di tsveyte haskole
a mayse-shehoyo

z. stivnson

ven di ershte bombe iz untergeleygt gevorn baym "forvert|s"-binyen --- got tsu danken, s'iz geven zuntik, un keyner iz dort nisht geven --- hot nisht gefelt vemen me zol fardekhtikn. mitn "algemeyem yid" hot shoyn gehat oysgebrokhn a shvere tirazh-milkhome onheyb di 30er yorn (d"h h'Wsh"ts|-h'Wshts|"#). me hot zikh gevorfn mit shrayendike nayes-keplekh. der forvert|s hot nisht gezhalevet mit bashuldikungen: di khsidem farleykenen di visnshaft, badrikn umb|rakhmones|dik di froyen. zeyere yeshives, ful gepakt mit hungerike kinder, zaynen nisht mesugl di talmidem tsu dertsien af a genugndikn, modernem oyfn. tsurikgeredt hobn di khsidem shoyn gevust fun zeyer tsad az es geyt in a milkhemes mitsve. nisht eyn mol hot men gebrakht dem zog fun medresh rabe: "kol h|shoyfekh daman shel reshoem keile h|korev korbn" -- "der vos fargist dos blut fun reshoem, s'iz glaykh vi er iz makrev a korbn." der eyntsiker khidesh iz geven, vos di milkhome hot zikh nisht ongehoybn frier.

* * *

h|rav Elyezer rubinshteyn shteyt baym fentster fun "algemeynem yid" un kukt af bruklin, shoyn borekhashem a durkhoys far|khsid|ishter boro. di taksishoybn glentsn af der baytogiker zun. s'hot zikh im mayse-sotn arayngekhapt in kop a nogndike makhshove: a velt a sheyne hot der eybershter bashafn, nor b|ovoneseynu harobem mit fil reshoem. tomer iz dos veynik, viln zey farfirn kosher|e yidn. er git a tap zayn oytomatishn pistoyl un a kuk dem zikherkayt-aparat, vos hengt aroptsutsu fun der stelye. me farlozt zikh nisht af keyn nes.

er heybt nisht on tsu farshteyn dem tsil fun forvert|s. amol iz geven a sibe far dem, aza kefire|she tsaytung zol ekzistirn. geven a sakh eltere layt, yidn imigrantn fun mizrekh-eyrope, un nokh zey, fun gevezenem ratn-farband, vos hobn nokh gekent leyenen a yidish vort un hanoe gehat fun a sheyn gedruktn yidishn blat. ober haynt --- s'iz shoyn nisht azoy di letste tsen-tsvantsik yor. haynt fun vos bashteyt der forvert|s un zayn leyenershaft? di redaktsye, di shrayber, di zetser, di farshpreyter, di leyener --- di ale nemen zikh fun tsvishn gevezene khsidem. af prostn yidish: apikorsem, oder tinoykes shenishbu, mesupek|dike mentshn vos me hot zey gefangen vi kleyne kinderlekh. me farfirt zey mit zeyer kemoy yidisher shprakh. vos tshepen zey zikh tsu undz? hot er getrakht. er hot aleyn a teorye: s'iz a nesoyen aza. der vos vet iberkumen, im vet kumen eybiker koved. der riboyne shel oylem iz zikh misasek mit shvokhem far tsadikem.

h|rav rubinshteyn iz a yung mit beyner. er knakt mit di gelenken. er makht mit di musklen. amol git er zikh a shprung afn eygenem geshtalt, vos in shpigl, fokhendik mitn pistoyl. er ken zikh oys af karate (oykh der derekh-h|limed shteyt nisht af eyn ort).

mark elevens shteyt oykh baym fentster fun zayn tsaytung, nor s'iz do a khilek: di redaktsye gefint zikh unter der erd. nokh azoy fil droungen hot men bashlosn ibertsutrogn di prese in an "umbavustn ort" (nyu-dzshoyrzi) un tsu "bagrobn" di redaktsye.

mark elevens iz a nomen vos er hot aleyn oysgetrakht --- a nomen nokh a deli aza vos iz ofn a gantsn meys-leys. fun der heym heyst er mendele Yitskhok|s, ober af an apikorsishn lebn toyg es dokh veynik aza nomen aza kosher|er.

mark elevens hot a ponem fun a yeshive-bokher, vos dos iz er take a mol geven. er shrekt zikh far der zun, un er hot derfar lib tsu kukn afn zunfargang iber nyu-dzshoyrzi.

es tseshpreyt der horizont di royte fligl.

di nyu-yorker gasn tsehilkhen zikh mit kloles un kegnzaytike demonstratsyes.

dos yidish lebn in amerike hot zikh enlekh oyfgelebt.

hemshekh kumt