דער פּסח-פּאַראַדאָקס

נאָטיצן פֿון אַ סדר-אָנפֿירער

אױפֿן פּסח-סדר װיל מען אױפֿרײצן די קינדער, כּדי זײ זאָלן זיך צעפֿרעגן אײדער זיך צעגענעצן. דער פּסח-געיעג קעגן דעם שלאָף און דעם הונגער איז נישט קײן אױפֿגעקומענער אין דער מאָדערנער תּקופֿה -- מע לײענט אין משנה ברורה (אַ ספֿר פֿון 17טן יאָרהונדערט) װי מע דאַרף אָנהײבן דעם סדר באַלד נאָכן אַהײמקומען פֿון שול, כּדי מע זאָל קענען עסן װי באַלד מעגלעך.

אָבער די סיבות װאָס שטעלן זיך אַנטקעגן אַ ברײטן און אומגעצױמטן פּסח-סדר-"מגיד" זײַנען נישט נאָר פֿיזיאָלאָגיש, נאָר אױך פּסיכאָלאָגיש. מע װיל די קינדער זאָלן אָנהײבן פֿרעגן מיט אמתער קינדישער נײַגעריקײט. פֿרעגט זיך די קשיא: מנה-נפֿשך --- אױב מע האָט געפּראַװעט אַ פּסח-סדר שױן יאָרן, װעלן די קינדער געדענקען װאָס איז געװען פֿאַראַיאָרן, און, שױן אײַנגעװױנט, װעלן מער נישט פֿרעגן מיט געװיסן-דאָרשט אױף די אמתע סיבות פֿון די כּלומרשט-מאָדנע פֿירעכצן. װידער װעלן אַזעלכע קינדער, װאָס דער סדר איז זײ בכּלל אומבאַקאַנט, רעבעלירן (װי איז דער שטײגער בײַ קינדער) קעגן דעם ריטואַל װאָס פֿאַרשטעלט זײ דעם װעג קײן "שולחן עורך". בקיצור: זײ װעלן זיך קװעטשן.

פֿון בײדע טיפּן נישט-נײַגעריקע קינדער װאָלט מען געקענט אַרױסבאַקומען בגװאַלד עפּעס אַ מין פֿרעגן: "פֿרעג! פֿרעג! אין נאָמען כּיבוד-אָבֿ בין איך אױף דיר גוזר!" נאָר אַזאַ מין פֿרעגן איז דאָך קײן אמתדיק פֿרעגן נישט. ס'װילט זיך שטעלן אַן אַנדער קשיא: פֿאַר װאָס דאַרף מען לײגן דעם טראָפּ אױף נײַגעריקײט? שטײט דאָך געשריבן בפֿירוש: "והגדתּ לבֿניך" -- גאָרנישט װעגן נײַגעריקײט, װעגן בעלנות. מע װאָלט זײ געקענט ממש צובינדן צו די בענקלעך און אײַנקנעלן ביז חצות.

און אפֿשר איז דאָס דער עיקר: דאָס פֿרעגן און דאָס דערצײלן, די שאלה און דער "מגיד", טוען זיך דערגאַנצן אײנער דעם צװײטן. שבֿעות, דער יום-טובֿ פֿון מתּן-תּורה, פֿײַערט מען דעם "טאָן און האָרכן" פֿון בני-ישׂראל; אױפֿן סדר װידער דאַרף מען זיך אַרײַנלאָזן אין כּסדרדיקע שקליות-וטריות, אַמפּערנישן און דיסקוסיעס. פֿאַר קינדער (װי אױך פֿאַר גרױסע) איז דאָס פֿרעגן אָפֿטמאָל געשטילט --- אָדער דערפֿאַר, װאָס מע הײבט ערשט אָן זיך אַן עצה צו געבן מיטן לעבן; אָדער צוליב דעם, װאָס די טעגלעכע אָנשטרענגונגען פֿון דערװאַקסענעם טוען פּריטשמעליען און דערשלאָגן, און מע קען זיך נישט באַפֿרײַען פֿון זײ...

סײַדן מיטן אױסלײזערישן כּוח פֿון אַ מעשׂה. אפֿשר, קלוגער לײענער, האָט איר דאָס שױן געכאַפּט, נאָר דאָס אַלץ װאָס דערמאָנט אױבן שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ באַרעכטיקונג פֿון דער מעשׂה, פֿון דער דערצײלונג --- דער כּוח װאָס טוט אונדז אױפֿרײצן, כּדי מיר זאָלן פֿרעגן האַרבע קשיות בײַם קדוש ברוך-הוא, בײַ דער הגדה, און בײַ זיך אַלײן. אַנישט װעט מען דערטרוקען װערן אין ים-שיכחה, און זיך דאַרפֿן צוהערן װי פּרעהס זיגרײַכע קאַרעטעס און קאַװאַלעריע גאַלאָפּירן איבערן איבערפֿלאַך...

אַ כּשרן פֿרײלעכן פּסח צו כּלל ישׂראל, ובפֿרט צו אַלע אונדזערע חשובֿע לײענער!