oyb nisht nokh hekher
Yitskhok-leyb Perets

un der nemirover flegt slikhes-tsayt yedn frimorgn neelm vern, farshvindn!

men flegt im nisht zen in ergets: nisht in shul, nisht in beyde batey-midrashem, nisht bay a minyen, un in der heym avade un avade nisht. di shtub iz geshtanen ofn. ver es hot gevolt, iz arayn un aroys gegangen: ge|ganve|t baym rebn hot men nisht, ober keyn lebedik bashefenish iz in shtub geven.

vu ken zayn der rebe?

vu zol er zayn? min hastam in himl! veynik gesheftn hot a rebe far yomem-noroem tsu farzorgn? yidelekh, keyn-eyn-hore, darfn parnose, sholem, gezunt, gute shidukhem, viln gut un frum zayn, un di zind zenen dokh groys, un der Sotn mit zayne toyznt oygn kukt fun eyn ek velt biz dem tsveyter, un er zet, un farklogt, un maser|t ... un ― ver zol helfn, az nisht der rebe?

azoy hot der oylem getrakht.

eyn mol iz ober ongekumen a litvak, lakht er! ir kent dokh di litvakes: fun muser-sforem haltn zey veynik, derfar shtopn zey zikh on mit shas un poskem. vayzt der litvak a befeyresh|e gemore ― di oygn shtekt er oys. afilu Moyshe rabeynu, vayzt er, hot baym lebn nisht gekont aroyf oyfn himl, nor gehaltn zikh tsen tfokhem untern himl! nu, gey shpar zikh mit a litvak!

― vu-den kumt ahin der rebe?

― mayn dayge! ― entfert er un tsit mit di aksl, un tokh kedey diber (vos a litvak ken!) az er zikh meyashev, tsu dergeyn di zakh.

* * *

nokh dem zelbn farnakht, bald nokh mayrev, ganve|t zikh der litvak tsum rebn in kheyder arayn, leygt zikh untern rebn|s bet un ligt. er muz opvartn di nakht un zen, vu der rebe kumt ahin, vos er tut slikhes-tsayt.

an anderer volt efsher ayngedremlt un farshlofn di tsayt; a litvak tut zikh an eytse: lernt er zikh oysnveynik a gantse mesekhte! ikh gedenk shoyn nisht, khulin tsi nedorem!

fartog hert er, vi men klapt tsu slikhes.

der rebe iz shoyn nisht geshlofn a tsayt. er hert im shoyn a gantse sho krekhtsn.

ver es hot gehert dem nemirover krekhtsn, veys, vifl tsar far kol yisroyl, vifl yesurem es hot geshtekt in zayn yedn krekhts ... di neshome flegt oysgeyn, herndik dos krekhtsn! a litvak hot dokh ober an ayzn harts, hert er tsu un ligt zikh vayter! der rebe ligt zikh oykh: der rebe, zol lebn, oyfn bet, der litvak untern bet.

* * *

dernokh hert der litvak, vi di betn in hoyz hoybn on skripn ... vi di bney-bayes khapn zikh aroys fun di betn, vi men murmlt a yidish vort, men gist vaser oyf di negl, es klapn oyf un tsu di tirn ... dernokh iz der oylem aroys fun shtub, es vert vayter shtil un fintster, durkhn lodn shaynt koym arayn a kleyn bisl likht fun der levone ...

moyde hot er geven, der litvak, az ven er iz geblibn eyner aleyn mitn rebn, iz im bafaln an eyme. di hoyt iz shoyn im oyfgelofn far shrek, di vortslen fun di peyes hobn im geshtokhn in di shleyfn vi di nodlen.

a kleynikayt: mitn rebn, un slikhes-tsayt, far tog, aleyn in shtub! ...

a litvak iz dokh ober ayngeshpart, tsitert er vi a fish in vaser un ligt.

* * *

endlekh, shteyt der rebe, zol lebn, oyf ...

frier tut er, vos a yid darf ton ... dernokh geyt er tsu tsu dem kleyder-almer un nemt aroys a pekl ... es bavayzn zikh poyerishe kleyder: layvntene pludern, groyse shtivl, a sermenge, a groys futern hitl mit a breytn langn ledernem pas, oysgeshlogn mit meshene neglekh.

der rebe tut es on ...

fun der keshene, fun sermenge, startshet aroys an ek fun a grobn shtrik ... fun a poyershn shtrik!

der rebe geyt aroys; der litvak ― nokh!

durkhgeyendik, tret op der rebe in kikh, beygt zikh ayn, fun unter a bet nemt er aroys a hak, farleygt zi untern pas un geyt aroys fun shtub.

der litvak tsitert, nor er tret nisht op.

* * *

a shtiler, yomem-noroem|diker pakhed vigt zikh iber di tunkele gasn. oft rayst zikh aroys a geshrey fun slikhes fun ergets a minyen, oder a kranker krekhts fun ergets a fentster ... der rebe halt zikh alts in di zaytn fun di gasn, in di shotn fun di hayzer ... fun eyn hoyz tsum andern shvimt er aroys un der litvak nokh im ...

un der litvak hert, vi zayn eygn harts-klapn misht zikh tsuzamen mitn kol fun rebn|s shvere trit; ober geyen geyt er, un kumt tsuzamen mitn rebn oys der shtot aroys.

* * *

hinter der shtot shteyt a veldl.

der rebe, zol lebn, nemt zikh in veldl arayn. er makht a draysik-fertsik trit un shtelt zikh op bay a beyml un der litvak vert nivl venishtoymem, zeendik, vi der rebe nemt aroys fun pas di hak un shlogt in beyml arayn.

er zet, vi der rebe hakt un hakt, er hert vi dos beyml krekhtst un knakt. un dos beyml falt, un der rebe shpalt es oyf lipes ... di lipes ― oyf dine sheytlekh; un er makht zikh a bintl holts, nemt es arum mitn shtrik fun keshene, er varft dos bintl holts iber di pleytses, shtekt tsurik arayn di hak inem pas, lozt zikh aroys fun vald un geyt tsurik in shtot arayn.

in a hintergesl shtelt er zikh op bay an orem, halb ayngebrokhn hayzl un klapt on in fentsterl.

― ver iz? ― fregt men dershrokn fun shtub aroys. der litvak derkent, az es iz a kol fun a yidene, fun a kranker yidene.

― ya! ― entfert der rebe oyf poyerish loshn.

― kto ya? ― fregt men vayter fun shtub.

un der rebe entfert vayter, oyf malerusish loshn: vasil!

― vos far a vasil un vos vilstu, vasil?

― holts, ― zogt der farshtelter vasil, ― hob ikh tsu farkoyfn! zeyer bilik; b|kheytsi khinem holts!

un nit vartndik oyf a tshuve, nemt er zikh in shtub arayn.

* * *

der litvak ganve|t zikh oykh arayn, un, baym groyen likht fun frien morgn, zet er an oreme shtub, tsebrokhn, orem kley-bayes ... in bet ligt a kranke yidene, farviklt mit shmates, un zi zogt mit a biter kol:

― koyfn? mit vos zol ikh koyfn? vu hob ikh, oreme almone, gelt?

― ikh vel dir borgn! ― entfert der farshtelter vasil, in gantsn zeks groshn!

― fun vanen vel ikh dir batsoln? ― krekhtst di oreme yidene.

― narish mentsh, ― muser|t zi der rebe, ― ze, du bist an oreme kranke yidene un ikh getroy dir dos bisl holts, ikh bin betuekh, az du vest batsoln; un du host aza shtarkn, groysn got, un getroyst im nisht? un host oyf im oyf narishe zeks groshn farn bintl holts, keyn betokhn nisht!

― un ver vet mir aynheytsn? ― krekhtst di almone, ― ikh hob den koyekh oyftsushteyn? mayn zun iz oyf der arbet geblibn.

― ikh vel dir aynheytsn oykh, ― zogt der rebe.

* * *

un, araynleygndik dos holts in oyvn, hot der rebe krekhtsndik, gezogt fun slikhes dem ershtn pizmen ...

un az er hot ongetsundn, un dos holts hot freylekh gebrent, hot er gezogt, shoyn a bisl lustiker, fun di slikhes dem tsveytn pizmen ...

dem dritn pizmen hot er gezogt, ven es hot zikh oysgebrent un er hot di blekh farmakht.

der litvak, vos hot dos alts gezen, iz shoyn geblibn a nemirover khosed.

un shpeter, oyb a khosed hot amol dertseylt, az der nemirover heybt zikh oyf, slikhes-tsayt, yedn frimorgn, un flit aroyf in himl arayn, flegt shoyn der litvak nisht lakhn, nor tsugebn shtilerheyt:

― oyb nisht nokh hekher!