peysekh in ek velt
fun h. leyvik

ikh bin gelofn fun sibir. ikh hob shoyn durkhgemakht a firvokhike nesiye mit ferd un shlitn iber der leng fun taykh lena. ikh bin tsugekumen tsu a punkt vu ikh hob mitn glatn ayzveg mer nit gekent forn. shoyn geven suf vinter. ertervayz hot dos ayz ibern taykh ongehoybn a bisl nokhtsulozn, ibertsien zikh fun oybn mit vaser. dertsu hob ikh gehaltn shoyn baym dernentern zikh tsu der groyser shtot irkutsk. a por vyorst zaynen nor farblibn far mir tsu derklaybn zikh ahin, tsum irkutsker vokzal, fun vanet ikh volt gekent forn mit der ban in eyropeishn rusland.

zol ikh rizikirn un zikh lozn glaykh keyn irkutsk? ober dortn ken men afn vokzal laykht arestirn. zol ikh makhn an umveg durkh a langn, groysn vald? durkhforn dem vald darf gedoyern arum zibn mesles. ober az me makht durkh di shvere nesiye kumt men tsu a kleyninker zaytiker ban-stantsye. dortn ken men mit a sakh veyniker gefar aruf af der ban.

ikh hob bashlosn tsu forn durkh ot dem vald. a gute meglekhkayt iz mir gekumen tsu der hant: a karavan fun poyerishe furmanes vos brengen onlodungen tsum punkt bay dem taykh lena vu ikh bin geven, un forn dernokh tsurik mit leydikn durkh ot dem vald. der karavan vet mikh brengen in a derfl, nit vayt fun mayn gegarter ban-stantsye. ikh hob gezen in dem mamesh a tseykhn fun mazl. di poyerem hobn mikh gern oyfgenumen far a gants kleyn getsolt. zey hobn mikh batrakht vi an eygenem mentshn, vi a sibirer aynvoyner. ikh bin geven ongeton vi zey, sibirish un vinterdik.

zey hobn mikh gevornt az ikh zol zikh rikhtn af a shverer rayze. di gefroyrene erd vert a bisl opgegangen baytog, ober durkh di nekht vert zi vider farfroyrn. iz der veg durkhn vald shpitsik-shtekhik. di reder shpringen, shlaydern zikh un treyslen oys di neshome. hob ikh tsugegreyt mayn pekl beyner far der kumendiker treyslenish.

di poyerem hobn dermont az bald kumt zeyer paskhe. hobn zeyere reyd mikh dermont az ot iz shoyn far-peysekh. bin ikh tsurik arayn in dem kheshbn fun tsayt, a kheshbn vos ikh hob ingantsn farloyrn bemeshekh fun mayn forenish. ikh hob oysgerekhnt az kh'vel onkumen in dem gegartn derfl di ershte teg fun peysekh. es hot mikh durkhgenumen a gefil fun peysekhdiker benkshaft. a benkshaft vos ikh hob zi shoyn fun yorn nit geshpirt azoy sharf, vi ikh hob zi dershpirt araynforndik mitn poyerishn karavan in der tifenish fun groysn vald. es hot zikh getsoygn a shreklekhe nesiye, nor yunge koykhes hobn gekent es oyshaltn.

mir zaynen ongekumen in gegartn derfl arum halbn tog. in eynem fun di poyerishe shtiblekh hob ikh a bisl zikh opgerut. dernokh zikh aroysgelozn onkukn dos derfl, kedey oystsugefinen vi azoy tsutsukumen tsu der ban-stantsye, a por vyorst fun dem derfl.

der tog iz geven a kalter, a khmurne-tsofndiker. do s gesl fun derfl iz geven hart un tif farkovet mit ayz. aleyn bin ikh geven ful mit umru. ver veys, tsi mayn aroyfkumen af der ban, vos darf durkhgeyn nit-vayt fun danen in mitn nakht, vet zikh mir ayngebn? mer volt mir nit gefelt — nokh azoy fil vokhn voglenish, akurat baym dergreykhtn ban — punkt durkhfaln! mer volt mir nit gefelt!

un vu kumt men arayn ibertsuton zikh in mayn bahaltenem eyropeishn ontsug, vos ikh trog mit zikh ayngeviklt in pekl? vemen ken ikh zikh ontroyen? ikh kum tsu tsum ek derfl. ikh ze ober nit keyn veg. arum un arum shney, ayz un leydikayt. gefroyrene fartroyerte vaytkayt — un keyn lebediker nefesh.

ikh ker zikh um tsurik, shpan vider ibern derfl. ikh derze mitamol a rusish shild iber a tir fun a shtibl: dos iz a kreml.

ikh derfrey zikh. efsher vel ikh kenen do epes aynkoyfn far zikh.

ikh gey tsu tsu der tir, pruv efenen. di tir efnt zikh nit. zi iz farshlosn. ikh pruv a klap ton. keyn entfer. klap ikh on a tsveyt mol, kumt aroys a froy in elter fun a yor 40, fregt af rusish vos ikh darf. entfer ikh az ikh vil epes koyfn. git di froy a zog:

- haynt farkoyfn mir nit. haynt iz undzer yidisher peysekh. un zi vil farmakhn di tir tsurik. zi zet dokh nisht vi in mir hot dos harts a shprung geton. ikh entfer af yidish: — oyb azoy, lozt mikh avade arayn. ikh bin oykh a yid, a durkhforer, nit in krom tsu aykh lozt mikh arayn, nor in shtub tsu aykh.

di froy hot oyfgeloykhtn un a ruf geton af yidish: — Doved, Doved, mir hobn a gast af peysekh, a yid!

un glaykh iz tsugelofn ir man tsu der tir, — a hoykher, a gezunter, mit a shvarts berdl.

— kumt arayn, kumt arayn — hot er mit nokh a greserer oyfgeloykhtnkayt rufn, — kumt arayn! ir zayt a tayerer gast. ven zeen mir a yidn in di oygn? kumt arayn. es iz dokh peysekh.

in di reyd hot geklungen freyd. freyd mamesh fun glik, fun umgerikhtn glik.

un mikh hot mit aza varemkayt arumgenumen dos vort yid, in aza ek, in aza velt-farvorfenish, in aza gefroyrener elntkayt.

far mir zaynen geshtanen tsvey mentshn vos ikh darf nit visn ver un vos zey zaynen. oykh zey darfn nit visn ver un vos ikh bin. es iz genug nor dos vos mir zaynen yidn, az say der man un di froy, un say ikh zoln zikh derfiln mishpokhedik, bahoftn mit eyn goyrl. mayn tsukumen tsu zeyer shtibl iz oyfgegangen iber mikh vi an emeser neys. ikh bin gevorn azoy gepleft fun dem umgerikhtn glik, az ikh hob gornisht gefilt vi ikh bin ariber di shvel, ikh hob mitamol zikh derzen bay a tish tsvishn tsvey hartsike mentshn, vos hobn gekukt af mir mit aza simkhe vi ikh volt geven zeyerer a nay-gefunener zun oder a gekumener bruder.

der tish iz glaykh ongeshtelt gevorn mit koved, mit vayn un mit tsubaysn. mir hobn tsuzamen gepravet a yontefdike, peysekhdike sude. fun di reyd fun dem porfolk hob ikh zikh dervust az zey voynen vi farshikte in dem derfl shoyn arum tsen yor. keyn kinder hobn zey nit. farvos me hot zey farshikt hobn zey mir nit gezogt, un ikh hob natirlekh nit gefregt vegn dos.

ikh hob farshtanen az zey zaynen nit geven keyn politish farshikte. fundestvegn hob ikh zikh dortn gefilt fray un heymish un ikh hob dertseylt az ikh darf baynakht tsutsukumen tsu der ban-stantsye un ikh darf zikh iberton. ikh bin geven zikher az nit nor veln zey mir nit ton keyn shlekhts, nor zey veln mir mit getrayshaft helfn tsutsukumen tsu der stantsye.

zey hobn mit freyd oysgedrikt zeyer farlang tsu bagleytn mikh tsu der stantsye. mit nokh mer freyd hobn zey mikh bagrist, ven ikh hob zikh ibergeton in mayn eyropeishe ontsug. zey hobn ongekvoln fun dem vi mayn oyszen hot zikh gebitn. zey hobn mikh nit gefregt keyn shum kashyes. zey zaynen geven ful mit shpanung vegn mayn vayterdikn goyrl.

ikh hob farbrakht in shtibl bay zey biz shpet in der nakht un zikh beemes gut oysgerut. keyner fun di poyerem iz nit arayngekumen. ale hobn gevust az bay dem eyntsikn yidn in derfl iz peysekh, az der yid pravet dem yom-tuv.

far mir iz di opgeshlosnkayt geven vi gevuntshn. ikh hob dem gantsn tog nit gekent zikh onzetikn mit der oysterlishkayt fun dem trefn zikh. ikh bin nokh ful geven mitn gefil: in vos far an ek in der velt du zolst nit kumen — gefinstu a yid, un in a yidns oygn muzstu derzen dos likht fun dayn mazl.

baynakht hobn zey mikh bagleyt tsum vokzal. dortn shtelt zikh op di ban nor ven der eyntsiker vekhter vos farkoyft oykh biletn git a signal. zey hobn mir gezogt az es vet zayn beser oyb zey zoln mikh bagleytn nor biz tsu dem kleynem vokzal, ober in vokzal gufe zol ikh arayngeyn aleyn.

ikh hob zikh gesheydt, gezegnt zikh, oyfgenumen zeyere brokhes un zey — mayne gedanken.

ven ikh hob geshprayzt tsum vokzal iz der himl geven oysgeshternt, di luft nit tsu kalt. ikh hob geshpant un getrakht vegn dem mazl, vegn dem tsunoyffal fun peysekh un yid grod in dem letstn tog af der sibirer farvorfener velt. un a gedank iz likhtik mir nokhgegangen: in voser ek velt du zolst nit kumen — trefstu a yid! es hot zikh geshtarkt in mir di zikherkayt az itst vel ikh avade oysmaydn ban-shpyonen un az mayn nesiye vet zikh endikn mit hatslokhe — mit frayhayt.