der peysekh-paradoks

notitsn fun a seyder-onfirer

afn peysekh-seyder vil men oyfreytsn di kinder, kedey zey zoln zikh tsefregn eyder zikh tsegenetsn. der peysekh-ge|yeg kegn dem shlof un dem hunger iz nisht keyn oyfgekumener in der moderner tekufe -- me leyent in mishne brure (a seyfer fun 17tn yorhundert) vi me darf onheybn dem seyder bald nokhn aheymkumen fun shul, kedey me zol kenen esn vi bald meglekh.

ober di sibes vos shteln zikh antkegn a breytn un umgetsoymtn peysekh-seyder-"magid" zaynen nisht nor fizyologish, nor oykh psikhologish. me vil di kinder zoln onheybn fregn mit emes|er kindisher naygerikayt. fregt zikh di kashye: moneshekh --- oyb me hot gepravet a peysekh-seyder shoyn yorn, veln di kinder gedenken vos iz geven fara|yorn, un, shoyn ayngevoynt, veln mer nisht fregn mit gevisn-dorsht af di emes|e sibes fun di kloymersht-modne firekhtsn. vider veln azelkhe kinder, vos der seyder iz zey b|klal umbakant, rebelirn (vi iz der shteyger bay kinder) kegn dem ritual vos farshtelt zey dem veg keyn "shulkhen oyreykh". b|kitser: zey veln zikh kvetshn.

fun beyde tipn nisht-naygerike kinder volt men gekent aroysbakumen b|gvald epes a min fregn: "freg! freg! in nomen kibed-ov bin ikh oyf dir goyzer!" nor aza min fregn iz dokh keyn emes|dik fregn nisht. s'vilt zikh shteln an ander kashye: far vos darf men leygn dem trop af naygerikayt? shteyt dokh geshribn befeyresh: "|u|higodto l|vonekho" -- gornisht vegn naygerikayt, vegn balones. me volt zey gekent mamesh tsubindn tsu di benklekh un aynkneln biz khtsoys.

un efsher iz dos der iker: dos fregn un dos dertseyln, di shayle un der "magid", tuen zikh dergantsn eyner dem tsveytn. shavues, der yontef fun matn-toyre, fayert men dem "ton un horkhn" fun bney-yisroyl; afn seyder vider darf men zikh araynlozn in keseyder|dike shaklyes-vetaryes, ampernishn un diskusyes. far kinder (vi oykh far groyse) iz dos fregn oftmol geshtilt --- oder derfar, vos me heybt ersht on zikh an eytse tsu gebn mitn lebn; oder tsulib dem, vos di teglekhe onshtrengungen fun dervaksenem tuen pritshmelyen un dershlogn, un me ken zikh nisht bafrayen fun zey...

saydn mitn oysleyzerishn koyekh fun a mayse. efsher, kluger leyener, hot ir dos shoyn gekhapt, nor dos alts vos dermont oybn shtelt mit zikh for a barekhtikung fun der mayse, fun der dertseylung --- der koyekh vos tut undz oyfreytsn, kedey mir zoln fregn harbe kashyes baym koydesh borekh-hu, bay der hagode, un bay zikh aleyn. anisht vet men dertruken vern in yam-shikhkhe, un zikh darfn tsuhern vi Pare|s zigraykhe karetes un kavalerye galopirn ibern iberflakh...

a kosher|n freylekhn peysekh tsu klal yisroyl, |u|befrat tsu ale undzere khoshev|e leyener!