהער צו אָפּגעבן מזל־טובֿ, באַדאַרפֿן מיר זאָגן, סע זאָל זײַן אין אַ גוטער שעה אַ מזלדיקער, אָמן־סלה!“…

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

בקיצור, װאָס זאָל איך אײַך לאַנג מאַריך זײַן? איך בין געװען שטאַרקער פֿון אײַזן, אַז איך האָב יענע נאַכט אױסגעהאַלטן און בין נישט צעזעצט און צעשפּרונגען געװאָרן, ליגנדיק אונטער דער קאָלדרע, פֿאַר געלעכטער… ברוך שלא עשׂני אשה ― אַ ייִדענע בלײַבט אַ ייִדענע… סע פֿאַרשטײט זיך, אַז אױף מאָרגן איז געװען בײַ אונדז דאָס קנס־מאָל, און טאַקע באַלד נאָכדעם די חתונה, אױף גמרא־לשון: האָ גבֿראָ והאָ טרסקאָ , און דאָס פּאָרפֿאָלק, ברוך־השם, לעבט זיך גאַנץ צופֿרידן: ער איז זיך אַ שנײַדער, גײט אַרום אין בױבעריק פֿון אײן דאַטשע אין דער אַנדערער אָננעמען אַרבעט, און זי טאָג װי נאַכט אין דעם יאָך, קאָכט און באַקט און װאַשט און שמירט און טראָגט װאַסער, קױם־קױם דאָס שטיקל ברױט אין שטוב; איך זאָל איר ניט ברענגען אַמאָל אַביסל מילכיקס, אַמאָל עטלעכע גראָשנס, װאָלט געװען גאָר נישט גוט ― און רעד מיט איר, זאָגט זי, אַז ס'איז איר, קײן עין־הרע, גוט װי די װעלט, אַבי, זאָגט זי, איר מאָטל זאָל איר זײַן געזונט. ― נו, גײט טענהט מיט הײַנטיקע קינדער! עס קומט אױס, װי איך האָב אײַך געזאָגט פֿונעם אָנהײב: בנים גידלתּי ורוממתּי ― האָרעװע פֿון קינדערס װעגן, שלאָגן זיך קאָפּ אין װאַנט, והם פּשעו בֿי ― זאָגן זײ, אַז זײ פֿאַרשטײען בעסער. נײן, זאָגט אײַך װאָס איר װילט, הײַנטיקע קינדער זײַנען צו קלוג! נאָר מיר דאַכט, אַז איך האָב אײַך הײַנט אָנגעדולט אַ קאָפּ מער װי אַלע מאָל. האָט מיר קײן פֿאַראיבל ניט, זײַט מיר געזונט און האָט אײַך אַ גוטן תּמיד!