פּסח אין עק װעלט
ה. לײװיק

איך בין געלאָפֿן פֿון סיביר. איך האָב שױן דורכגעמאַכט אַ פֿירװאָכיקע נסיעה מיט פֿערד און שליטן איבער דער לענג פֿון טײַך לענאַ. איך בין צוגעקומען צו אַ פּונקט װוּ איך האָב מיטן גלאַטן אײַזװעג מער ניט געקענט פֿאָרן. שױן געװען סוף װינטער. ערטערװײַז האָט דאָס אײַז איבערן טײַך אָנגעהױבן אַ ביסל נאָכצולאָזן, איבערציִען זיך פֿון אױבן מיט װאַסער. דערצו האָב איך געהאַלטן שױן בײַם דערנענטערן זיך צו דער גרױסער שטאָט אירקוצק. אַ פּאָר װיאָרסט זײַנען נאָר פֿאַרבליבן פֿאַר מיר צו דערקלײַבן זיך אַהין, צום אירקוצקער װאָקזאַל, פֿון װאַנעט איך װאָלט געקענט פֿאָרן מיט דער באַן אין אײראָפּעיִשן רוסלאַנד.

זאָל איך ריזיקירן און זיך לאָזן גלײַך קײן אירקוצק? אָבער דאָרטן קען מען אױפֿן װאָקזאַל לײַכט אַרעסטירן. זאָל איך מאַכן אַן אומװעג דורך אַ לאַנגן, גרױסן װאַלד? דורכפֿאָרן דעם װאַלד דאַרף געדױערן אַרום זיבן מעת-לעת. אָבער אַז מע מאַכט דורך די שװערע נסיעה קומט מען צו אַ קלײנינקער זײַטיקער באַן-סטאַנציע. דאָרטן קען מען מיט אַ סך װײניקער געפֿאַר אַרױף אױף דער באַן.

איך האָב באַשלאָסן צו פֿאָרן דורך אָט דעם װאַלד. אַ גוטע מעגלעכקײט איז מיר געקומען צו דער האַנט: אַ קאַראַװאַן פֿון פּױערישע פֿורמאַנעס װאָס ברענגען אָנלאָדונגען צום פּונקט בײַ דעם טײַך לענאַ װוּ איך בין געװען, און פֿאָרן דערנאָך צוריק מיט לײדיקן דורך אָט דעם װאַלד. דער קאַראַװאַן װעט מיך ברענגען אין אַ דערפֿל, ניט װײַט פֿון מײַן געגאַרטער באַן-סטאַנציע. איך האָב געזען אין דעם ממש אַ צײכן פֿון מזל. די פּױערים האָבן מיך גערן אױפֿגענומען פֿאַר אַ גאַנץ קלײן געצאָלט. זײ האָבן מיך באַטראַכט װי אַן אײגענעם מענטשן, װי אַ סיבירער אײַנװױנער. איך בין געװען אָנגעטאָן װי זײ, סיביריש און װינטערדיק.

זײ האָבן מיך געװאָרנט אַז איך זאָל זיך ריכטן אױף אַ שװערער רײַזע. די געפֿרױרענע ערד װערט אַ ביסל אָפּגעגאַנגען בײַטאָג, אָבער דורך די נעכט װערט זי װידער פֿאַרפֿרױרן. איז דער װעג דורכן װאַלד שפּיציק-שטעכיק. די רעדער שפּרינגען, שלײַדערן זיך און טרײסלען אױס די נשמה. האָב איך צוגעגרײט מײַן פּעקל בײנער פֿאַר דער קומענדיקער טרײסלעניש.

די פּױערים האָבן דערמאָנט אַז באַלד קומט זײער פּאַסכע. האָבן זײערע רײד מיך דערמאָנט אַז אָט איז שױן פֿאַר-פּסח. בין איך צוריק אַרײַן אין דעם חשבון פֿון צײַט, אַ חשבון װאָס איך האָב אינגאַנצן פֿאַרלױרן במשך פֿון מײַן פֿאָרעניש. איך האָב אױסגערעכנט אַז כ'װעל אָנקומען אין דעם געגאַרטן דערפֿל די ערשטע טעג פֿון פּסח. עס האָט מיך דורכגענומען אַ געפֿיל פֿון פּסחדיקער בענקשאַפֿט. אַ בענקשאַפֿט װאָס איך האָב זי שױן פֿון יאָרן ניט געשפּירט אַזױ שאַרף, װי איך האָב זי דערשפּירט אַרײַנפֿאָרנדיק מיטן פּױערישן קאַראַװאַן אין דער טיפֿעניש פֿון גרױסן װאַלד. עס האָט זיך געצױגן אַ שרעקלעכע נסיעה, נאָר יונגע כּוחות האָבן געקענט עס אױסהאַלטן.

מיר זײַנען אָנגעקומען אין געגאַרטן דערפֿל אַרום האַלבן טאָג. אין אײנעם פֿון די פּױערישע שטיבלעך האָב איך אַ ביסל זיך אָפּגערוט. דערנאָך זיך אַרױסגעלאָזן אָנקוקן דאָס דערפֿל, כּדי אױסצוגעפֿינען װי אַזױ צוצוקומען צו דער באַן-סטאַנציע, אַ פּאָר װיאָרסט פֿון דעם דערפֿל.

דער טאָג איז געװען אַ קאַלטער, אַ כמורנע-צפֿונדיקער. דאָ ס געסל פֿון דערפֿל איז געװען האַרט און טיף פֿאַרקאָװעט מיט אײַז. אַלײן בין איך געװען פֿול מיט אומרו. װער װײס, צי מײַן אַרױפֿקומען אױף דער באַן, װאָס דאַרף דורכגײן ניט-װײַט פֿון דאַנען אין מיטן נאַכט, װעט זיך מיר אײַנגעבן? מער װאָלט מיר ניט געפֿעלט ― נאָך אַזױ פֿיל װאָכן װאָגלעניש, אַקוראַט בײַם דערגרײכטן באַן ― פּונקט דורכפֿאַלן! מער װאָלט מיר ניט געפֿעלט!

און װוּ קומט מען אַרײַן איבערצוטאָן זיך אין מײַן באַהאַלטענעם אײראָפּעיִשן אָנצוג, װאָס איך טראָג מיט זיך אײַנגעװיקלט אין פּעקל? װעמען קען איך זיך אָנטרױען? איך קום צו צום עק דערפֿל. איך זע אָבער ניט קײן װעג. אַרום און אַרום שנײ, אײַז און לײדיקײט. געפֿרױרענע פֿאַרטרױערטע װײַטקײט ― און קײן לעבעדיקער נפֿש.

איך קער זיך אום צוריק, שפּאַן װידער איבערן דערפֿל. איך דערזע מיטאַמאָל אַ רוסיש שילד איבער אַ טיר פֿון אַ שטיבל: דאָס איז אַ קרעמל.

איך דערפֿרײ זיך. אפֿשר װעל איך קענען דאָ עפּעס אײַנקױפֿן פֿאַר זיך.

איך גײ צו צו דער טיר, פּרוּװ עפֿענען. די טיר עפֿנט זיך ניט. זי איז פֿאַרשלאָסן. איך פּרוּװ אַ קלאַפּ טאָן. קײן ענטפֿער. קלאַפּ איך אָן אַ צװײט מאָל, קומט אַרױס אַ פֿרױ אין עלטער פֿון אַ יאָר 40, פֿרעגט אױף רוסיש װאָס איך דאַרף. ענטפֿער איך אַז איך װיל עפּעס קױפֿן. גיט די פֿרױ אַ זאָג:

- הײַנט פֿאַרקױפֿן מיר ניט. הײַנט איז אונדזער ייִדישער פּסח. און זי װיל פֿאַרמאַכן די טיר צוריק. זי זעט דאָך נישט װי אין מיר האָט דאָס האַרץ אַ שפּרונג געטאָן. איך ענטפֿער אױף ייִדיש: ― אױב אַזױ, לאָזט מיך אַװדאי אַרײַן. איך בין אױך אַ ייִד, אַ דורכפֿאָרער, ניט אין קראָם צו אײַך לאָזט מיך אַרײַן, נאָר אין שטוב צו אײַך.

די פֿרױ האָט אױפֿגעלױכטן און אַ רוף געטאָן אױף ייִדיש: ― דוד, דוד, מיר האָבן אַ גאַסט אױף פּסח, אַ ייִד!

און גלײַך איז צוגעלאָפֿן איר מאַן צו דער טיר, ― אַ הױכער, אַ געזונטער, מיט אַ שװאַרץ בערדל.

― קומט אַרײַן, קומט אַרײַן ― האָט ער מיט נאָך אַ גרעסערער אױפֿגעלױכטנקײט רופֿן, ― קומט אַרײַן! איר זײַט אַ טײַערער גאַסט. װען זעען מיר אַ ייִדן אין די אױגן? קומט אַרײַן. עס איז דאָך פּסח.

אין די רײד האָט געקלונגען פֿרײד. פֿרײד ממש פֿון גליק, פֿון אומגעריכטן גליק.

און מיך האָט מיט אַזאַ װאַרעמקײט אַרומגענומען דאָס װאָרט ייִד, אין אַזאַ עק, אין אַזאַ װעלט-פֿאַרװאָרפֿעניש, אין אַזאַ געפֿרױרענער עלנטקײט.

פֿאַר מיר זײַנען געשטאַנען צװײ מענטשן װאָס איך דאַרף ניט װיסן װער און װאָס זײ זײַנען. אױך זײ דאַרפֿן ניט װיסן װער און װאָס איך בין. עס איז גענוג נאָר דאָס װאָס מיר זײַנען ייִדן, אַז סײַ דער מאַן און די פֿרױ, און סײַ איך זאָלן זיך דערפֿילן משפּחהדיק, באַהאָפֿטן מיט אײן גורל. מײַן צוקומען צו זײער שטיבל איז אױפֿגעגאַנגען איבער מיך װי אַן אמתער נס. איך בין געװאָרן אַזױ געפּלעפֿט פֿון דעם אומגעריכטן גליק, אַז איך האָב גאָרנישט געפֿילט װי איך בין אַריבער די שװעל, איך האָב מיטאַמאָל זיך דערזען בײַ אַ טיש צװישן צװײ האַרציקע מענטשן, װאָס האָבן געקוקט אױף מיר מיט אַזאַ שׂימחה װי איך װאָלט געװען זײערער אַ נײַ-געפֿונענער זון אָדער אַ געקומענער ברודער.

דער טיש איז גלײַך אָנגעשטעלט געװאָרן מיט כּבֿוד, מיט װײַן און מיט צובײַסן. מיר האָבן צוזאַמען געפּראַװעט אַ יום-טובֿדיקע, פּסחדיקע סעודה. פֿון די רײד פֿון דעם פּאָרפֿאָלק האָב איך זיך דערװוּסט אַז זײ װױנען װי פֿאַרשיקטע אין דעם דערפֿל שױן אַרום צען יאָר. קײן קינדער האָבן זײ ניט. פֿאַרװאָס מע האָט זײ פֿאַרשיקט האָבן זײ מיר ניט געזאָגט, און איך האָב נאַטירלעך ניט געפֿרעגט װעגן דאָס.

איך האָב פֿאַרשטאַנען אַז זײ זײַנען ניט געװען קײן פּאָליטיש פֿאַרשיקטע. פֿונדעסטװעגן האָב איך זיך דאָרטן געפֿילט פֿרײַ און הײמיש און איך האָב דערצײלט אַז איך דאַרף בײַנאַכט צוצוקומען צו דער באַן-סטאַנציע און איך דאַרף זיך איבערטאָן. איך בין געװען זיכער אַז ניט נאָר װעלן זײ מיר ניט טאָן קײן שלעכטס, נאָר זײ װעלן מיר מיט געטרײַשאַפֿט העלפֿן צוצוקומען צו דער סטאַנציע.

זײ האָבן מיט פֿרײד אױסגעדריקט זײער פֿאַרלאַנג צו באַגלײטן מיך צו דער סטאַנציע. מיט נאָך מער פֿרײד האָבן זײ מיך באַגריסט, װען איך האָב זיך איבערגעטאָן אין מײַן אײראָפּעיִשע אָנצוג. זײ האָבן אָנגעקװאָלן פֿון דעם װי מײַן אױסזען האָט זיך געביטן. זײ האָבן מיך ניט געפֿרעגט קײן שום קשיות. זײ זײַנען געװען פֿול מיט שפּאַנונג װעגן מײַן װײַטערדיקן גורל.

איך האָב פֿאַרבראַכט אין שטיבל בײַ זײ ביז שפּעט אין דער נאַכט און זיך באמת גוט אױסגערוט. קײנער פֿון די פּױערים איז ניט אַרײַנגעקומען. אַלע האָבן געװוּסט אַז בײַ דעם אײנציקן ייִדן אין דערפֿל איז פּסח, אַז דער ייִד פּראַװעט דעם יום-טובֿ.

פֿאַר מיר איז די אָפּגעשלאָסנקײט געװען װי געװוּנטשן. איך האָב דעם גאַנצן טאָג ניט געקענט זיך אָנזעטיקן מיט דער אױסטערלישקײט פֿון דעם טרעפֿן זיך. איך בין נאָך פֿול געװען מיטן געפֿיל: אין װאָס פֿאַר אַן עק אין דער װעלט דו זאָלסט ניט קומען ― געפֿינסטו אַ ייִד, און אין אַ ייִדנס אױגן מוזסטו דערזען דאָס ליכט פֿון דײַן מזל.

בײַנאַכט האָבן זײ מיך באַגלײט צום װאָקזאַל. דאָרטן שטעלט זיך אָפּ די באַן נאָר װען דער אײנציקער װעכטער װאָס פֿאַרקױפֿט אױך בילעטן גיט אַ סיגנאַל. זײ האָבן מיר געזאָגט אַז עס װעט זײַן בעסער אױב זײ זאָלן מיך באַגלײטן נאָר ביז צו דעם קלײנעם װאָקזאַל, אָבער אין װאָקזאַל גופֿא זאָל איך אַרײַנגײן אַלײן.

איך האָב זיך געשײדט, געזעגנט זיך, אױפֿגענומען זײערע ברכות און זײ ― מײַנע געדאַנקען.

װען איך האָב געשפּרײַזט צום װאָקזאַל איז דער הימל געװען אױסגעשטערנט, די לופֿט ניט צו קאַלט. איך האָב געשפּאַנט און געטראַכט װעגן דעם מזל, װעגן דעם צונױפֿפֿאַל פֿון פּסח און ייִד גראָד אין דעם לעצטן טאָג אױף דער סיבירער פֿאַרװאָרפֿענער װעלט. און אַ געדאַנק איז ליכטיק מיר נאָכגעגאַנגען: אין װאָסער עק װעלט דו זאָלסט ניט קומען ― טרעפֿסטו אַ ייִד! עס האָט זיך געשטאַרקט אין מיר די זיכערקײט אַז איצט װעל איך אַװדאי אױסמײַדן באַן-שפּיאָנען און אַז מײַן נסיעה װעט זיך ענדיקן מיט הצלחה ― מיט פֿרײַהײט.